Σύμφωνα με το κοινωνικό-οικολογικό μοντέλο, ο κίνδυνος που διατρέχει ένα άτομο να
υπάρξει θύμα ή θύτης εκφοβισμού συνιστά μια σύνθετη αλληλεπίδραση μεταξύ ατομικών,
διαπροσωπικών, κοινοτικών και κοινωνικών παραγόντων. Όπως διαφαίνεται και στο
παρακάτω σχήμα, το άτομο βρίσκεται στο κέντρο αυτής της αλληλεπίδρασης, είτε σαν
θύμα, είτε σαν θύτης. Τα υπόλοιπα συστήματα-περιβάλλοντα που το επηρεάζουν
αλληλεπιδρούν επίσης μεταξύ τους.

Παράγοντες κινδύνου: οικογένεια
• Αυταρχικοί γονείς, τιμωρητικοί και όχι υποστηρικτοί
• Χρήση βίας ως μέθοδος επίλυσης προβλημάτων
• Συναισθηματική παραμέληση, έλλειψη τρυφερότητας τα πρώτα χρόνια της ζωής
• Έλλειψη ορίων που εκλαμβάνεται ως αδιαφορία από τα παιδιά
• Συχνά ξεσπάσματα θυμού και σωματικές τιμωρίες
• Βίαιη συμπεριφορά των γονιών προς τα παιδιά
• Ανοχή στη βίαιη συμπεριφορά των παιδιών

Παράγοντες κινδύνου: σχολείο
• Ανταγωνιστικότητα, έλλειψη συνεργασίας στη μάθηση
• Έλλειψη ενθάρρυνσης μαθητικών πρωτοβουλιών και δημιουργικότητας στη μάθηση
• Αδιαφορία ή ανοχή στη βίαιη συμπεριφορά
• Μειωμένο ενδιαφέρον για τη συναισθηματική ζωή των παιδιών
• Έλλειψη συνεργασίας με τους γονείς, μη συμμετοχή τους στη σχολική ζωή
• Έλλειψη κώδικα συμπεριφοράς και συνολικής σχολικής πολιτικής
• Έλλειψη προγραμμάτων ψυχοκοινωνικής αγωγής

Yliko-bthmia

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζεται μια επισκόπηση της εξέλιξης της έννοιας της
σχολικής βίας και του εκφοβισμού, οριοθετείται το πλαίσιο αναγνωρισιμότητας του
φαινομένου, γίνεται αναφορά στα εμπλεκόμενα μέρη, καθώς και στις συνθήκες που
επιτρέπουν την εκδήλωσή του. Τέλος, δίνεται έμφαση στη διάκριση του φαινομένου
στις διάφορες άμεσες και έμμεσες μορφές έκφανσής του.

Το πρόβλημα της σχολικής βίας και του εκφοβισμού (ΣΒΕ) παρατηρείται όλο και
περισσότερο στις σύγχρονες κοινωνίες με σοβαρές επιπτώσεις για την
ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και του εφήβου, αλλά και για τη
διαδικασία της μάθησης (Smith et al., 2004· Georgiou & Stavrinides, 2008· Stavrinides
et al., 2010). Οι έννοιες σχολικός εκφοβισμός και βία μπορούν να γίνουν κατανοητές
ως ένα πεδίο «αντικοινωνικών» συμπεριφορών στον χώρο του σχολείου και μορφές
κακοποίησης (Dawkins, 1995), κυμαινόμενων από την αντίθεση, τη διαφορετικότητα
και τον εκφοβισμό μέχρι τις βίαιες επιθέσεις (Αντωνίου, 2008).
Παρά τον μεγάλο αριθμό των ερευνητικών μελετών που έχουν διεξαχθεί τόσο
στον ελληνικό όσο και στον διεθνή χώρο αναφορικά με το φαινόμενο του ΣΒΕ
(Pateraki & Houndoumadi, 2001), ο εκφοβισμός και η θυματοποίηση των μαθητών
στο σχολείο αποτελεί μια σχετικά νέα περιοχή έρευνας, αλλά και επιτακτικής ανάγκης,
λόγω της μεγάλης εμφανισιμότητάς του. Το φαινόμενο αυτό μελετήθηκε για πρώτη
φορά το 1978 στο Πανεπιστήμιο του Bergen στη Νορβηγία από τον Σουηδό καθηγητή
ψυχολογίας Dan Olweus. Αφορμή αποτέλεσε η αυτοκτονία τριών θυμάτων, περίπτωση
στην οποία ο εκφοβισμός αναγνωρίστηκε ως κοινωνικό ζήτημα, ενώ το 1987, εννιά
χρόνια μετά, εμφανίζεται ο σχετικός όρος «bullying» σε πολλά επιστημονικά
περιοδικά (Βασιλείου, 2005). Στην Ελλάδα ο όρος «bullying» χρησιμοποιείται, για να
δηλώσει κυρίως τον εκφοβισμό και τη θυματοποίηση (Αρτινοπούλου, 2001).

Μολονότι οι ερευνητές αποδίδουν διαφορετικούς ορισμούς για το σχολικό
εκφοβισμό, ο Greene (2000 στο Griffin & Gross, 2004) αναφέρει ότι υπάρχουν

πέντε χαρακτηριστικά του σχολικού εκφοβισμού στα οποία φαίνεται να συμφωνούν πολλοί ερευνητές:

•  Εσκεμμένη αρνητική πράξη/ επιθετική συμπεριφορά
• Απρόκλητη επιθετική συμπεριφορά
• Επανάληψη