Δημήτρης Ζιαμπάρας
Λέμε «αυτά είναι έπιπλα», «αυτό είναι ζώο», «αυτό είναι δικαιοσύνη», «αυτοί είναι αριθμοί». Όλα αυτά, για τα οποία λέμε ότι είναι κάτι, τα ονομάζουμε Όντα, είτε Αισθητά είτε Νοητά. Το μόνο κοινό που υπάρχει ανάμεσα σε τόσο ετερόκλιτα όντα είναι το γεγονός ότι για να τα ορίσουμε μέσω του Νοείν χρησιμοποιούμε το «αυτό είναι …». Άρα εντοπίζοντας τα όρια του Νοείν, εντοπίζουμε τα όρια του «Είναι». Το επιβεβαιώνει και ο Παρμενίδης ταυτίζοντας το Νοείν με το «Είναι», «το γαρ αυτό νοείν εστίν τε και είναι». Οι κατευθύνσεις του ανθρώπινου Νοείν καθορίζονται αποκλειστικά από τα ζωώδη ένστικτα: της Επιβίωσης, του Ανήκειν και της Διαιώνισης. Το Δέμας, είτε μας αρέσει είτε όχι, δένει το Νοείν στα τρία ζωώδη ένστικτα τα οποία εξαναγκάζουν τον άνθρωπο σε ένα ακατάπαυστο Νοητικό αγώνα για Ελευθερία, Πληρότητα και Νόημα. Η ανθρώπινη επιλογή έγκειται μόνο στην αναλογία του καθ’ ενός προς το άλλο, αλλά και της αναλογίας συλλογικότητας/μοναδικότητας στην επίτευξη του καθ’ ενός.
Αισθητό και Νοητό (Γκρίζα Περιοχή)
Η Γκρίζα περιοχή είναι η σύνοψη του όλου διαγράμματος του «Είναι». Στο Αισθητό ανήκει οτιδήποτε πιστοποιεί ο άνθρωπος με τις αισθήσεις του. Πρώτα από όλα τα Ορμέμφυτα. Ειδικά το ένστικτο της Επιβίωσης, το οποίο μεταφράζεται σε αγώνα του Νοείν για Υπέρβαση των φυσικών περιορισμών ή του κοινωνικού γίγνεσθαι, δημιουργεί τον Βιολογικό Χρόνο (η μεταβολή ως αλλοίωση), τον Ιστορικό Χρόνο (η μεταβολή του κοινωνικού γίγνεσθαι) και του Τόπου. Ο Τόπος μπορεί να είναι είτε ατομικός, είτε κοινωνικός. Το Άτομο και η Κοινωνία είναι αλληλένδετα με τον Τόπο τους. Όταν αλλάζει ο Τόπος αλλάζει και η ουσία του Ατόμου και της Κοινωνίας.
Το ένστικτο του Ανήκειν, το οποίο μεταφράζεται σε αγώνα του Νοείν για Συσχέτιση, δημιουργεί στον άνθρωπο την αίσθηση ετερότητας που ονομάζουμε Εαυτό. Τον Εαυτό συγκροτούν τρία στοιχεία: ο Έρωτας (η έλξη προς τον Άλλον και την Αλήθεια), το Είδος (φυλή, οικισμός κ.λπ) και ο Χώρος (στην ερωτική σχέση ο Τόπος μετασχηματίζεται σε άχρονο Χώρο, είτε Προσωπικό Χώρο, είτε Κοινοτικό Χώρο). Ο Χώρος μπορεί να εναλλάσσει και Τόπους, χωρίς να αλλάζει στην ουσία του. Άρα στο πλαίσιο της ερωτικής σχέσης το «Είναι» ή το Νοείν υφίσταται χωρίς τον Χρόνο και η Σκέψη αντικαθίσταται από την στιγμιαία Αίσθηση της ολότητας. Ειδικότερα στον άχρονο Χώρο της Κοινότητας συνυπάρχουν οι Ζώντες με τους Νεκρούς και τους Αγέννητους.
Το ένστικτο της Διαιώνισης, το οποίο μεταφράζεται σε αγώνα του Νοείν για Ιεράρχηση είτε των Όντων του Επιστητού είτε των Ηθικών Πράξεων, δημιουργεί στον άνθρωπο την αντίληψη της υλικότητάς του, που ονομάζουμε Σώμα, όχι ως εσωτερικές λειτουργίες, αλλά ως μέρος μιας ευρύτερης κοσμικής Τάξης. Την αντίληψη του Σώματος συγκροτούν τρία στοιχεία: η Εξέλιξη (μια πορεία με αιτία και σκοπό), η Μορφή (η θετική εξατομίκευση του Είδους) και ο Χρόνος (είτε ως Κοσμικός Χρόνος που μετράει την μεταβολή ως κίνηση, είτε ως Πρακτικός Χρόνος που μετράει την μεταβολή ως εκπλήρωση καθηκόντων).
Το Νοείν στο πλαίσιο της συλλογικότητας του ανθρώπου οδηγεί βαθμηδόν στην Ηθική, στο Δίκαιο και στο Αγαθό. Ηθική είναι η διάπλαση του ανθρώπου από την ίδια την συλλογικότητα δια μέσου της Ιστορίας, του Μύθου και του Λόγου, συνίσταται στους Ιστορικούς Εθισμούς (Κοινωνική Ηθική), στις Αρετές (Κοινοτική Ηθική) και στα Καθήκοντα (Ατομική Ηθική). Το Δίκαιο είναι το μέρος αυτό της Ηθικής το οποίο είναι επιδεκτικό καθολίκευσης, συνίσταται στους γραπτούς Κανόνες (νόμους), στις άγραφες Αξίες (αρχές του δικαίου) και στην Αλήθεια (η συγκεκριμένη έννομη σχέση, νομολογία). Το Αγαθό είναι το μέρος αυτό του Δικαίου το οποίο θεωρείται εγγύτερα στο αιώνιο και αναλλοίωτο φιλοσοφικό «Όντως Ον» και το οποίο είναι άξιο επιδίωξης, συνίσταται στους Θεσμούς, την Ευδαιμονία και την Αυτονομία. Αντίστοιχα το Νοείν στο πλαίσιο της μοναδικότητας του ανθρώπου διατρέχει μια παρόμοια διαδρομή όπως φαίνεται στο διάγραμμα και θα αναλυθεί κατωτέρω.
Το Νοείν λοιπόν λαμβάνει χώρα ως Σκέψη στον Βιολογικό και Ιστορικό χρόνο, ως άμεση Αίσθηση της ολότητας στον άχρονο Χώρο της ερωτικής σχέσης και ως ενορατική Αντίληψη στον Κοσμικό και Πρακτικό χρόνο. Το Νοητό επιτρέπει στον άνθρωπο να χτίσει πάνω σε αυτά τα τρία ένστικτα και να ξεφύγει από το Αισθητό, σε σημείο που οι εκδηλώσεις αυτών των ενστίκτων από κάποιο σημείο και πέρα να μοιάζουν ξεκομμένες από τις ρίζες τους. Πάντα όμως το υπόβαθρο είναι τα ένστικτα, ακόμη και στις πιο ευγενείς ανθρώπινες δραστηριότητες όπως η αναζήτηση του Θείου ή του φιλοσοφικού «Όντως Όντος», της αγάπης, της γνώσης για την γνώση, της τέχνης για την τέχνη, της αυτοθυσίας κ.λπ.
Ελευθερία (Κόκκινη Περιοχή)
Το ένστικτο της Επιβίωσης εξαναγκάζει τον άνθρωπο σε ένα διαρκή Νοητικό αγώνα Υπέρβασης των φυσικών περιορισμών και του κοινωνικού γίγνεσθαι, είτε μόνος του, είτε μέσω της συνεργασίας με συνανθρώπους του. Η Ελευθερία είναι η εμμονή του. Η συλλογική αναζήτηση της Ελευθερίας είναι η Ιστορία. Η ατομική αναζήτηση της Ελευθερίας είναι η Επιθυμία. Ο άνθρωπος ταλαντεύεται μεταξύ Ιστορίας και Επιθυμίας, επιδεικνύοντας πάντα μια μικρή κλίση προς την μια ή την άλλη μεριά, ενδεικτική των πολιτιστικών καταβολών. Η Ιστορία δημιουργεί στους ανθρώπους τους ιστορικούς Εθισμούς, όσοι από αυτούς καθολικεύονται γίνονται Κανόνες, όσοι από αυτούς επηρεάζουν την συνέχεια της Κοινωνίας γίνονται Θεσμοί. Εθισμοί, Κανόνες και Θεσμοί συνιστούν την ανθρώπινη Κοινωνία. Οι Θεσμοί εκφράζουν την συλλογική επιθυμία και συνέχεια όλης της Κοινωνίας, αποτελούν ότι πιο κοντινό μπορεί να δημιουργήσει η ανθρώπινη συλλογικότητα στο «Όντως Ον», ό,τι αιώνιο και αναλλοίωτο. Το «Όντως Ον» για την ανθρώπινη Κοινωνία είναι η ιστορική Ασυνέχεια, η αρχή και το τέλος της Ιστορίας. Στον αντίποδα, η Μοναδικότητα του ανθρώπου εκφράζεται από την Επιθυμία Υπέρβασης των φυσικών περιορισμών: πρώτα της ίδιας της Σάρκας, π.χ. των ασθενειών της, δεύτερον του Περιβάλλοντος, π.χ. των αποστάσεων με την βοήθεια της Τεχνολογίας και τρίτον αυτών των περιορισμών που θέτει η ίδια η Νομοτέλεια, οι φυσικοί νόμοι. Αυτή η Υπέρβαση της Νομοτέλειας συνιστά την εικόνα του Θείου στην οποία παραπέμπει το ένστικτο της Επιβίωσης. Αυτή η εικόνα του Θείου οδηγεί στο «Μη Ον», δηλαδή έξω από τον κόσμο τούτο, στην απουσία μετοχής στο «Είναι». Οπότε βγαίνουμε έξω από τα όρια του Νοείν και οποιαδήποτε συζήτηση είναι αδύνατη.
Πληρότητα (Πράσινη Περιοχή)
Το ένστικτο της Ανήκειν εξαναγκάζει τον άνθρωπο σε ένα διαρκή Νοητικό αγώνα Συσχέτισης με τον Άλλον ή με την Κοινότητα (ως μια μορφή Συλλογικής Ευφυΐας). Η Πληρότητα είναι η εμμονή του. Ο τρόπος αναζήτησης της Πληρότητας ως ένταξη στην Κοινότητα υποκρύπτεται στον Μύθο. Ο τρόπος αναζήτησης της Πληρότητας ως ένταξη στην προσωπική σχέση υποκρύπτεται στο Κάλλος. Ο άνθρωπος ταλαντεύεται μεταξύ Μύθου και Κάλλους, επιδεικνύοντας πάντα μια μικρή κλίση προς την μια ή την άλλη μεριά, ενδεικτική των πολιτιστικών καταβολών. Ο Μύθος εμπεριέχει την πληροφορία των προϋποθέσεων ένταξης στην Κοινότητα, τις Αρετές, αυτές παραπέμπουν στην Αλήθεια, τα Αρχέτυπα της Κοινότητας, τα οποία με την σειρά τους δείχνουν τον δρόμο για την ανθρώπινη Ευδαιμονία, δηλαδή την αφομοίωση από κάθε άνθρωπο μέλος της συλλογικής ευφυΐας που λέγεται Κοινότητα. Αρετές, Αλήθεια και Ευδαιμονία συνιστούν την ανθρώπινη Κοινότητα. Η Ευδαιμονία εκφράζει την αφομοίωση από τον άνθρωπο της συλλογικής ευφυΐας και αποτελεί ότι πιο κοντινό μπορεί να δημιουργήσει η ανθρώπινη συλλογικότητα στο «Όντως Ον», ό,τι αιώνιο και αναλλοίωτο. Το «Όντως Ον» για την ανθρώπινη Κοινότητα είναι η Πόλις, η συλλογική ευφυΐα της ίδιας της Κοινότητας. Στον αντίποδα, η Μοναδικότητα του ανθρώπου εκφράζεται από τον αγώνα Συσχέτισης με τον Άλλον: πρώτα των κοντινών συνανθρώπων του, των Φίλων, δεύτερον των πιο απομακρυσμένων, των Γνωστών, και τρίτον των Αγνώστων (βλέπε φιλανθρωπία). Αυτή η Συσχέτιση με τον Άγνωστο (η Αγάπη για τον Άγνωστο) συνιστά την εικόνα του Θείου στην οποία παραπέμπει το ένστικτο του Ανήκειν. Αυτή η εικόνα του Θείου οδηγεί στο «Μη Ον», δηλαδή έξω από τον κόσμο τούτο, στην απουσία μετοχής στο «Είναι». Οπότε βγαίνουμε έξω από τα όρια του Νοείν και οποιαδήποτε συζήτηση είναι αδύνατη.
Νόημα (Κυανή Περιοχή)
Το ένστικτο της Διαιώνισης εξαναγκάζει τον άνθρωπο σε ένα διαρκή Νοητικό αγώνα Ιεράρχησης είτε των Όντων του Επιστητού, είτε των Ηθικών Πράξεων μέσα του. Το Νόημα είναι η εμμονή του. Ο τρόπος αναζήτησης του Νοήματος στα Όντα του Επιστητού φανερώνεται στην Τάξη που διέπει το Επιστητό. Ο τρόπος αναζήτησης του Νοήματος στην καθημερινότητα των Ηθικών Πράξεων φανερώνεται στον Λόγο που διέπει το Ιερό. Ο άνθρωπος ταλαντεύεται μεταξύ Λόγου και Τάξης, επιδεικνύοντας πάντα μια μικρή κλίση προς την μια ή την άλλη μεριά, ενδεικτική των πολιτιστικών καταβολών. Ο Λόγος φανερώνει την πληροφορία των προϋποθέσεων ανέλιξης στο Ιερό, τα Καθήκοντα, όσα από αυτά είναι επιδεκτικά καθολίκευσης καλούνται Αξίες της κοινωνίας, οι οποίες αποτελούν τα κριτήρια Ιεράρχησης των ατομικών Καθηκόντων. Το Κριτήριο Ιεράρχησης των κοινωνικών Αξιών είναι η ανθρώπινη Αυτονομία, η ανώτερη μορφή ανθρώπινης ανεξαρτησίας από την ανθρώπινη φύση αλλά και κάθε κοινωνικό και κοινοτικό προκαθορισμό. Καθήκοντα, Αξίες και Αυτονομία συνιστούν την έννοια του Ιερού. Η ανθρώπινη Αυτονομία στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Ιερού αποτελεί ότι πιο κοντινό μπορεί να δημιουργήσει η ανθρώπινη συλλογικότητα στο «Όντως Ον», ό,τι αιώνιο και αναλλοίωτο. Το «Όντως Ον» για το Ιερό είναι ο Θεάνθρωπος, ο αυθεντικός εκφραστής του ίδιου του Λόγου. Στον αντίποδα, η Μοναδικότητα του ανθρώπου εκφράζεται από τον αγώνα Ιεράρχησης των Όντων του Επιστητού: πρώτα των κοντινών του Όντων, της Οικίας του, δεύτερον των πιο απομακρυσμένων, του Κόσμου γύρω του, και τρίτον του Απείρου (στην έννοια του Απείρου συμπεριλαμβάνονται και άλλα πνευματικά όντα ανώτερα του ανθρώπου, αν υπάρχουν). Αυτή η Ιεράρχηση των Όντων του Απείρου (η Γνώση του Απείρου) συνιστά την εικόνα του Θείου στην οποία παραπέμπει το ένστικτο της Διαιώνισης. Αυτή η εικόνα του Θείου οδηγεί στο «Μη Ον», δηλαδή έξω από τον κόσμο τούτο, στην απουσία μετοχής στο «Είναι». Οπότε βγαίνουμε έξω από τα όρια του Νοείν και οποιαδήποτε συζήτηση είναι αδύνατη.
Πηγή: http://www.antifono.gr/portal/Κατηγορίες/Φιλοσοφία-Επιστημολογία/Άρθρα/2519-Το-Είναι-ζωγραφιστό.html
