του Άλκη Γαλδαδά
Τα θρησκευτικά δόγματα μοιάζουν εξ ορισμού αντίθετα με κάθε έννοια επιστημονικών ανακαλύψεων που αλλάζουν την εικόνα μας για τον κόσμο. Και όμως υπάρχουν κορυφαίοι επιστήμονες οι οποίοι προσπαθούν να «παντρέψουν» τη θρησκεία με τη γνώση ενώ άλλοι τούς χλευάζουν αρνούμενοι κάθε τι μετα-φυσικό
Στον πόλο των θρησκευομένων επιστημόνων τοποθετείται ο Πολ Ντέιβις, από τους γνωστότερους φυσικούς στον κόσμο, καθηγητής Φυσικής Φιλοσοφίας στο Κέντρο Αστροβιολογίας στο Σίδνεϊ τη Αυστραλίας αλλά και επισκέπτης καθηγητής στο Ιmperial College του Λονδίνου με είκοσι επτά βιβλία εκλαϊκευμένης επιστήμης, μερικά από αυτά μεταφρασμένα και στα ελληνικά. Βασικός άξονας σε όσα γράφει είναι πάντα το ότι η επιστήμη και ιδιαίτερα οι Θετικές Επιστήμες μπορούν να βοηθήσουν ώστε κάποια πράγματα που λέγονται από τους θεολόγους να αποκτήσουν και μια επιστημονική υπόσταση. Διότι τώρα οι γνώσεις μας γύρω από την Κοσμολογία αλλά και τον μικρόκοσμο των μορίων έχουν προχωρήσει τόσο ώστε να μπορούμε να ψάχνουμε το βαθύτερο νόημα της ύπαρξης χωρίς να απορρίπτουμε την ύπαρξη του Θεού.
Ανυπαρξία και χωροχρόνος
Ενα τέτοιο παράδειγμα δίνει ο Πολ Ντέιβις στο βιβλίο του με τον εύγλωττο τίτλο: «Θεός και Μοντέρνα Φυσική» (εκδόσεις Κάτοπτρο), όταν γράφει ότι: «(Οι μικροσκοπικές διαστάσεις των ατόμων και η συμπεριφορά της ύλης που εμφανίζεται σε αυτές, μας κάνουν να λέμε ότι είναι) ο κβαντικός παράγοντας που επιτρέπει να συντελούνται στον ατομικό κόσμο συμβάντα χωρίς αίτια (και) μας επιτρέπει πλέον να δεχόμαστε ότι μπορεί να εμφανιστούν σωματίδια χωρίς ειδικό λόγο (δηλαδή όπως λέμε έτσι από το πουθενά). Αν η κβαντική θεωρία επεκταθεί ώστε να συμπεριλάβει και τη βαρύτητα τότε θα περιγράφει και τη συμπεριφορά του χωροχρόνου». Και καταλαβαίνουμε πλέον πού το πάει ο κ. Ντέιβις αφού τελικά ο χωροχρόνος θα μπορούσε να ξεπηδήσει από την ανυπαρξία (όπως μας λέει και η θεωρία του Μπιγκ Μπανγκ) με την εμφάνιση μιας φυσαλίδας χώρου εκεί όπου τίποτε πριν δεν υπήρχε και ίσως το χέρι ενός Δημιουργού να άλλαξε τα πράγματα. Κατά τη γνώμη του αυτά ακόμη δεν είναι σίγουρα πράγματα αλλά φαίνεται να είναι βέβαιος ότι η επιστήμη προσφέρει έναν ασφαλέστερο δρόμο προς τον Θεό από ό,τι η Θεολογία.
Θεός, αλλά όχι Δημιουργισμός
Κοντά σε αυτόν τον πόλο μπορούμε να συναντήσουμε και τον Φράνσις Κόλινς. Και για όποιον δεν του λέει κάτι αυτό το όνομα ας μάθει τώρα ότι πρόκειται για τον επικεφαλής της κολοσσιαίας προσπάθειας που έγινε να χαρτογραφηθούν τα γονίδια του ανθρώπου μέσα από το γνωστό Ηuman Genome Ρroject. Πρόκειται για διάσημο βιολόγο με το εξής επιπλέον χαρακτηριστικό: ξεκίνησε από δηλωμένος άθεος και μέσα από τα όσα ανακάλυπτε στη διάρκεια των ερευνών του έφθασε να γράφει βιβλία όπως το: «Τhe Language of God», όπου επιμένει ότι η Φυσική, η Χημεία και η Βιολογία δεν είναι ασύμβατες με τη βαθιά πίστη. Βεβαίως απορρίπτει ιστορίες που βασανίζουν αυτή τη στιγμή τις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά και άλλες κοινωνίες όπως είναι ο Δημιουργισμός (Creationism), όπου οι φανατικοί πιστοί δέχονται μόνο και ακολουθούν κατά γράμμα όσα αναφέρονται στα βιβλία της Γένεσης, στην Παλαιά Διαθήκη. Επίσης απορρίπτει τον λεγόμενο «Ευφυή Σχεδιασμό» (Ιntelligent Design) μια κίνηση που ίδρυσε το 1991 ένας δικηγόρος και νομιμοποιήθηκε να διδάσκεται και στα σχολεία το 2005 από (ποιον άλλον;) τον Τζορτζ Μπους. Σύμφωνα με τους Δημιουργιστές:
1. Η θεωρία της Εξέλιξης προωθεί μια αθεϊστική κοσμοαντίληψη
2. Είναι θεμελιωδώς λανθασμένη γιατί δεν εξηγεί την πολυπλοκότητα της Φύσης.
3. Αν δεν μπορεί λοιπόν να δώσει τις απαραίτητες εξηγήσεις κάπου πρέπει να μπει στο πλάνο ένας έξυπνος σχεδιαστής ώστε να δικαιολογείται η δημιουργία του κόσμου.
Με τις τεράστιες γνώσεις του ο Κόλινς απορρίπτει εύκολα τον Ευφυή Σχεδιασμό που προσχωρεί στην ομάδα της «Θεϊστικής Εξέλιξης» (www. asa3. org) η οποία συνοψίζεται σε έξι βασικά σημεία:
1. Το Σύμπαν εμφανίστηκε από το πουθενά πριν από 14 δισεκατομμύρια χρόνια.
2. Οι ιδιότητές του φαίνεται να είναι ακριβώς φτιαγμένες για την ύπαρξη ζωής.
3. Ενώ αγνοούμε τον μηχανισμό για το πώς άρχισε η ζωή, η εξέλιξη και η φυσική επιλογή επέτρεψαν την ανάπτυξη ως σήμερα.
4. Από τότε που πήρε εμπρός ο μηχανισμός της εξέλιξης δεν υπήρξε άλλη έξωθεν επέμβαση.
5. Οι άνθρωποι είναι και αυτοί μέρος του μηχανισμού της εξέλιξης έχοντας κοινό πρόγονο με τους πιθήκους.
6. Αλλά η συμπεριφορά των ανθρώπων παρουσιάζει μια μοναδικότητα που δεν εξηγείται με την εξέλιξη, υποδηλώνοντας την πνευματικότητα της φύσης της. Είναι η ύπαρξη του ηθικού νόμου, δηλαδή η γνώση του καλού και του κακού και η αναζήτηση του Θεού.
Ανάδυση συστημάτων
Προτού φθάσουμε στο άλλο άκρο όπου μας περιμένουν οι Νέοι Αθεοι υπάρχει ένας ακόμη σταθμός και αυτός έχει να κάνει με την επιστήμη της λεγόμενης Ανάδυσης. Σε γενικές γραμμές πρόκειται για μια θεωρία που λέει ότι ο κόσμος ναι μεν είναι φτιαγμένος όλος από άτομα και μόρια που δεν ξέρουν από ηθική και δεν έχουν αισθήματα όπως υποστηρίζουν οι λεγόμενοι αναγωγιστές αλλά μόλις ξεπεραστεί ένα επίπεδο πολυπλοκότητας το κάθε σύστημα αναπτύσσει καινούργιους νόμους που δεν μπορούν να εξηγηθούν με τις ιδιότητες των στοιχειωδών συστατικών τους. Για παράδειγμα, μια μέλισσα μόνη της δεν μπορεί να συμπεριφερθεί με τον θαυμαστό τρόπο που συμπεριφέρεται όταν βρεθεί μαζί με άλλες στην κυψέλη. Πιο αυστηρά μπορούμε να λέμε ότι τέσσερα είναι τα σημαντικά χαρακτηριστικά τους:
1. Ενα αναδυόμενο σύστημα το αποτελούν τα γνωστά μας ως σήμερα σωματίδια.
2. Μόλις όμως υπάρξει μια συσσώρευση ύλης που αποκτά και ένα κατάλληλο επίπεδο οργάνωσης και πολυπλοκότητας εμφανίζονται καινούργιες ιδιότητες.
3. Αυτές οι ιδιότητες δεν εξηγούνται από τις ιδιότητες των στοιχειωδών σωματίων.
4. Τα τμήματα με ανώτερη οργάνωση έχουν τη δύναμη να επηρεάζουν τα μικρότερα τμήματα.
Νέα «θεϊκότητα»
Αυτό έχει δώσει την αφορμή στον Στιούαρτ Κάουφμαν, από τα ιδρυτικά στελέχη του Ινστιτούτου Santa Fe, τη «Μέκκα» της θεωρίας του χάους, να κυκλοφορήσει πέρυσι ένα ολόκληρο βιβλίο με τίτλο:
«Reinventing the Sacred» και εκεί να δώσει θεωρητική βάση σε μια ακόμη τάση συγγενική προς την Ανάδυση όπου κάνει λόγο για τη νέα «θεϊκότητα», που δεν πηγάζει από κάποιον άγνωστο δημιουργό αλλά έχει τις ιδιότητές του (δημιουργικότητα, νόηση, δράση με κάποιον σκοπό) και πηγάζει ακριβώς από τις ιδιότητες ενός αναδυόμενου συστήματος.
Θαύματα και φυσικοί νόμοι
Και ο πιο ακραίος πόλος φυσικά εκφράζεται από τον 67χρονο βιολόγο Ρίτσαρντ Ντόκινς που όταν του υποβάλλεις το γνωστό επιχείρημα των θεολογούντων: «Η επιστήμη δεν μπορεί να αποδείξει ότι δεν υπάρχει Θεός» δεν τα χάνει καθόλου. «Υπάρχει μια απειρία πραγμάτων που δεν μπορεί να αποδείξει η επιστήμη. Πιστεύετε ό,τι θέλετε. Η πιθανότητα να υπάρχει Θεός, αν και δεν είναι μηδενική, είναι απειροελάχιστη». Για τους Νέους Αθεους το πρόβλημα δεν είναι κάποιο από τα δόγματα που υπάρχουν γύρω μας αλλά η έννοια της θρησκείας καθεαυτή. «Γιατί να σεβόμαστε τις θρησκευτικές πεποιθήσεις κάποιων» αναρωτιούνται. «Συγκλίνουν άραγε η επιστήμη και η θρησκεία;» κάνει πως αναρωτιέται ο Ντόκινς για να απαντήσει στο επόμενο δευτερόλεπτο ο ίδιος με ένα «όχι» που το συνοδεύουν κάπου οκτώ πυκνογραμμένες σελίδες με επιχειρήματα. «Για έναν ειλικρινή κριτή», λέει, «η υποτιθέμενη σύγκλιση ανάμεσα στη θρησκεία και την επιστήμη είναι μια ρηχή, κενή, απατηλή πλάνη». Η βασική του αντίρρηση έχει να κάνει με το ότι οι θρησκευόμενοι θέλουν να έχουν και την πίτα ολόκληρη και τον σκύλο χορτάτο. «Οταν μιλούν σε ένα μη διανοούμενο μαζικό ακροατήριο» πιστεύει ότι «κάνουν ασύδοτη χρήση ιστοριών με θαύματα οι οποίες είναι προκλητικές διεισδύσεις στο επιστημονικό πεδίο. Η Γέννηση του Χριστού από την Παρθένο Μαρία, η Ανάσταση του Χριστού, η Ανάσταση του Λαζάρου, τα θαύματα της Παλαιάς Διαθήκης, όλα χρησιμοποιούνται ελεύθερα για θρησκευτική προπαγάνδα και είναι πολύ αποτελεσματικά σε ένα ακροατήριο αποτελούμενο από αφελείς και παιδιά. Καθένα από αυτά τα θαύματα ισοδυναμεί με έναν επιστημονικό ισχυρισμό με μια παραβίαση της κανονικής ροής στα γεγονότα του φυσικού κόσμου». Και έτσι δεν θέλει να επιτρέψει στους θεολόγους να κρατήσουν και τα θαύματα και να θέλουν να έλθει κοντά η θεολογία με την επιστήμη. Βέβαια μιλώντας για τον Παράδεισο και για τον ισχυρισμό ότι «δεν είναι φυσικός τόπος» δεν διστάζει να θυμίσει ότι από την 1η Νοεμβρίου 1950 ορίστηκε επίσημα από τον Πάπα Πίο ότι το σώμα της Μαρίας ανελήφθη στον Παράδεισο και επανενώθηκε με την ψυχή της. «Τι μπορεί να σημαίνει αυτό» ρωτάει ο Ντόκινς, «αν όχι ότι ο Παράδεισος είναι ένας φυσικός τόπος, τόσο φυσικός ώστε να περιέχει σώματα;»(!)
Ο ορθόδοξος αντίλογος
Στον ελληνικό χώρο υπάρχουν άνθρωποι θρησκευόμενοι που δεν θα συμφωνήσουν με τις απόψεις όχι μόνο των Νέων Αθέων αλλά και με τα όσα πιστεύουν από τη δική τους πλευρά οι θεολογούντες του λεγόμενου δυτικού κόσμου. Η Ορθόδοξη Εκκλησία είχε τη δική της άποψη και κόντρα από τον καιρό του σχίσματος των εκκλησιών για τα κλασικά θεολογικά θέματα και αυτό φθάνει να αντανακλάται σε σημαντικά σημερινά προβλήματα του κόσμου μας. Οπως είναι η μόλυνση του περιβάλλοντος και η χρήση της βιοτεχνολογίας.
Η προτεσταντική Δύση σε συνδυασμό με την καλβινιστική ηθική του καπιταλισμού οδήγησε στη σημερινή αντίληψη ότι ο υλικός κόσμος είναι απλά πρώτη ύλη για να παράγει ο άνθρωπος προϊόντα και να αυξάνει το κέρδος του. Ετσι βλέπουν τα πράγματα οι ορθόδοξοι χριστιανοί και διαφωνούν, όντας κοντά και στην παρατήρηση του ιστορικού Λιν Γουάιτς που θέλει οι ρίζες του οικολογικού προβλήματος να βρίσκονται στη χριστιανική θεολογία. Ο Μητροπολίτης Περγάμου και καθηγητής Ιωάννης Ζηζιούλας, ένας από τους εγκυρότερους εκφραστές της Ορθόδοξης Θεολογίας, έχει τοποθετήσει θεωρητικά τα θέματα αυτά με στόχο τη σύγκλιση επιστήμης και θεολογίας όχι σε ηθικές βάσεις αλλά σχετικά με τη φύση των πραγμάτων. Η αλήθεια για το τι είναι άνθρωπος πρέπει, όπως έχει γράψει, να είναι κοινή για την επιστήμη και τη θεολογία. Και στο πλαίσιο αυτής της αλήθειας οι Ορθόδοξοι παραδέχονται ότι ψυχή και σώμα είναι ενωμένα στον άνθρωπο: το σώμα χωρίς την ψυχή είναι πτώμα και η ψυχή χωρίς το σώμα είναι φάντασμα. Τότε όμως δεν μπορούμε να λέμε ότι ο άνθρωπος έχει σώμα αλλά είναι σώμα. Αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με το φυσικό περιβάλλον του γιατί δεν νοείται το (υλικό) σώμα χωρίς την υπόλοιπη υλική δημιουργία. Οπότε στην ανάσταση των νεκρών που πιστεύει σε αυτήν η Ορθόδοξη Εκκλησία θα διασωθεί μαζί και ολόκληρη η υλική δημιουργία. Γι΄ αυτό λένε ο Χριστός δεν απέκτησε μόνο ψυχή αλλά και υλικό σώμα ώστε ήλθε να σώσει με την Ανάστασή του και όλη την κτίση, καταξιώνοντας έτσι όλο το φυσικό περιβάλλον (που εμείς, εννοείται, σήμερα έχουμε βαλθεί να καταστρέψουμε).
Ο άνθρωπος δημιουργήθηκε από τον Θεό στο τέλος της Δημιουργίας και η θεωρία της εξέλιξης δεν παρουσιάζει πρόβλημα για τη θεολογία αφού δείχνει το πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος και όχι από ποιον. Ακόμη και αν τα προηγούμενα θα μπορούσαν να είναι ανεκτά σε ένα μη θρησκευόμενο περιβαλλοντολόγο στο επόμενο βήμα στους ορθόδοξους συλλογισμούς θα αντιδράσει. Διότι εδώ εμφανίζεται ο ισχυρισμός ότι και το φυσικό περιβάλλον έχει την ανάγκη του ανθρώπου για να υπάρξει. Δεν ισχύει δηλαδή ότι εφόσον υπήρχαν άλλα είδη πριν από την εμφάνισή του μπορούν να υπάρξουν και στο μέλλον χωρίς αυτόν. Εδώ γίνεται επίκληση της άποψης του Αγιου Μάξιμου του Ομολογητού ότι « τα πάντα δημιουργήθηκαν με στόχο τον άνθρωπο και χωρίς αυτόν η Φύση καταρρέει». Και, τέλος, ο άνθρωπος διαθέτει κάτι μοναδικό μέσα στην υπόλοιπη Φύση, κάτι που λέγεται πρόσωπο και τον προικίζει με ελευθερία. Ελευθερία από τη Φύση αλλά και ελευθερία για τη Φύση. Είναι ελεύθερος να καταστρέψει το περιβάλλον του αλλά και να το αγαπήσει και να το σεβαστεί.
Βαλβίδες και γονίδια
Προχωρώντας στο ίδιο μονοπάτι διατυπώνεται η άποψη ότι η ποικιλία των ειδών είναι θέλημα Θεού. Η εξέλιξη είναι γεγονός αλλά η ύπαρξη των ειδών που συναντούμε είναι έργο δικό του και δεν πρέπει εκεί να παρεμβαίνουν οι άνθρωποι. Μπορούν να μεταμοσχεύουν σωματικό υλικό όπως είναι η καρδιακή βαλβίδα ενός χοίρου σε άνθρωπο διότι το υλικό αυτό αφομοιώνεται και τελικά θεωρείται ανθρώπινο, αλλά μεταμόσχευση γενετικού υλικού από χοίρο σε άνθρωπο, για παράδειγμα, πρέπει να απαγορεύεται γιατί αποτελεί παρέμβαση στο έργο του Θεού που θέλει τα δυο πλάσματα εντελώς ξεχωριστά. Επίσης απαγορεύεται και η κλωνοποίηση. Διότι παράγοντας δυο πανομοιότυπα πλάσματα καταργεί την μοναδικότητα του προσώπου. Ως αντίγραφο ο άνθρωπος γίνεται ένας μεταξύ πολλών (πανομοιότυπων πλασμάτων). Εδώ όμως πετάγεται ο Ντόκινς (ποιος άλλος;) και στο βιβλίο του «Ο εφημέριος του διαβόλου» (στη σελίδα 251) γράφει: «Οι πανομοιότυποι δίδυμοι είναι κλώνοι ο ένας του άλλου με τα ίδια γονίδια όπως και εκείνο το κλωνοποιημένο πρόβατο, η διάσημη Ντόλι, με τη μόνη διαφορά ότι ήταν κλώνος ενός γηραιότερου προβάτου». Στις ημέρες του Ορθόδοξου Πάσχα λοιπόν αυτοί που ξέρουν δεν λένε ποτέ Χρόνια Πολλά, δεν έχει νόημα άλλωστε. Λένε όμως την κλασική ευχή ή τίποτε. Για κάθε «Χριστός Ανέστη» και «Αληθώς Ανέστη», που λέγεται ή δεν λέγεται, όταν ξέρουμε όλα τα παραπάνω, καταλαβαίνουμε ότι υπάρχει από πίσω ένα ποτάμι από βιβλία, σκέψεις, θεωρίες, πάθη και οι ευχές γίνονται κάτι σαν ψήφοι προς τη μια ή την άλλη τάση. Και αξίζει να είμαστε ενημερωμένοι προτού ψηφίσουμε.
Πηγή: http://www.antifono.gr/portal/index.php/Κατηγορίες/Επιστήμη-Θρησκεία/Άρθρα/1134-2009-04-18-08-25-30
