Ο αναλφαβητισμός είναι παγκόσμιο φαινόμενο. Διακρίνουμε το δομικό αναλφαβητισμό (κάποιος δεν έμαθε ποτέ να διαβάζει και να γράφει) και το λειτουργικό (ορισμένοι άνθρωποι δεν μπορούν να διαβάζουν και να γράφουν είτε επειδή δεν έμαθαν ποτέ είτε γιατί λόγω του τρόπου ζωής και της φύσης της εργασίας τους έμαθαν κάποτε και αργότερα ξέχασαν). Σήμερα, ωστόσο, στις ανεπτυγμένες κοινωνίες γίνεται κυρίως λόγος για το λειτουργικό αναλφαβητισμό, όπου τα άτομα έχουν κάποιες γνώσεις, αλλά όχι ικανές ώστε να τους επιτρέπουν να έχουν κριτική σκέψη.

Αίτια του προβλήματος
√ Οικονομικές ανισότητες:
• τα φτωχότερα οικονομικά στρώματα μένουν αγράμματα (αγρότες και εργάτες)
• πολλά παιδιά εγκαταλείπουν νωρίς το δημοτικό λόγω της ανάγκης να εργαστούν
• συνήθως τα φτωχότερα στρώματα έχουν και χαμηλότερες σχολικές επιδόσεις στο σχολείο.
√ Ανισότητες μεταξύ υπαίθρου-επαρχίας και πόλης.
√ Αδιαφορία της πολιτείας για χτίσιμο σχολείων στις απομονωμένες περιοχές. Εμπόδια
στις μετακινήσεις των μαθητών.
√ Νοοτροπία ορισμένων ανθρώπων για μη αναγκαιότητα της εκπαίδευσης.

Συνέπειες του φαινομένου
√ Κοινωνικό φαινόμενο.
• τη στιγμή που ο άνθρωπος κατασκευάζει και εφευρίσκει μηχανήματα που μπορούν να κάνουν τη ζωή του ευκολότερη υπάρχουν κάποιοι οι οποίοι δεν έχουν τη δυνατότητα ούτε καν να υπογράψουν.
• ρατσισμός και απομόνωση των ανθρώπων εκείνων που είναι αγράμματοι.
• αμάθεια: η αμάθεια είναι η χειρότερη σκλαβιά.
• δεν αναπτύσσεται η κριτική ικανότητα.
• φανατισμός (εξαιτίας της αδυναμίας κριτικής σκέψης και άγνοιας)
• απομόνωση της επαρχίας και ενίσχυση της αστυφιλίας με την επαπειλούμενη ερήμωση της υπαίθρου.
√ Πολιτικό πρόβλημα.
• αναστέλλει τη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά.
• αποτελεί εμπόδιο για την ανάπτυξη συμμετοχικών θεσμών.
• ενισχύεται ο φανατισμός/μισαλλοδοξία.
• οι πολίτες χειραγωγούνται, πέφτουν θύματα προπαγάνδας και λαϊκισμού.
√ Πολιτιστικό πρόβλημα. Ο αγράμματος άνθρωπος δεν είναι σε θέση να καταλάβει ούτε τις νέες μορφές τέχνης, αλλά μένει προσκολλημένος στην Παράδοση.

Μέτρα αντιμετώπισης
• Έλεγχος της πολιτείας και υποχρεωτική εκπαίδευση με πρακτικά μέσα ως και το λύκειο, χτίσιμο σχολείων σε απομακρυσμένες περιοχές και αποστολή εκπαιδευτικών.
• Στήριξη των αδύναμων μαθητών (ενισχυτική διδασκαλία) ώστε να μην εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο
• Καλλιέργεια της κριτικής σκέψης, ώστε να αποφεύγεται η στείρα αποστήθιση, που αποτελεί το βασικό στοιχείο χαμηλών βαθμολογιών.