Μόδα και Ένδυση

Ορισμός

Μόδα [<moda (ιταλικό) <modus (= τρόπος· λατινικό)] ονομάζεται η περιοδική και διαρκώς μεταβαλλόμενη τάση που επικρατεί μεταξύ των μελών ενός κοινωνικού συνόλου και αφορά στην αμφίεση και, γενικότερα, στον τρόπο συμπεριφοράς και σκέψης.

Χαρακτηριστικά Μόδας

• Μεταβλητότητα
• Μαζοποίηση
• Τυποποίηση
• Νεωτερικότητα
• Ρήξη με το προηγούμενο κατεστημένο
• Tάση επιβολής και παγίωσης

Αιτίες Φαινομένου

Οι παράγοντες που προκαλούν και ενισχύουν το κοινωνικό φαινόμενο της μόδας είναι οι εξής:

Οικονομικοί:

• Πανίσχυροι οικονομικοί κολοσσοί στο χώρο της ένδυσης.
• Τα ΜΜΕ (η τηλεόραση, ο ημερήσιος τύπος και περιοδικά ποικίλης ύλης ή εστιασμένα στο χώρο της μόδας) αφιερώνουν πολύωρες εκπομπές, ειδικές στήλες και έντυπα αποκλειστικά στη μόδα. Επίσης, προωθούν μέσω των διαφημίσεων νέες τάσεις.
• Η ενσάρκωση της σύγχρονης οικονομικής και καταναλωτικής νοοτροπίας. Το πνεύμα του υλικού ευδαιμονισμού και της καταναλωτικής μανίας τροφοδοτεί τις νέες τάσεις της μόδας.
• Η συσσώρευση πλούτου και η δυνατότητα αρκετών ατόμων να ανταποκρίνονται στις ακριβές απαιτήσεις της.

Κοινωνικοί:

• Η διαμορφωμένη κοινή γνώμη που επιβάλλει την προσαρμογή στις επιταγές της (κοινωνική τυποποίηση).
• Η αντίδραση στις κατεστημένες τάσεις, η οποία χαράσσει με τη σειρά της νέες στιλιστικές πορείες (κοινωνική διαφοροποίηση).
• Η συμμόρφωση προς τα ενδυματολογικά πρότυπα για κοινωνική αποδοχή και ανάδειξη.
• Προσδιορισμός της κοινωνικής θέσης ανάλογα με τη δυνατότητα παρακολούθησης της ακριβής ή της φθηνής μόδας (επίδειξη νεοπλουτισμού).
• Το φύλο. Οι γυναίκες καθίστανται περισσότερο επιρρεπείς στη μόδα.
• Προσπάθεια αυτοέκφρασης και προσωπικής προβολής.

Πνευματικοί:

• Η ελλιπής και μονολιθική πνευματική καλλιέργεια επιτρέπει την αξιολογική κατάταξη των προτεραιοτήτων του ανθρώπου με βάση τα υλιστικά πρότυπα.
• Τα περιορισμένα πνευματικά ενδιαφέροντα αφήνουν ελεύθερο πεδίο για την ενασχόληση μαζί της.
• Ο μιμητισμός του σύγχρονου ανθρώπου στο γενικότερο πνεύμα της παγκοσμιοποίησης.
• Οι αισθητικές αντιλήψεις που διαμορφώνονται ανάλογα με τα δεδομένα κάθε εποχής.

Ψυχολογικοί:

• Η φυσική φιλαρέσκεια του ανθρώπου.
• Η διάθεση να εντυπωσιάζει και να ξεχωρίζει από τους άλλους.
• Ο πειθαναγκασμός των διαφημίσεων σχετικά με τις νέες τάσεις.
• Η ανάγκη ορισμένων να καλύψουν φυσικές ατέλειες.

Πολιτικοί:

Η εκάστοτε πολιτική ιδεολογία εκφράζεται και ενδυματολογικά (π.χ. η βαριά και πολύχρυση στολή των μοναρχών, η στρατιωτική αμφίεση των δικτατόρων, το καθημερινό και συμβατό στο μέσο πολίτη ένδυμα των λαϊκών κομμάτων).

Οι Νέοι

• Προβάλλουν την αντιδραστικότητά τους με την άκριτη υιοθέτηση των προτάσεων της μόδας. Θεωρούν το καινούργιο προοδευτικό και ριζοσπαστικό, ενώ το παλιό συντηρητικό και απορριπτέο.
• Μιμούνται ξενόφερτα πρότυπα και τρόπους ζωής στην ένδυση, στη μουσική, στην ομιλία, ακόμα και στη διατροφή.

Θετικές Συνέπειες

• Καλλιεργεί και αναπτύσσει τη δημιουργική φαντασία και το αίσθημα του ωραίου.
• Ενισχύει την οικονομία με τη διακίνηση του χρήματος και, κυρίως, με την αύξηση των εξαγωγών.
• Καταπολεμά την ανεργία με τη δημιουργία θέσεων εργασίας, καθώς αυξάνεται η παραγωγή και ο καταναλωτισμός.
• Με τη μόδα εκφράστηκαν πολιτικά και κοινωνικά κινήματα, μουσικά ή άλλα καλλιτεχνικά ρεύματα (φεμινιστικό κίνημα, χίπις, πανκς κ.λπ.).
• Μέσω της ποικιλίας των επιλογών αμφίεσης εκφράζεται η προσωπική ελευθερία και καθίσταται δυνατή η διαμόρφωση μιας ιδιαίτερης εικόνας του εαυτού μας.
• Εξασφαλίζει ένα αίσθημα ασφάλειας και σιγουριάς σε όσους η εμφάνιση αποτελεί αιτία εσωστρέφειας και ανασφάλειας.

Αρνητικές Συνέπειες

• Τροφοδοτεί το καταναλωτικό πνεύμα και προκαλεί οικονομικά προβλήματα σε όσους προσπαθούν να ακολουθήσουν πιστά τις επιταγές της.
• Προκαλεί άγχος και αγωνία, μήπως τυχόν η ασυνεπής παρακολούθησή της προξενήσει κοινωνική περιθωριοποίηση και υποβάθμιση.
• Στερεί από τον άνθρωπο πολύτιμο χρόνο, καθώς αυτός επιδίδεται στην υπερεργασία, για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της. Ο χρόνος αυτός θα μπορούσε να αξιοποιηθεί σε πνευματικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες.
• Οδηγεί πολλές φορές, ιδίως τους άνεργους νέους, στη βία και την εγκληματικότητα, προκειμένου να επιτευχθεί η ανταπόκριση στα κελεύσματά της.
• Καλλιεργεί το μιμητισμό, ο οποίος γενικεύεται σε μιαν ευρύτερη αποδοχή έξωθεν εντολών. Παράλληλα, εξασθενεί την κρίση και την ιδιαιτερότητα.
• Αλλοτριώνει γενικότερα τον άνθρωπο με την προβολή των ασήμαντων και εφήμερων, και τον παραγκωνισμό των σημαντικών προτεραιοτήτων. Διασαλεύει δηλαδή την ιεράρχηση των αξιών.
• Συντελεί στην αλλοτρίωση της εθνικής ταυτότητας και στην επιβολή της παγκόσμιας ομοιομορφίας ως προς την αμφίεση, τη συμπεριφορά και τον τρόπο ζωής.

Τρόποι Αντιμετώπισης

Η μόδα αποτελεί σημαντικό στοιχείο της σύγχρονης ζωής. Θα ήταν λοιπόν ουτοπικό να προτείνει κάποιος την κατάργησή της. Ωστόσο, χρειάζεται κανείς να:

• θέτει προσωπικά κριτήρια ως προς την αποδοχή της μόδας, έτσι ώστε να μη γελοιοποιείται με επιλογές που δεν ταιριάζουν στην προσωπικότητά του.
• συνειδητοποιεί ότι η μόδα δεν αποτελεί αυτοσκοπό.
• κατανοεί ότι το ρούχο δεν υπάρχει, για να καταδυναστεύει το σώμα και το πνεύμα του ανθρώπου, αλλά για να το προστατεύει και να το αναδεικνύει.
• εναρμονίζει την αμφίεσή του με τα κλιματολογικά και κοινωνικά δεδομένα κάθε εποχής.
• μην προσκολλάται και υποδουλώνεται στις νέες τάσεις, αλλά να ιεραρχεί σωστά τις προτεραιότητές του.
• αντιστέκεται στην «πλύση εγκεφάλου» που επιχειρούν οι διαφημίσεις για την προώθηση της μόδας.