Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
ΟΝΟΜΑΤΙΚΗ- ΡΗΜΑΤΙΚΗ ΦΡΑΣΗ
ΟΝΟΜΑΤΙΚΗ –ΡΗΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ -ΟΝΟΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ
Ο πομπός ανάλογα με την πρόθεσή του, τον δίαυλο επικοινωνίας, το κοινό στο οποίο απευθύνεται , διαμορφώνει και το ύφος που θέλει να προσδώσει στον λόγο του. Σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του ύφους του παίζει η ονοματική αλλά και η ρηματική διατύπωση:
| Ονοματική διατύπωση | Υφολογικό αποτέλεσμα |
| Επιλέγονται ονοματικά σύνολα (ονοματικό σύνολο ονοµάζεται ένα ουσιαστικό µαζί µε τα συµπληρώµατά του (άρθρο, επίθετο, αριθµητικό, αντωνυµία ή γενικές άλλων ουσιαστικών). | -το μήνυμα καθίσταται γενικό, αφηρηµένο και διαχρονικό και όχι μόνιμο ή συγκεκριμένο.
-ο λόγος γίνεται πιο πυκνός και σύνθετος -το ύφος καθίσταται επίσημο, σοβαρό -αναδεικνύεται η διανοητική και εκφραστική ικανότητα του πομπού -συνηθίζεται σε απαιτητικές επικοινωνιακές περιστάσεις και σε επίσημα κείμενα (πχ επιστημονικά) -συνηθίζεται στο κειμενικό είδος της επιχειρηματολογίας |
πχ Απόσμασμα από δοκίμιο: Ου. Έκο: Ο υπεράνθρωπος των μαζών
Η πρώτη θεωρία της πλοκής γεννιέται με τον Αριστοτέλη. Για μας δεν έχει καμιά σημασία αν ο Αριστοτέλης την εφάρμοσε στην τραγωδία και όχι στο μυθιστόρημα· άλλωστε είναι γεγονός ότι από τότε όλες οι θεωρίες της αφήγησης ανάγονται σε αυτό το πρότυπο. Ο Αριστοτέλης μιλά για τη μίμηση πράξεως (δηλαδή για μια αλληλουχία γεγονότων) η οποία πραγματοποιείται με την κατασκευή ενός μύθου, δηλαδή μιας πλοκής μιας αφηγηματικής αλληλουχίας. Μπροστά σε αυτή την αλληλουχία, ο σχεδιασμός των χαρακτήρων (δηλαδή η ψυχολογία) και η ίδια η έκφραση (το ύφος, η γραφή) είναι δευτερεύοντα. Είναι εύκολο επομένως να θεωρήσουμε ότι υπάρχει η οντότητα «πλοκή» που υπεισέρχεται χωρίς διάκριση τόσο στις δραματικές όσο και στις αφηγηματικές επιτελέσεις.
| Ρηματική διατύπωση | Υφολογικό αποτέλεσμα |
| Επιλέγονται ρηματικά σύνολα (ρηματικό σύνολο ονοµάζεται ένα ρήµα µαζί µε τις λέξεις ή τις φράσεις που συµπληρώνουν το νόηµά του (αντικείµενο, κατηγορούµενο, επιρρήµατα, προθετικές φράσεις, πλάγιες πτώσεις κ.ά.) | -Η ρηµατική διατύπωση αναφέρεται σε συγκεκριµένο γεγονός, συγκεκριµένες πράξεις που δηλώνουν τα ρήµατα που χρησιµοποιούνται.
-το μήνυμα καθίσταται άμεσο, συγκεκριμένο και σαφές -ο λόγος εύληπτος με έντονη δραστικότητα -το ύφος καθίσταται οικείο και καθημερινό -δεν απαιτούνται οι διανοητικές και εκφραστικές δυνατότητες της ονοματικής διατύπωσης -Η κυριαρχία ρηµατικών συνόλων συνηθίζεται, ανεξάρτητα από το επίπεδο του ποµπού ή του δέκτη, σε επικοινωνιακές περιστάσεις της καθηµερινότητας και σε κείμενα λιγότερο επίσημα
|
| π.χ. Μια διμοιρία στρατιωτών κατασκεύασε τη γέφυρα.
Δεν επεδίωκε ποτέ αξιώματα. Οι ενέργειες αυτές άπτονται των δικαιωμάτων του. Της μιλούσε όλη μέρα για το ταξίδι του. Τα νιάτα ζουν τη ζωή τους. Ονοματοποίηση ονομάζεται η διαδικασία μετατροπής του ρήματος ή ενός επιθετικού προσδιορισμού σε ουσιαστικό (πχ υπολογίζω>υπολογισμός, αλλάζω>αλλαγή, ικανός>ικανότητα, φτωχός>φτωχοποίηση). Μπορεί να ζητηθεί και η αντίθετη διαδικασία δηλ. η μετατροπή των ρημάτων σε ονόματα με την αντίστοιχη υφολογική στόχευση. Κατά τη μετατροπή σημαντικό είναι να προσέχουμε τις αλλαγές που θα ακολουθήσουν προκειμένου να έχουμε το σωστό συντακτικά και εκφραστικά αποτέλεσμα. Η ονοματοποίηση χαρακτηρίζει τα επιστημονικά κείμενα και τα «ακαδημαϊκά» είδη λόγου, όπως το δοκίμιο ή οι τεχνικές αναφορές, που επεξεργάζονται αφηρημένες και τεχνικές έννοιες.
|
ΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ
ΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
Χρόνοι ονομάζονται οι μορφολογικοί τύποι του ρήματος με τους οποίους δηλώνεται πότε γίνεται αυτό που σημαίνει το ρήμα. Οι χρόνοι είναι τριών ειδών: α) οι παροντικοί, που δηλώνουν ότι κάτι γίνεται στο παρόν (ενεστώτας, παρακείμενος), β) οι παρελθοντικοί, που δηλώνουν ότι κάτι έγινε στο παρελθόν (παρατατικός, αόριστος, υπερσυντέλικος) και γ) οι μελλοντικοί, που δηλώνουν ότι κάτι θα γίνει στο μέλλον (συνοπτικός μέλλοντας, εξακολουθητικός μέλλοντας, συντελεσμένος μέλλοντας).
Ενεστώτας
Ο ενεστώτας φανερώνει αυτό που γίνεται στο παρόν και βρίσκεται στην εξέλιξή του∙ είναι, επομένως, χρόνο εξακολουθητικός.
Ο ενεστώτας χρησιμοποιείται ακόμη:
α) Αντί για μέλλοντα και δηλώνει κάτι που, για κείνον που μιλά, θα γίνει οπωσδήποτε: Αύριο φεύγω για τη Σάμο. β) Αντί για αόριστο και δίνει ζωντάνια στην αφήγηση (ιστορικός ή δραματικός ενεστώτας): Καθώς περπατούσα χθες στον δρόμο βλέπω ξαφνικά την Αθηνά. γ) Αντί για παρατατικό και δίνει παραστατικότητα στην αφήγηση: Στα σκοτεινά την έλουζε, στ’ άφεγγα τη χτενίζει (= τη χτένιζε).
Παρατατικός
Ο παρατατικός φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα γινόταν στο παρελθόν εξακολουθητικά∙ είναι, επομένως, χρόνο εξακολουθητικός. Πχ Κάθε πρωί ξυπνούσε στις εφτά.
Αόριστος
Ο αόριστος φανερώνει πως αυτό που σημαίνει το ρήμα έγινε στο παρελθόν και παρουσιάζεται συνοπτικά (συνοπτικός τρόπος ή στιγμιαίος), αδιάφορο αν κράτησε πολύ ή λίγο. πχΌλα τα χρόνια τα έζησε στο νησί.
Ο αόριστος είναι χρόνος συνοπτικός (στιγμιαίος). Ο αόριστος χρησιμοποιείται κάποτε:
α) Αντί για ενεστώτα και φανερώνει κάτι που συνήθως συμβαίνει (= γνωμικός αόριστος). Τον βρίσκουμε συνήθως σε γνωμικά και σε παροιμίες: πχΣαν ποιο χωράφι σπάρθηκε και δε θα το θερίσουν (= σπέρνεται).
β) Αντί για μέλλοντα και φανερώνει κάτι που είναι τόσο βέβαιο, για κείνον που μιλά, ώστε να το παρουσιάζει ότι έγινε κιόλας. Η χρήση αυτή αφορά συνήθως τον άτυπο προφορικό λόγο: πχ Πήγαινε κι έφτασα (= θα φτάσω).
Παρακείμενος
φανερώνει ότι αυτό που σημαίνει το ρήμα έχει γίνει στο παρελθόν, εξακολουθεί όμως να υπάρχει αποτελειωμένο (συντελεσμένο) και στο παρόν. Έτσι ο παρακείμενος ανήκει και στους παροντικούς και στους παρελθοντικούς χρόνους.
Τα νερά έχουν παγώσει (= τα νερά πάγωσαν και εξακολουθούν και τώρα, στο παρόν, να είναι παγωμένα).
Υπερσυντέλικος
φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα ήταν τελειωμένο πριν από μια χρονική στιγμή του παρελθόντος είτε δηλώνεται αυτή είτε εννοείται. Ο ήλιος είχε ανατείλει, όταν φτάσαμε στο βουνό.
Συνοπτικός (στιγμιαίος) μέλλοντας
φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα θα γίνει στο μέλλον και παρουσιάζεται συνοπτικά, αδιάφορο αν θα κρατήσει λίγο ή πολύ.Θα δουλέψω σκληρά όλο το καλοκαίρι.
Εξακολουθητικός μέλλοντας
φανερώνει πως αυτό που σημαίνει το ρήμα θα γίνεται στο μέλλον συνεχώς∙ εξακολουθητικά.
Θα έρχομαι στις έξι το πρωί και θα φεύγω στις οχτώ το βράδυ.
Συντελεσμένος μέλλοντας
φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα θα έχει γίνει πριν από μια χρονική στιγμή του μέλλοντος είτε δηλώνεται αυτή είτε εννοείται.πχ Θα έχω τελειώσει τις δουλειές μου, όταν έρθεις.
ΟΙ ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ
ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ ΡΗΜΑΤΟΣ
Οριστική
Η οριστική φανερώνει το πραγματικό και το βέβαιο (απλή οριστική). Ή το δυνατό και λέγεται δυνητική οριστική ή το πιθανό και λέγεται πιθανολογική οριστική.
Απλή οριστική: Το νερό της θάλασσας δεν πίνεται.
Δυνητική οριστική: Θα έδινα τα πάντα, για να πετύχω (= θα μπορούσα να δώσω).
Πιθανολογική οριστική: Δε θέλει να ακολουθήσει∙ θα κουράστηκε.
Υποτακτική
Η υποτακτική φανερώνει κυρίως το ενδεχόμενο και το επιθυμητό. Αυτή είναι κυρίως η σημασία της. Μέσα στο λόγο όμως παίρνει και άλλες σημασίες συγγενικές. Έτσι φανερώνει: προτροπή, παραχώρηση, ευχή, το δυνατό, απορία, το πιθανό, προσταγή ή απαγόρευση.
Ενδεχόμενο: Αν βρω λίγο χρόνο, θα ζωγραφίσω.
Επιθυμητό: Ας γίνω πρώτα καλά, και βλέπουμε ύστερα.
Παραχώρηση: Ας έρθει κι αυτός, αφού το θέλει.
Απορία: Να το πω; Να μην το πω;
Προσταγή: Μη μου ξαναμιλήσεις.
Η υποτακτική συνοδεύεται από τα μόρια να, ας καθώς και από τους συνδέσμους: αν, εάν, σαν, όταν, πριν, πριν να, μόλις, προτού, άμα, να, για να, μη, μήπως.
Προστακτική
Η προστακτική φανερώνει την επιθυμία ως προσταγή. Ανάλογα όμως με το πρόσωπο προς το οποίο απευθύνεται εκείνος που μιλά, η προσταγή μπορεί να γίνει: προτροπή, απαγόρευση, παράκληση, ευχή, έντονη ενέργεια.
Ανοίξτε τα παράθυρα.
Έντονη ενέργεια: Λέγε λέγε, πέτυχες το σκοπό σου.
Ευχή: Σύρε, παιδί μου, στο καλό.
Παράκληση: Λυπήσου με, Θεέ μου, στο δρόμο που πήρα.
Σημείωση: Οι εγκλίσεις του ρήματος επηρεάζουν το ύφος του κειμένου
ΡΗΜΑΤΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ
1.ΡΗΜΑΤΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ
-α ενικό πρόσωπο
Προσδίδει στον λόγο αμεσότητα και ζωντάνια. Η αφήγηση εμπεριέχει το στοιχείο της προσωπικής μαρτυρίας και προσλαμβάνει υποκειμενικό χαρακτήρα, αφού τα πράγματα προσεγγίζονται από την οπτική γωνία του πομπού. Σε ορισμένες περιπτώσεις προσδίδει στο κείμενο προσωπικό, εξομολογητικό τόνο. Χρησιμοποιείται σε ημερολόγια, αυτοβιογραφίες, απομνημονεύματα κα
-β ενικό πρόσωπο
Προσδίδει διαλογικό χαρακτήρα στον λόγο, αμεσότητα και οικειότητα. Απευθύνεται άμεσα στον δέκτη, είναι σαν να συνομιλεί μαζί του, τον καθιστά συμμέτοχο στην προβληματική που αναπτύσσει. Χρησιμοποιείται για να εκφράσει φιλικότητα, άνεση, ισότητα, συμβουλή, παραίνεση, ρητή εντολή αλλά και παράκληση. Χρωματίζει το ύφος με προτρεπτικό/αποτρεπτικό ή διδακτικό τόνο. Προσδίδει επίσης δραματικότητα στο ύφος. Χρησιμοποιείται σε επιστολές προς οικεία πρόσωπα, διαλόγους κα
-γ ενικό πρόσωπο
Προσδίδει αντικειμενικότητα, αμεροληψία, ουδετερότητα, γενίκευση και καθολικότητα. Ο λόγος αποπροσωποποιείται και χρωματίζεται με ουδέτερο ύφος. Χρησιμοποιείται σε επιστημονικά κείμενα, μελέτες, διατριβές, αποδεικτικά δοκίμια κα
–α πληθυντικό πρόσωπο
Προσδίδει αμεσότητα στον λόγο. Δημιουργεί κλίμα οικειότητας ανάμεσα στον πομπό και τον δέκτη αφού ο πομπός δεν εξαιρεί τον εαυτό του από το σύνολο. Η χρήση του α πληθυντικού προσώπου υποδηλώνει συλλογικότητα, συνευθύνη ή συμμετοχή όλων στην αντιμετώπιση του εξεταζόμενου προβλήματος/φαινομένου. Εντάσσοντας ο πομπός τον εαυτό του στο σύνολο γίνεται ένα με αυτούς και κεντρίζει αποτελεσματικότερα τον προβληματισμό τους.
-β πληθυντικό πρόσωπο
Προσδίδει αμεσότητα, ζωντάνια, διαλογικό χαρακτήρα και δραματικότητα στον λόγο (όπως και το β ενικό).Το ύφος χρωματίζεται με προτρεπτικό/αποτρεπτικό ή διδακτικό τόνο. Σε πολλές περιπτώσεις δηλώνει τυπικότητα, σεβασμό, επισημότητα, και απόσταση. Χρησιμοποιείται σε τυπικές επικοινωνιακές επαφές (πληθυντικός ευγενείας), σε αναφορές προς αρχές, υπηρεσίες, τυπικές επιστολές.
-γ πληθυντικό πρόσωπο
Προσδίδει αντικειμενικότητα, αμεροληψία, ουδετερότητα. Αποπροσωποποιείται ο λόγος και το ύφος γίνεται ουδέτερο. Ο πομπός προσπαθεί να αποστασιοποιηθεί από τα πράγματα και να τα προσεγγίζει αντικειμενικά, από μηδενική εστίαση.
ΔΗΛΩΤΙΚΗ-ΣΥΝΥΠΟΔΗΛΩΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΓΛΩΣΣΑΣ
ΔΗΛΩΤΙΚΗ-ΣΥΝΥΠΟΔΗΛΩΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΓΛΩΣΣΑΣ
Ο συντάκτης ανάλογα με την πρόθεσή του χρησιμοποιεί με διαφορετικό τρόπο τις λέξεις.
Αναφορική/δηλωτική/κυριολεκτική
Η λέξη χρησιμοποιείται με την κυριολεκτική/δηλωτική της σημασία και αποδίδει με σαφήνεια και ακρίβεια το νόημά της της, το περιεχόμενό της, το οποίο γίνεται αντιληπτό από τη λογική λειτουργία του δέκτη.
πχ. Οι κοινωνικές συναναστροφές συντελούν στη διαμόρφωση της προσωπικότητας.
Επικοινωνιακό αποτέλεσμα
1.ο πομπός απευθύνεται στη λογική λειτουργία του δέκτη. Ο λόγος γίνεται αντικειμενικός.
2.δίνεται βαρύτητα στην πληροφορία
3.έχουμε λογική σύνδεση των νοημάτων, ρεαλιστική παρουσίαση της πραγματικότητας
4.το ύφος είναι σοβαρό, τυπικό, ουδέτερο
Ποιητική/μεταφορική/συνυποδηλωτική
Οι λέξεις αποκτούν αλληγορική σημασία. Με αυτόν τον τρόπο δίνεται βαρύτητα στο μήνυμα που υπονοείται από τη χρήση της μεταφορικής λέξης. Αυτό γίνεται αντιληπτό με τη συναισθηματική λειτουργία του δέκτη
πχ. Η τυφλή προσκόλληση σε εφήμερες μορφές μόδας αποπροσανατολίζει τον άνθρωπο από τα ζωτικά προβλήματα της ζωής.
1.ο πομπός απευθύνεται στη συναισθηματική λειτουργία του δέκτη
2.ο λόγος αποβαίνει μεταφορικός με πολλά σχήματα λόγου (προσωποποιήσεις, μεταφορές, παρομοιώσεις…)
3.δίνεται βαρύτητα στη μορφή του μηνύματος
4. η σύνδεση των νοημάτων είναι συνειρμική
5.ο λόγος είναι υποκειμενικός και έχουμε πλασματική απεικόνιση της πραγματικότητας
6. το ύφος είναι λογοτεχνικό
ΡΗΤΟΡΙΚΗ ΕΡΩΤΗΣΗ- ΕΥΘΕΙΑ ΕΡΩΤΗΣΗ
ΡΟΛΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ
| ΡΗΤΟΡΙΚΗ ΕΡΩΤΗΣΗ →
Ρητορική ερώτηση: ερώτηση που διατυπώνεται απλώς ως σχήμα λόγου και όχι για να απαντηθεί, καθώς η απάντησή της είτε είναι αυτονόητη είτε εντελώς περιττή. Η ρητορική ερώτηση ισοδυναμεί με καταφατική ή αρνητική απόφανση και σκοπό έχει να προβληματίσει τον αναγνώστη και να τον οδηγήσει στο υπονοούμενο συμπέρασμα του πομπού. |
Λειτουργία ρητορικής ερώτησης
↓ -Χρησιμοποιείται για υφολογικούς λόγους, ως τέχνασμα του λόγου. Εκφράζει τη γνώμη του συγγραφέα σε ερωτηματική μορφή -Είναι ισχυρό επικοινωνιακό μέσον για τον αναγνώστη, διεγείρει και προσελκύει το ενδιαφέρον του για το θέμα – Ενδυναμώνει την επιχειρηματολογία του , αφού συχνά ισοδυναμεί με ισχυρή κατάφαση ή ισχυρή άρνηση . Τελικός επικοινωνιακός στόχος η αποδοχή της άποψής του από τον αναγνώστη |
| ΕΥΘΕΙΑ ΕΡΩΤΗΣΗ →
Η ερώτηση με την οποία ζητάμε απαντήσεις
|
λειτουργία ευθείας ερώτησης
↓ στην αρχή του κειμένου: εισάγουν ένα προβληματισμό στον αναγνώστη στη μέση του κειμένου: επιτελούν μεταβατικό ρόλο διευκολύνει τη μετάβαση στην επόμενη παράγραφο στο τέλος του κειμένου: κλείνουν προβληματίζοντας το αναγνωστικό κοινό, αφήνοντας στο τέλος έναν ανοιχτό προβληματισμό (όχι οριστικές απαντήσεις) -Κινητοποιούν το ενδιαφέρον, προβληματίζουν το κοινό, αφυπνίζουν συνειδήσεις -Προφορικότητα /Αμεσότητα/ οικειότητα/Ζωντάνια/ παραστατικότητα |
ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ
ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ
| ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
« » |
1.για να αποδοθούν τα λόγια κάποιου προσώπου αυτούσια
2.στους τίτλους (βιβλίων, ταινιών…), επιχειρήσεων 3. σε λέξεις που χρησιμοποιούνται μεταφορικά 4.όταν πρόκειται για νεολογισμό (πχ τόστιμο, ηλιάτορας) 5.για λέξεις που βρίσκονται σε παλαιότερη γλωσσική μορφή 6.για να δηλωθεί απόσταση, αμφισβήτηση του γράφοντος από τα γραφόμενα 7.ειρωνεία 8 έμφαση |
| ΑΝΩ ΤΕΛΕΙΑ
ή ΑΝΩ ΣΤΙΓΜΗ ˙ |
1.Στο τέλος ημιπεριόδου καθώς το νόημα δεν έχει ολοκληρωθεί
2.στο τέλος φράσης στην οποία αντιτίθεται η επόμενη φράση |
| ΑΝΩ
ΚΑΙ ΚΑΤΩ ΤΕΛΕΙΑ : |
1.Πριν από τον ευθύ λόγο που τίθεται σε εισαγωγικά
2.πριν από παράθεση όρων 3.όταν πρόκειται να επεξηγήσουμε αυτό που προηγείται 4.όταν η φράση που ακολουθεί συνδέεται με την προηγούμενη με σχέση αιτίας αποτελέσματος |
| ΑΠΟΣΙΩΠΗΤΙΚΑ … | 1.για να αποσιωπήσουμε κάτι που δεν επιθυμούμε να αναφέρουμε
2.για να δηλώσουμε συγκίνηση, ειρωνεία, δισταγμό, απειλή 3.για να εγείρουμε προβληματισμό στον δέκτη 4.για να παραλείψουμε ομοειδείς όρους 5[…] δηλώνεται παράλειψη τμήματος κειμένου |
| ΠΑΡΕΝΘΕΣΗ ( ) | 1.για να επεξηγήσει, να διευκρινίσει ή να συμπληρώσει αυτό που αναφέρεται πριν
2.για να παραπέμψουμε 3.για να παρεμβάλουμε κάποιο προσωπικό σχόλιο |
| ΘΑΥΜΑΣΤΙΚΟ ! | 1.στο τέλος πρότασης για να εκφράσει: θαυμασμό, έκπληξη, χαρά, ενθουσιασμό, ειρωνεία, ενθάρρυνση, έντονη προτροπή, αποδοκιμασία
2. (!) δηλώνει έκπληξη ή αμφισβήτηση προς αυτά που προηγούνται |
| ΠΑΥΛΑ – – – | 1.Μονή παύλα :αλλαγή προσώπου σε διάλογο
2. διπλή παύλα: για να επεξηγήσει ή να συμπληρώσει αυτό που αναφέρεται αμέσως πριν Σημειώνεται διπλή παύλα και όχι παρένθεση όταν αυτό που επεξηγείται είναι πιο σημαντικό (από ότι για να τεθεί σε παρένθεση) |
| ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΟ ; | 1.για να εκφράσει απορία στο τέλος ευθείων ερωτηματικών προτάσεων
2.στο τέλος ρητορικών ερωτήσεων 3.για να εκφράσει προβληματισμό ή αποδοκιμασία 4. (;) εκφράζει ειρωνεία, αμφιβολία, δυσπιστία σε σχέση με όσα προηγούνται Οι ευθείες ερωτήσεις προσδίδουν στον λόγο αμεσότητα και ζωντάνια ενώ συχνά χρησιμοποιούνται ως μηχανισμός συνοχής κατά τη μετάβαση από μια ιδέα στην άλλη. |
ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ
ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ-ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΣΎΝΤΑΞΗ
Α. αναγνώριση-εντοπισμός:
Ενεργητική σύνταξη έχουμε όταν διατυπώνεται ένα νόημα με ρήμα ενεργητικής διάθεσης, π.χ. χτυπώ. Παθητική σύνταξη έχουμε όταν διατυπώνεται ένα νόημα με ρήμα παθητικής διάθεσης, π.χ. χτυπήθηκαν…
Β. λειτουργία-ύφος
Ενεργητική σύνταξη
Ο πομπός ή ο ομιλητής επιλέγει την ενεργητική σύνταξη όταν επιθυμεί να τονίσει το υποκείμενο της ενέργειας που δηλώνει το ρήμα, δηλαδή το πρόσωπο ή το πράγμα που ενεργεί.
Το ύφος γίνεται πιο άμεσο, προσωπικό, ζωντανό, ενώ ο λόγος, επειδή ακολουθεί τη λογική σειρά των μετεχόντων στην ενέργεια-δράση, είναι πιο καθαρός και κατανοητός, διευκολύνοντας τις διαδικασίες πρόσληψης και κατανόησης των νοημάτων.
Παθητική σύνταξη
Αντίθετα επιλέγει την παθητική σύνταξη όταν επιθυμεί την παθητική σύνταξη, όταν επιθυμεί να τονίσει την πράξη, δηλαδή το αποτέλεσμα της ενέργειας.
Το ύφος γίνεται πιο απρόσωπο, σοβαρό,αντικειμενικό και τυπικό, ενώ ο λόγος αποκτά μεγαλύτερη πλοκή και γίνεται πιο σύνθετος.
Γ. Μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική
1) Αν το ρήμα είναι μονόπτωτο (παίρνει ένα αντικείμενο), τότε:
α. Το ρήμα ενεργητικής διάθεσης μετατρέπεται σε ρήμα παθητικής διάθεσης.
β. Το αντικείμενο του μονόπτωτου μεταβατικού ρήματος μετατρέπεται σε υποκείμενο του παθητικού ρήματος.
γ. Το υποκείμενο του μονόπτωτου μεταβατικού ρήματος μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο (=από+αιτιατική) του παθ. ρ.
Π.χ. «Ο Άρης χτύπησε τον Κώστα.» (ενεργητική) → «Ο Κώστας χτυπήθηκε από τον Άρη.» (παθητική)
Η οικογένεια καθορίζει σε σημαντικό βαθμό τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του νέου. ………………………
Μετατροπή: →……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Όταν τα ρήματα συμπληρώνονται με εξαρτημένη πρόταση με το ότι ή να (δευτερεύουσα ονοματική ειδική ή βουλητική) ως αντικείμενο, στην παθητική σύνταξη-διάθεση προβάλλεται η εξαρτημένη πρόταση ως υποκείμενο.
Π.χ. «Οι γονείς μου αποφάσισαν να αλλάξουμε σπίτι» (ενεργητική)
«Αποφασίστηκε από τους γονείς μου να αλλάξουμε σπίτι» (παθητική)
- Αν το ρήμα είναι δίπτωτο (παίρνει δύο αντικείμενα, άμεσο και έμμεσο), τότε:
Το ρήμα ενεργητικής διάθεσης μετατρέπεται σε ρήμα παθητικής διάθεσης.
Το άμεσο αντικείμενο του δίπτωτου μεταβατικού ρήματος μετατρέπεται σε υποκείμενο του παθητικού ρήματος.
Το έμμεσο αντικείμενο του δίπτωτου μεταβατικού ρήματος συνήθως διατηρείται ή γίνεται εμπρόθετο αντικείμενο του παθητικού ρήματος.
Το υποκείμενο του δίπτωτου μεταβατικού ρήματος μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο του παθητικού ρήματος.
Π.χ. «Ο καθηγητής εξετάζει τους μαθητές μαθηματικά (ή στα μαθηματικά).» (ενεργητική)
«Οι μαθητές εξετάζονται μαθηματικά (ή στα μαθηματικά) από τον καθηγητή.» (παθητική)
Υποπεριπτώσεις:
- Όταν τα ρήματα συντάσσονται-συμπληρώνονται με ένα ονοματικό στοιχείο ως άμεσο αντικείμενο και μία εξαρτημένη πρόταση (δευτερεύουσα ονοματική) ως έμμεσο αντικείμενο,
Π.χ. «Ο δάσκαλος ενημέρωσε τον μαθητή ότι πέτυχε στις εξετάσεις» (ενεργητική)
«Ο μαθητής ενημερώθηκε από το δάσκαλο ότι πέτυχε στις εξετάσεις» (παθητική)
- Όταν τα ρήματα (ρήματα με σημασία τύπου επιβάλλω και λέω, π.χ. ανακοινώνω, αναφέρω, αναθέτω, απαιτώ, επιβάλλω, γράφω, λέω, επιτρέπω, ζητάω, υπαγορεύω, υπενθυμίζω, ψιθυρίζω, οφείλω, προτείνω, συνιστώ) συντάσσονται-συμπληρώνονται με μία εξαρτημένη πρόταση (δευτερεύουσα ονοματική) ως άμεσο αντικείμενο και με ένα προθετικό σύνολο ως έμμεσο αντικείμενο,
Π.χ. «Ο διευθυντής ανακοίνωσε στους μαθητές ότι αύριο δε θα λειτουργήσει το σχολείο» (ενεργητική)
«Ανακοινώθηκε στους μαθητές (από τον διευθυντή) ότι αύριο δε θα λειτουργήσει το σχολείο» (παθητική)
- Αν το ρήμα συντάσσεται με δύο αιτιατικές, από τις οποίες η πρώτη είναι αντικείμενο και η δεύτερη κατηγορούμενο του αντικειμένου, τότε: Π.χ. «Ο καθηγητής χαρακτήρισε την Άννα αδιάφορη.» (ενεργητική) → «Η Άννα χαρακτηρίστηκε αδιάφορη από τον καθηγητή.» (παθητική)
4.Προσοχή στην περίπτωση αποθετικού ρήματος, δηλαδή ρήμα μέσης φωνής με ενεργητική διάθεση. Κατά τη μετατροπή τους στην παθητική χρησιμοποιούμε στη θέση τους συνώνυμα ρήματα ή περιφράσεις Π.χ. «Οι ισχυροί εκμεταλλεύονται τους αδύνατους.» (ενεργητική) → «Οι αδύνατοι γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης…>>
Παραδείγματα τέτοιων ρημάτων:
εκμεταλλεύομαι κάτι → κάτι γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης, αντιλαμβάνομαι κάτι → κάτι γίνεται αντιληπτό, ανέχομαι κάτι→ κάτι γίνεται ανεκτό, δέχομαι κάτι → κάτι γίνεται δεκτό, περιποιούμαι κάποιον → κάποιος δέχεται (τις) περιποιήσεις, υπόσχομαι να ή ότι …→ δίνεται (η) υπόσχεση να ή ότι…, ενώ το ρήμα οφείλω→πρέπει
ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Οι αναφορικές προτάσεις είναι δευτερεύουσες προτάσεις. Διακρίνονται με κριτήριο τον συντακτικό τους ρόλο σε ονοματικές και επιρρηματικές και με κριτήριο αν αποτελούν απαραίτητο ή όχι συμπλήρωμα του λόγου σε προσδιοριστικές και παραθετικές.
Μελετήστε την παρακάτω διαγραμματική παρουσίαση της θεωρίας:
Α. με βάση τον συντακτικό τους ρόλο διακρίνονται:
| Α. ΟΝΟΜΑΤΙΚΕΣ |
Β. ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ
|
|
| ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ | Με αναφορικές αντωνυμίες (όποιος, α, ο, ο οποίος,α,ο, όσος,η,ο, που…) | Με αναφορικά επιρρήματα όπου, οπουδήποτε, οποτεδήποτε, όσο, οσοδήποτε, όπως, καθώς, σαν… |
| ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ | Χρησιμοποιούνται σαν ονόματα
Δηλ. υποκείμενο, αντικείμενο, επεξήγηση, κατηγορούμενο… |
Χρησιμοποιούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί:
Τόπου, χρόνου, ποσού… |
| ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΖΟΥΝ | Όνομα
Ουσιαστικό, επίθετο , αντωνυμία |
Επιρρηματικό προσδιορισμό
Επίρρημα… |
| ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ | Τακτοποίησε τα πράγματα που θέλεις. | Τακτοποίησε τα πράγματα όπως εσύ θέλεις. |
Β. με βάση εάν αποτελούν αναγκαίο ή μη συμπλήρωμα του λόγου διακρίνονται σε:
| Α.
ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΙΚΕΣ |
Β. ΠΡΟΣΘΕΤΙΚΕΣ/ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΕΣ
|
|
| ΝΌΗΜΑ | Αποτελούν αναγκαίο προσδιορισμό της προηγούμενης πρότασης, χωρίς τον οποίο το νόημα δεν είναι ακριβές | Δεν αποτελούν απαραίτητο συμπλήρωμα της προηγούμενης πρότασης αλλά έναν επιπρόσθετο και μη αναγκαίο για το νόημα προσδιορισμό. |
| ΣΤΙΞΗ | Ακολουθούν τον προσδιοριζόμενο όρο χωρίς κόμμα | Χωρίζονται από τον προσδιοριζόμενο όρο με κόμμα
Και σπανιότερα με παύλες, παρενθέσεις |
| ΕΠΙΤΟΝΙΣΜΟΣ | Διαβάζονται μαζί με τον προσδιοριζόμενο όρο, χωρίς παύση και διαφορετικό τόνο φωνής | Διαβάζονται χωριστά από τον προσδιοριζόμενο όρο, με σύντομη παύση και διαφορετικό τόνο φωνής. |
| ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ | Το σχολείο που πηγαίνω βρίσκεται στην οδό Σταδίου. | Πηγαίνω στο σχολείο μου, που βρίσκεται στην οδό Σταδίου. |
ΣΥΝΔΕΣΗ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ – ΑΣΥΝΔΕΤΟ ΣΧΗΜΑ
Σύνδεση προτάσεων
(ασύνδετο, παρατακτική, υποτακτική σύνδεση)
1.Παρατακτική Σύνδεση
Συνδέονται ισοδύναμες προτάσεις (Κύριες + Κύριες, Δευτερεύουσες + Δευτερεύουσες όμοιες) με τη χρήση παρατακτικών συνδέσμων: συμπλεκτικών (και, ούτε… ούτε, μήτε, μηδέ, ουδέ, κι), αντιθετικών (αλλά, όμως, παρά, μα, ωστόσο, μολονότι, μολοταύτα, εξάλλου), διαζευκτικών (ή, είτε-είτε), συμπερασματικών (λοιπόν, επομένως, ώστε, άρα) και επεξηγηματικών (δηλαδή).
Λιτός, απλός, γοργός και κοφτός λόγος. Προσδίδει οικειότητα, αμεσότητα και ζωντάνια. Ωστόσο, συχνά, δυσχεραίνει τον δέκτη να συλλάβει σε βάθος ένα μήνυμα.
2.Υποτακτική Σύνδεση
Συνδέονται ανόμοιες προτάσεις (Κύριες + Δευτερεύουσες, Δευτερεύουσες + Δευτερεύουσες ανόμοιες) με υποτακτικούς συνδέσμους, αντωνυμίες ή επιρρήματα (ότι, μήπως, ποιος, πότε, επειδή, για να, ώστε, όταν, αν, εάν και, όπως κ.λπ.).
Όταν υποτάσσεται μια δευτερεύουσα πρόταση σε μια άλλη δευτερεύουσα, τότε έχουμε διαδοχική
Υπόταξη.
Πυκνός λόγος, με ύφος σύνθετο και αποτελεί δείγμα υψηλού πνευματικού επιπέδου. Ωστόσο, μερικές φορές το ύφος του κειμένου γίνεται δυσνόητο, ενώ ενδέχεται να μαρτυρεί και μια τάση επιτήδευσης εκ μέρους του πομπού.
3.Ασύνδετο σχήμα
Ασύνδετο σχήμα ονομάζεται η απλή παράθεση στοιχείων (λέξεων, φράσεων, προτάσεων), που βρίσκονται στον λόγο η μία μετά την άλλη, χωρίς κάποια συνδετική λέξη μεταξύ τους. Όταν χρησιμοποιούμε το ασύνδετο σχήμα στον γραπτό λόγο, βάζουμε κόμμα ανάμεσα στις λέξεις ή τις φράσεις που παρατίθενται ασύνδετα.
Ο συγγραφέας αποσκοπεί στο να δώσει ένταση, έμφαση στον λόγο και ίσως να χρωματίσει συναισθηματικά το κείμενό του.
Παράλληλα, διαπιστώνουμε ότι το ασύνδετο σχήμα συμβάλλει στη ζωντάνια και στην παραστατικότητα ενός κειμένου, ενώ συνάμα πυκνώνει το λόγο.
Προσδίδει στο ύφος και τον τόνο χαρακτήρα λιτό, γοργό, κοφτό (ελλειπτικός λόγος).