Επαγγελματικός προσανατολισμός είναι η επιστημονική καθοδήγηση του ατόμου για τη σωστή επιλογή του επαγγέλματός του, ανάλογα με τον χαρακτήρα του, τα ενδιαφέροντά του, τις κλίσεις του, αλλά και την αγορά εργασίας.
Συνάμα, ωστόσο, στο πλαίσιο του επαγγελματικού προσανατολισμού θα πρέπει να τίθεται κι η έγκαιρη ανάπτυξη και στήριξη εκείνων των δεξιοτήτων αυτοδιαχείρισης, που θα βοηθήσουν τον έφηβο να τραπεί σ’ έναν ενήλικα με αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση, ικανό να λαμβάνει καίριες αποφάσεις.

1. Οι στόχοι του σχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού

– Ένα πρώτο ζητούμενο του σχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού είναι η σωστή καθοδήγηση του νέου ανθρώπου στην απαιτητική διαδικασία της αυτογνωσίας. Ο νέος χρειάζεται να διερευνήσει, όσο γίνεται πληρέστερα, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του, τα ενδιαφέροντα, τις δεξιότητές του, καθώς και τις αξίες εκείνες που συνθέτουν το δικό του τρόπο θέασης της ζωής.

– Η παροχή με οργανωμένο τρόπο πληροφοριών για τα υπάρχοντα επαγγέλματα, και ιδίως για εκείνα που πιθανώς ανταποκρίνονται στις ικανότητες και τις κλίσεις του νέου. Ειδικότερα, πληροφορίες σχετικά με τα αναγκαία προσόντα, και άρα την κατάρτιση που θα πρέπει να επιδιώξει∙ τα πλεονεκτήματα, αλλά και τα μειονεκτήματά τους∙ την πραγματική ζήτηση και ανάπτυξη που παρουσιάζουν στις τρέχουσες οικονομικές συνθήκες.

– Ενημέρωση για τις νέες τάσεις στην αγορά εργασίας, ώστε το επιλεχθέν επάγγελμα να διασφαλίζει τις επιδιωκόμενες προοπτικές εξέλιξης, και να μην αποτελεί μια παρωχημένη επιλογή που ενδεχομένως θα οδηγήσει σε μια αδιέξοδη κατάσταση στασιμότητας.

– Μέριμνα για την επαφή του νέου με διάφορα επαγγέλματα σε πραγματικές συνθήκες, και όχι μόνο σε θεωρητικό επίπεδο. Ζητούμενο που μπορεί να επιτευχθεί με επισκέψεις σε επαγγελματικούς χώρους ή έμμεσα μέσα από τη γνωριμία και τη συζήτηση με επαγγελματίες που θα έχουν την ευκαιρία να παρουσιάσουν τα γνωρίσματα, τις απαιτήσεις και τις δυσκολίες του επαγγέλματός τους.

– Ενημέρωση για όλες τις υπάρχουσες δυνατότητες σπουδών και επαγγελματικής κατάρτισης.

– Συμβουλευτική καθοδήγηση του νέου, ώστε να καταστεί ικανός να αναζητά, να επεξεργάζεται και να αξιολογεί τις πληροφορίες σχετικά με τις σπουδές και τη δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης.

– Ευαισθητοποίηση σχετικά με την αξία της ορθής επαγγελματικής επιλογής. Με την αναγκαία επισήμανση πως η επιλογή αυτή, αν και συχνά καθοριστικής σημασίας, ενδεχομένως να αναθεωρηθεί στο μέλλον, καθώς οι ανάγκες στην αγορά εργασίας μεταβάλλονται συνεχώς.
Έχει ιδιαίτερη αξία, επομένως, η αναφορά στις ανατρεπτικές συνέπειες που πιθανώς να έχουν οι εκάστοτε οικονομικές συνθήκες σε μελλοντικούς σχεδιασμούς. Έτσι, ώστε ο νέος να έχει λάβει υπόψη του το ενδεχόμενο ενός μελλοντικού επαναπροσδιορισμού των επιδιώξεών του, και να έχει αναπτύξει έναν ευέλικτο τρόπο αντιμετώπισης των καταστάσεων, προκειμένου να είναι σε θέση να διερευνήσει εναλλακτικές διεξόδους τόσο σε σχέση με την κατάρτισή του όσο και σε σχέση με την επαγγελματική του αποκατάσταση.

– Προετοιμασία του νέου για τις απαιτήσεις της ένταξης στο χώρο της επαγγελματικής εργασίας, με ιδιαίτερη έμφαση τόσο στις απορρέουσες υποχρεώσεις υπευθυνότητας και συνέπειας, όσο και στα κατοχυρωμένα δικαιώματα των εργαζομένων.

2. Η σημασία του επαγγελματικού προσανατολισμού

– Ο έγκαιρος και άρτιος επαγγελματικός προσανατολισμός των νέων είναι εξαιρετικά σημαντικός, καθώς η ύπαρξη πολλών επαγγελμάτων, αλλά και ο κορεσμός αρκετών -για καιρό δημοφιλών- εργασιακών επιλογών, καθιστούν δύσκολη για τους εφήβους τη διερεύνηση της ιδανικότερης για εκείνους επαγγελματικής αποκατάστασης, χωρίς την ύπαρξη μιας ουσιαστικής καθοδήγησης.

– Παρατηρείται, άλλωστε, το παράδοξο φαινόμενο να υπάρχουν πολλοί άνεργοι νέοι, ενώ την ίδια στιγμή αρκετοί οικονομικοί κλάδοι να αντιμετωπίζουν έλλειψη κατάλληλα εξειδικευμένου προσωπικού. Γεγονός που υποδεικνύει πως παρά την ύπαρξη ικανού πληροφοριακού υλικού για την αγορά εργασίας, το υλικό αυτό δεν τρέπεται σ’ ένα αξιοποιήσιμο εργαλείο στη συμβουλευτική διαδικασία.

– Μέσω ενός ορθά τελούμενου επαγγελματικού προσανατολισμού οι νέοι μπορούν να έρθουν σ’ επαφή με πλήθος επαγγελματικών επιλογών, να γνωρίσουν τις προοπτικές που τους διασφαλίζει κάθε μία από αυτές, αλλά και να αντιληφθούν έγκαιρα το πόσο ανταγωνιστική είναι η αγορά εργασίας.

– Ο νέος κατανοεί την αξία της σωστής επιλογής σπουδών και κατάρτισης, προκειμένου να διεκδικήσει με αξιώσεις το επάγγελμα που επιθυμεί. Συνειδητοποιεί, επίσης, την ανάγκη της διαρκούς επιμόρφωσης στο επιλεχθέν αντικείμενο για κάθε επαγγελματία, ώστε να μπορεί να παρακολουθεί τη συνεχώς εξελισσόμενη τεχνογνωσία και να υιοθετεί εγκαίρως τις νέες μεθόδους, που θα του διασφαλίσουν την καλύτερη δυνατή επαφή με την επαγγελματική του επιλογή και θα τον καταστήσουν αποτελεσματικότερο και πιο παραγωγικό.

– Στο πλαίσιο του επαγγελματικού προσανατολισμού ο νέος προχωρά σε μια διττή εμβάθυνση, καθώς αφενός επιχειρεί να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του και τις κλίσεις του, ενώ αφετέρου επιδιώκει να γνωρίσει όσο γίνεται πληρέστερα τα επαγγέλματα που κινούν το ενδιαφέρον του. Ο μόνος τρόπος, άλλωστε, για να επιτευχθεί η ιδανική επιλογή επαγγελματικής σταδιοδρομίας είναι να βρεθεί η κατάλληλη ισορροπία ανάμεσα στα ενδιαφέροντα, τις δεξιότητες και τις επιδιώξεις του νέου, και στο επάγγελμα εκείνο που θα του δώσει την ευκαιρία να αξιοποιήσει και να αναδείξει καλύτερα τις δυνατότητές του.

– Η επιλογή του σωστού για το κάθε άτομο επαγγέλματος λειτουργεί επωφελώς και για το κοινωνικό σύνολο, καθώς ο επαγγελματίας που ασχολείται με το αντικείμενο που του ταιριάζει είναι σαφώς πιο αποδοτικός και πιο υπεύθυνος κατά την τέλεση της εργασίας του.

– Ο επαγγελματικός προσανατολισμός δίνει στον νέο την ευκαιρία να γνωρίσει καλύτερα το εύρος των επιλογών που είναι διαθέσιμες, ώστε να μη βασίσει την επιλογή του αποκλειστικά σε υποδείξεις του άμεσου οικογενειακού του περιβάλλοντος∙ υποδείξεις που συχνά δεν ανταποκρίνονται ούτε στις πραγματικές επιθυμίες του νέου, αλλά ούτε και στις πραγματικές δεξιότητες και ικανότητές του.

– Ο νέος συνειδητοποιώντας τον ανταγωνισμό που διέπει την αγορά εργασίας, αντιμετωπίζει με μεγαλύτερη υπευθυνότητα τη διαδικασία επαγγελματικής επιλογής. Αποκτά πιο ενεργό ενδιαφέρον, αναζητά πληροφορίες, επιδιώκει τη διασταύρωση και τεκμηρίωσή τους, και οδηγείται σταδιακά σε μια ουσιαστικότερη γνώση όσων σχετίζονται με τις δυνατότητες επαγγελματικής αποκατάστασης.

– Με την επιλογή του σωστού επαγγέλματος ο νέος θα έχει την ευκαιρία να εξελιχθεί στο μέλλον σ’ έναν ενήλικα που θα αντλεί ικανοποίηση από την εργασία του και θα αισθάνεται εσωτερική πληρότητα. Συναισθήματα που θα αντανακλώνται τόσο στην ποιότητα της δουλειάς του, όσο και στις διαπροσωπικές και κοινωνικές του σχέσεις. Διότι, παρόλο που το επάγγελμα δεν αποτελεί το σημαντικότερο κομμάτι της ζωής ενός ανθρώπου, κατέχει ωστόσο εξαιρετικά σημαντική θέση, και μπορεί να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τη στάση και τη συμπεριφορά του ατόμου. Ένας άνθρωπος, άλλωστε, που δεν είναι ικανοποιημένος με την επαγγελματική του επιλογή, αδυνατεί αφενός να αποδώσει στο μέγιστο των δυνατοτήτων του, κι έχει αφετέρου μια αρνητική στάση απέναντι στους ανθρώπους με τους οποίους τυχόν συνεργάζεται ή έρχεται σ’ επαφή.