Φωνολογική ενημερότητα είναι η ικανότητα των παιδιών να αντιλαμβάνονται ότι οι προτάσεις αποτελούνται από λέξεις, οι λέξεις από συλλαβές και οι συλλαβές από φωνήματα. Είναι μια σημαντική δεξιότητα για την εκμάθηση της γραφής και της ανάγνωσης, ενώ ελλείψεις στη γλωσσική αυτή δεξιότητα μπορεί να σηματοδοτήσουν την ύπαρξη μελλοντικών μαθησιακών δυσκολιών. Αντίθετα, ένα παιδί προσχολικής ηλικίας που παρουσιάζει ανεπτυγμένη φωνολογική ενημερότητα, έχει μεγάλες πιθανότητες να παρουσιάσει και ανεπτυγμένη ικανότητα στη γραφή και την ανάγνωση.
Η φωνολογική ενημερότητα είναι μια δεξιότητα την οποία μπορούν να καλλιεργήσουν και οι ίδιοι οι γονείς μέσα από απλές δραστηριότητες σε παιγνιώδη μορφή στο σπίτι. Παρακάτω παρατίθενται μερικές ενδεικτικές δραστηριότητες τις οποίες μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι γονείς στο σπίτι γι’ αυτόν τον σκοπό.
Σε κάθε δραστηριότητα, για να έχει νόημα και αξία για το παιδί, φροντίστε να υπάρχει μια αμοιβή. Ένα αυτοκόλλητο, μια σφραγίδα και όταν π.χ. συγκεντρώσει αρκετές- αυτό το ρυθμίζετε ανάλογα με τις αντοχές, τις επιδόσεις και το επίπεδο του παιδιού- είναι νικητής/ νικήτρια. Είναι πολύ χρήσιμο όχι μόνο το παιδί να παίζει, αλλά και ο γονιός να παίρνει μέρος στο παιχνίδι και να απαντά και αυτός σε ανάλογες ερωτήσεις. Πολύ χρήσιμο και αστείο για τα παιδιά είναι ο γονιός να «κάνει λάθος» και το παιδί να είναι στην ευχάριστη θέση να τον διορθώνει! Αυτό αν είναι βέβαια σε θέση να το κάνει.
ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΑΡΧΙΚΟΥ ΦΩΝΗΜΑΤΟΣ: Να είναι δηλαδή σε θέση το παιδί να διακρίνει με ποιο φθόγγο/γράμμα αρχίζει κάθε λέξη.
1. Γονιός: Θα σου πω μερικές λέξεις. Κάθε φορά θα μου λες ποια φωνή ακούς πρώτη.
Παράδειγμα: έχω → ε, ζάχαρη → ζ
αβγό……., εκδρομή ……., σήμερα……., θύμωσα……., τρύπα……., κλειδώνω…… και ό,τι άλλη λέξη μπορείτε να σκεφτείτε.
Αρχικά δουλέψτε με λέξεις απλές για το παιδί ξεκινώντας από δισύλλαβες με σφσφ π.χ. παπί και αυξήστε σταδιακά τη δυσκολία. Όταν εξοικειωθεί αρκετά μπορείτε να βάλετε και λέξεις με δίψηφα σύμφωνα όπου το παιδί θα πρέπει να λέει τον ήχο που ακούει στην αρχή της λέξης π.χ. μπότα →μπ
2. Γεμίζω το σακούλι! Παίξτε μαζί με το παιδί δίνοντάς του έναν ήχο π.χ. «β» και να πρέπει να γεμίσετε ένα σακουλάκι με καραμέλες, αυτοκόλλητα ή μπίλιες για κάθε λέξη από «β» που θα σας πει το παιδί.
ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΕΛΙΚΟΥ ΦΩΝΗΜΑΤΟΣ: Να είναι δηλαδή σε θέση το παιδί να διακρίνει ποιος φθόγγος/γράμμα ακούγεται στο τέλος κάθε λέξης.
Γονιός: Θα σου πω μερικές λέξεις. Κάθε φορά θα μου λες ποια φωνούλα ακούς στο τέλος.
Παράδειγμα :αυλή → η, λύκος → σ
σόμπα……., αφτί……., έργο……., αργός……., πάρε……., μιλούν…….
Αν χρειαστεί γινόμαστε «αστείοι» φωνάζοντας πιο έντονα το τελικό φώνημα π.χ. αυλή: Αυλήηηηηηηηη «Τι φώναξα στο τέλος;»
ΟΜΟΙΟΤΗΤΑ ΑΡΧΙΚΗΣ ΣΥΛΛΑΒΗΣ: Να είναι σε θέση δηλαδή το παιδί να αναγνωρίζει λέξεις που αρχίζουν με την ίδια συλλαβή.
1. Γονιός: Θα σου πω τρεις λέξεις και θα μου βρίσκεις ποια δεν ταιριάζει, ποια δεν αρχίζει με την ίδια φωνούλα.
Παράδειγμα: σύκο – σύρμα – τόξο (δεν ταιριάζει το τόξο),
καπέλο – κανάτα – βιβλίο( δεν ταιριάζει το βιβλίο)
κήπος – Κίνα – πηλός καρέκλα – πιρούνι – πυρετός
σώμα – ρόδι – σόλα φιδάκι – θάλασσα – φυλάω
2. Βάλτε μπροστά στο παιδί διάφορες εικόνες με λέξεις, μερικές εκ των οποίων αρχίζουν με το ίδιο γράμμα. Ζωγραφίστε ένα τρένο, ένα σπίτι και βάλτε στην ατμομηχανή, στον 1ο όροφο κλπ μια λέξη στόχο. Ζητήστε από το παιδί να βάλει στα βαγόνια του τρένου ή στους υπόλοιπους ορόφους μόνο τις εικόνες που αρχίζουν με το ίδιο γράμμα της λέξης στόχου.
ΑΝΑΛΥΣΗ ΛΕΞΗΣ ΣΕ ΣΥΛΛΑΒΕΣ: Να είναι δηλαδή σε θέση το παιδί να χωρίζει τις λέξεις που ακούει σε συλλαβές. Ονομάζουμε τις συλλαβές κομμάτια, παλαμάκια, παρεούλες, ανάλογα με το επίπεδο του παιδιού και τον τρόπο προσέγγισης του στόχου.
Θέλω να χωρίσεις σε κομματάκια τη λέξη που θα σου πω και να μου τα πεις ένα- ένα ξεχωριστά, όπως στο παράδειγμα που θα κάνουμε.
Παράδειγμα: μπάλα→μπα-λα, ελάφι→ε- λα- φι, τηλέφωνο→τη-λε-φω-νο.
Όλα, μάτι, στρώνω, όνομα, χάλασε, φορτηγό, ελέφαντας, περιστέρι, καταστρέφω, αρχηγός, αστροπελέκι, καταστροφέας. . .
*Μπορείτε να χρησιμοποιείτε εικόνες, σφραγίδες ή και ζωγραφιές του παιδιού και να οπτικοποιείτε τις συλλαβές με κουτάκια.