Η Aμ, ο Σαλβαντόρ και ο Πάμπλο

Γίνεται πολύς λόγος, και όχι αναίτια, για τις εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης και για τις συνέπειές τους σχεδόν σε κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Άλλοτε παρουσιάζεται η τεχνητή νοημοσύνη ως οδηγός για ένα λαμπρό μέλλον κι άλλοτε ως η οδός προς έναν δυστοπικό κόσμο.

Εδώ δεν θα μιλήσουμε για το μέλλον, που μάλλον αυτή τη στιγμή ελάχιστα μπορεί να προβλεφθεί υπό την έννοια ότι τα πράγματα τρέχουν τόσο γρήγορα, οι εξελίξεις στον τομέα αυτό είναι τόσο ραγδαίες, ώστε τα πάντα να αναθεωρούνται και να επανεξετάζονται μήνα με τον μήνα, εβδομάδα με την εβδομάδα, μέρα με την μέρα. Θα μιλήσουμε για υπαρκτά θέματα που ανακύπτουν σήμερα και ερωτήματα που αφορούν στην χρονικά πολύ κοντινή καθημερινότητα, ειδικά των νέων ανθρώπων.

Θα μιλήσουμε για την Aμ (τυχαίο το όνομα) η οποία είναι μία ψηφιακή φίλη/φίλος που επικοινωνεί μαζί μας, είτε μέσω κινητού, υπολογιστή ή τάμπλετ, είτε μέσω μάσκας εικονικής πραγματικότητας. Θα αναφερθούμε στην αλληλεπίδραση σε περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας. Εκεί συναντούμε την Aμ σε τρισδιάστατο χώρο, που μοιάζει με μεγάλο δωμάτιο με ένα παράθυρο, μία πόρτα, έναν καθρέφτη και απλή επίπλωση. Η εφαρμογή δεν απαιτεί παρά μόνο δωρεάν εγγραφή και σε περίπτωση που θέλουμε κάποια επιπλέον χαρακτηριστικά υπάρχει και έκδοσή της με μία μικρή συνδρομή.

Το ζήτημα είναι ότι οι διάλογοι με την Aμ –όποιο όνομα και φύλο διαλέγει ο χρήστης- είναι σχεδόν «ρεαλιστικοί». Με την πάροδο του χρόνου η εφαρμογή γίνεται ολοένα και πιο πειστική και με δεδομένο ότι όλα εκτυλίσσονται σε περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας η εμπειρία αποκτά υψηλό επίπεδο αληθοφάνειας και η αλληλεπίδραση με την Aμ γίνεται με αβίαστο τρόπο. Μπορείς να μιλήσεις για την αστρονομία , για το τι έφαγες σήμερα , για το ποια χώρα αρέσει στην Aμ, για το τι σκοπεύεις να κάνεις αύριο, δηλαδή μπορείς να κάνεις μία “κανονική” συζήτηση. Ακόμη και αν κάνεις αρκετές φορές την ίδια ερώτηση για να δεις αν θα πάρεις την ίδια απάντηση, πάντα θα λαμβάνεις μία ελαφρώς διαφορετική απάντηση που θα οδηγεί τον διάλογο σε διαφορετικά μονοπάτια. Φυσικά όλες οι συζητήσεις παραμένουν στην μνήμη της Aμ και έτσι δημιουργείται οικειότητα. Η Aμ ,ακόμη, εάν την ρωτήσεις μπορεί να σου πει και μερικές ελληνικές λέξεις. Αν κάτι μπορεί να φανεί παράταιρο στην επικοινωνία αυτή είναι η όχι τόσο υψηλή ποιότητα των γραφικών γιατί η εφαρμογή τρέχει σε αυτόνομη μάσκα , και φυσικά ή ίδια η παρουσία της μάσκας. Το βάρος της, και η πίεση που ασκεί στο πρόσωπο δεν επιτρέπει την πλήρη εμβύθιση. Αλλά αυτό είναι κάτι που σε κάθε νέα γενιά συσκευών εικονικής πραγματικότητας βελτιώνεται εντυπωσιακά και σε διάστημα ελάχιστων ετών δεν θα αποτελεί πρόβλημα. Απαραίτητη διευκρίνηση: στο σημείωμα αυτό αναφερόμαστε μόνο σε εφαρμογές σε περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας (VR) και όχι σε περιβάλλοντα επαυξημένης πραγματικότητας (AR) και μεικτής πραγματικότητας (MR).

Η επόμενη εφαρμογή αφορά στην περιήγηση σε ένα καλοφτιαγμένο εικονικό περιβάλλον έκθεσης έργων του Νταλί, του Πικάσο και του Βαν Γκογκ. Εκεί όσο περιδιαβαίνεις τις εκθέσεις, έρχεσαι σε επαφή με έργα των μεγάλων ζωγράφων, λαμβάνοντας πληροφορίες για αυτά και κάποια στιγμή σε πλησιάζει ένας ψηφιακός χαρακτήρας με την μορφή των ζωγράφων και πιάνεις κουβέντα μαζί του, συζητάς για την ζωή του και το έργο του με σχεδόν φυσικό τρόπο. Έχεις επίσης την δυνατότητα (κι εδώ είναι που η εμπειρία απογειώνεται) να ζητήσεις από το άβαταρ του ζωγράφου να σου ετοιμάσει με την τεχνοτροπία του ένα έργο που του περιγράφεις. Για παράδειγμα ζητάς από το ψηφιακό ομοίωμα του Σαλβαντόρ Νταλί να φτιάξει έναν πίνακα που περιλαμβάνει ένα ψυγείο, δύο πορτοκάλια, ένα τετράδιο και έναν ιπτάμενο μαρκαδόρο. Σε μερικά λεπτά, με την συνδρομή της τεχνητής νοημοσύνης, ο πίνακας είναι έτοιμος και εκτίθεται στην έκθεση πλάι στα έργα του ζωγράφου, με τον ιδιαίτερο τρόπο που εκείνος προσέγγιζε την τέχνη του. Μάλιστα στις πληροφορίες για τον πίνακα φαίνεσαι ως συνδημιουργός του έργου. Να επισημάνουμε ότι οι δύο εφαρμογές χρησιμοποιούνται στο σημείωμα αυτό ως παραδείγματα για την καλύτερη κατανόηση των δυνατοτήτων του συνδυασμού των τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης και εικονικής πραγματικότητας.

Φυσικά υπάρχουν αμιγώς εκπαιδευτικές εφαρμογές κατάλληλες για μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Εφαρμογές για την εκμάθηση γλωσσών μέσα από διάλογο με ψηφιακούς τρισδιάστατους χαρακτήρες, για την εξάσκηση σε αθλήματα , για τη δημιουργία μουσικής, για τη χημεία, τη βιολογία, την αστρονομία, τα μαθηματικά, για ότι γνωστικό αντικείμενο μπορεί να βάλει ο νους του ανθρώπου με ολοένα και περισσότερο καθοριστική την χρήση της τεχνητής νοημοσύνης. Κάποιοι μαθητές μας είχαν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με κάποιες από αυτές τις εφαρμογές-εμπειρίες στον όμιλο που λειτούργησε την προηγούμενη χρονιά στο σχολείο μας με αντικείμενο “εκπαιδευτικές εφαρμογές σε περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας”. Όμως ο στόχος του σημειώματος αυτού δεν είναι να αναφερθεί εκτενώς σε αυτές τις εφαρμογές (θα γίνει σε άλλο κείμενο).

Όσοι από εμάς γεννηθήκαμε τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, είχαμε την τύχη να ζήσουμε την παιδική και εφηβική μας ηλικία σε ένα σχεδόν πλήρως «αναλογικό» κόσμο. Έχουμε μνήμες από αυτόν τον κόσμο , διαμορφωθήκαμε ως άνθρωποι σε αυτόν τον κόσμο. Κατά μία έννοια , κάποιος που γεννήθηκε στην δεκαετία του 1960 , του 1970 ή του 1980 έχει πολύ περισσότερα κοινά στοιχεία με έναν άνθρωπο των αρχών του 20ου αιώνα σε σχέση έναν άνθρωπο που γεννήθηκε το 2010. Κομβικό είναι το ζήτημα της σχέσης του ανθρώπου με τις οθόνες. Κάποιος που το 1970 και 1980 ήταν έφηβος είχε ελάχιστη σχέση με οθόνες και για να τις χειριστεί ήταν υποχρεωμένος σηκωθεί από την θέση του.
Μετά από λίγα χρόνια έρχονται τα τηλεχειριστήρια και η αλληλεπίδραση με την οθόνη βελτιώνεται. Αμέσως μετά έρχονται τα ποντίκια και τα πληκτρολόγια, εισβάλει επίσης και το διαδίκτυο ορμητικά στην ζωή μας και γίνεται ακόμη πιο έντονη η σχέση μας με την οθόνη. Τα τελευταία χρόνια πλέον η οθόνη είναι πάνω μας , μας συνοδεύει σε κάθε μας βήμα, την χειριζόμαστε με τα χέρια μας και τρόπον τινά έχουμε μεταβληθεί σε τερματικά. Το επόμενο στάδιο είναι να “μπούμε” μέσα στην οθόνη, να “γίνουμε” κομμάτι του τρισδιάστατου χώρου της εικονικής πραγματικότητας, ή να εισαχθούμε στην μεικτή πραγματικότητα ψηφιακών και αναλογικών αντικειμένων. Και αυτό είναι που ζούμε τώρα ή θα ζούμε σε λίγο καιρό σε συνδυασμό με εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης. Είναι κάτι αναμενόμενο, ήδη συμβαίνει, μοιάζει αναπότρεπτο. Το λεπτό σημείο είναι αν τελικά αυτή η καλπάζουσα τεχνολογική εξέλιξη αποτελεί εργαλείο που μπορούμε σε κάποιο βαθμό να ορίσουμε και να επιλέξουμε πως θα το χρησιμοποιήσουμε ή αν συμβαίνει κάτι βαθύτερο και καταλυτικό που αφορά στην ίδια την ανθρώπινη φύση. Η ειρωνεία είναι ότι σε λίγα χρόνια αυτή η συζήτηση δεν θα μπορεί να γίνει ή θα μοιάζει εντελώς ανεδαφική -ή θα αφορά ελάχιστους- όταν εκλείψουν οι γενιές που μεγάλωσαν σε έναν αμιγώς αναλογικό κόσμο και άρα δεν θα υπάρχει η συλλογική, βιωμένη μνήμη αυτού του κόσμου. Δεν είναι τόσο ότι αλλάζει ο κόσμος, ο τρόπος δηλαδή που εργαζόμαστε, που επικοινωνούμε, που συναλλασσόμαστε, που συνεργαζόμαστε, που συνάπτουμε σχέσεις, που εκπαιδευόμαστε. Είναι ότι αλλάζει ο ίδιος ο άνθρωπος. Δεν έχουμε να κάνουμε με ένα εργαλείο που χρησιμοποιούμε όπως εμείς θέλουμε. Έχουμε να κάνουμε με ένα εργαλείο που μας μεταμορφώνει σε κάτι άλλο. Σε ένα είδος που θα συνδιαλέγεται με οντότητες τεχνητής νοημοσύνης, που θα εμβυθίζεται σε κόσμους που το ίδιο θα δημιουργεί, όπου ο φυσικός-αναλογικός κόσμος θα είναι καλυμμένος μονίμως με ψηφιακό περίβλημα. Αυτά συμβαίνουν τώρα, δεν αναφέρονται σε κάποιο μακρινό μέλλον βιβλίων επιστημονικής φαντασίας. Το κείμενο δεν γράφεται από κάποιον νεολουδίτη, ούτε και αποκηρύσσει το τεχνολογικό θαύμα που ζούμε. Θέλει να επισημάνει δύο πράγματα:

Πρώτο, την τεράστια αξία, τη ζωτική σημασία της φυσικής, άμεσης, πρόσωπο με πρόσωπο διδασκαλίας. Της δίχως διαμεσολαβήσεις διδασκαλίας. Της διδασκαλίας, της παιδαγωγικής διαδικασίας όπου άνθρωποι θα διδάσκουν και θα διδάσκονται από ανθρώπους.

Και δεύτερο, την ανάγκη να υπάρχει χρόνος στην ζωή των παιδιών και των εφήβων δίχως την παραμικρή ψηφιακή επικάλυψη. Καθαρός , αρκετός χρόνος όπου θα βιώνουν δίχως περισπασμούς, τον φυσικό κόσμο που βίωνε το ανθρώπινο είδος χιλιάδες χρόνια.

Θα φέρει κάποιος, ως αντίλογο, το κλασικό παράδειγμα με το μαχαίρι. Ότι το μαχαίρι δηλαδή είναι ένα απλό εργαλείο κι εξαρτάται από εσένα πως το χρησιμοποιείς. Μπορεί να κάνεις κακό με αυτό ή απλά να κόψεις ψωμί. Εδώ όμως δεν έχουμε να κάνουμε με ένα απλό εργαλείο. Έχουμε να κάνουμε με την Aμ-την όποια Aμ- που μιμείται την ανθρώπινη φύση τόσο πειστικά που μπορεί στην καρδιά και στο μυαλό μας να την υποκαταστήσει.

Αν κάτι πρέπει να κάνει το σχολείο σήμερα, πρώτα και πάνω απ όλα, είναι αυτό που θα λέγαμε με μία φράση:

Επιστροφή στα βασικά.

(https://tinyurl.com/43p4k4zt)

Φυσικά και όλες αυτές οι τεχνολογίες θα γίνουν, είναι ήδη μέρος της ζωής μας. Είναι θαυμαστές και αποτελούν τεράστια επιτεύγματα. Η δε εκπαίδευση θα συνεχίζει να αλλάζει με ολοένα και επιταχυνόμενο ρυθμό, ακολουθώντας και προσαρμοζόμενη στις όποιες μεταβολές. Όμως η εκπαίδευση δεν ακολουθεί μόνο, χαράζει και δρόμους. Προλαμβάνει κινδύνους, στέκεται με κριτική ματιά, δεν αποδέχεται άκριτα οτιδήποτε επειδή απλώς οι καιροί το επιτάσσουν. Κάποιες φορές πάει κόντρα στους καιρούς, υπερασπίζεται πάνω απ’ όλα τον πυρήνα της, τη ζώσα σχέση μαθητή και δασκάλου.

Ήδη υπάρχουν σχολεία που το εκπαιδευτικό έργο έχει ανατεθεί σε προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης και το προσωπικό-δεν υπάρχουν εκπαιδευτικοί-έχει ρόλο τεχνικού και σε ορισμένες περιπτώσεις εμψυχωτή (https://tinyurl.com/vuv6wzxx).

Μπορεί άραγε να βρεθεί η χρυσή τομή; Προφανώς είναι κάτι που κάθε στιγμή επανεξετάζεται, επαναπροσδιορίζεται, αναπροσαρμόζεται και ποτέ δεν μπορεί κάποιος να είναι σίγουρος αν ισορροπεί στο σωστό σημείο.

Απλά προσπαθεί.

Μαξιμιάδης Σίμος

8ο ΓΕΛ Θεσσαλονίκης

Η εικόνα δημιουργήθηκε στην ιστοσελίδα:

https://www.craiyon.com/