ΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

Χρόνοι ονομάζονται οι μορφολογικοί τύποι του ρήματος με τους οποίους δηλώνεται πότε γίνεται αυτό που σημαίνει το ρήμα. Οι χρόνοι είναι τριών ειδών: α) οι παροντικοί, που δηλώνουν ότι κάτι γίνεται στο παρόν (ενεστώτας, παρακείμενος), β) οι παρελθοντικοί, που δηλώνουν ότι κάτι έγινε στο παρελθόν (παρατατικός, αόριστος, υπερσυντέλικος) και γ) οι μελλοντικοί, που δηλώνουν ότι κάτι θα γίνει στο μέλλον (συνοπτικός μέλλοντας, εξακολουθητικός μέλλοντας, συντελεσμένος μέλλοντας).

Ενεστώτας

Ο ενεστώτας φανερώνει αυτό που γίνεται στο παρόν και βρίσκεται στην εξέλιξή του∙ είναι, επομένως, χρόνο εξακολουθητικός.

Ο ενεστώτας χρησιμοποιείται ακόμη:

α) Αντί για μέλλοντα και δηλώνει κάτι που, για κείνον που μιλά, θα γίνει οπωσδήποτε: Αύριο φεύγω για τη Σάμο. β) Αντί για αόριστο και δίνει ζωντάνια στην αφήγηση (ιστορικός ή δραματικός ενεστώτας): Καθώς περπατούσα χθες στον δρόμο βλέπω ξαφνικά την Αθηνά. γ) Αντί για παρατατικό και δίνει παραστατικότητα στην αφήγηση: Στα σκοτεινά την έλουζε, στ’ άφεγγα τη χτενίζει (= τη χτένιζε).

Παρατατικός

Ο παρατατικός φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα γινόταν στο παρελθόν εξακολουθητικά∙ είναι, επομένως, χρόνο εξακολουθητικός. Πχ Κάθε πρωί ξυπνούσε στις εφτά.

Αόριστος

Ο αόριστος φανερώνει πως αυτό που σημαίνει το ρήμα έγινε στο παρελθόν και παρουσιάζεται συνοπτικά (συνοπτικός τρόπος ή στιγμιαίος), αδιάφορο αν κράτησε πολύ ή λίγο. πχΌλα τα χρόνια τα έζησε στο νησί.

Ο αόριστος είναι χρόνος συνοπτικός (στιγμιαίος). Ο αόριστος χρησιμοποιείται κάποτε:

α) Αντί για ενεστώτα και φανερώνει κάτι που συνήθως συμβαίνει (= γνωμικός αόριστος). Τον βρίσκουμε συνήθως σε γνωμικά και σε παροιμίες: πχΣαν ποιο χωράφι σπάρθηκε και δε θα το θερίσουν (= σπέρνεται).

β) Αντί για μέλλοντα και φανερώνει κάτι που είναι τόσο βέβαιο, για κείνον που μιλά, ώστε να το παρουσιάζει ότι έγινε κιόλας. Η χρήση αυτή αφορά συνήθως τον άτυπο προφορικό λόγο: πχ Πήγαινε κι έφτασα (= θα φτάσω).

Παρακείμενος

φανερώνει ότι αυτό που σημαίνει το ρήμα έχει γίνει στο παρελθόν, εξακολουθεί όμως να υπάρχει αποτελειωμένο (συντελεσμένο) και στο παρόν. Έτσι ο παρακείμενος ανήκει και στους παροντικούς και στους παρελθοντικούς χρόνους.

Τα νερά έχουν παγώσει (= τα νερά πάγωσαν και εξακολουθούν και τώρα, στο παρόν, να είναι παγωμένα).

Υπερσυντέλικος

φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα ήταν τελειωμένο πριν από μια χρονική στιγμή του παρελθόντος είτε δηλώνεται αυτή είτε εννοείται. Ο ήλιος είχε ανατείλει, όταν φτάσαμε στο βουνό.

Συνοπτικός (στιγμιαίος) μέλλοντας

φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα θα γίνει στο μέλλον και παρουσιάζεται συνοπτικά, αδιάφορο αν θα κρατήσει λίγο ή πολύ.Θα δουλέψω σκληρά όλο το καλοκαίρι.

Εξακολουθητικός μέλλοντας

φανερώνει πως αυτό που σημαίνει το ρήμα θα γίνεται στο μέλλον συνεχώς∙ εξακολουθητικά.

Θα έρχομαι στις έξι το πρωί και θα φεύγω στις οχτώ το βράδυ.

Συντελεσμένος μέλλοντας

φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα θα έχει γίνει πριν από μια χρονική στιγμή του μέλλοντος είτε δηλώνεται αυτή είτε εννοείται.πχ Θα έχω τελειώσει τις δουλειές μου, όταν έρθεις.