Ρατσισμός

Ορισμός

 Ο ρατσισμός είναι μία πολιτική πρακτική διακρίσεων. Βασίζεται στο δόγμα της ανωτερότητας μιας φυλής ή μιας εθνικής ή κοινωνικής ομάδας και την καλλιεργημένη αντίληψη των μελών της ότι οφείλουν να περιφρουρήσουν την αμιγή σύσταση, την καθαρότητα της ομάδας τους, καθώς και τον κυριαρχικό τους ρόλο έναντι των υπόλοιπων φυλετικών, εθνικών και κοινωνικών ομάδων, που θεωρούνται κατώτερες.

Είδη-μορφές

α. Σε σχέση με τους λαούς

Φυλετικός: Διάκριση των λαών με κριτήριο το χρώμα ή με κριτήριο τη φυλετική καταγωγή

Εθνικός: Διάκριση των ανθρώπων με κριτήριο την εθνική καταγωγή

Θρησκευτικός: Διάκριση των ανθρώπων με κριτήριο το θρησκευτικό δόγμα

Πολιτισμικός: Διάκριση των λαών με κριτήριο το πολιτιστικό επίπεδο (π.χ. ανωτερότητα του δυτικού πολιτισμού έναντι του ανατολικού, και ιδίως έναντι του λεγόμενου “Τρίτου Κόσμο)

β. Σε σχέση με ομάδες

Κοινωνικός- οικονομικός: Διάκριση των ανθρώπων με βάση συγκεκριμένα κριτήρια:

• την κοινωνική- οικονομική κατάσταση (πλούσιοι-φτωχοί)
• τη μόρφωση (μορφωμένοι-αμόρφωτοι)
• το φύλο: σεξισμός
• το επάγγελμα (χειρώνακτες- επιστήμονες, πνευματικοί άνθρωποι)
• τη σωματική ή νοητική ικανότητα
• την υγεία, τις συνήθειες, τη σεξουαλική συμπεριφορά (π.χ. φορείς του AIDS, ναρκομανείς, ομοφυλόφιλοι)
• την εμφάνιση, όταν αυτή δε συμβαδίζει ή αποκλίνει πολύ από τα παραδεκτά πρότυπα.

γ. Πολιτικός: Διάκριση των ανθρώπων με κριτήριο την πολιτική ιδεολογία και την ένταξη σε κάποιο κόμμα ή τις πολιτικές αντιλήψεις

Αίτια

Πνευματικά

• Το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο του ατόμου, η αμάθεια, η ημιμάθεια (εύκολα χειραγωγείται).
• Η άμβλυνση της κριτικής σκέψης και ικανότητας (αδυναμία κριτικής θεώρησης των γεγονότων, μειωμένη ικανότητα επεξεργασίας, ανάλυσης και σύνθεσης των δεδομένων, τυποποιημένη σκέψη).
• Η ελλιπής ή κατευθυνόμενη πληροφόρηση από τους φορείς ενημέρωσης σχετικά με την πολιτισμική πρόοδο της ανθρωπότητας και τις τρέχουσες κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις.
• Η διαιώνιση προκαταλήψεων, αυθαίρετων χαρακτηρισμών και γενικεύσεων που διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα και συντελούν στην εσφαλμένη εκτίμηση και αξιολόγηση προσώπων, λαών, γεγονότων και καταστάσεων.

Ψυχολογικά

• Συμπλέγματα ανωτερότητας και προσωπικής υπεροχής, ματαιοδοξία της διάκρισης και της ισχύος που χαρακτηρίζουν τους ανθρώπους έναντι άλλων μελών του ιδίου κοινωνικού συνόλου.
• Συμπλέγματα κατωτερότητας που χαρακτηρίζουν άτομα που ανήκουν στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα, τα οποία προσηλώνονται και ενστερνίζονται φανατικά τις φυλετικές διακρίσεις, γιατί το γεγονός ότι υπάρχουν κατώτεροι από τους ίδιους τους δίνει την εντύπωση κάποιας ανωτερότητας.
• Ο φόβος που επικρατεί σε ορισμένες κοινωνικές ομάδες ότι θα χάσουν προνόμια και δικαιώματα που απολαμβάνουν μόνο αυτές.
• Ο ψυχολογικός μηχανισμός μετάθεσης των ευθυνών σε άλλους (που γίνονται εξιλαστήρια θύματα στα οποία αποδίδονται προβλήματα π.χ. ανεργίας, εγκληματικότητας).

Κοινωνικά

• Κάθε κοινωνικό σύνολο έχει τα δικά του ήθη και έθιμα, τη δική του βιοθεωρία, τη δική του θρησκεία και γλώσσα => δεν αποδέχεται εύκολα, ούτε θεωρεί ισότιμα τα ήθη και τη νοοτροπία άλλων κοινωνικών συνόλων, ιδίως αν αυτά αποτελούν μειονότητα στο δικό του τόπο.
• Η ευθύνη της οικογένειας, του σχολείου και των ΜΜΕ ως προς την αγωγή που (δεν) παρέχουν στο νέο άνθρωπο για να μάθει να σέβεται τη διαφορετικότητα.
• Οι θρησκευτικές δοξασίες και η θρησκευτική προπαγάνδα γίνονται αίτια θρησκευτικών υποτιμήσεων.

Οικονομικά

• Η τάση κάποιων λαών, προηγμένων οικονομικά και στρατιωτικά, να επιβληθούν σε λαούς ασθενέστερους ή ‘χαμηλότερου’ πολιτιστικού επιπέδου, για να εκμεταλλευτούν τα εδάφη τους, τις πρώτες ύλες, την εργασία τους, τη γεωγραφική θέση της χώρας τους.
• Η αναζωπύρωση της ξενοφοβίας σε περιόδους οικονομικής κρίσης και ανεργίας με την παράλληλη διόγκωση του μεταναστευτικού ρεύματος από τις υπανάπτυκτες στις προηγμένες χώρες.

Πολιτικά

• Οι κατακτητικές και ηγεμονικές διαθέσεις ενός λαού συχνά καλύπτονται και προωθούνται μέσω ρατσιστικών αντιλήψεων.
• Πολιτικοί παράγοντες χρησιμοποιούν τις μειονότητες ως εξιλαστήριο θύμα, προκείμενου να αποστρέψουν την προσοχή του λαού από τα ουσιαστικά προβλήματα και να καλύψουν λάθη που έκαναν.
• Η αποδυνάμωση των δημοκρατικών θεσμών, η αδιαφορία και η παθητική στάση των πολιτών απέναντι σε όσους καταπατούν το δικαίωμα της ισότητας και τις ανθρώπινες αξίες και ελευθερίες.
• Η ενίσχυση πολιτικών κομμάτων συγγενικής ιδεολογίας έναντι άλλων αντίπαλης ιδεολογίας με απόψεις απροκάλυπτα εχθρικές και υποτιμητικές για τη θέση ορισμένων κοινωνικών ομάδων.

Συνέπειες

Σε ατομικό επίπεδο

• Η προσβολή και η καταρράκωση της ανθρώπινης προσωπικότητας και αξιοπρέπειας.
• Η ψυχολογική εξουθένωση του ανθρώπου, η απώλεια της αυτοεκτίμησης και της αυτοπεποίθησής του.
• Η αβεβαιότητα και η ανασφάλεια, που οδηγούν στο άγχος και στην απαισιοδοξία.
• Η επιθετική έκφραση ή η εγκληματική συμπεριφορά.
• Ο φόβος και η ανασφάλεια που καλλιεργούνται στο κοινωνικό σύνολο.
• Η προσήλωση σε στερεότυπα και αντιλήψεις, ο δογματικός τρόπος σκέψης.
• Η πνευματική στασιμότητα λόγω κοινωνικής απομόνωσης και έλλειψης διαλόγου.

Σε κοινωνικό επίπεδο

• Η ενθάρρυνση της κοινωνικής αδικίας και ανισότητας.
• Η κατάφωρη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
• Η καταπάτηση των εργασιακών δικαιωμάτων των εργαζομένων που ανήκουν στα θύματα ρατσιστικών διακρίσεων
• Η κυριαρχία της κοινωνικής αναλγησίας από την πλευρά των «ανωτέρων», η έλλειψη ανθρωπιάς, συμπόνιας, αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας.
• Η κυριαρχία του δογματισμού, του φανατισμού, της μισαλλοδοξίας και του μίσους ανάμεσα στις διάφορες κοινωνικές ομάδες και η συνακόλουθη διάρρηξη του συνεκτικού ιστού
• Η όξυνση της ρατσιστικής βίας και εγκληματικότητας, καθώς οι μειονότητες γίνονται συχνά στόχος ρατσιστικών οργανώσεων.
• Η αμαύρωση της δημοκρατίας, η υπονόμευση του δημοκρατικού πολιτεύματος και η προετοιμασία για την επικράτηση ολοκληρωτικών και αυταρχικών καθεστώτων.

Τρόποι αντιμετώπισης

Σε ατομικό επίπεδο

• Η ευαισθητοποίηση και η συνειδητή δραστηριοποίηση για να απαλλαγεί η ανθρωπότητα από τέτοιου είδους φαινόμενα.
• Η αναγνώριση της ετερότητας και ο σεβασμός προς τον άλλο, τον διαφορετικό.
• Ο κριτικός έλεγχος του περιεχομένου των στερεοτύπων.

Σε κοινωνικό – κρατικό επίπεδο

• Η καλλιέργεια της ανθρωπιστικής παιδείας και η παροχή πολυπολιτισμικής αγωγής από το σχολείο.
• Η ανάδειξη της αξίας του διαλόγου ως μέσου συνεννόησης των ανθρώπων και επίλυσης των μεταξύ τους διαφορών.
• Η προαγωγή του πνεύματος ανεκτικότητας και κυρίως του σεβασμού προς τους «άλλους» μέσα από την οικογένεια, το σχολείο, τα ΜΜΕ και την πνευματική ηγεσία.
• Η προβολή αντιρατσιστικών ιδεολογιών και προτύπων από τα ΜΜΕ.
• Η νομοθετική κατοχύρωση ίσων δικαιωμάτων και υποχρεώσεων για όλους ανεξαιρέτως τους πολίτες.
• Η κινητοποίηση της πνευματικής και της πολιτικής ηγεσίας για την εξάλειψη του αναλφαβητισμού, των προλήψεων και των προκαταλήψεων.
• Η ενεργοποίηση των πολιτών (μέσα από εθελοντικές και κοινωνικές οργανώσεις) για τον εντοπισμό και την καταγγελία των κρουσμάτων ρατσισμού εντός και εκτός συνόρων.
• Η προώθηση από τους πολιτικούς φορείς συλλογικών δράσεων που χαρακτηρίζουν την «κοινωνία των πολιτών» (κινήματα ειρήνης, αλληλεγγύης και προσφοράς βοήθειας σε λαούς ή κοινωνικές ομάδες που υφίστανται εκμετάλλευση ή διωγμό).

Σε διεθνές- οικουμενικό επίπεδο

• η συνεργασία των διεθνών οργανισμών (ΟΗΕ, Συμβούλιο Ευρώπης, Διεθνής Αμνηστία, UNESCO) για την επίλυση των διακρατικών διαφορών με τον διάλογο, την ευαισθητοποίηση της ανθρωπότητας σε θέματα ρατσισμού, την επιβολή αυστηρών κυρώσεων σε κράτη ή ομάδες που παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και εφαρμόζουν οποιαδήποτε μορφή διακρίσεων στο εσωτερικό τους.