ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ-ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΣΎΝΤΑΞΗ
Α. αναγνώριση-εντοπισμός:
Ενεργητική σύνταξη έχουμε όταν διατυπώνεται ένα νόημα με ρήμα ενεργητικής διάθεσης, π.χ. χτυπώ. Παθητική σύνταξη έχουμε όταν διατυπώνεται ένα νόημα με ρήμα παθητικής διάθεσης, π.χ. χτυπήθηκαν…
Β. λειτουργία-ύφος
Ενεργητική σύνταξη
Ο πομπός ή ο ομιλητής επιλέγει την ενεργητική σύνταξη όταν επιθυμεί να τονίσει το υποκείμενο της ενέργειας που δηλώνει το ρήμα, δηλαδή το πρόσωπο ή το πράγμα που ενεργεί.
Το ύφος γίνεται πιο άμεσο, προσωπικό, ζωντανό, ενώ ο λόγος, επειδή ακολουθεί τη λογική σειρά των μετεχόντων στην ενέργεια-δράση, είναι πιο καθαρός και κατανοητός, διευκολύνοντας τις διαδικασίες πρόσληψης και κατανόησης των νοημάτων.
Παθητική σύνταξη
Αντίθετα επιλέγει την παθητική σύνταξη όταν επιθυμεί την παθητική σύνταξη, όταν επιθυμεί να τονίσει την πράξη, δηλαδή το αποτέλεσμα της ενέργειας.
Το ύφος γίνεται πιο απρόσωπο, σοβαρό,αντικειμενικό και τυπικό, ενώ ο λόγος αποκτά μεγαλύτερη πλοκή και γίνεται πιο σύνθετος.
Γ. Μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική
1) Αν το ρήμα είναι μονόπτωτο (παίρνει ένα αντικείμενο), τότε:
α. Το ρήμα ενεργητικής διάθεσης μετατρέπεται σε ρήμα παθητικής διάθεσης.
β. Το αντικείμενο του μονόπτωτου μεταβατικού ρήματος μετατρέπεται σε υποκείμενο του παθητικού ρήματος.
γ. Το υποκείμενο του μονόπτωτου μεταβατικού ρήματος μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο (=από+αιτιατική) του παθ. ρ.
Π.χ. «Ο Άρης χτύπησε τον Κώστα.» (ενεργητική) → «Ο Κώστας χτυπήθηκε από τον Άρη.» (παθητική)
Η οικογένεια καθορίζει σε σημαντικό βαθμό τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του νέου. ………………………
Μετατροπή: →……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Όταν τα ρήματα συμπληρώνονται με εξαρτημένη πρόταση με το ότι ή να (δευτερεύουσα ονοματική ειδική ή βουλητική) ως αντικείμενο, στην παθητική σύνταξη-διάθεση προβάλλεται η εξαρτημένη πρόταση ως υποκείμενο.
Π.χ. «Οι γονείς μου αποφάσισαν να αλλάξουμε σπίτι» (ενεργητική)
«Αποφασίστηκε από τους γονείς μου να αλλάξουμε σπίτι» (παθητική)
- Αν το ρήμα είναι δίπτωτο (παίρνει δύο αντικείμενα, άμεσο και έμμεσο), τότε:
Το ρήμα ενεργητικής διάθεσης μετατρέπεται σε ρήμα παθητικής διάθεσης.
Το άμεσο αντικείμενο του δίπτωτου μεταβατικού ρήματος μετατρέπεται σε υποκείμενο του παθητικού ρήματος.
Το έμμεσο αντικείμενο του δίπτωτου μεταβατικού ρήματος συνήθως διατηρείται ή γίνεται εμπρόθετο αντικείμενο του παθητικού ρήματος.
Το υποκείμενο του δίπτωτου μεταβατικού ρήματος μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο του παθητικού ρήματος.
Π.χ. «Ο καθηγητής εξετάζει τους μαθητές μαθηματικά (ή στα μαθηματικά).» (ενεργητική)
«Οι μαθητές εξετάζονται μαθηματικά (ή στα μαθηματικά) από τον καθηγητή.» (παθητική)
Υποπεριπτώσεις:
- Όταν τα ρήματα συντάσσονται-συμπληρώνονται με ένα ονοματικό στοιχείο ως άμεσο αντικείμενο και μία εξαρτημένη πρόταση (δευτερεύουσα ονοματική) ως έμμεσο αντικείμενο,
Π.χ. «Ο δάσκαλος ενημέρωσε τον μαθητή ότι πέτυχε στις εξετάσεις» (ενεργητική)
«Ο μαθητής ενημερώθηκε από το δάσκαλο ότι πέτυχε στις εξετάσεις» (παθητική)
- Όταν τα ρήματα (ρήματα με σημασία τύπου επιβάλλω και λέω, π.χ. ανακοινώνω, αναφέρω, αναθέτω, απαιτώ, επιβάλλω, γράφω, λέω, επιτρέπω, ζητάω, υπαγορεύω, υπενθυμίζω, ψιθυρίζω, οφείλω, προτείνω, συνιστώ) συντάσσονται-συμπληρώνονται με μία εξαρτημένη πρόταση (δευτερεύουσα ονοματική) ως άμεσο αντικείμενο και με ένα προθετικό σύνολο ως έμμεσο αντικείμενο,
Π.χ. «Ο διευθυντής ανακοίνωσε στους μαθητές ότι αύριο δε θα λειτουργήσει το σχολείο» (ενεργητική)
«Ανακοινώθηκε στους μαθητές (από τον διευθυντή) ότι αύριο δε θα λειτουργήσει το σχολείο» (παθητική)
- Αν το ρήμα συντάσσεται με δύο αιτιατικές, από τις οποίες η πρώτη είναι αντικείμενο και η δεύτερη κατηγορούμενο του αντικειμένου, τότε: Π.χ. «Ο καθηγητής χαρακτήρισε την Άννα αδιάφορη.» (ενεργητική) → «Η Άννα χαρακτηρίστηκε αδιάφορη από τον καθηγητή.» (παθητική)
4.Προσοχή στην περίπτωση αποθετικού ρήματος, δηλαδή ρήμα μέσης φωνής με ενεργητική διάθεση. Κατά τη μετατροπή τους στην παθητική χρησιμοποιούμε στη θέση τους συνώνυμα ρήματα ή περιφράσεις Π.χ. «Οι ισχυροί εκμεταλλεύονται τους αδύνατους.» (ενεργητική) → «Οι αδύνατοι γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης…>>
Παραδείγματα τέτοιων ρημάτων:
εκμεταλλεύομαι κάτι → κάτι γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης, αντιλαμβάνομαι κάτι → κάτι γίνεται αντιληπτό, ανέχομαι κάτι→ κάτι γίνεται ανεκτό, δέχομαι κάτι → κάτι γίνεται δεκτό, περιποιούμαι κάποιον → κάποιος δέχεται (τις) περιποιήσεις, υπόσχομαι να ή ότι …→ δίνεται (η) υπόσχεση να ή ότι…, ενώ το ρήμα οφείλω→πρέπει