Ο ΤΟΜΑΣ ΚΟΥΝ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΚΙΣΤΙΚΗ ΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΑ
Η επαναξιολόγηση όλων των πολιτιστικών και κοινωνικών παρακαταθηκών που συνέβη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και που κορυφώθηκε με την ριζική αμφισβήτηση κάθε στερεότυπου την δεκαετία του 1960 , δεν άφησε ανεπηρέαστο τον τομέα της επιστημολογίας. Η γνωσιακή ανωτερότητα , η αντικειμενικότητα και η διαρκής πρόοδος της επιστήμης με την έννοια της συσσώρευσης γνώσεων αμφισβητούνται ριζικά. Ο Τόμας Κουν με το έργο του <> τοποθετεί την επιστήμη μέσα στο πλέγμα των κοινωνικοπολιτικών θεσμών και του ευρύτερου ιστορικού περιβάλλοντος μιας κοινωνίας. Η επιστημονική πρόοδος για τον Κουν δεν μπορεί να αποκοπεί από αυτόν τον περίγυρο , πρέπει να εξετασθεί σε συνάφεια με το ευρύτερο κοινωνικό γίγνεσθαι. Για να κατανοήσει ο Κουν, τι είναι η επιστήμη ανατρέχει στην Ιστορία της επιστήμης. Μελετώντας , για παράδειγμα ,την διαμόρφωση της ηλιοκεντρικής θεωρίας του Κοπέρνικου διαπιστώνει ότι δεν εδράζεται σε εμπειρικά δεδομένα αλλά αφορμάται από τις περιρρέουσες Νεοπλατωνικές απόψεις για την τελειότητα του κόσμου, πράγμα που σημαίνει ότι δεν αρκεί για την κατανόηση της επιστήμης η μελέτη των επιστημονικών θεωριών μόνο ως συγκροτήσεις ορθολογικών διαδικασιών.
Η επιστημονική γνώση σε μια δεδομένη ιστορική στιγμή ,κατά τον Κουν, εκφράζεται από ένα <>, ένα ερμηνευτικό σχήμα της φυσικής πραγματικότητας γύρω από το οποίο συγκροτείται η επιστημονική κοινότητα. Το <> δεν αποτελεί ένα αμιγώς επιστημονικό πεδίο αλλά ενσωματώνει ένα σύνολο από ερμηνευτικές παραδοχές , μεθοδολογικές συμβάσεις, ερευνητικές προτεραιότητες που αντιστοιχούν στα ιδεολογικά και κοινωνικά πρότυπα της συγκεκριμένης εποχής. Η μεσαιωνική επιστήμη, υπό αυτή την οπτική καθοριζόταν από το θεολογικό κατεστημένο της εποχής και από τις γνωσιολογικές και ιδεολογικές του παραμέτρους, γι αυτό ακριβώς και είχε την συγκεκριμένη μορφή.
Το <> ως μια ερμηνευτική αφήγηση της πραγματικότητας τείνει να διατηρήσει και να αυξήσει το κύρος του προωθώντας τις έρευνες που το επαληθεύουν μέσα από τους κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς μηχανισμούς. Οι νέοι ερευνητές κατά συνέπεια μαθαίνουν στα Πανεπιστήμια το κυρίαρχο παράδειγμα περιβεβλημένο με την αυθεντία της μόνης αλήθειας. Επίσης τα επιστημονικά συνέδρια , περιοδικά , κέντρα υποστηρίζουν την επιβολή του παραδείγματος επιβραβεύοντας όσους το επιβεβαιώνουν και εξοστρακίζοντας αυτούς που το αντιστρατεύονται. Υπό αυτή την έννοια το παράδειγμα λειτουργεί κανονιστικά , προσαρμόζει την γνώση στις εκ των προτέρων θεωρητικές αντιλήψεις , είναι ένας τρόπος θέασης του κόσμου, μια κοσμοθεωρία. Την κατάσταση αυτή ο Κουν την ονομάζει <>, στα πλαίσια της οποίας οι επιστήμονες έχουν σαν έργο να επιλύουν τις απορίες που προκύπτουν από την αδυναμία της θεωρίας να εξηγήσει όλο το εύρος των παρατηρούμενων φαινομένων και να επινοούν καινούργια πειράματα για να επιβεβαιώσουν το παράδειγμα εντός του οποίου εργάζονται . Εντούτοις όσο προχωρά η έρευνα πληθαίνουν οι παρατηρήσεις που δεν εντάσσονται στο προβλεπτικό μοντέλο του <>, δημιουργείται έτσι μια <> , μια αντίφαση ανάμεσα στις θεωρητικές προσδοκίες που εκπηγάζουν από το <> και στην πραγματικότητα των εμπειρικών δεδομένων.
Οι παρατηρήσεις αυτές, που σαφώς αντιβαίνουν στο κυρίαρχο παράδειγμα , αντιμετωπίζονται αρχικά με την περαιτέρω εκλέπτυνση της θεωρίας, εάν όμως συσσωρευτεί ένας μεγάλος όγκος τέτοιων παρατηρήσεων , τότε η <> επιστήμη μπαίνει σε κρίση την οποία ο Κουν ονομάζει ιδιόρρυθμη επιστήμη. Η κρίση αυτή που σηματοδοτεί και την μετάβαση από το ένα παράδειγμα στο άλλο διασφαλίζοντας μια δυναμική που διαφορετικά θα ήταν αδύνατη , άπτεται τόσο κοινωνικών όσο και ψυχολογικών παραγόντων. Από το σημείο αυτό, κατά συνέπεια, αρχίζει από κάποιους επιστήμονες να συγκροτείται ένα νέο <>. Ακολουθεί η διαμάχη μεταξύ των δύο παραδειγμάτων, μια διαμάχη που δεν είναι μόνο μια αμιγώς επιστημονική και ορθολογική διαδικασία αλλά που επηρεάζεται από πολιτικές , κοινωνικές και ιδεολογικές δεσμεύσεις, μέχρι το νέο παράδειγμα να επικρατήσει και να συγκροτήσει την δική του εξουσία, όπως ακριβώς είχε κάνει και το προηγούμενο. Με αυτή την συλλογιστική ο Κουν καταργεί την διάκριση μεταξύ του πλαισίου ανακάλυψης και του πλαισίου δικαιολόγησης μιας επιστημονικής θεωρίας. Επίσης μεταξύ των δύο παραδειγμάτων δεν μπορεί να υπάρξει σύγκριση γιατί το καθένα συγκροτεί την δική του γλώσσα και εννοιολογία που δηλώνει μια ευρύτερη αλλαγή της κοινωνικής και όχι μόνο της επιστημονικής συνείδησης .Για παράδειγμα η λέξη πλανήτης έχει εντελώς διαφορετική έννοια πριν και μετά τον Κοπέρνικο ,πράγμα που αποκλείει την ουσιαστική σύγκριση του Πτολεμαικού με το Κοπερνίκειο σύστημα.
Ο Κουν εισάγει στην ερμηνεία της επιστήμης τον ιστορικό παράγοντα. Η ερμηνεία του ενέχει τον κίνδυνο να θεωρηθεί η επιστήμη μια σχετική κατασκευή , χωρίς προνομιακή σχέση με την πραγματικότητα, πράγμα που καταλύει αφενός την μεθοδολογική ιδιαιτερότητα της επιστήμης , αφετέρου την αξίωση της για ορθολογισμό και αντικειμενικότητα. Παράλληλα η αδυναμία σύγκρισης μεταξύ των παραδειγμάτων υποβαθμίζει την έννοια της επιστημονικής προόδου. Εντούτοις ο Κουν δεν καθαιρεί την επιστήμη από την θέση της στο κοινωνικό γίγνεσθαι και δέχεται ένα σύνολο από κριτήρια που σηματοδοτούν σε ένα βαθμό την ανάπτυξη της επιστήμης ,εξάλλου και η άποψη, <> –κρίση-<> ενέχει την έννοια της επιστημονικής κλιμάκωσης.
