Βήμα 1. Επιλογή του χώρου
Η επιλογή του χώρου στον οποίο θα δημιουργηθεί ο κήπος είναι καθοριστικής σημασίας. Στην επιλογή του χώρου λαμβάνονται υπόψη παράγοντες όπως το μικροκλίμα του χώρου (διάρκεια ηλιοφάνειας – σκίασης, άνεμοι, υγρασίας), η δυνατότητα παροχής νερού, ρεύματος, η ύπαρξη διάβρωσης του εδάφους, η προφύλαξη και ασφάλεια από εξωτερικούς παράγοντες (αδέσποτα ζώα, βανδαλισμοί κλπ). Θα πρέπει επίσης ο χώρος να είναι συμβατός με τις σχολικές δραστηριότητες της αυλής ώστε να μην αποτελεί εμπόδιο ή να κινδυνεύει από αυτές. Ο χώρος, που πρόκειται να φιλοξενήσει τον κήπο, θα πρέπει δηλαδή να διαχωρίζεται απ’ τον υπόλοιπο χώρο της σχολικής αυλής που είναι για παιχνίδι όσο και να υπάρχει ευκολία πρόσβασης των μαθητών για να εκτελούν τις καλλιεργητικές τους εργασίες ή τις εκπαιδευτικές τους δραστηριότητες. Στον καθορισμό του χώρου για τον κήπο θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη, πιθανές μελλοντικές επεκτάσεις. Αν για παράδειγμα θελήσει η ομάδα των καλλιεργητών του σχολείου να προσθέσει θεματικές ενότητες φυτών (π.χ. αρωματικά, φαρμακευτικά, καλλωπιστικά, αυτοφυή, σπάνια, δένδρα, θάμνοι κλπ).
Βήμα 2. Επιλογή των φυτών
Επόμενη μέριμνα είναι η επιλογή των φυτών του κήπου, η οποία πρέπει να είναι προσεκτική. Γενικά αποφεύγονται φυτά:
- με αγκάθια (ζοχιές, γαϊδουράγκαθο, γκορτσιά κλπ),
- που προκαλούν αλλεργίες (περδικάκι, πεύκο κλπ), ή ερεθισμούς (τσουκνίδα, συκιά, γαλατσίδα κλπ )
- ευπαθή σε εχθρούς και ασθένειες των οποίων η αντιμετώπιση απαιτεί χρήση φυτοφαρμάκων.
Προτεινόμενοι σπόροι για λαχανόκηπο: μαρούλι, μαϊντανό, ρόκα, σπανάκι, ρεπάνια, άνηθο, αρακά, κολοκύθια, παντζάρια, καρότα, σέλινο κλπ.
Βήμα 3. Επιλογή καλλιεργητικής μεθόδου
Τονίζεται ότι η χρήση χημικών σκευασμάτων για αντιμετώπιση παρασίτων και ασθενειών των φυτών του σχολικού κήπου είναι απαγορευτική. Συνεπώς ο εκπαιδευτικός και οι μαθητές του θα υιοθετήσουν πρακτικές της βιολογικής καλλιέργειας ή της φυσικής καλλιέργειας.
- Σύμφωνα με την πρακτική της βιολογικής καλλιέργειας:
- Τα φυτά φυτεύονται σε βραγιές ( υπερυψωμένα παρτέρια από το χώμα εδάφους)
- Επιλέγονται φυτά αυτοφυή, τα οποία είναι προσαρμοσμένα στις τοπικές κλιματικές συνθήκες της περιοχής της σχολικής μονάδας και παρουσιάζουν μεγαλύτερη αντοχή και ανθεκτικότητα σε ασθένειες
- Ανάμεσα στα φυτά του λαχανόκηπου φυτεύονται και φυτά που έχουν την ιδιότητα να απωθούν παθογόνους παράγοντες (κατηφές, βασιλικός)
- Τα ζιζάνια απομακρύνονται με σκάλισμα ή ξεβοτάνισμα. Επίσης άλλος τρόπος μείωσης της ανάπτυξης ζιζανίων είναι η στρώση φλοιών πεύκων ή άχυρου στις βραγιές ή η πυκνή φύτευση των φυτών του λαχανόκηπου.
- Το ίδιο το έδαφος σκαλίζεται σε τακτά χρονικά διαστήματα και εμπλουτίζεται με θρεπτικά στοιχεία, που προέρχονται από κομποστοποίηση, η οποία εφαρμόζεται από τους μαθητές στο σχολείο τους.
- Σύμφωνα με τη πρακτική της φυσικής καλλιέργειας:
- Ακολουθούνται οι τέσσερις βασικές της αρχές: – Όχι κατεργασία της γης, – Όχι λιπάσματα, – Όχι βοτάνισμα και – Όχι φυτοφάρμακα.
- Η καλλιεργητική διαδικασία ακολουθεί τα επόμενα βήματα:
- Μάζεμα αργιλοχώματος, κοσκίνισμα, ανακάτεμα με τους σπόρους που επιθυμεί ο καλλιεργητής να φυτέψει.
- Μέσα στο μείγμα σπόρων και χώματος προστίθεται λίγο νερό, γίνεται λάσπη, έτσι ώστε να μπορεί να πλάθεται σαν πλαστελίνη.
- Στη συνέχεια πλάθονται σβώλοι χωρίς να δίνεται σημασία στο μέγεθος ή το σχήμα, δηλαδή να είναι τελείως σφαιρικό. Μέσα στον κάθε σβώλο μπορεί να υπάρχουν αρκετοί και ίσως ανομοιογενείς σπόροι.
- Αφήνονται οι σβώλοι να στεγνώσουν στον ήλιο.
- Την επόμενη μέρα ρίχνονται στο κήπο
- Σκεπάζονται με βρεγμένο άχυρο.
Όταν αρχίσει η βλάστηση θα αρχίσουν να αναπτύσσονται όλοι οι σπόροι, αλλά θα επικρατήσουν και θα συνεχίσουν να μεγαλώνουν οι πλέον εύρωστοι ή αυτοί που είναι σε πλεονεκτική θέση. Παράλληλα τα αγριόχορτα θα βλαστήσουν κι αυτά και θα δημιουργήσουν με τα φυτά της επιλογής μας ένα πλέγμα, όπου θα συμβιώνουν όλα μαζί, θα αντιμάχονται, θα αλληλοϋποστηρίζονται και θα φιλοξενούν ανάμεσά τους φιλικά και εχθρικά έντομα. Ουσιαστικά δηλαδή προσπαθούμε να προσομοιάσουμε στη φύση. Η διαδικασία αυτή θα επαναληφθεί στο τέλος του καλοκαιριού, όπου θα σπαρθούν τα χειμωνιάτικα είδη. Στο διαθέσιμο χώρο σποράς δεν θα ξαναγίνει όργωμα και ξεβοτάνισμα. Το έδαφος δεν θα ξαναγίνει σκληρό για δύο λόγους. Πρώτον επειδή δεν θα πατιέται και δεύτερον λόγω του ότι θα αρχίσουν οι ρίζες να το δουλεύουν και να το διαπερνούν. Η παραγωγή θα είναι αρχικά σχετικά λίγη, λόγω της κυριαρχίας των άγριων χόρτων που προβλέπεται, αλλά με την πάροδο των περιόδων και τη συνεχή σπορά και επικάλυψη θα μεγαλώσει.
Τα βασικά πλεονεκτήματα με τη φυσική μέθοδο καλλιέργειας είναι η ποιότητα της παραγωγής, η εξασφάλιση σπόρων για την επόμενη περίοδο, η ελάττωση του χρόνου απασχόλησης και τέλος το ξαναζωντάνεμα του εδάφους.
Βήμα 4. Προμήθεια εργαλείων και εφοδίων
Ο εκπαιδευτικός κι οι μαθητές του προμηθεύονται τα απαραίτητα εργαλεία για τη διαχείριση του κήπου όπως: κλαδευτήρι, καροτσάκι, φτυαράκι, φυτευτήρι, σπάγκο. Καλό θα ήταν τα ανωτέρω εργαλεία να παραγγελθούν σε διαστάσεις ανάλογα με την ηλικία των μαθητών.
Τα εφόδια όπως σπόροι, άχυρο … μπορούν να προμηθευτούν…
Βήμα 5. Ξεκινάμε!…
Μένει να καταρτιστεί το συνοπτικό πλάνο-ημερολόγιο εργασιών και είναι πλέον έτοιμα όλα για να ξεκινήσουμε τον κήπο. Το χρονοδιάγραμμα των καλλιεργητικών εργασιών καταρτίζεται ανάλογα με το είδος και την καλλιεργητική μέθοδο. Για να καταρτιστεί το πλάνο οι καλλιεργητές αντλούν πληροφορίες από βιβλία και την κοινότητα. Στη διάρκεια της καλλιέργειας τηρείται ημερολόγιο για την εξέλιξη του κήπου με διάφορα στοιχεία (π.χ. ημερομηνίες σποράς και άλλων εργασιών, κόστος, απόδοση, εξέλιξη των φυτών, ασθένειες τρόποι αντιμετώπισης και αποτελέσματα, φωτογραφίες κ.α.). Το ημερολόγιο εξυπηρετεί πρακτικούς και μαθησιακούς σκοπούς αποτελώντας εργαλείο αναστοχασμού και βάση γνώσης για τους μελλοντικές προσπάθειες.
Σε κάθε περίπτωση λαμβάνονται μέτρα για την ασφάλεια και την υγιεινή των μαθητών.