Παρακάτω δίνονται μερικά παραδείγματα λεκτικής επικοινωνίας μεταξύ εκπαιδευτικού και
θύτη και τα αντίστοιχα μηνύματα που εμπεριέχει αυτή η επικοινωνία.
«Πώς και αποφάσισες να τον χτυπήσεις;»
24
►Υπάρχει επιλογή και ευθύνη για την επιλογή.
«Θα πρέπει τώρα να πάμε στο γραφείο και να βρούμε μαζί ένα τρόπο να λύσουμε αυτό το
πρόβλημα»
►Το παιδί μπορεί να λύσει τα προβλήματά του και να λάβει υποστήριξη αν χρειαστεί.
«Πώς νομίζεις ότι ένοιωσε;»
►Ενθαρρύνει την ενσυναίσθηση του παιδιού και προσκαλεί σε επικοινωνία.
«Τι νομίζεις θα μπορούσε να γίνει για να μην επαναληφθεί ξανά;»
►Το παιδί μπορεί να βρει τρόπους να αποφύγει τη βία.
«Η τιμωρία σου είναι στέρηση όλων των επόμενων διαλειμμάτων»
►Τιμωρεί και αδιαφορεί για εξηγήσεις.
«Κοίτα τι έκανες, απαράδεκτη συμπεριφορά!»
►Απευθύνει κατηγορία, επικρίνει, αποσκοπεί στη δημιουργία ενοχών.
«Για να δούμε τώρα τι θα σκεφτείς για να το εξηγήσεις αυτό!»
►Ειρωνεία, υπονοώντας ότι το παιδί δεν είναι ικανό ούτε να δώσει εξηγήσεις γι’ αυτό που
έκανε, πόσο μάλλον να βρει μία λύση στα προβλήματά του.
►Όχι: «Χτύπησες το Γιώργο;» Αλλά: «Ο Γιώργος πονάει και κλαίει. Τι συνέβη;»
Αποφεύγουμε τα ψέμματα…

• Ανεξήγητες μελανιές και σημάδια από χτυπήματα
• Δεν έχει στενούς φίλους από το σχολείο
• Δε θέλει να πάει στο σχολείοΕίναι αγχωμένοΠαρουσιάζει ανεξήγητη
επιθετική συμπεριφορά στο σπίτιΑπομονώνεται, κλείνεται στον εαυτό τουΈχει
εφιάλτεςΝοιώθει άρρωστο όταν ξυπνάει το πρωί
• Επιστρέφει σπίτι από το σχολείο με ρούχα σκισμένα ή αντικείμενα να λείπουν ή να
έχουν καταστραφεί
• ‘Χάνει’ τα χρήματά του ή άλλα αντικείμενα στο σχολείοΦοβάται να πει τι έγινε στο
σχολείο
Στους γονείς, θυτών ή θυμάτων, προτείνεται να:
• Παίρνουν στα σοβαρά αναφορές του παιδιού τους ή/και του σχολείου για θέματα
βίας
• Αποφεύγουν να ρίξουν την ευθύνη για τον εκφοβισμό στα θύματα
• Αποφεύγουν να ενθαρρύνουν την αντίδραση στη βία με βία («χτύπα αν σε
χτυπήσουν» ή «κορόϊδεψε αν σε κοροϊδέψουν»)
20
• Κρατάνε γραπτό αρχείο των αναφορών των παιδιών, να ενημερώνουν άμεσα το
σχολείο και να ζητούν να εφαρμοστεί η πολιτική του σχολείου στο θέμα
• Αποφεύγουν να έρθουν σε επαφή με τους γονείς των θυτών ή/και τους ίδιους τους
θύτες
• Δείχνουν υπομονή καθώς ούτε η επιθετική συμπεριφορά των θυτών, ούτε η
παθητική συμπεριφορά των θυμάτων αλλάζουν εύκολα.
• Ενθαρρύνουν το παιδί τους να ανακαλύψει τα ιδιαίτερα ταλέντα και ικανότητές
του, ενισχύοντας έτσι την αυτοεκτίμησή του
• Ενθαρρύνουν το παιδί – θύμα να δημιουργήσει νέες φιλίες
• Διδάσκουν το παιδί – θύτη με το παράδειγμά τους
• Ελέχγουν το θυμό τους, μην επιβάλλουν σωματικές τιμωρίες
• Δείχνουν ότι νοιάζονται για τα προβλήματά των παιδιών και να προσπαθούν να
βρουν λύσεις μαζί
• Αναζητούν τη βοήθεια ειδικών, αν το πρόβλημα επιμένει ή χειροτερεύει.

Με αφετηρία τις επιτυχημένες παρεμβάσεις του πρωτοπόρου Νορβηγού Ντάν Όλβιους
(Olweus, 1978, 1986, 1993; Olweus & Limber, 2007) αλλά και σύμφωνα πλέον και με
διεθνείς οργανισμούς (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, Συμβούλιο της Ευρώπης), το
σχολείο καλείται για την αντιμετώπιση του εκφοβισμού, να δημιουργήσει μία
ολοκληρωμένη πολιτική, μέσα από μία ενεργητική και αναστοχαστική διαδικασία, που να
περιλαμβάνει τα εξής:
1. Ενημέρωση για το φαινόμενο μέσω σχετικής βιβλιογραφίας
2. Δέσμευση των παρακάτω παραγόντων στην αντιμετώπιση του εκφοβισμού:
Διευθυντής/ντρια
Σχολική επιτροπή
Σύλλογος διδασκόντων
Σύλλογος γονέων και κηδεμόνων
Μαθητικά συμβούλια
3. Συγκρότηση συντονιστικής επιτροπής
4. Σχεδιασμός ολοκληρωμένης πολιτικής,
με βάση την ανάλυση των αναγκών
του σχολείου, που θα περιλαμβάνει:
• Συλλογή στοιχείων
• Σχεδιασμός στόχων
• Εντοπισμός φορέων για πληροφόρηση και τεχνογνωσία
• Εντοπισμός πιθανών δυσκολιών και τρόπων αντιμετώπισης
• Επιλογή και σχεδιασμός των παρεμβάσεων

5. Εφαρμογή της πολιτικής με τα εξής στάδια:
Α. Συλλογή στοιχείων
• Ερωτηματολόγια για το είδος και την έκταση της βίας, τους τρόπους αντίδρασης
των θυμάτων, των παρατηρητών και των εκπαιδευτικών, σε όλα τα μέλη της
σχολικής κοινότητας, γονείς, μαθητές, εκπαιδευτικούς
• Συνεντεύξεις με μέλη της σχολικής κοινότητας για εμβάθυνση στο φαινόμενο
• Παρατηρήσεις των εκπαιδευτικών ή/και ειδικών σε διάφορους χώρους του
σχολείου σε περιστατικά βίας
Β. Εφαρμογή των παρεμβάσεων σε όλα τα επίπεδα, ατομικό, τάξης, σχολικής
μονάδας
Γ. Διάχυση της πολιτικής, σε μαθητές, γονείς και ευρύτερη κοινότητα, όπου θα
αναφέρονται τα εξής:
• Ορισμός βίας: τι είδους συμπεριφορές αφορά αυτή η πολιτική
• Αρχές του σχολείου: πως σχετίζονται με το θέμα της βίας
• Ρόλοι και ευθύνες εκπαιδευτικών, γονέων, μαθητών
• Στήριξη στους μαθητές-θύματα: σε ποιον αναφέρουν το περιστατικό, διαδικασία
που θα ακολουθηθεί, υποστήριξη που θα δοθεί
• Συμβουλές για τους θεατές-μαθητές: πως παρεμβαίνουν, που αναφέρουν
• Συμβουλές για τους γονείς θυτών, θυμάτων και θεατών: διαδικασίες
6. Αξιολόγηση της εφαρμογής της πολιτικής, πιθανός επανασχεδιασμός, βελτιωτικές
κινήσεις.

Σύμφωνα με το κοινωνικό-οικολογικό μοντέλο, ο κίνδυνος που διατρέχει ένα άτομο να
υπάρξει θύμα ή θύτης εκφοβισμού συνιστά μια σύνθετη αλληλεπίδραση μεταξύ ατομικών,
διαπροσωπικών, κοινοτικών και κοινωνικών παραγόντων. Όπως διαφαίνεται και στο
παρακάτω σχήμα, το άτομο βρίσκεται στο κέντρο αυτής της αλληλεπίδρασης, είτε σαν
θύμα, είτε σαν θύτης. Τα υπόλοιπα συστήματα-περιβάλλοντα που το επηρεάζουν
αλληλεπιδρούν επίσης μεταξύ τους.

Παράγοντες κινδύνου: οικογένεια
• Αυταρχικοί γονείς, τιμωρητικοί και όχι υποστηρικτοί
• Χρήση βίας ως μέθοδος επίλυσης προβλημάτων
• Συναισθηματική παραμέληση, έλλειψη τρυφερότητας τα πρώτα χρόνια της ζωής
• Έλλειψη ορίων που εκλαμβάνεται ως αδιαφορία από τα παιδιά
• Συχνά ξεσπάσματα θυμού και σωματικές τιμωρίες
• Βίαιη συμπεριφορά των γονιών προς τα παιδιά
• Ανοχή στη βίαιη συμπεριφορά των παιδιών

Παράγοντες κινδύνου: σχολείο
• Ανταγωνιστικότητα, έλλειψη συνεργασίας στη μάθηση
• Έλλειψη ενθάρρυνσης μαθητικών πρωτοβουλιών και δημιουργικότητας στη μάθηση
• Αδιαφορία ή ανοχή στη βίαιη συμπεριφορά
• Μειωμένο ενδιαφέρον για τη συναισθηματική ζωή των παιδιών
• Έλλειψη συνεργασίας με τους γονείς, μη συμμετοχή τους στη σχολική ζωή
• Έλλειψη κώδικα συμπεριφοράς και συνολικής σχολικής πολιτικής
• Έλλειψη προγραμμάτων ψυχοκοινωνικής αγωγής

Yliko-bthmia

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζεται μια επισκόπηση της εξέλιξης της έννοιας της
σχολικής βίας και του εκφοβισμού, οριοθετείται το πλαίσιο αναγνωρισιμότητας του
φαινομένου, γίνεται αναφορά στα εμπλεκόμενα μέρη, καθώς και στις συνθήκες που
επιτρέπουν την εκδήλωσή του. Τέλος, δίνεται έμφαση στη διάκριση του φαινομένου
στις διάφορες άμεσες και έμμεσες μορφές έκφανσής του.

Το πρόβλημα της σχολικής βίας και του εκφοβισμού (ΣΒΕ) παρατηρείται όλο και
περισσότερο στις σύγχρονες κοινωνίες με σοβαρές επιπτώσεις για την
ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και του εφήβου, αλλά και για τη
διαδικασία της μάθησης (Smith et al., 2004· Georgiou & Stavrinides, 2008· Stavrinides
et al., 2010). Οι έννοιες σχολικός εκφοβισμός και βία μπορούν να γίνουν κατανοητές
ως ένα πεδίο «αντικοινωνικών» συμπεριφορών στον χώρο του σχολείου και μορφές
κακοποίησης (Dawkins, 1995), κυμαινόμενων από την αντίθεση, τη διαφορετικότητα
και τον εκφοβισμό μέχρι τις βίαιες επιθέσεις (Αντωνίου, 2008).
Παρά τον μεγάλο αριθμό των ερευνητικών μελετών που έχουν διεξαχθεί τόσο
στον ελληνικό όσο και στον διεθνή χώρο αναφορικά με το φαινόμενο του ΣΒΕ
(Pateraki & Houndoumadi, 2001), ο εκφοβισμός και η θυματοποίηση των μαθητών
στο σχολείο αποτελεί μια σχετικά νέα περιοχή έρευνας, αλλά και επιτακτικής ανάγκης,
λόγω της μεγάλης εμφανισιμότητάς του. Το φαινόμενο αυτό μελετήθηκε για πρώτη
φορά το 1978 στο Πανεπιστήμιο του Bergen στη Νορβηγία από τον Σουηδό καθηγητή
ψυχολογίας Dan Olweus. Αφορμή αποτέλεσε η αυτοκτονία τριών θυμάτων, περίπτωση
στην οποία ο εκφοβισμός αναγνωρίστηκε ως κοινωνικό ζήτημα, ενώ το 1987, εννιά
χρόνια μετά, εμφανίζεται ο σχετικός όρος «bullying» σε πολλά επιστημονικά
περιοδικά (Βασιλείου, 2005). Στην Ελλάδα ο όρος «bullying» χρησιμοποιείται, για να
δηλώσει κυρίως τον εκφοβισμό και τη θυματοποίηση (Αρτινοπούλου, 2001).

Μολονότι οι ερευνητές αποδίδουν διαφορετικούς ορισμούς για το σχολικό
εκφοβισμό, ο Greene (2000 στο Griffin & Gross, 2004) αναφέρει ότι υπάρχουν

πέντε χαρακτηριστικά του σχολικού εκφοβισμού στα οποία φαίνεται να συμφωνούν πολλοί ερευνητές:

•  Εσκεμμένη αρνητική πράξη/ επιθετική συμπεριφορά
• Απρόκλητη επιθετική συμπεριφορά
• Επανάληψη