Συνέντευξη
Η «Ποιοτική εκπαίδευση» είναι ένας από τους στόχους του Ο.Η.Ε., αν και περισσότερο φαίνεται να είναι το κύριο μέσο επίτευξης όλων των άλλων στόχων. Στην προσπάθειά μας να κατανοήσουμε όρους που δε γνωρίζουμε καλά ή σωστά, να αναζητήσουμε αιτίες και να βρούμε τρόπους ώστε το ελληνικό σχολείο να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της εποχής μας επικοινωνήσαμε με τον κ. Μπονίδη Κυριάκο, Αναπληρωτή Καθηγητή Σχολικής Παιδαγωγικής και Παιδαγωγικής της Ειρήνης στο Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ.
Επιμέλεια: Βασιλική Σύλλη
Ποιες γνώσεις πρέπει να αποκτήσουν και ποιες δεξιότητες να καλλιεργήσουν οι μαθητές και οι μαθήτριες, ώστε να διασφαλιστεί η βιώσιμη ανάπτυξη και ο βιώσιμος τρόπος ζωής;
Δεν χρησιμοποιώ τους όρους «βιώσιμος τρόπος ζωής» και «βιώσιμη ανάπτυξη». Προτιμώ τους όρους π.χ. «βιοφιλία», «επιβίωση των ζωντανών οργανισμών». Σε κάθε περίπτωση, ένα πλήθος γνώσεων και εμπειριών θα ήταν χρήσιμες προς αυτή την κατεύθυνση. Καταρχάς, θα ήταν χρήσιμο να κατανοήσουν ότι οι αιτίες των σύγχρονων παγκόσμιων προβλημάτων και της «οικολογικής κρίσης» βρίσκονται στο τρόπο λειτουργίας του παγκόσμιου οικονομικο-κοινωνικο-πολιτικού συστήματος και στην (πατριαρχική) κυριαρχία του ανθρώπου στη φύση.
Βέβαια, σε ατομικό επίπεδο σημαντικό είναι οι μαθητές και οι μαθήτριες να αμφισβητήσουν την ανθρωποκεντρική αντίληψη που μαθαίνουν να έχουν για τη φύση και να υιοθετήσουν μια ολιστική κοσμοαντίληψη, σύμφωνα με την οποία θα αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ως άμεσα συνδεδεμένο-δικτυωμένο με όλη τη φύση, και, συνεπώς, θα τον αντιλαμβάνονται ως μέρος ενός ιδιαίτερα ευαίσθητου συστήματος που έχει διαταραχθεί ανεπανόρθωτα από τον άνθρωπο. να συνειδητοποιήσουν ότι η φύση δεν είναι ανθρώπινη κατασκευή, ότι τίποτε από αυτήν δεν είναι ιδιοκτησία τους, ούτε ιδιοκτησία των ομάδων εκείνων και των κρατών που αποκτούν κέρδη βλάπτοντάς την, και ότι αυτή απειλείται.
Να αποκτήσουν παγκόσμια-οικολογική συνείδηση, τη συναίσθηση της προσωπικής ευθύνης και την ικανότητα να μετασχηματίζουν τον εαυτό τους: 1) διατηρώντας σε ισορροπία τη λογική, το σώμα και το συναίσθημα (και όχι υπερτροφία της λογικής σε βάρος των άλλων δύο), 2) αποκτώντας συστημική σκέψη και δράση, 3) υιοθετώντας οικολογικό εναλλακτικό τρόπο ζωής (ανακύκλωση, δενδροφύτευση, εξοικονόμηση ενέργειας, εναλλακτικές μορφές ενέργειας, βιολογικά προϊόντα, μείωση της κατανάλωσης, διατροφή με λίγο ή καθόλου κρέας κ.λπ.), 4) εκφράζοντας αλληλεγγύη, με ενσυναίσθηση και με «οικολογικό αυτοπεριορισμό», σε όλους τους οργανισμούς και στη φύση, 5) συμμετέχοντας και αναλαμβάνοντας δράση σε συλλογικό επίπεδο ως έκφραση της συνείδησης της κοινωνικής ευθύνης τους, αλλά και διεκδικώντας δυναμικά την αλλαγή των δομών του παγκόσμιου οικονομικο-κοινωνικο-πολιτικού συστήματος που έχουν οδηγήσει στην οικολογική κρίση, η οποία απειλεί τόσο το δικό τους μέλλον, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την επιβίωσή τους όσο και όλων των ζωντανών οργανισμών κ.λπ.
Σε κάθε τάξη μάλιστα μπορούν να πραγματεύονται διαφορετική ομάδα δικαιωμάτων με έρευνα στη βιβλιοθήκη, στο διαδίκτυο, στο κοινωνικό πεδίο, αναστοχαστικά και αυτοστοχαστικά (τα δικά μου δικαιώματα;) και να παράγουν σχετικό υλικό, το οποίο θα παρουσιάζουν σε όλο το σχολείο τους (π.χ. σε ημερίδα με θέμα τα δικαιώματα των προσφύγων και των μεταναστών), αλλά και θα διακοσμούν το σχολικό τους χώρο (με σχετικές αφίσες, πλακάτ, ζωγραφιές κ.λπ.).
Με ποιους τρόπους/ ποιες δράσεις θα μπορούσε το σχολείο να προωθήσει τον σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα;
Υπάρχουν πολλές πρακτικές, με τις οποίες η εκπαίδευση μπορεί να παρουσιάσει και να προωθήσει το σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα. Διεθνείς οργανισμοί, κυρίως η UNESCO, αλλά και πολλοί παιδαγωγοί της Ειρήνης έχουν εκδώσει σχετικά κείμενα, βιβλία και συστάσεις. Σε ένα σχολείο, όπως το ελληνικό, που στηρίζεται πολύ στα σχολικά βιβλία και στα επιμέρους μαθήματα, τα δικαιώματα μπορεί να αποτελούν θέμα πραγμάτευσης των περισσότερων μαθημάτων, να παρουσιάζονται με ποικίλους τρόπους στα σχολικά βιβλία και στο εκπαιδευτικό λογισμικό, ώστε να συνιστούν αντικείμενο διδασκαλίας συχνά σε όλες τις τάξεις. Ωστόσο, κρίνω ότι είναι πιο γόνιμο οι μαθητές και οι μαθήτριες, σε όλες της σχολικές βαθμίδες και τύπους σχολείων να γνωρίσουν τα δικαιώματα του παιδιού και τα ανθρώπινα δικαιώματα μέσα από τη δημοκρατία στη λειτουργία του σχολείου, τις μαθητικές κοινότητες, τους ομίλους έρευνας και αναστοχασμού και με εμπειρική μάθηση κατά την ανάπτυξη σχεδίων εργασίας (project). Σε κάθε τάξη μάλιστα μπορούν να πραγματεύονται διαφορετική ομάδα δικαιωμάτων με έρευνα στη βιβλιοθήκη, στο διαδίκτυο, στο κοινωνικό πεδίο, αναστοχαστικά και αυτοστοχαστικά (τα δικά μου δικαιώματα;) και να παράγουν σχετικό υλικό, το οποίο θα παρουσιάζουν σε όλο το σχολείο τους (π.χ. σε ημερίδα με θέμα τα δικαιώματα των προσφύγων και των μεταναστών), αλλά και θα διακοσμούν το σχολικό τους χώρο (με σχετικές αφίσες, πλακάτ, ζωγραφιές κ.λπ.). Κατά την ανάπτυξη των σχεδίων εργασίας μπορεί να αναλαμβάνουν κοινωνική δράση υπέρ των ομάδων που, όπως διαπιστώνουν στην έρευνά τους, στερούνται των δικαιωμάτων τους. Μέσω διαδικτύου μπορούν να επικοινωνούν με ομάδες στον τόπο τους ή σε άλλο κράτος που στερούνται τα δικαιώματά τους, τις γνωρίζουν και με ενσυναίσθηση και αλληλεπίδραση κατανοούν την ανάγκη σεβασμού των δικαιωμάτων του εαυτού και των άλλων, καθώς και της ατομικής και κοινωνικής ευθύνης τους για τη διασφάλισή τους.
Ποιοι θεσμοί/ παράγοντες εμποδίζουν την προαγωγή της κουλτούρας της ειρήνης και της μη- βίας;
Μεταξύ των κυριότερων θεσμών/παραγόντων, που κατά τη γνώμη μου εμποδίζουν την προαγωγή της κουλτούρας της ειρήνης και της μη- βίας, δεδομένου ότι η βία έχει πολλές εκφάνσεις (άμεση, δομική και πολιτισμική), συμπεριλαμβάνονται το σύγχρονο οικονομικό σύστημα και οι κοινωνικές ανισότητες που αυτό δημιουργεί, νομιμοποιεί και υποστηρίζει, το παγκόσμιο στρατιωτικό-βιομηχανικό σύμπλεγμα και τα ενδιαφέροντα χρήσης της βιομηχανίας των όπλων, οι μηχανισμοί βίας, οι ελίτ εξουσίας, η πατριαρχία και η ανισότητα των δύο φύλων, ο ρατσισμός, η χρήση ενίοτε των ΜΜΕ και της πληροφορίας, η χειραγώγηση, η προπαγάνδα, το επιλεκτικό σχολικό σύστημα και οι αυταρχικές, αντιδημοκρατικές μορφές σχολικής εκπαίδευσης, η διάκριση της γενικής από την τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση και αντιστοίχως η ύπαρξη διαφορετικών τύπων σχολείων, η υψηλή τεχνολογία, η ατομική ενέργεια, η μόλυνση περιβάλλοντος, κ.λπ.
Ποια είναι τα στοιχεία που διαμορφώνουν την ταυτότητα του παγκόσμιου πολίτη; Νομίζετε ότι οι σημερινοί νέοι και νέες της χώρας μας τα διαθέτουν;
Πολύ συνοπτικά θα έλεγα ότι στην εποχή της (οικονομικής) παγκοσμιοποίησης που τα εθνικά κράτη είναι ακόμη ισχυρά και οι εθνικισμοί ακόμα υφίστανται και αντιστέκονται η ταυτότητα αυτή είναι ένα αισιόδοξο ζητούμενο και όχι μόνον για τους νέους και τις νέες της Ελλάδας. Η κοινή πολιτειότητα όλων των ανθρώπων του πλανήτη προϋποθέτει κατά τη γνώμη μου την παγκοσμιότητα και είναι μια διαδικασία κατά την οποία όλοι και όλες θα αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας πρώτα ως μέλος της παγκόσμιας κοινότητας, αλλά ταυτόχρονα και την ατομική μας ευθύνη τόσο για τον κόσμο όλο όσο και για τον τόπο που τυχαίνει να ζούμε και την κοινότητα στην οποία ζούμε.
Με ποιο τρόπο μπορούμε εμείς οι νέοι και οι νέες να αξιοποιήσουμε το διαδίκτυο ώστε να γνωρίσουμε διαφορετικούς πολιτισμούς;
Το διαδίκτυο, όταν χρησιμοποιείται προς αυτή την κατεύθυνση, προσφέρει απεριόριστες δυνατότητες να φέρει κοντά τους ανθρώπους, ώστε να γνωριστούν και με ενσυναίσθηση και ανοιχτότητα να κατανοήσουν και να σέβονται το διαφορετικό και τον πολιτισμό του. Μέσα από σχέδια εργασίας, όπως είπα παραπάνω, ομίλους, θεματικές ομάδες μπορείτε να δημιουργήσετε «διαδικτυακούς» δεσμούς και δίκτυα με ομάδες νέων σε όλο τον κόσμο και να επικοινωνείτε μέσω των ποικίλων δυνατοτήτων που προσφέρει σήμερα η τεχνολογία. Μπορείτε να αναπτύσσετε από κοινού συγκριτικά projects και, δεδομένων των δυνατοτήτων, να τα εντάξετε σε χρηματοδοτούμενα προγράμματα, ώστε να οργανώνετε και να ανταλλάσσετε και δια ζώσης επισκέψεις.
Κλείνοντας, κύριε Μπονίδη, νομίζετε ότι είναι δυνατόν να γίνουν πράξη όλα τα παραπάνω σε ένα σχολείο το οποίο προετοιμάζει μαθητές για εξετάσεις (ενδοσχολικές, εισαγωγικές) και έχει τόσες απαιτήσεις από εκπαιδευτικούς, μαθητές και μαθήτριες;
Δυστυχώς, το ελληνικό σχολείο παραμένει ακόμη προσκολλημένο στην ύλη, στον ατομικισμό, στον ανταγωνισμό και στις εξετάσεις, (κατά)πιέζοντας έτσι, κυρίως στο Λύκειο, εκπαιδευτικούς, μαθητές και μαθήτριες. Η εισαγωγή των παραπάνω είναι σήμερα απαραίτητη, γιατί η ανθρωπότητα με την ύπαρξη των πυρηνικών, την οικολογική κρίση, τη βία κ.λπ. βρίσκεται σε σημείο καμπής. Είναι πολιτική απόφαση το να γίνουν καθημερινή σχολική πράξη τα παραπάνω και όχι απλώς να παρουσιάζονται επιλεκτικά και ευκαιριακά κάποια από αυτά τα θέματα, κυρίως ως θεωρητική γνώση. Φαίνεται πως δεν υπάρχει η πολιτική βούληση, όπως το προανέφερα.
Ευτυχώς, όμως, πολλοί εκπαιδευτικοί με τους μαθητές και τις μαθήτριές τους, όπως εσείς, παράλληλα με το επίσημο πρόγραμμα και στο μέτρο του εφικτού κάνουν πράξη και τα παραπάνω. Και αυτό είναι ένας καλός οιωνός!
