Οι ποντιακοί χοροί δεν αποτελούν μόνο ένα μέσο διασκέδασης αλλά φέρουν μαζί τους την ιστορία, τη γεωγραφία, και βέβαια τον πολιτισμό των Ποντίων, και μόνο μια πολυεπίπεδη ανάγνωσή τους μπορεί να θεωρηθεί πλήρης μελέτη τους.
Η βασική χορευτική φόρμα των χορών, ο κύκλος, στον οποίο συμμετέχουν όλοι ισότιμα χωρίς να υπάρχει πρωτοχορευτής που ξεχωρίζει και κυριαρχεί, μας φανερώνει κοινωνιολογικά δομικά στοιχεία των κοινοτήτων των Ποντίων. Μελετώντας λοιπόν μόνο τη φόρμα των χορών μπορούμε να συμπεράνουμε (ή έστω έχουμε ισχυρές ενδείξεις) την κυριαρχία του συνόλου επί του ατόμου, την εύκολη ενσωμάτωση σ’ αυτό το σύνολο, τους ισχυρούς δεσμούς ενότητας της κοινότητας.
Άλλου είδους συμπεράσματα μπορούμε να εξάγουμε παρατηρώντας τα βήματα των χορών. Γνωρίζοντας ότι κάποιοι χοροί είναι διαδεδομένοι σε μια περιοχή μπορούμε να διαπιστώσουμε επηρεασμούς ή μετακινήσεις πληθυσμιακών ομάδων σε μια άλλη περιοχή όπου θα συναντήσουμε ίδια βήματα. Είναι μάλιστα ιδιαίτερα ενδιαφέρον να μελετηθεί αν ένας χορός έχει μείνει αναλλοίωτος από κάθε άποψη (μελωδία και ρυθμός, ονομασία, μορφή κτλ.) ή κάποια από αυτά τα στοιχεία του έχουν αλλάξει. Τα στοιχεία αυτά είναι ενδείξεις για το πόσο μαζική ήταν η πληθυσμιακή μετακίνηση, για τη σημαντικότητα του ίδιου του χορού, για το χρονικό διάστημα παραμονής στη νέα περιοχή κτλ. Όταν μάλιστα έχουμε γνώση για την πλειοψηφία των χορών κάθε περιοχής, και επομένως μπορούμε να συγκρίνουμε πολλούς χορούς μεταξύ τους, τα συμπεράσματα είναι ακόμη πιο σύνθετα και ενδιαφέροντα. Με τον ίδιο τρόπο, συγκρίνοντας δηλαδή χορούς, διαπιστώνουμε και τις αλληλεπιδράσεις Ποντίων και άλλων λαών της περιοχής (Τούρκων, Αρμενίων, Κούρδων, Λαζών κ.ά.).
Οι χοροί δεν είναι απλώς ρυθμικοί βηματισμοί, είναι ένα σύνολο που περιλαμβάνει το γιατί χορεύονταν, τις μελωδίες τους, τα τραγούδια τους. Είναι άραγε τυχαίο που όλα τα ακριτικά ιστορικά τραγούδια των Ποντίων είναι μελοποιημένα με βάση το ρυθμό του χορού διπάτ’; Για παράδειγμα το περίφημο «Αητένς επεριπέτανεν» (όπως και τόσα άλλα), που η ιστορία του εκφράζεται τόσο μέσα από το λόγο του τραγουδιού όσο και μέσα από τις κινήσεις του χορού.
Με τον ξεριζωμό και την εγκατάσταση των Ποντίων στην Ελλάδα ανακόπηκε βίαια η ομαλή συνέχεια όλων αυτών των παραδόσεων, και η εξέλιξή τους άλλαξε δραματικά. Οι χοροί όμως συνέχισαν να είναι βασικός συνδετικός κρίκος της ιστορίας των Ποντίων. Μέσω αυτών οι μνήμες από τη χαμένη πατρίδα παραμένουν ζωντανές, βασικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά συνεχίζουν να υπάρχουν.
Οι κατηγορίες στις οποίες μπορούμε να χωρίσουμε τους ποντιακούς χορούς μπορούν να βασιστούν σε παράγοντες όπως:
Α. Ο τρόπος
Με τον όρο τρόπος εννοούμε το στιλ της εκτέλεσης των βημάτων. Τρεις είναι οι ομάδες χορών με βάση τον τρόπο: στην πρώτη περιλαμβάνονται όσοι έχουν αργά, βαριά βήματα (ομάλ’, διπάτ’, θήμιγμα, κάποιες μορφές αργού τίκ’ κ.ά.), στη δεύτερη περιλαμβάνονται χοροί πιο ζωηροί, συνήθως με πηδηχτά βηματάκια, με εύθυμο χαρακτήρα (εμπροπίσ’, τίκ’, τας, κότσ’, γιουβαλαντούμ, τρυγόνα κ.ά.), και τέλος στην τρίτη περιλαμβάνονται οι χοροί που έχουν ιδιαίτερα κοφτές μικρές κινήσεις με το χαρακτηριστικό τρέμουλο του κορμιού, γρήγορες ρυθμικές αγωγές, έντονα ζωηρό χαρακτήρα (τρομαχτόν τίκ’, λετσίνα, χερενίτσα κ.ά.).
Β. Η μορφή
Η μορφή αφορά το σχήμα του χορού, αν δηλαδή είναι κυκλικό κτλ. Με βάση λοιπόν τη μορφή έχουμε:
Τον ανοιχτό κύκλο• είναι η μορφή που κυριαρχεί στους ποντιακούς χορούς (τίκ’, κότσαρι, ομάλ’ κ.ά.).
Τον κλειστό κύκλο που χαρακτηρίζει αρκετούς από τους χορούς (σέρρα, τσουρτούγουζους, λέλι μ’ γιαρ κ.ά.).
Τους ελεύθερους αντικριστούς χορούς, στους οποίους οι χορευτές δεν είναι πιασμένοι σε μια σειρά (τας, τσιφτέτελι, καρσιλαμάς κ.ά.).
Το λαβύρινθο, όπου η κίνηση δηλαδή των χορευτών είναι ακανόνιστη και η πορεία της θυμίζει λαβύρινθο ή κίνηση φιδιού (κοτσαγγέλ’, τερς κ.ά.).
Γ. Το πότε
Υπάρχουν κάποιοι χοροί που χορεύονται μόνο σε συγκεκριμένες περιστάσεις. Οι περισσότεροι ωστόσο δεν έχουν περιορισμούς, τους συναντάμε σε κάθε γλέντι. Ειδικά όμως στα διάφορα έθιμα του γάμου (και μόνο τότε) υπάρχουν οι χοροί μαντίλια, θήμιγμαν, αχπαστικόν, μαντιλικόν ομάλιν.
Δ. Η διάδοση
Ο Πόντος ήταν χωρισμένος σε αρκετές διοικητικές περιφέρειες. Η διάδοση των χορών αφορά λοιπόν το κατά πόσο τους συναντάμε σε μία ή περισσότερες περιφέρειες. Το εύρος αυτής της διάδοσης είναι και ο συνηθέστερος τρόπος διαχωρισμού τους σήμερα. Οι ομάδες χορών σύμφωνα με τη διάδοσή τους είναι τέσσερις:
Οι παμποντιακοί χοροί, αυτοί δηλαδή που χορεύονταν από όλους τους Ποντίους (τίκ’, ομάλ’, εμπροπίσ’ κ.ά.).
Οι διαδεδομένοι χοροί, όσοι συναντιούνται σε περισσότερες από μία περιφέρειες (διπάτ’, γιουβαλαντούμ, κότσ’ κ.ά.).
Οι τοπικοί χοροί, που δεν ξεπερνούν τα όρια μιας περιφέρειας (κότσαρι, χερενίτσα, ουτσαγούν κ.ά.).
Οι υπερτοπικοί, οι χοροί δηλαδή που χορεύτηκαν σε τμήμα μόνο μιας περιφέρειας (αρματσούκ, γιετίερε, ντολμέ κ.ά.).
Παρακάτω παρουσιάζονται οι ποντιακοί χοροί: α) κατά περιοχή και β) αλφαβητικά. Πρέπει να γίνει κατανοητή η δυσκολία που υπάρχει στο διαχωρισμό των χορών, στο ποιος δηλαδή είναι αυτόνομος χορός και ποιος απλώς μια παραλλαγή. Επιλέχτηκε πάντως να αναφερθούν όλες οι ονομασίες χορών που γνωρίζει ο συντάκτης του λήμματος.
ΟΙ ΧΟΡΟΙ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ (ΑΝΑ ΠΕΡΙΟΧΗ)
Aκ Nταγ Mατέν
Από παν’ και ’κα, γαργάν, γιουβαλαντούμ, καρσιλαμάς, κόρογλου, λέλι μ’ γιαρ, μήλον κόκκινον, πατούλα, τερς, τη Λαζίας, τιζ, τίκ’, τίκ’ μονόν, τσαραχότ, τσιφτέτελι, χαλάι.
Το τίκ’, το ομάλ’, η πατούλα, το εμπροπίσ’, η τρυγόνα χορεύονταν σε όλες τις περιοχές είτε με τα κλασικά τους βήματα είτε με παραλλαγές τους.
Σημείωση
Όπου δεν υπάρχουν παραπομπές για την περιοχή, οι χοροί είναι παμποντιακοί. Είναι σημαντικό να γίνει αναφορά στην ονομασία των χορών. Ο ίδιος χορός μπορεί να φέρει διαφορετική ονομασία από περιοχή σε περιοχή, για παράδειγμα όταν λέμε τη λαζίας, τίκ’ τρομαχτόν, τιτιρεμέ, αναφερόμαστε στον ίδιο χορό. Από την άλλη, η ίδια ονομασία μπορεί να αφορά διαφορετικούς χορούς σε διαφορετικά μέρη, επομένως είναι απαραίτητο να αναφερόμαστε πάντα στην προέλευση του χορού, για παράδειγμα ομάλ’ Καρς, ομάλ’ Κερασούντας κτλ. Το «ομάλ’» σ’ αυτές τις περιπτώσεις αφορά διαφορετικούς χορούς.
Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι μπορούν να γίνουν και επιπλέον κατηγοριοποιήσεις των χορών από άλλα χαρακτηριστικά τους, όπως ο τρόπος πιασίματος, αν τραγουδιούνται οι μελωδίες τους ή όχι, αν υπάρχουν περισσότερες από μία μελωδίες για κάθε χορό κτλ. Ακόμη να επισημανθεί ότι οι παραπάνω ομάδες χορών αναφέρονται στην περίοδο που οι Έλληνες ήταν ακόμη στον Πόντο. Σήμερα δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι για παράδειγμα το κότσαρι είναι χορός που χορεύεται μόνο από τους πρόσφυγες από την περιοχή του Καρς, αφού πλέον τον έχουν εντάξει στο ρεπερτόριό τους όχι απλώς οι υπόλοιποι Πόντιοι αλλά και πολλοί άλλοι Έλληνες. Ανάλογα, οι χοροί που γνωρίζουν οι Πόντιοι στην καταγωγή είναι περισσότεροι από τους προαναφερόμενους και περιλαμβάνουν σαφώς και αυτούς που έμαθαν στην Ελλάδα από το 1922 ως σήμερα. Στους καταλόγους ακόμη των χορών δεν συμπεριλήφθηκαν γνωστοί χοροί (βαλς, φοξ τροτ κ.ά.) που παρότι ήταν γνωστοί –και κάποιοι αρκετά αγαπητοί– στους Ποντίους όντας ακόμη στον Πόντο, οι ίδιοι τους θεωρούσαν ξένους στην παράδοσή τους και πάντα αναφέρονταν σ’ αυτούς ως «ευρωπαϊκοί χοροί».
Ακολουθούν 94 χοροί του Πόντου με ιστορικά-λαογραφικά στοιχεία και χορογραφία
με βίντεο για την εκμάθησή τους, από τον κ. Σιδηρόπουλο και τον κ. Κοκοβίδη.
1.Κελκίτ Αργυρούπολης (Kelkit Gümüşhane)
Ιστορικά στοιχεία
Το Κελκίτ είναι η μεγαλύτερη κωμόπολη του Νομού Αργυρούπολης στον Πόντο (μεταξύ Σεβάστειας και Νικόπολης). Η περιοχή αυτή κατοικούνταν από έλληνες κατά την βυζαντινή περίοδο της Αυτοκρατορίας των Κομνηνών. Ο ελληνισμός της περιοχής άρχισε αν μειώνεται μετά την οθωμανική κατοχή, ιδίως μετά τον ρωσοτουρκικό πόλεμο το 1828. Πριν από το 1923 υπήρχαν τα παρακάτω ελληνικά χωριά: Τσαμούρκιοι, Χιών και Κοτύλια τα οποία όλα μαζί αριθμούσαν περίπου 100 οικογένειες. (Αν. Πόντος Σάββας Καλεντερίδης).
Λαογραφικά στοιχεία
Η ονομασία του χορού Κελκίτ στην Τούρκικη γλώσσα σημαίνει (Κέλ: έλα Κίτ: φύγε) δηλαδή έλα και φύγε. Ο χορός παίζεται συνήθως με ζουρνά ή λύρα και συνοδεύεται από νταούλι χωρίς τραγούδι.
Χορογραφία
Μεικτός αριστερόστροφος χορός που χορεύεται σε κλειστό κύκλο, έχει 6 βήματα και η αρχική λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια παράλληλα προς το σώμα.Πάτημα δεξιού ποδιού λοξά αριστερά προς το κέντρο του κύκλου (βήμα 1) πάτημα αριστερού προς τα αριστερά (βήμα 2) πάτημα δεξιού ποδιού στην διάσταση αριστερά (το πόδι αυτό παραμένει σταθερά μπροστά από το αριστερό βήμα3) πάτημα αριστερού στην διάσταση αριστερά (βήμα 4). Πάτημα δεξιού ποδιού πίσω στην νοητή περιφέρεια στην οποίας κινείται ο χορός (βήμα 5) κλείσιμο αριστερού ποδιού δίπλα στο δεξί (βήμα 6). Στα πρώτα 4 βήματα ο κορμός στρέφεται προς τα αριστερά και πιο συγκεκριμένα ο δεξιός ώμος προβάλει προς το κέντρο του κύκλου, ενώ στα υπόλοιπα βήματα επιστέφει στην αρχική θέση (ο χορευτής βλέπει το κέντρο του κύκλου). Σε όλη την διάρκεια του χορού τα βήματα εκτελούνται με ένα ήπιο σουστάρισμα.
2.Διπάτ Τραπεζούντας ή Γιαβαστόν (Dipat Trabzon)
Λαογραφικά στοιχεία
Διπάτ Τραπεζούντας ή Γιαβαστόν που στην Τούρκικη γλώσσα σημαίνει αργός) ή Κοδεσπαινιακόν (χορός της οικοδέποινας). Είναι αργός χορός δεξιόστροφος με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες και έχει 12 βήματα (12 μουσικούς χρόνους) που εκτελούνται σε 3 τετράδες βημάτων. Η ονομασία του προήλθε από τα δύο επιτόπια πατήματα το 11ο και το 12ο. (από το βιβλίο του Ν. Ζουρνατζίδη, Συμβολή στην Έρευνα του Ποντιακού Χορού).
Χορογραφία
Ο χορός ξεκινά με το δεξί πόδι να πατά μπροστά προς το κέντρο του κύκλου (1ο βήμα), άρση (2ο βήμα) και πάτημα (3ο βήμα) του αριστερού ποδιού λίγο πιο μπροστά.Πάτημα του δεξιού ποδιού δίπλα στο αριστερό (4ο βήμα) ολοκληρώνοντας έτσι την 1η τετράδα.Πάτημα του δεξιού ποδιού προς τα πίσω (5ο) άρση του αριστερού και πάτημα λίγο πιο πίσω από το δεξί (6ο & 7ο), πάτημα του δεξιού ποδιού πιο πίσω (8ο-2η τετράδα βημάτων) , άρση και πάτημα του αριστερού ποδιού στην αρχική θέση (9ο & 10ο) άρση και πάτημα του δεξιού ποδιού δίπλα στο αριστερό (11ο & 12ο-3η τετράδα βημάτων).
3.Έταιρε Τραπεζούντας (Etere Trabzon)
Λαογραφικά στοιχεία
Πήρε το όνομά του από το ομώνυμο τραγούδι ο «Έταιρος και η Λυγερή». Ο στίχος πραγματεύεται το ερωτικό συναίσθημα του παλικαριού που φουντώνει μέσα στην φύση αφού έχει σαν θέμα την συμφωνία του παλικαριού με την κοπέλα προκειμένου να την βοηθήσει όταν αυτή βρίσκεται σε αδιέξοδο και θέλει να διαβεί την κοίτη του τρεχούμενου ρυακιού.
Έταιρον κι η Λυγερή παν΄ όλεν τον ποταμόν.
Έταιρον επέρνιξεν και η κόρ΄ κ΄ έπόρεσεν.
Πέρνιξο με, Έταιρε, το τσιαρκούλι μ΄ δίγω σε.
Νιά περνίν περνίζω σε, νια τσιαρκούλιν παίρω σε.
Χορογραφία
Αριστερόστροφος χορός με το μέτωπο στραμμένο προς το κέντρο του κύκλου, από την περιοχή της Τραπεζούντας που χορεύεται σε κλειστό κύκλο με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες και έχει 14 βήματα.
Βαρύ πάτημα του δεξιού ποδιού (που σηκώνει όλο το βάρους του σώματος) προς το κέντρο του κύκλου (1ο βήμα), μεταφορά όλου του βάρους του σώματος στο αριστερό που πατά στην νοητή περιφέρεια του κύκλου (2ο βήμα), πάτημα του δεξιού ποδιού προς τα αριστερά σαν να προπορεύεται του αριστερού (3ο βήμα), πάτημα του αριστερού ποδιού αριστερά στη νοητή περιφέρεια (4ο βήμα), πάτημα του δεξιού ποδιού που προπορεύεται αριστερά (5ο βήμα), μεταφορά όλου του βάρους του σώματος στο αριστερό που πατά στην περιφέρεια (6ο βήμα) και στην συνέχεια ακολουθούν 4 τριαράκια (διπλό Τίκ) πάνω στην νοητή περιφέρεια του κύκλου που το κάθε ένα μετριέται για δύο βήματα (1ο τριαράκι εκτελείται προς τα δεξιά 7ο & 8ο, 2ο τριαράκι προς τα αριστερά 9ο & 10ο βήμα, 3ο τριαράκι 11 & 12ο βήμα και 4ο τριαράκι 13 & 14ο βήμα.
Για ορισμένους χοροδιδασκάλους όπως ο Ν. Ζουρνατζίδης ο χορός ξεκινά με τα 4 τριαράκια και στη συνέχεια το δεξί πόδι πατά λοξά δεξιά προς το κέντρο του κύκλου ρίχνοντας το βάρος του σώματος στο πόδι αυτό μετά πατάμε στο αριστερό και ξεκινώντας με το δεξί πόδι που προπορεύεται κάνουμε 4 βήματα προς τα αριστερά.
Ο ρυθμός είναι πεντάσημος 5/8 (3-2), αλλά μπορεί και παίζεται με άλλη μελωδία σε ρυθμό τετράσημο 4/4 (2-2).
4.Κότσαρι Κάρς (Kotsari Kars)
Λαογραφικά στοιχεία
Η προέλευση του χορού είναι από το Κάρς και χορευόταν κυρίως από Έλληνες του Καυκάσου και της πρώην ΕΣΣΔ. Στην Ελλάδα το Κότσαρι απέκτησε πλέον Πανποντιακό χαρακτήρα αφού χορεύεται από όλα σχεδόν τα συγκροτήματα και είναι ίσως ο περισσότερο φημισμένος χορός μετά τον χορό Σέρα. Αν και είναι μεικτός χορός χρησιμοποιείται από ορισμένα συγκροτήματα σαν καθαρά αντρικός με πολεμικό ύφος αφού δημιουργήθηκαν και οι ανάλογες φιγούρες από τους χοροδιδασκάλους. (Συμβολή στην έρευνα του Ποντιακού χορού Ν Ζουρνατζίδη).
Εικάζεται ότι το όνομα του χορού προέρχεται από τον τρόπο που αυτός χορεύεται. Συγκεκριμένα, τα δύο κουτσά βήματα (κοτσά) εκτελούνται στα πρώτα τέσσερα μέτρα του χορού με χτύπημα της φτέρνας (στα Ποντιακά κότσ’ ) στο έδαφος ενώ το άλλο πόδι ταυτόχρονα άρετε (δηλαδή ο χορός άρει το κότς΄ έτσι προκύπτει το Κότσαρι.
Ο χορός Κότσαρι παίζεται από όλα τα μουσικά όργανα χωρίς τραγούδι. Οι Αρμένιοι τον ονομάζουν Κοτσαρί, υπάρχουν πολλές παραλλαγές του χορού με την ονομασία αυτή ενώ και το ύφος είναι επίσης διαφορετικό.
Χορογραφία
Ο χορός είναι μεικτός δεξιόστροφος έχει 8 βήματα η λαβή είναι από τους ώμους, ενώ ο ρυθμός είναι δίσημος 2/4 ή 4/8
Πάτημα-χτύπημα του αριστερού ποδιού στον τόπο και ταυτόχρονη άρση του δεξιού προς τα πλάγια με τσάκισμα-λύγισμα του γόνατος (βήμα 1) πάτημα δεξιού ποδιού στο έδαφος με ταυτόχρονη άρση του αριστερού με κάμψη από το γόνατο (βήμα 2) πάτημα-χτύπημα του αριστερού ποδιού στον τόπο και ταυτόχρονη άρση του δεξιού προς τα πλάγια με τσάκισμα-λύγισμα του γόνατος (βήμα 3) κλότσημα δεξιού ποδιού λοξά αριστερά προς το κέντρο του κύκλου μπροστά και πάνω από το αριστερό (βήμα 4). Πάτημα δεξιού ποδιού προς τα δεξιά και λίγο πιο μπροστά από το αριστερό (βήμα 5) πάτημα του αριστερού ποδιού πίσω από το δεξί (βήμα 6) πάτημα δεξιού στην διάσταση δεξιά (βήμα 7) και κλείσιμο αριστερού δίπλα στο δεξί (βήμα 8).
5.Τίκ Διπλόν (Tik Diplon)
To Τίκ Διπλόν είναι μεικτός δεξιόστροφος χορός που χορεύεται από όλους σχεδόν τους Πόντιους σήμερα-σε κλειστό κύκλο-με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες και έχει 10 βήματα με μαλακό σουστάρισμα. Το Τίκ είναι η χορευτική βάση, το υπόβαθρο θα έλεγα για να μπορέσει κάποιος να χορέψει αξιοπρεπώς περισσότερους από 30 με 35 Ποντιακούς χορούς. Τον συναντάμε και με την ονομασία Τίκ ΄σ Σο Γόνατον αφού είναι χαρακτηριστικό το τσάκισμα (λύγισμα) των γονάτων. Τίκ ΄σ Σο Γόνατον χόρευαν οι Πόντιοι 1ης γενιάς κάτι που στις μέρες μας έχει εκλείψει. Στην περιοχή της Λιβεράς (Ματσούκα) δεν χρησιμοποιούσαν για τον χορό αυτόν την ονομασία Τίκ, αλλά τον ονόμαζαν Τ΄Απάν και Κά΄(Από Κάτω προς τα Πάνω). Σε άλλη περιοχή της Ματσούκας τον έλεγαν Τ΄ από κάθεν κι Αν που σημαίνει (Από κάτω προς τα Πάνω). Παρατηρείται-από πολλούς-το παράδοξο φαινόμενο στη μορφή αυτή του Τίκ, τους αγκώνες να ανοίγουν τα χέρια να κατεβαίνουν προς τα κάτω και να αποκτούν κίνηση, ενώ δεν υπήρχε, το κορμί από στητό και όρθιο να καμπουριάζει με συνέπεια να έχει χάσει ο χορός όχι μόνο το χρώμα του αλλά και το όνομά του. Το Τίκ Διπλόν δημιουργήθηκε στην Ελλάδα την δεκαετία του 60, την εποχή των μεγάλων παρεμβάσεων στους χορούς, από τις φιγούρες που γίνονταν με τα πόδια στα δύο πίσω τριαράκια κατά την διάρκεια του Τίκ Μονόν. Έτσι σιγά-σιγά προστέθηκαν άλλα δύο τριαράκια και προέκυψε ένας νέος χορός που ονομάστηκε Τίκ Διπλόν. Συνοδεύεται πάντα από τραγούδι και παίζεται από όλα τα μουσικά όργανα (λύρα, βιολί, κεμανέ, κλαρίνο, ούτι, αγγείο, φλογέρα, ζουρνά). Πληροφορίες παρμένες από τον Ν. Ζουρνατζίδη.
Στα Τούρκικα η λέξη dig-από όπου πήρε την ονομασία του ο χορός-που στην Ποντιακή πλέον προφέρεται (Τίκ) σημαίνει κάθετος, όρθιος, στητός και ουσιαστικά φωτογραφίζει τη θέση του χορευτή.
Ο χορός μπορεί να ξεκινήσει είτε με το δεξί είτε με το αριστερό πόδι. Περιγράφεται η είσοδος στον χορό με το αριστερό πόδι. Πάτημα αριστερού ποδιού προς το κέντρο του κύκλου (το πόδι αυτό σηκώνει όλο το βάρος του σώματος) και ακολουθεί το δεξί πόδι που σταματά πίσω από το αριστερό. Τα δύο βήματα αυτά: αριστερό-δεξί αποτελούν την εισαγωγή στον χορό. Ουσιαστικά ο χορός και ξεκινά με το δεξί πόδι να πατά μπροστά και λοξά δεξιά στην διάσταση (βήμα 1), το αριστερό πατάει πίσω από το δεξί (2ο βήμα), ενώ στην συνέχεια το δεξί πατάει πίσω και δεξιά προς την νοητή περιφέρεια του κύκλου στην οποία κινείται ο χορός (3ο βήμα) το αριστερό έρχεται να κλείσει δίπλα στο δεξί (4ο βήμα). Πάτημα αριστερού ποδιού στην διάσταση αριστερά (βήμα 5) κλείσιμο δεξιού δίπλα στο αριστερό (6ο βήμα). Πάτημα δεξιού στην διάσταση δεξιά (7ο βήμα) πάτημα αριστερού δίπλα στο δεξί (βήμα 8). Το αριστερό πατά μπροστά προς το κέντρο (βήμα 9) και ακολουθεί κλείσιμο του δεξιού δίπλα στο αριστερό (βήμα 10).Ο ρυθμός του χορού είναι πεντάσημος 5/8 (3-2).
6.Σερανίτσα Χερίανας (Seranitsa Şiran)
Λαογραφικά στοιχεία
Ο χορός σήμερα είναι περισσότερο γνωστός σαν Σερανίτσα ή Χερανίτσα ή Χεϊρανίτσα (επειδή χορεύονταν στην Χερίαινα της Αργυρούπολης του Πόντου), ονομάζεται και Εικοσιένα (γιατί σχημάτιζε στο έδαφος το 21 ή επειδή παλαιότερα μετρούσαν 21 βήματα). Στην Αργυρούπολη συναντιέται επίσης με την ονομασία Αρμενίτ΄σσα (δηλαδή Αρμένισσα κατά τον συγγραφέα Χ. Σαμουηλίδη). Στοιχεία παρμένα από το βιβλίο του Ν. Ζουρνατζίδη: Χοροί του Πόντου.
Κατά τον Μιχάλη Καραβελά χοροδιδάσκαλο, ομιλητή στην 2η Πανελλήνια Ημερίδα της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος με θέμα: Σεμινάριο χορού, Χερριανίτσα είναι ονομασία που δόθηκε εδώ στην Ελλάδα από την Εύξεινο Λέσχη Θεσσαλονίκης στης αρχές της δεκαετίας του “60” επειδή τότε επικρατούσε ένα χάος διότι απέδιδαν στον χορό αυτό διάφορες ονομασίας. Η ονομασία που έφερε στον Πόντο ήταν Εικοσιένα.
Χορογραφία
Μεικτός δεξιόστροφος χορός που έχει 16 βήματα και που προπορεύεται πάντα το δεξί πόδι. Η λαβή είναι με τα χέρια παράλληλα προς το σώμα και το κράτημα από την παλάμη στα δεξιά και στα αριστερά βήματα και πάντα στην ανάταση όταν χορεύεται το Διπλόν Τίκ (4 τριαράκια).
Ο χορός ξεκινά με απότομο κοντινό πάτημα του δεξιού ποδιού προς το κέντρο του κύκλου (1ο βήμα) ακολουθεί πάτημα στο αριστερό πόδι που κινείται πάντα στην νοητή περιφέρεια (λίγο πιο πίσω από το δεξί 2ο βήμα), το δεξί πατά προς τα δεξιά (3ο βήμα) και (4ο βήμα) πάτημα αριστερού στον τόπο ή και λίγο αριστερά με ταυτόχρονη αιώρηση των χεριών πίσω (τα βήματα αυτά είναι μεγαλύτερα από αυτά που εκτελούνται προς τα αριστερά και μπορεί να είναι επιτόπια). Στη συνέχεια το δεξί πατά προς τα αριστερά (5ο βήμα) αιώρηση των χεριών προς τα εμπρός (6ο βήμα) το αριστερό πατά αριστερά με αιώρηση χεριών προς τα πίσω (7ο βήμα) το δεξί πατά πίσω από το αριστερό και (8ο βήμα) το αριστερό έρχεται και κλείνει δίπλα στο δεξί. Ακολουθεί Διπλόν Τίκ με τα χέρια στην ανάταση (4 τριαράκια) βήματα 9ο -16ο).
1η παραλλαγή Σερανίτσας
Τα ίδια ακριβώς βήματα με αυτά της Χερίαινας με την διαφορά ότι στα αριστερά βήματα τα χέρια δεν εκτελούν αιωρήσεις.
2η παραλλαγή Σερανίτσας περιγράφεται στο fb στην σελίσα μου Tasos Kokovidis λόγω έλλειψης χώρου.
Λαογραφικά στοιχεία
Μορφή Τίκ Διπλού που χορεύεται στην περιοχή της Τόνγιας (ορεινή περιοχή β.α. της Τραπεζούντας). Είναι δεξιόστροφος χορός που χορεύεται σε κλειστό κύκλο με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες είτε παράλληλα προς το σώμα ή στην ανάταση και έχει 10 βήματα με έντονο τρέμουλο που μεταφέρεται στους ώμους.
Χορογραφία
Ο χορός συνήθως ξεκινά με το δεξί πόδι να πατά προς το κέντρο του κύκλου (1ο βήμα) ακολουθεί το αριστερό πόδι που πατά λίγο πιο πίσω από το δεξί (2ο βήμα), δεξί τριαράκι στην νοητή περιφέρεια (δεξί-αριστερό-δεξί 3ο & 4ο βήμα), αριστερό τριαράκι στην διάσταση (αριστερό-δεξί αριστερό 5ο & 6ο βήμα) στη συνέχεια δεξί και αριστερό τριαράκι στην διάσταση (7ο μέχρι 10ο βήμα).
Το Λαγγευτόν προέρχεται από το ρήμα λαγγεύω και την κατάληξη –τός, είναι είδος πηδηκτού χορού. Ιστορικόν Λεξικόν της Ποντιακής Διαλέκτου υπό Άνθιμου Παπαδόπουλου, Εν Αθήναις 1958, σελ., 508, τόμος Ι). Περιγραφή με είσοδο δεξιού ποδιού.
Κατά τον Κ. Παπαμιχαλόπουλο «Περιήγησις εις τον Πόντον», Αθήνα 1903, σελ. 224 οι χοροί εισί κυριώτατα δύο: ο πρωτοτυπώτατος και ρυθμικώτατος Πηδηκτός ή Λαγκευτός, χορευόμενος κυκλικώς υπό μεγάλου αριθμού χορευτών κρατουμένων από των χειρών, και ο επίσης εν κύκλω χορευόμενος πολεμικός Σέρρα-Χορός.
Δ. Η. Οικονομίδης, με Αργυρουπολίτη καταγωγή, στο «Ημερολόγιο της Μεγάλης Ελλάδος», Αθήνα 1923, σελ. 340 αναφέρει: το Λαγκευτόν (ήτοι το πηδηχτό), καθ’ ο οι χορεύοντες οτέ μεν υψούντες, οτέ δε καταβιβάζοντες τας χείρας εκτελούσι διά των ποδών ρυθμικώτατα και τεχνικώτατα άλματα. Κατ’ αυτόν και Χυτόν (προφ. chυτόν) καλούμενον τα βήματα είναι ταχύτερα και η κίνησις ζωηροτέρα, ως τοιούτος δε χορεύεται ούτος μάλλον υπ’ ανδρών και νέων ζωηρών και ευκινήτων και λαμβάνει το όνομα Τρομαχτόν, όταν συνοδεύηται και υπό τρομώδους κινήσεως του σώματος των χορευτών.
Κατά τον Χ. Σαμουϊλίδη, το «Λαγγευτόν» είναι ένας γοργός, πηδηχτός χορός, σαν σούστα, που ακολουθεί τον όμοιό του, αλλά αργό (χορό) «Χυτόν». Προέρχεται από το λαγγεύω που σημαίνει πηδώ (Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού Αθήνα 2002, Τρίτη έκδοση σελ., 285).
Η μορφή αυτή του χορού ήταν διαδεδομένη σε πολλές περιοχές του Πόντου (Κερασούντα, Κοτύωρα, Μπάφρα, Σούρμαινα, Τόνγια κ.λ.π). Ο τρόπος με τον οποίο χορευόταν έχει εκλείψει στην Ελλάδα και αντικαταστάθηκε από το Τίκ Διπλόν. Νίκος Ζουρνατζίδης Συμβολή στην Έρευνα του Ποντιακού Χορού σελ., 123
Χορογραφία (λόγω στενότητας χώρου δεν περιγράφεται)
Δεξιόστροφος χορός που χορεύεται σε κλειστό κύκλο και είναι μεικτός. Η λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια στην ανάταση και το σώμα του χορευτή αντικρίζει πάντα το κέντρο του κύκλου. Τα βήματα του χορού είναι 10 και είναι αυτά του «Τίκ Διπλόν» . Ο ρυθμός είναι πεντάσημος 5/8.
Το Τρομαχτόν που χορευόταν στο Κάρς είναι χορός περισσότερο δυναμικός και φαντεζί από αυτόν της Τραπεζούντας επειδή τα πόδια θα χάσουν την συνεχή επαφή με το έδαφος, θα σηκωθούν ψηλά όπως και τα γόνατα, θα τσακίσουν καθώς θα προβάλουν προς τα εμπρός καθώς μεταφέρουν την τρομώδη κίνηση του σώματος στους ώμους, ενώ τα χέρια θα παραμείνουν στην ανάταση.Το τρομαχτόν παίζεται με όλα τα μουσικά όργανα και δεν συνοδεύεται από τραγούδι.
Χορογραφία
Δεξιόστροφος χορός που χορεύεται σε κλειστό κύκλο και είναι μεικτός. Η λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια στην ανάταση και το σώμα του χορευτή αντικρίζει πάντα το κέντρο του κύκλου. Τα βήματα του χορού είναι 10 και είναι αυτά του «Τίκ Διπλόν» με την διαφορά όμως ότι χορεύονται με αναπηδήσεις, δηλαδή με άρσεις του σώματος προς τα άνω και έντονο τρέμουλο.
Το κάθε βήμα στον χορό αυτό συγκεντρώνει τα εξής χαρακτηριστικά: πάτημα πέλματος προς το έδαφος-ανεπαίσθητο λύγισμα του γόνατος σαν να βουλιάζει το σώμα προς τα κάτω-αναπήδηση του σώματος προς τα άνω με ταυτόχρονη προβολή του γόνατος προς τα εμπρός και την γάμπα να αναδιπλώνεται μέχρι τον δικέφαλο μηριαίο.
Περιγράφεται η είσοδος στο χορό με το δεξί πόδι. Πάτημα-βύθιση και ώθηση-προς τα άνω-δεξιού ποδιού προς το κέντρο του κύκλου (βήμα 1) πάτημα- βύθιση και ώθηση προς τα άνω-του αριστερού ποδιού πίσω από το δεξί (βήμα 2) πάτημα-βύθιση και ώθηση προς τα άνω του δεξιού ποδιού στην διάσταση δεξιά (βήμα 3) άρση του αριστερού ποδιού με την γάμπα να αναδιπλώνεται μέχρι τον δικέφαλο μηριαίο καθώς το γόνατο προβάλει προς τα εμπρός (βήμα 4) πάτημα στο έδαφος-βύθιση και ώθηση προς τα άνω του αριστερού ποδιού που βρισκόταν στον αέρα (βήμα 5) άρση του δεξιού ποδιού με την γάμπα να αναδιπλώνεται μέχρι τον δικέφαλο μηριαίο καθώς το γόνατο προβάλει προς τα εμπρός (βήμα 6) πάτημα στο έδαφος-βύθιση και ώθηση προς τα άνω του δεξιού ποδιού που βρισκόταν στον αέρα (βήμα 7) άρση του αριστερού ποδιού με την γάμπα να αναδιπλώνεται μέχρι τον δικέφαλο μηριαίο καθώς το γόνατο προβάλει προς τα εμπρός (βήμα 8) πάτημα στο έδαφος-βύθιση και ώθηση προς τα άνω του αριστερού ποδιού που βρισκόταν στον αέρα (βήμα 9) άρση του δεξιού ποδιού με την γάμπα να αναδιπλώνεται μέχρι τον δικέφαλο μηριαίο καθώς το γόνατο προβάλει προς τα εμπρός (βήμα 10). Σε αυτό το σημείο με το πόδι στον αέρα ολοκληρώνονται τα βήματα το χορού.
Ο ρυθμός του χορού είναι επτάσημος 7/8 = 2-2-3 γοργός
Tρομαχτόν: είδος χορού καθ΄ όν όλον το σώμα τίθεται εις τρομώδη κίνησην (Ιστορικόν Λεξικόν της Ποντιακής Διαλέκτου, Άνθιμου Α. Παπαδόπουλου, Εν Αθήναις 1961, τόμος Β, σελ., 423).
Το Τρομαχτόν είναι μια μορφή Τίκ που πήρε το όνομά του από το έντονο τρέμουλο (τρόμαγμαν) σε όλο το σώμα. Χορευόταν σε όλο σχεδόν τον Πόντο, αλλού σαν αυτόνομος χορός με διαφορετική όμως μορφή ανάλογα με την περιοχή που τον συναντάμε (Καρς, Κοτύωρα, Οινόη, Κερασούντα, κ.λ.π.) και αλλού προσαρμοσμένος στο χορό Σέρα. Στην Τραπεζούντα το Τρομαχτόν άρχισε να χορεύεται σαν αυτόνομος χορός σύμφωνα με τον Παντελή Μελανοφρύδη επειδή οι Τούρκοι απαγόρευαν στους Έλληνες να φέρουν όπλα -ως γνωστόν οι χορευτές τις Σέρας ήταν πάνοπλοι-αναγκάστηκαν έτσι οι Πόντιοι να χορεύουν μόνο το μέρος της Σέρας που έμοιαζε με το Τίκ, δηλαδή το Τρομαχτόν. Σταδιακά πολλοί από αυτούς εξέλιξαν τον χορό, έγιναν δεξιοτέχνες και απέκτησαν μεγάλη φήμη στον Τρομαχτό χορό που χόρευαν ιδίως στα χωριά της περιοχής του ποταμού και της λίμνης Σέρα (Σάββας Καλεντερίδης: Ανατολικός Πόντος, Αθήνα 2006, Ταξιδιωτικοί Οδηγοί / 17 σελ., 247).
Στην Τραπεζούντα τα πόδια δεν ξεκολλούσαν από το έδαφος σχεδόν καθόλου και όλο το σώμα είχε ένα έντονο τρέμουλο, ενώ σε άλλες περιοχές όπως το Κάρς, τα πόδια σηκωνότανε με κάμψη των γονάτων ψηλά από το έδαφος.
Το τρομαχτόν παίζεται με όλα τα μουσικά όργανα και δεν συνοδεύεται από τραγούδι.
Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια επικράτησε ιδιαίτερα στα γλέντια η μελωδία του Τρομαχτού να παίζεται σε αργό ρυθμό να συνοδεύεται από τραγούδι και οι χορευτές να είναι με τα χέρια προς τα κάτω, δηλαδή παράλληλα προς το σώμα. Όταν ο ρυθμός γίνει γρήγορος σταματάει το τραγούδι και τα χέρια των χορευτών ανεβαίνουν στην ανάταση.
Χορογραφία
Δεξιόστροφος χορός που χορεύεται σε κλειστό κύκλο και έχει 10 βήματα αυτά του Τίκ Διπλόν με εντελώς διαφορετικό ύφος. Στην μορφή αυτή του Τίκ καταργείται το σουστάρισμα, τα πόδια δεν λυγίζουν καθόλου (άμον στουλάρα) και υπάρχει ένα διπλό ανεπαίσθητο τσάκισμα στο γόνατο που γίνεται σε κάθε βήμα του Τίκ από το οποίο προκύπτει μία τρομώδης ώθηση προς τα άνω του σώματος αλλά και των ώμων. Η λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια στην ανάταση. Η είσοδος στον χορό μπορεί να γίνει και με το αριστερό (ένα διπλό βήμα προετοιμασίας), οπότε μέχρι να ολοκληρωθεί το 1ο χορευτικό μοτίβο μετράμε 12 βήματα, ενώ η απευθείας είσοδος στον χορό με το δεξί μας δίνει 10 βήματα.
Ο ρυθμός του χορού είναι επτάσημος 7/8 = 2-2-3 γοργός
Τυρφών ή Τρυφών είναι μία μορφή «Τρυγόνας» που χορευόταν στην περιοχή της Μπάφρας. Στην αρχική μορφή του ο χορός πήγαινε προς τα δεξιά ώσπου μπήκε στο χορό ο Τρύφων, ένας άνθρωπος ισχυρογνώμων που έκανε πάντα του κεφαλιού του και οδήγησε τον χορό προς την σωστή μεριά-κατά την γνώμη μου-δηλαδή αριστερά, αφού σχεδόν όλες οι Τρυγόνες κινούνται προς τα εκεί. Ο νεοτερισμός αυτός άρεσε στους Μπαφραίους και από τότε άρχισαν να τον χορεύουν σαν αυτόν. Προς τιμήν του ονόμασαν τον χορό «Τυρφών» που είναι η παραφθορά του Τρυφών δηλαδή του ονόματος του, σύμφωνα με τον Γιώργο Αντωνιάδη (Συμβολή στην Έρευνα του Ποντιακού Χορού, Ν. Ζουρνατζίδη σελ., 133).
Ο χορός Τρυφών θεωρείται μια παραλλαγή της Τρυγόνας που εμφανίζει όμως τις εξής διαφορές:
Α) συνοδεύεται από διαφορετική μουσική και σαν όργανα χρησιμοποιούνται ο ζουρνάς με το νταούλι και λιγότερο η λύρα
Β) χορεύεται με έντονα πηδηχτά βήματα (του δεξιού ποδιού)
Γ) όταν προπορεύεται το δεξί πόδι προβάλει το αριστερό πίσω από την πλάτη, όταν προπορεύεται το αριστερό προβάλει το δεξί μπροστά στο σώμα
Χορογραφία
Μεικτός αριστερόστροφος χορός που έχει 8 βήματα, χορεύεται σε κλειστό κύκλο και λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια παράλληλα προς το σώμα.
Αναπήδηση (πηδηχτό βήμα στον τόπο) του δεξιού ποδιού μπροστά προς το κέντρο του κύκλου με ταυτόχρονη προβολή του αριστερού-πίσω από την πλάτη-λυγισμένο στην άρθρωση του γονάτου (βήμα 1), πάτημα του αριστερού ποδιού προς τα πίσω στον τόπο (βήμα 2). Μία φορά ακόμη επαναλαμβάνονται τα δύο πρώτα βήματα που και αυτά εκτελούνται στον τόπο (βήματα 3 και 4). Στο 1ο και στο 3ο βήμα τα χέρια αιωρούνται από πίσω προς τα εμπρός, ενώ στο 4ο βήμα σηκώνονται στην ανάταση και παραμένουν εκεί μέχρι το 8ο βήμα. Αναπήδηση του αριστερού ποδιού στην διάσταση αριστερά με ταυτόχρονη προβολή του δεξιού ποδιού μπροστά προς το κέντρο του κύκλου ελαφρά λυγισμένο στο γόνατο (βήμα 5), πάτημα δεξιού ποδιού στον τόπο λίγο πιο μπροστά από το αριστερό (βήμα 6) και επανάληψη των δύο τελευταίων βημάτων μία ακόμη φορά (βήματα 7 και 8).
12.Μόντσονος Καυκάσου & πρώην ΕΣΣΔ (Montsonos Caucas & USSR)
Λαογραφικά στοιχεία
Μόντσονος ή Μούντσονος ή Μόντζονος είναι χορός που έλκει την καταγωγή του από την πρώην ΕΣΣΔ. Αν πέρασε στο Ρωσοκρατούμενο Κάρς (1878-1918) μέσα από τους Καρσλήδες Ποντίους που με την επιστροφή τους στις πατρογονικές τους εστίες τον μετέφεραν στην μητροπολιτική Ελλάδα ή μεταφέρθηκε απευθείας από τους Πόντιους της πρώην ΕΣΣΔ είναι ένα ζήτημα που δεν έχει ξεκαθαρίσει επακριβώς μέχρι σήμερα. Ο χορός πήρε το όνομά του από το μικρό μοσχαράκι που στην Ποντιακή διάλεκτο λέγεται χαϊδευτικά «μούτσον» κατά τον Χ. Σαμουηλίδη (Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού, σελ.,287) ή «μότσος» και «μόρτσος» κατά άλλους Καρσλήδες. Εικάζεται ότι οι κινήσεις του χορού αναπαριστάνουν και μιμούνται αυτές ακριβώς του νεογέννητου μοσχαριού.
Χορογραφία
Δεξιόστοφος μεικτός χορός που κινείται σε κλειστό κύκλο, η λαβή είναι με τα χέρια στους ώμους και έχει 16 βήματα.
Στροφή του σώματος προς τα δεξιά δηλαδή επάνω στην νοητή περιφέρεια του κύκλου που κινείται ο χορός, πάτημα-χτύπημα αριστερού ποδιού στην διάσταση λοξά δεξιά προς το κέντρο του κύκλου (βήμα 1) και αναπήδηση στο αριστερό με ταυτόχρονη προβολή του δεξιού γονάτου προς την νοητή περιφέρεια του κύκλου (βήμα 2). Ο χρόνος αυτός (πάτημα -αναπήδηση και προβολή με το γόνατο του άλλου ποδιού) επαναλαμβάνεται άλλες δύο φορές (βήματα 4-6). Πάτημα δεξιού που βρίσκεται στον αέρα στην διάσταση προς τα δεξιά (βήμα 7) και καθώς σηκώνει όλο το βάρος του σώματος ακολουθεί το αριστερό με ένα μικρό τσάκισμα στον αέρα που στην συνέχεια προσγειώνεται στα αριστερά του δεξιού στο άνοιγμα των ώμων, ενώ ταυτόχρονα το μέτωπο στρέφεται προς το κέντρο του κύκλου (βήμα 8). Στην συνέχεια με τα πέλματα να ακουμπούν στο έδαφος ακολουθεί ταυτόχρονο λύγισμα και τον δύο γονάτων, πρώτα λοξά δεξιά και επαναφορά τους στην αρχική θέση δύο φορές (βήματα 9-12). Λύγισμα και τον δύο γονάτων με φορά λοξά αριστερά και επαναφορά τους στην αρχική θέση δύο φορές (βήματα 13-16).
13.Τουρνάλα Καυκάσου & Πρώην ΕΣΣΔ (Tournala Caucasus & USSR)
Λαογραφικά στοιχεία
Τουρνάλα είναι χορός που έλκει την καταγωγή του από την πρώην ΕΣΣΔ. Αν πέρασε στο Ρωσοκρατούμενο Κάρς (1878-1918) μέσα από τους Καρσλήδες Ποντίους που με την επιστροφή τους στις πατρογονικές τους εστίες τον μετέφεραν στην μητροπολιτική Ελλάδα ή μεταφέρθηκε απευθείας από τους Πόντιους της πρώην ΕΣΣΔ είναι ένα ζήτημα που δεν έχει ξεκαθαρίσει επακριβώς μέχρι σήμερα.
Χορογραφία
Δεξιόστοφος μεικτός χορός που κινείται σε κλειστό κύκλο, η λαβή είναι με τα χέρια στους ώμους και έχει 12 βήματα.
Έναρξη του χορού με το δεξί που πατά στην διάσταση δεξιά, το αριστερό περνά μπροστά από το δεξί και πατά στην διάσταση δεξιά (βήματα 1 & 2). Το ίδιο κινητικό μοτίβο επαναλαμβάνεται άλλες δύο φορές (βήματα 3-6). Τα υπόλοιπα 6 βήματα εκτελούνται στον τόπο πάντα με μέτωπο στραμμένο προς το κέντρο του κύκλου. Το δεξί προβάλλει λοξά αριστερά 3 φορές και το αριστερό λοξά δεξιά επίσης 3 φορές (βήματα 7-12).
Sari-kiz είναι σύνθετη Τούρκικη λέξη που σημαίνει ξανθό κορίτσι. Μεταφορικά εικάζεται ότι «το ξανθό κορίτσι» είναι το ώριμο στάχυ και συμβολίζει το θερισμό. Πρόκειται για έναν από τους πιο όμορφους ποντιακούς χορούς με αντίστοιχη σε ομορφιά μελωδία όπως αυτή της Μπάφρας. Χορευόταν με πολλές παραλλαγές σε όλες σχεδόν τις περιοχές του Πόντου (Καρς, Τραπεζούντα, Μπάφρα, Αργυρούπολη, Χερίενα). Σαν κύριο όργανο συνοδείας χρησιμοποιούσαν την λύρα-χωρίς τραγούδι-και λιγότερο τα υπόλοιπα.
Χορογραφία
Μεικτός δεξιόστροφος χορός που χορεύεται σε κλειστό κύκλο, έχει 12 βήματα (έξι τριαράκια) και η λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες.
Είσοδος στο χορό με αριστερό τριαράκι προς το κέντρο του κύκλου προσέχοντας το δεξί πόδι να βρίσκεται πίσω από το αριστερό. Αυτή είναι μια προαιρετική εισαγωγή στον χορό για καθαρά διδακτικούς λόγους για να κινείται ο χορός στο σωστό επίπεδο στις επαναλήψεις του. Στο δεύτερο τριαράκι επιστρέφουμε με το δεξί στην αρχική θέση προσέχοντας πάλι το αριστερό να βρίσκεται μπροστά από το δεξί, στην συνέχεια κάνουμε τα 4 τριαράκια του Τίκ Διπλόν (αριστερό-δεξί δύο φορές) και ο χορός ολοκληρώνεται με αριστερό τριαράκι (7ο) προς το κέντρο του κύκλου. Όλα τα επόμενα κινητικά μοτίβα του χορού είναι με πάντα με 6 τριαράκια. Εάν θέλουμε να παρακάμψουμε αυτήν την εισαγωγή στο χορό-που εκτελείται μόνο στην αρχή με τα 7 τριαράκια-τότε θα πρέπει ο χορός να ξεκινήσει με τα 4 τριαράκια του Τίκ Διπλόν (αριστερό-δεξί δύο φορές) και είσοδος στο κέντρο με αριστερό τριαράκι (5ο) και επιστροφή στο 6ο τριαράκι προς τα πίσω με δεξί τριαράκι. Το αριστερό τριαράκι που θα ακολουθήσει είναι αυτό της αρχικής θέσης. Όλα τα τριαράκια του Τίκ Διπλόν θα πρέπει να είναι πιο κοφτά όσων αφορά το τέμπο του χορού και να εκτελούνται με το σώμα στητό και το μέτωπο να είναι πάντα στραμμένο προς το κέντρο του κύκλου.
15.Διπλόν Ομάλ Κιουμούς Μα(ν)τέν (Diplon Omal Gümüşmaden)
Λαογραφικά στοιχεία
Θεωρείται μια από τις πολλές παραλλαγές του χορού Κοτσιχτόν Ομάλ ο οποίος με διαφορετικές ονομασίες (Εμπρ’ Οπίς, Ομάλιν, Τσαραχότ, Φούλουρ-Φούλουρ, Αρχουλαμάς, Λάχανα, Ομάλ΄ τη Τσαϊνικίας, κ.λ.π) χορευόταν σχεδόν σε ολόκληρο τον Πόντο.
Ο χορός συνοδεύεται από τραγούδι και παίζεται κυρίως με βιολί που αντικατέστησε τον κεμανέ, με ούτι αλλά και λύρα.
Χορογραφία
Δεξιόστροφος μεικτός χορός που χορεύεται σε κλειστό κύκλο και έχει 9 βήματα. Η αρχική λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες.
Με το σώμα λοξά δεξιά κατά την φορά που κινείται ο χορός εκτελείται αριστερό τριαράκι (αριστερό-δεξί-αριστερό) λοξά δεξιά προς το κέντρο του κύκλου (βήματα 1-3) στο (4ο βήμα) πάτημα δεξιού ποδιού δίπλα στο αριστερό ενώ ταυτόχρονα τα χέρια κατεβαίνουν κυκλικά από πάνω προς τα κάτω και το σώμα γέρνει προς τα εμπρός. Σύρσιμο αριστερού ποδιού προς τα πίσω, δηλαδή προς την περιφέρεια του κύκλου (βήμα 5), στην συνέχεια το δεξί πόδι σηκώνεται τεντωμένο προς το κέντρο του κύκλου, ενώ το σώμα και τα χέρια επανέρχονται στην αρχική τους θέση (βήμα 6). Πάτημα του δεξιού ποδιού πίσω στην αρχική θέση (βήμα 7) πάτημα αριστερού δίπλα στο δεξί (βήμα 8) πάτημα-χτύπημα δεξιού ποδιού στον τόπο (βήμα 9).
Στενά Δρομόπα ή Στενά Δρομάκια (Ταρατσούκ Σοκακλάρ) είναι η ονομασία του χορού στην Τούρκικη γλώσσα.
Σύμφωνα με τον Γιώργο Αντωνιάδη οι Πάφραληδες όταν ήθελαν να μετακινηθούν μέσα στις πόλεις έπαιρναν τις αναγκαίες προφυλάξεις για να αποφύγουν την σύλληψη. Μια από αυτές ήταν, σκυμμένοι να κρυφοκοιτάζουν στο σοκάκι ή το δρόμο που έπρεπε να διανύσουν, αν υπήρχε παρουσία Τούρκου. Όταν διαπίστωναν ότι ήταν ελεύθερος, γρήγορα-γρήγορα τον διάβαιναν. Αυτές ακριβώς τις προφυλάξεις τις μετέτρεψαν σε χορό για να μεταφέρουν και σε άλλους συντοπίτες τους το μήνυμα. (Ν. Ζουρνατζίδης Συμβολή στην Έρευνα του Ποντιακού Χορού).
Σαν όργανα χρησιμοποιούσαν κυρίως ζουρνά με νταούλι ή και λύρα.
Χορογραφία
Μεικτός δεξιόστροφος χορός που χορεύεται σε κλειστό κύκλο και έχει 4 βήματα. Η αρχική λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες. Με το σώμα στραμμένο προς τα δεξιά, δηλαδή την φορά στην οποία κινείται ο χορός, κάνουνε τρία βήματα προς τα δεξιά προσέχοντας στο 2ο βήμα το αριστερό πόδι να περνά μπροστά από το δεξί, ενώ στο 3ο βήμα το σώμα να έχει έντονη κλίση προς τα εμπρός και το δεξί πόδι να δέχεται σχεδόν όλο το βάρος του σώματος. Το 4ο βήμα στην πραγματικότητα δεν εκτελείται και θεωρείται ότι προκύπτει από την μεταφορά όλου του βάρους από το δεξί στο αριστερό (βήματα 1-4). Στο 2ο βήμα τα χέρια αρχίζουν να κατεβαίνουν με κυκλική κίνηση από πάνω προς τα κάτω και πίσω που ολοκληρώνεται στο 3ο βήμα, ενώ στο 4ο επιστρέφουν στην αρχική τους θέση.
Χορός που δημιουργήθηκε στην Ελλάδα από τον Κώστα Κωνσταντινίδη που είχε καταγωγή από την Μούζενα του Πόντου και είναι ένα πάντρεμα δύο χορών: του Μονού Σαρίκουζ΄ Ανατολικής Αργυρούπολης και μιας παραλλαγής του Σαρίκουζ΄ της Παλα(γ)ίας. Βαφτίστηκε έτσι επειδή ο δημιουργός του ήταν Μουζενέτες (κάτοικος της Μούζενα). Του δόθηκε επίσης η ονομασία Κιμισχαναλίδικον (Gümüşhane είναι η ονομασία της Αργυρούπολης στην Τούρκικη γλώσσα) επειδή η Μούζενα απέχει μόλις 10 χλμ από την Αργυρούπολη (στοιχεία παρμένα από την 2η Πανελλήνια Ημερίδα – Σεμινάριο Χορού της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος, πρώτο μέρος ερωτήσεων που έγινε στις 5/11/2010 στην Κιβωτό της Κοζάνης).
Γύρω από την Μούζενα υπήρχαν 10 χωριά στο κέντρο των οποίων ήταν χτισμένο το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου του Ζαντού προστάτη της περιοχής. Μετά την άλωση της Τραπεζούντας το 1461 μ.χ στην Μούζενα κατέφυγε η Άννα η Κομνηνή κόρη του τελευταίου αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Δαυίδ που στις αρχές του 20ου αιώνα είχε 400 κατοίκους. Η ευρύτερη περιοχή της Μούζενας ήταν φημισμένη για τους παραδοσιακούς σκοπούς και τις μελωδίες που διασώθηκαν μέχρι της μέρες μας (Σάββας Καλεντερίδης, Ανατολικός Πόντος).
Παίζεται κυρίως με λύρα, χωρίς τραγούδι και ο ρυθμός είναι πεντάσημος 5/8 (3-2).
Χορογραφία
Μεικτός δεξιόστροφος χορός που χορεύεται σε κλειστό κύκλο και έχει 20 βήματα (10 τριαράκια) . Η αρχική λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια κάθετα προς το έδαφος. Με στραμμένο το σώμα προς τα δεξιά και με ελαφριά κάμψη του σώματος εκτελούνται 4 τριαράκια προς τα δεξιά. Ξεκινάμε με δεξί τριαράκι (δεξί-αριστερό-δεξί) ακολουθεί αριστερό (αριστερό-δεξί-αριστερό) κ.λ.π., (βήματα 1-8). Στην συνέχεια αλλάζει φορά ο χορός με επιτόπιο δεξί τριαράκι και ακολουθούν άλλα δύο με φορά προς τα αριστερά (βήματα 9-14). Ο χορός κλείνει με τρία τριαράκια από το Τικ Διπλόν που εκτελούνται στον τόπο (βήματα 15-20). Το σώμα έχει φορά προς το κέντρο του κύκλου και τα χέρια λυγίζουν στους αγκώνες στα τελευταία τρία τριαράκια ενώ σε όλα τα τριαράκια υπάρχει ένα σουστάρισμα αφού το σώμα πρέπει να εμφανίζει μία κίνηση προς τα επάνω.
Γέμουρα ή Γεμουρά ήταν περιοχή Ανατολικά της Τραπεζούντας που είχε 6 ελληνικά χωριά. Σήμερα λέγεται Γιόμρα (Yomra) και είναι προάστιο της Τραπεζούντας.
Λαογραφικά στοιχεία
Είναι μια μορφή Τρυγόνας η οποία σε βάθος χρόνου μάλλον έχει διαφοροποιηθεί από την αρχική του μορφή αφού συγγενεύει περισσότερο με το Τέρς Άκνταγ Μα(ν)τέν που και εκείνο κινείται προς τα αριστερά, μπορεί να σχηματίζει ανάποδη σπείρα και έχει τα ίδια ακριβώς βήματα.
Εικάζεται ότι στα χωριά της Γεμουράς ο χορός αυτός χορευόταν σαν παραλλαγή του Εταιρέ με δύο επιπλέον βήματα προς τα αριστερά και είχε σαν βάση το Τίκ΄σο γόνατον.
Παίζεται κυρίως με λύρα και ο ρυθμός του είναι επτάσημος 7/8 (2-2-3).
Χορογραφία
Μεικτός χορός που έχει 8 βήματα και χορεύεται σε κλειστό κύκλο. Η αρχική λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες.
Πάτημα-ώθηση δεξιού ποδιού λοξά αριστερά προς το κέντρο του κύκλου (βήμα 1) πάτημα αριστερού που βρίσκεται λίγο πιο πίσω από το δεξί προς τα αριστερά (βήμα 2), πάτημα –ώθηση του δεξιού στην διάσταση προς τα αριστερά (τα αριστερό είναι σε μικρή άρση λυγισμένο βήμα 3) προσγείωση-πάτημα στο αριστερό με μετακίνηση προς τα αριστερά στην διάσταση (βήμα 4). Πάτημα-αναπήδηση του δεξιού ποδιού στον τόπο και μικρή άρση του αριστερού με ταυτόχρονη κίνηση-αιώρηση των χεριών προς τα εμπρός (5ο βήμα) ακολουθεί επιτόπιο πάτημα με μεταφορά όλου του βάρους στο αριστερό πόδι που κινείται πάντα στην νοητή περιφέρεια του κύκλου με αιώρηση χεριών προς τα πίσω (6ο βήμα επιτόπιο), επιτόπιο πάτημα-ώθηση δεξιού ποδιού και μικρή άρση του αριστερού (το δεξί βρίσκεται ήδη προς το κέντρο του κύκλου και το αριστερό πίσω από το δεξί με αιώρηση των χεριών προς τα εμπρός βήμα 7) πάτημα-προσγείωση του αριστερού ποδιού στην διάσταση αριστερά τα χέρια λυγίζουν στους αγκώνες και είναι παράλληλα προς το σώμα (βήμα 8) ενώ το σώμα αποκτά φορά λοξά αριστερά προς την μεριά που κινείται ο χορός. Στα τρία επιτόπια βήματα με τα οποία κλείνει ο χορός το σώμα έχει φορά προς το κέντρο του κύκλου.
Παλαγία (Arili) είναι χωριό της Χαλδίας που βρίσκεται 45 χιλ Δυτικά της Αργυρούπολης. Πριν από την ανταλλαγή των πληθυσμών είχε 50 ελληνικές οικογένειες και 5 τουρκικές. Χτίστηκε από τρείς οικογένειες που κατοικούσαν στην Τραπεζούντα και μια από την Ματσούκα όταν αυτοί κατέφυγαν εκεί μετά από τν άλωση της Τραπεζούντας. Μετά το 1923 εγκαταστάθηκαν στη Νέα Παλαγία Αλεξανδρούπολης (Σάββας Καλεντερίδης, Ανατολικός Πόντος).
Χορογραφία
Μεικτός αριστερόστροφος χορός που χορεύεται σε κλειστό κύκλο και έχει 12 βήματα. Η αρχική λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες. Με το σώμα στραμμένο προς τα δεξιά εκτελούνται δύο τριαράκια δεξί και αριστερό προσέχοντας το πόδι που ακολουθεί να μην προσπερνά το προπορευμένο (βήματα 1-4), στην συνέχεια τα χέρια κατεβαίνουν κάθετα προς το σώμα, ο χορός αλλάζει κατεύθυνση και κινείται προς τα αριστερά χωρίς όμως να γυρίσει το σώμα προς την μεριά αυτή δηλαδή εκτελούνται τρία τριαράκια με την πλάτη στραμμένη αριστερά (δεξί-αριστερό-δεξί) βήματα (5-10). Στην συνέχεια πατάμε στο αριστερό πόδι και κάνουμε 1 επιτόπιο τριαράκι του Τίκ Διπλόν (βήματα 11-12) με τα χέρια να έρχονται στην αρχική θέση δηλαδή λυγισμένα στους αγκώνες και το μέτωπο να στρέφεται στο κέντρο του κύκλου.
Ο ρυθμός είναι πεντάσημος 5/8 (2-3).
20.Σαρίγουζ Κάρς (Sarikiz Kars)
Ιστορικά στοιχεία
Είναι χορός που χορεύτηκε από Πόντιους των περιοχών Κάρς και ειδικότερα από το Καρακούρτ η καταγωγή των οποίων ήταν από την Χαλδία, το Απές και την Νικόπολη. Αυτοί μετά την αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων το 1918 κατέφυγαν στο Κουμπάν του Καυκάσου και από εκεί στην Ελλάδα (Σάββας Καλεντερίδης, Ανατολικός Πόντος & Ν. Ζουρνατζίδης υλικό DVD). Σαν κύριο όργανο συνοδείας χρησιμοποιούσαν την λύρα-χωρίς τραγούδι-και λιγότερο τα υπόλοιπα. Ο ρυθμός είναι πεντάσημος 5/8 (2-3).
Χορογραφία
Μεικτός δεξιόστροφος χορός που χορεύεται σε κλειστό κύκλο που έχει 16 βήματα και η λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια διαρκώς στην ανάταση ή στα 4 τριαράκια που γίνονται προς τα δεξιά κάθετα στο έδαφος.
Με στραμμένο το σώμα προς τα δεξιά και με ελαφριά κάμψη του σώματος εκτελούνται 4 τριαράκια προς τα δεξιά. Ξεκινάμε με δεξί τριαράκι (δεξί-αριστερό-δεξί) ακολουθεί αριστερό (αριστερό-δεξί-αριστερό) κ.λ.π., προσέχοντας το πόδι που ακολουθεί να μην προσπερνά το προπορευμένο και το σώμα λοξά δεξιά όταν τα χέρια βρίσκονται μόνιμα στην ανάταση ή σκυμμένοι προς την φορά του κύκλου όταν τα χέρια είναι κάθετα στο έδαφος (βήματα 1-8). Στην συνέχεια πατάμε στο δεξί πόδι και κάνουμε 4 τριαράκια του Τίκ Διπλόν στον τόπο (βήματα 9-16) με τα χέρια να ανεβαίνουν στην ανάταση όταν η αρχική λαβή τα θέλει κάθετα στο έδαφος.
Αναφέρεται ότι Λετσίνα στα Τούρκικα σημαίνει Γερακίνα lecin είναι το γεράκι (δεν επιβεβαιώθηκε). Είναι χορός του Καρς σε πολύ γρήγορο ρυθμό, με έντονες κινήσεις και σήκωμα των πελμάτων ψηλά από το έδαφος κάτι που χαρακτηρίζει εξάλλου αυτήν την περιοχή. Δεν συνοδεύεται από τραγούδι και παίζεται από όλα τα μουσικά όργανα (και από κλαρίνο).
Σύμφωνα με τους Γεωργούλη Κουγιουμτζίδη και Χρύσανθο Θεοδωρίδη (πολύ μεγάλοι καλλιτέχνες του Ποντιακού χώρου, με καταγωγή από το Κάρς που δυστυχώς δεν βρίσκονται στην ζωή) o χορός πηγαίνει προς τα δεξιά Ν. Ζουρνατζίδης (Συμβολή στην Έρευνα το Ποντιακού Χορού).
Ο ρυθμός είναι επτάσημος 7/8.
Χορογραφία
Μεικτός χορός που χορεύεται σε κλειστό κύκλο και έχει 16 βήματα. Η αρχική λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια κάθετα στο έδαφος. Με μέτωπο και την φορά του σώματος λοξά αριστερά και ξεκινώντας με το δεξί πόδι (που προπορεύεται συνεχώς του αριστερού) κάνουμε 6 βήματα-αναπηδήσεις προς τα αριστερά. Μετά κάνουμε 3 βήματα προς τα πίσω και δεξιά πάνω στην νοητή περιφέρεια του κύκλου που κινείται ο χορός, ξεκινώντας με το δεξί πόδι. Το σώμα είναι σε κάμψη δηλαδή σκυμμένο με φορά προς τα αριστερά. Τα χέρια κάνουν 2 αιωρήσεις πίσω-μπρος (δεξί πόδι-χέρια πίσω, αριστερό πόδι-χέρια μπροστά, δεξί πόδι-χέρια πίσω βήματα 7,8,9). Στη συνέχεια με το σώμα στραμμένο προς το κέντρο του κύκλου αναπηδούμε στο δεξί πόδι σηκώνοντας τα χέρια στην ανάταση, και “καρφώνουμε” τη μύτη του αριστερού ποδιού μπροστά από το δεξί (βήμα 10) πάτημα αριστερού πίσω στην προηγούμενη θέση (βήμα 11), αναπήδηση στο αριστερό και κάρφωμα της μύτης του δεξιού ποδιού μπροστά από το αριστερό (βήμα 12) πάτημα δεξιού πίσω στον τόπο (βήμα 13) αναπήδηση στο δεξί με κάρφωμα της μύτης του αριστερού μπροστά από το δεξί (βήμα 14), πάτημα αριστερού πίσω στον τόπο δηλ. στην νοητή περιφέρεια του κύκλου (βήμα 15) αναπήδηση στο αριστερό και κάρφωμα της μύτης του δεξιού ποδιού μπροστά από το αριστερό (βήμα 16). Στα τελευταία βήματα-αναπηδήσεις ο κορμός παραμένει σταθερός και έχουμε μια κυκλική κίνηση από τη μέση και κάτω όταν οι μύτες των ποδιών καρφώνουν μπροστά).
Μεικτός δεξιόστροφος χορός που έχει 12 βήματα και η αρχική λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες. Παράλληλα με τον βηματισμό υπάρχει μία κίνηση των χεριών από πάνω προς τα κάτω, ενώ από το πέμπτο βήμα και μετά τα χέρια βρίσκονται στην ανάταση. Σε όλη την διάρκεια του χορού το σώμα είναι στραμμένο προς το κέντρο του κύκλου.
Πάτημα δεξιού ποδιού στην διάσταση λοξά δεξιά και λίγο πιο πίσω προς την νοητή περιφέρεια στην οποία κινείται ο χορός (βήμα 1) πάτημα αριστερού ποδιού στην διάσταση δεξιά μπροστά από το δεξί με ταυτόχρονη κίνηση των χεριών από πάνω προς τα κάτω (βήμα 2) πάτημα δεξιού ποδιού δεξιά με κίνηση των χεριών προς τα πάνω (βήμα 3) πάτημα αριστερού ποδιού αριστερά με κίνηση των χεριών προς τα κάτω (βήμα 4), πάτημα-αναπήδηση στο δεξί ενώ τα χέρια ανεβαίνουν στην ανάταση και παραμένουν εκεί μέχρι το τέλος του χορευτικού μοτίβου (βήμα 5) το αριστερό προβάλλει λοξά αριστερά προς το κέντρο του κύκλου και ξεδιπλώνει στον αέρα σαν να ποδηλατεί (βήμα 6) πάτημα-αναπήδηση αριστερού στον τόπο (βήμα 7) προβολή δεξιού λοξά δεξιά που ξεδιπλώνει στον αέρα σαν να ποδηλατεί (βήμα 8) πάτημα-αναπήδηση δεξιού στον τόπο (βήμα 9) προβολή αριστερού λοξά αριστερά που ξεδιπλώνει στον αέρα σαν να ποδηλατεί (βήμα 10) πάτημα-αναπήδηση αριστερού στον τόπο (βήμα 11) προβολή δεξιού λοξά δεξιά που ξεδιπλώνει στον αέρα σαν να ποδηλατεί (βήμα 12).
Λαογραφικά στοιχεία
Η προέλευση του χορού είναι από το Κάρς επειδή χορευόταν κυρίως από Έλληνες που έλκουν την καταγωγή τους από τον Καύκασο και την πρώην ΕΣΣΔ. Θεωρείται ότι είναι μια παραλλαγή του χορού Κότσαρι-για τον οποίο-εικάζεται ότι το όνομα του προέρχεται από τον τρόπο που αυτός χορεύεται. Συγκεκριμένα, τα δύο κουτσά βήματα (κοτσά) εκτελούνται στα πρώτα τέσσερα μέτρα του χορού με χτύπημα της φτέρνας (στα Ποντιακά κότσ’ ) στο έδαφος ενώ το άλλο πόδι ταυτόχρονα άρετε (δηλαδή ο χορός άρει το κότς΄ έτσι προκύπτει το Κότσαρι. Στο Τρία τη Κότσαρι εκτελούνται τρία (κοτσά) βήματα στα πρώτα έξι μέτρα του χορού.
Το Τρία τη Κότσαρι παίζεται από όλα τα μουσικά όργανα χωρίς τραγούδι. Οι Αρμένιοι τον χορό αυτόν τον ονομάζουν Κοτσαρί για τον οποίον υπάρχουν πολλές παραλλαγές με την ονομασία αυτή ενώ και το ύφος είναι επίσης τελείως διαφορετικό.
Χορογραφία
Ο χορός είναι μεικτός κινείται και προς τα αριστερά αλλά και προς τα δεξιά, έχει 10 βήματα η λαβή είναι από τους ώμους, ενώ ο ρυθμός είναι εξάσημος 6/8 (3-3).
Αριστερόστροφη φορά του χορού: Πάτημα-χτύπημα του αριστερού ποδιού στην διάσταση αριστερά στην νοητή περιφέρεια στην οποία κινείται ο χορός και ταυτόχρονη άρση του δεξιού προς τα πλάγια με τσάκισμα-λύγισμα του γόνατος (βήμα 1) πάτημα δεξιού ποδιού στον τόπο με ταυτόχρονη άρση του αριστερού με κάμψη από το γόνατο (βήμα 2) πάτημα-χτύπημα του αριστερού ποδιού στην διάσταση αριστερά και ταυτόχρονη άρση του δεξιού προς τα πλάγια με τσάκισμα-λύγισμα του γόνατος (βήμα 3) επαναλαμβάνεται μια ακόμα φορά αυτό το κινητικό μοτίβο (βήματα 4 και 5) κλότσημα δεξιού ποδιού λοξά αριστερά προς το κέντρο του κύκλου μπροστά και πάνω από το αριστερό (βήμα 6). Πάτημα δεξιού ποδιού προς τα δεξιά και λίγο πιο μπροστά από το αριστερό (βήμα 7) πάτημα του αριστερού ποδιού πίσω από το δεξί (βήμα 8) πάτημα δεξιού στην διάσταση δεξιά (βήμα 9) και κλείσιμο αριστερού δίπλα στο δεξί (βήμα 10). Θα πρέπει να υπενθυμιστεί ότι τα κοτσά βήματα δηλαδή αυτά που γίνονται προς τα αριστερά είναι μεγαλύτερα από αυτά που γίνονται προς τα δεξιά.
Δεξιόστροφη φορά του χορού: τα κοτσά βήματα εκτελούνται λοξά αριστερά (διαγώνια) προς το κέντρο του κύκλου (βήματα 1-5) στην συνέχεια ο χορός είναι ακριβώς ο ίδιος με την διαφορά ότι αυτά τα βήματα που γίνονται προς τα δεξιά είναι μεγαλύτερα από αυτά που γίνονται προς το κέντρο του κύκλου.
Λαογραφικά στοιχεία
Πατούλα είναι η ονομασία του χορού στον Δυτικό Πόντο και μεταφορικά σημαίνει την γυναίκα που έχει λευκό δέρμα, την κατάλευκη, την αφράτη, την τροφαντή δηλαδή την παχουλή. Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα οι «πατούλες» ήταν αξεπέραστες, ασυναγώνιστες αφού οι περισσότεροι νέοι που ήταν σε ηλικία γάμου ήθελαν να τις παντρευτούν. Πατούλα επίσης έλεγαν και το λευκό πρόβατο. (Ιστορικόν Λεξικόν της Ποντιακής Διαλέκτου, Α. Παπαδόπουλου, τόμος Β).
Στον Ανατολικό Πόντο ο ίδιος χορός λεγόταν Πιπιλομάταινα ή Πιπιλο(μ)μάταινα που έδωσε και την ονομασία του χορού από τους στίχους του ομώνυμου τραγουδιού:
Την πιπιλομμάταιναν
ούι αναθεμ΄άτεναν
αν ΄κι δίτε μ΄άτεναν
φυγαδιαζομ΄ άτεναν.
Πιπιλομάτης στην Ποντιακή διάλεκτο σημαίνει «κουκουτσομάτης» (αυτός δηλαδή που έχει μικρά μάτια σαν κουκούτσια).
Με μικρή χορευτική παραλλαγή και με διαφορετική μουσική συναντάμε τον ίδιο χορό στην Γαλίανα με την ονομασία Κόρη Κοπέλα. Τιβ Τιβ Τιβ Τάνα τον έλεγαν στην ευρύτερη περιοχή της Ματσούκας.
Χορογραφία
Εύθυμος δεξιόστροφος χορός που έχει 8 βήματα και η αρχική λαβή είναι από τους ώμους, τον συναντάμε όμως με μικρές παραλλαγές όσων αφορά την θέση των ποδιών. Για παράδειγμα το βήματα (4ο και 8ο) μπορεί να είναι τονισμένα αφού μπορεί να εκτελούνται με φορά από πίσω προς τα εμπρός ή ο χορός να χορεύεται και στον τόπο.
Ο χορός ξεκινά με το δεξί πόδι να πατά δεξιά προς την νοητή περιφέρεια του κύκλου ακολουθεί πάτημα του αριστερού μπροστά από το δεξί και στην συνέχεια του δεξιού μπροστά από το αριστερό (βήματα 1-3) σταμάτημα και αλλαγή κατεύθυνσης του σώματος προς τα αριστερά (βήμα 4). Όμοια ξεκινά το αριστερό και πατά αριστερά προς την νοητή περιφέρεια του κύκλου στην συνέχεια το δεξί πατά μπροστά από το αριστερό και μετά το αριστερό μπροστά από το δεξί (βήματα 5-7) ακολουθεί σταμάτημα και αλλαγή κατεύθυνσης του σώματος προς τα δεξιά (βήμα 8). Όταν ο χορός κινείται προς τα δεξιά η φορά τους σώματος είναι λοξός δεξιά και τα βήματα 5-8 γίνονται στον τόπο, ενώ όταν κινείται αριστερά η φορά του σώματος είναι λοξός αριστερά.
Ο ρυθμός είναι εννεάσημος 9/8 (2-2-2-3) και παίζεται από όλα τα μουσικά όργανα.
Καράπουνάρ (Karapinar) είναι ένα χωριό της Μπάφρας με μεγάλη συμμετοχή των αντρών του στο αντάρτικο, που στις αρχές της δεκαετίας του 1910 είχε 800 κατοίκους. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος πυρπολήθηκε και καταστράφηκε πολλές φορές από τους Τούρκους (1917, 1919, 1921). Την τελευταία φορά οι Τούρκοι αφού περικύκλωσαν το χωριό συνέλαβαν όσα γυναικόπαιδα δεν πρόλαβαν φύγουν και να κρυφτούν στο βουνό, αφού κακοποίησαν τις γυναίκες έκλεισαν 62 από αυτές στην εκκλησία του χωριού και τις έκαψαν. Όσες γλύτωσαν κρύφτηκαν μέσα στον κάμπο και όταν έβλεπαν κάποιον γνωστό κουνούσαν τα μαντήλια τους για να μην εντοπιστούν από τους τούρκους. Τελικά από όλο το χωριό σώθηκαν μόνο 120 άτομα. Για να τιμήσουν τις κοπέλες που βρήκαν αυτόν τον μαρτυρικό θάνατο χόρεψαν αυτόν τον χορό (Ν. Ζουρνατζίδης, Συμβολή στην Έρευνα του Ποντιακού Χορού) .
Παίζεται συνήθως με ζουρνά, νταούλι ή και λύρα. Ο ρυθμός είναι εννεάσημος 9/8 (3-2-2-2).
Χορογραφία
Μεικτός δεξιόστροφος χορός που έχει 11 βήματα και η αρχική λαβή είναι από τις παλάμες με τους αγκώνες λυγισμένους παράλληλα στο σώμα. Οι χορευτές κρατούν μαντήλια. Πάτημα-λύγισμα δεξιού ποδιού στην διάσταση δεξιά (βήμα 1) το αριστερό περνά πίσω από το δεξί και τα χέρια αιωρούνται προς τα πίσω (βήμα 2) πάτημα-αναπήδηση δεξιού στην διάσταση δεξιά με τα χέρια να επιστρέφουν στην αρχική θέση (βήμα 3). Στα βήματα αυτά το σώμα έχει μία έντονη κάμψη προς τα εμπρός. Δύο αναπηδήσεις στο δεξί με προβολή του αριστερού ποδιού τεντωμένο προς το κέντρο του κύκλου (βήματα 4 και 5), διπλή αναπήδηση αριστερού με προβολή του δεξιού ποδιού τεντωμένο προς το κέντρο του κύκλου (βήματα 6 και 7). Εκτελούνται άλλες 2 αναπηδήσεις και το δεξί και άλλες δύο για το αριστερό (βήματα 8-11). Όλες οι αναπηδήσεις βήματα γίνονται στον τόπο.
26.Κοτσιχτόν Ομάλ΄ Κερασούντας (Kotsihton Omal Giresun)
Λαογραφικά στοιχεία
Ονομάστηκε Κοτσιχτόν γιατί σε κάθε πάτημα του δεξιού ή του αριστερού ποδιού στο έδαφος υπάρχει μια αναπήδηση που μοιάζει με Κουτσό. Χορευόταν με μικρές παραλλαγές σε ολόκληρο τον Πόντο και ανάλογα με την περιοχή που χορευόταν έπαιρνε και το όνομά του. Έτσι στην Σαμψούντα, στα Θεμισκύρα, στη Φάτσα, στην Οινόη κ.λ.π., λεγόταν Ομάλ Τσαινικίας, στην Νικόπολη τον έλεγαν Ομάλιν, στο Άκνταγ Μα(ν)τέν Τσαραχότ, Αρχουλαμά στην Μπάφρα, Φούλουρ Φούλουρ στην Τραπεζούντα Εμπρο-πίς στην Αργυρούπολη, Χοροντικόν στο Σταυρίν (ορισμένα στοιχεία είναι παρμένα από το βιβλίο του Ν. Ζουρνατζίδη, Συμβολή στην Έρευνα του Ποντιακού Χορού).
Χορογραφία
Μεικτός δεξιόστροφος χορός που χορεύεται σε κλειστό κύκλο, έχει 6 βήματα και η λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια στην ανάταση.
Αναπήδηση στο αριστερό με ταυτόχρονη προβολή στον αέρα του δεξιού ποδιού που είναι λυγισμένο στο γόνατο και σημαδεύει το κέντρο του κύκλου (βήμα 1) στην συνέχεια το πόδι αυτό προσγειώνεται στο έδαφος και εκτελεί ένα δεξί τριαράκι στον τόπο (πάτημα στο δεξί-πάτημα στο αριστερό-πάτημα στο δεξί, βήματα 2 και 3), αναπήδηση στο δεξί με ταυτόχρονη προβολή στον αέρα του αριστερού ποδιού που είναι λυγισμένο στο γόνατο και σημαδεύει το κέντρο του κύκλου (βήμα 4) το πόδι αυτό προσγειώνεται στο έδαφος και εκτελεί ένα αριστερό τριαράκι στον τόπο (πάτημα στο αριστερό-πάτημα στο δεξί-πάτημα στο αριστερό, βήματα 5 και 6).
Ο ρυθμός του χορού είναι εννεάσημος 9/8.
Λαογραφικά στοιχεία
Η ονομασία του χορού πιθανώς να προέρχεται από τη λέξη “σαρματσούκ”, η οποία στη τούρκικη γλώσσα σημαίνει γενικά το αναρριχώμενο φυτό, ενώ αρματσούκ ονομάζουν και την μύτη του στόχαστρου στο τουφέκι. Ελματσούκ, στη τούρκικη γλώσσα σημαίνει, “μικρή μηλιά ή μικρό μήλο”. Το Αρματσούκ ή Ελματσούκ είναι χορός έντονος, δυναμικός, χορεύτηκε από Πόντιους των περιοχών Κάρς και Σεβάστειας που σαν κύριο όργανο συνοδείας χρησιμοποιούσαν την λύρα-χωρίς τραγούδι-και λιγότερο τα υπόλοιπα.
Χορογραφία
Είναι μεικτός δεξιόστροφος, κυκλικός χορός και η αρχική λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια παράλληλα προς το σώμα. Τα βήματά του χορού είναι 14 και ο ρυθμός του 2/4 ή 4/8 (2-2).
Με το δεξί πόδι να προπορεύεται του αριστερού και το σώμα να έχει φορά προς την νοητή περιφέρεια του κύκλου στην οποία κινείται ο χορός κάνουμε 4 βήματα, προς τα δεξιά (βήματα 1-4). Πάτημα-χτύπημα του δεξιού ποδιού προς το κέντρο του κύκλου με ταυτόχρονη στροφή του σώματος και αιώρηση των χεριών από πίσω προς τα εμπρός (βήμα 5) ανασηκώνεται το αριστερό στον αέρα και τα χέρια λυγίζουν στους αγκώνες (βήμα 6) . το ίδιο πόδι πατά μπροστά από το δεξί (βήμα 7) ανασηκώνεται το δεξί λυγισμένο στο γόνατο (βήμα 8) και πατά στον τόπο (βήμα 9) ανασηκώνεται το αριστερό λυγισμένο στο γόνατο (βήμα 10) προβολή της φτέρνας προς το έδαφος μπροστά από το δεξί (βήμα 11) ανασηκώνεται στην συνέχεια το ίδιο πόδι, δηλαδή το αριστερό λυγισμένο στο γόνατο (βήμα 12) και επαναλαμβάνεται η τελευταία κίνηση του αριστερού ποδιού για μία ακόμη φορά (βήματα 13 και 14).
Το Κελκίτ είναι η μεγαλύτερη κωμόπολη του Νομού Αργυρούπολης στον Πόντο (μεταξύ Σεβάστειας και Νικόπολης). Η περιοχή αυτή κατοικούνταν από έλληνες κατά την βυζαντινή περίοδο της Αυτοκρατορίας των Κομνηνών. Ο ελληνισμός της περιοχής άρχισε αν μειώνεται μετά την οθωμανική κατοχή, ιδίως μετά τον ρωσοτουρκικό πόλεμο το 1828. Πριν από το 1923 υπήρχαν τα παρακάτω ελληνικά χωριά: Τσαμούρκιοι, Χιών και Κοτύλια τα οποία όλα μαζί αριθμούσαν περίπου 100 οικογένειες. (Αν. Πόντος Σάββας Καλεντερίδης).
Λαογραφικά στοιχεία
Η ονομασία του χορού Κελκίτ στην Τούρκικη γλώσσα σημαίνει (Κέλ: έλα Κίτ: φύγε) δηλαδή έλα και φύγε. Ο χορός παίζεται συνήθως με ζουρνά ή λύρα και συνοδεύεται από νταούλι χωρίς τραγούδι.
Χορογραφία
Μεικτός αριστερόστροφος χορός που χορεύεται σε κλειστό κύκλο, έχει 6 βήματα και η αρχική λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια παράλληλα προς το σώμα.
Πάτημα δεξιού ποδιού λοξά αριστερά προς το κέντρο του κύκλου (βήμα 1) πάτημα αριστερού προς τα αριστερά (βήμα 2) πάτημα δεξιού ποδιού στην διάσταση αριστερά (το πόδι αυτό παραμένει σταθερά μπροστά από το αριστερό βήμα3) πάτημα αριστερού στην διάσταση αριστερά (βήμα 4). Πάτημα δεξιού ποδιού πίσω στην νοητή περιφέρεια στην οποίας κινείται ο χορός (βήμα 5) κλείσιμο αριστερού ποδιού δίπλα στο δεξί (βήμα 6). Στα πρώτα 4 βήματα ο κορμός στρέφεται προς τα αριστερά και πιο συγκεκριμένα ο δεξιός ώμος προβάλει προς το κέντρο του κύκλου, ενώ στα υπόλοιπα βήματα επιστέφει στην αρχική θέση (ο χορευτής βλέπει το κέντρο του κύκλου). Σε όλη την διάρκεια του χορού τα βήματα εκτελούνται με ένα ήπιο σουστάρισμα.
Λαογραφικά στοιχεία
Η χορογραφία του χορού ανήκει στον Μιχάλη Καραβελά και τον Μάκη Πετρίδη την δεκαετία του 60, στην Καλλιτεχνική Στέγη Βορείου Ελλάδος για να καλύψει της ανάγκες μιας εκδήλωσης στην Αμερική. Συνήθως χορεύεται πριν από την Λετσίνα σε πολύ αργό ρυθμό ενώ όταν αλλάζει ο ρυθμός χορεύεται η Λετσίνα. Μπορεί να παίζεται από όλα τα μουσικά όργανα και με κλαρίνο και δεν συνοδεύεται από τραγούδι.
Ένας άλλος χορός με την ονομασία Λέτσι χορεύεται στην Νέα Τραπεζούντα της Κατερίνης, επειδή οι Οφλήδες (κάτοικοι του Όφεως στον Πόντο) της Νέας Τραπεζούντας έμαθαν τον χορό από τους Κιμισχαναλήδες (κάτοικοι της Αργυρούπολης του Πόντου) όταν το πρώτο διάστημα που ήρθαν στην Ελλάδα ήταν κάτοικοι του Παραδεσίου της Δράμας (στοιχεία παρμένα από την 2η Πανελλήνια Ημερίδα – Σεμινάριο Χορού της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος, πρώτο μέρος ερωτήσεων που έγινε στις 5/11/2010 στην Κιβωτό της Κοζάνης).
Χορογραφία
Αριστερόστροφος μεικτός χορός που χορεύεται σε κλειστό κύκλο, έχει 10 βήματα και η αρχική λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια παράλληλα προς το σώμα.
Στρίψιμο του σώματος προς τα αριστερά με έντονο σκύψιμο του κορμού από την μέση και πάτημα με την μύτη του δεξιού ποδιού στην διάσταση αριστερά στην νοητή περιφέρεια του κύκλου που κινείται ο χορός (βήμα 1), πάτημα ολόκληρου του δεξιού πέλματος στο δάπεδο καθώς εκτελείται πάτημα με την μύτη του αριστερού ποδιού στην διάσταση λοξά αριστερά μαζί με τον κορμό (βήμα 2) πάτημα ολόκληρου του αριστερού πέλματος στο δάπεδο καθώς εκτελείται πάτημα με την μύτη του δεξιού ποδιού λοξά δεξιά μαζί με τον κορμό (βήμα 3) αλλαγή κατεύθυνσης κατά 180 μοίρες με άξονα περιστροφής το δεξί πόδι καθώς το πρόσωπο κοιτάζει προς την δεξιά πλευρά του κύκλου με προβολή της μύτης του αριστερού ποδιού στην διάσταση δεξιά (βήμα 4) πάτημα δεξιού ποδιού δίπλα στο αριστερό (βήμα 5) πάτημα αριστερού στον τόπο με αλλαγή κατεύθυνσης, το πρόσωπο κοιτάζει το κέντρο του κύκλου και προβολή της μύτης του δεξιού ποδιού προς το κέντρο του κύκλου (τα χέρια αιωρούνται τώρα προς τα πίσω βήμα 6) πάτημα δεξιού ποδιού πίσω και προβολή της μύτης του αριστερού προς το κέντρο του κύκλου (τα χέρια αιωρούνται από πίσω προς τα εμπρός βήμα 7) πάτημα αριστερού ποδιού πίσω στον τόπο και προβολή της μύτης του δεξιού ποδιού προς το κέντρο με κυκλική κίνηση καθώς τα χέρια ανεβαίνουν στην ανάταση (βήμα 8) κατά τον ίδιο τρόπο προβάλει το αριστερό προς το κέντρο του κύκλου (βήμα 9) και στο βήμα 10 προβάλει η μύτη του δεξιού. Στα βήματα που γίνονται προς τα αριστερά τα χέρια είναι παράλληλα προς το σώμα.
Ο ρυθμός είναι επτάσημος 7/8 (2-2-3).
Μονόν Χορόν ή (Τέκ Καϊτέ) στην Τούρκικη Γλώσσα είναι χορός που χορεύτηκε στα βουνά της Μπάφρας το 1919 όταν οι αντάρτες πέτυχαν σπουδαία νίκη εναντίον των Τούρκων που είχαν καταυλιστεί στην κωμόπολη Τσαγκούρ. Μετά την νίκη πρώτος έσυρε το χορό ο δεσπότης της Μπάφρας Ευθύμιος Αγριτέλης ο οποίος κατεύθυνε την πολεμική επιχείρηση . Τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιούσαν ήταν ο ζουρνάς με το νταούλι και η λύρα. Ο χορός δεν συνοδεύεται απο τραγούδι (Στοιχεία παρμένα από το βιβλίο του Ν. Ζουρνατζίδη Συμβολή στην Έρευνα του Ποντιακού Χορού).
Χορογραφία
Μεικτός δεξιόστροφος χορός που χορεύεται σε κλειστό κύκλο και έχει 6 βήματα. Η λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια παράλληλα προς το σώμα. Πάτημα δεξιού ποδιού στην διάσταση δεξιά πάνω στην νοητή περιφέρεια του κύκλου που κινείται ο χορός με τα χέρια να αιωρούνται προς τα πίσω (βήμα 1) το αριστερό πόδι περνά πίσω από το δεξί τα χέρια αιωρούνται προς τα εμπρός (βήμα 2) πάτημα-αναπήδηση του δεξιού ποδιού στην διάσταση δεξιά προς την νοητή περιφέρεια του κύκλου τα χέρια αιωρούνται προς τα πίσω (βήμα 3) άρση του αριστερού με ήπιο λάκτισμα ευθεία μπροστά τα χέρια αιωρούνται προς τα εμπρός (βήμα 4) πάτημα-αναπήδηση στον τόπο του αριστερού ποδιού (βήμα 5, τα χέρια προς τα πίσω) άρση του δεξιού με ήπιο λάκτισμα ευθεία μπροστά (βήμα 6 τα χέρια αιωρούνται προς τα εμπρός). Ο ρυθμός είναι δίσημος 2/4 ή 4/8 (2-2).
31.Κωνσταντίν Σάββας Μπάφρας (Konstantin Savas Bafra)
Λαογραφικά στοιχεία
Η ονομασία του χορού προήλθε από τον φρούραρχο Μπάφρας & Σαμψούντας τον Κωνσταντίν Σάββα που και ήθελε να δημιουργήσει δικό του κράτος στην περιοχή που εξουσίαζε. Από την άλλη μεριά ο Αλέξιος Κομνηνός θέλησε να δημιουργήσει την αυτοκρατορία του (της Τραπεζούντας) και έτσι ήρθε σε αντίθεση με τον Κωσταντίν Σάββα. Στις μεταξύ τους συζητήσεις για δημιουργία ενιαίου κράτους άλλοτε συμφωνούσαν και άλλοτε διαφωνούσαν. Αυτήν ακριβώς την αναποφασιστικότητα στην στάση τους οι Μπαφραίοι την μετέτρεψαν σε χορό προς τιμήν του φρούραρχου που πλέον τον αποκαλούσαν Οσμάν Αγά για να μην προκαλούν τους Τούρκους.
Τα βήματα του χορού ήταν γνωστά σε ολόκληρο τον Πόντο αφού τον συναντάμε με διαφορετικές ονομασίες. Στο Κάρς τον αποκαλούσαν Τσοκμέ, Φόνα στην Αργυρούπολη , Αρμενίτ’ σσας στην Γαλίανα, Καβαζίτας στην Κερασούντα. Σαν όργανο συνοδείας χρησιμοποιείται συνήθως ο ζουρνάς και το νταούλι ή λύρα (στοιχεία παρμένα από το βιβλίο του Ν. Ζουρνατζίδη Συμβολή στην Έρευνα του Ποντιακού Χορού).
Ο ρυθμός είναι τετράσημος 4/4 (2-2).
Χορογραφία
Μεικτός χορός που έχει 4 βήματα (ένα τριαράκι μπροστά και ένα πίσω), το σώμα είναι στητό και η λαβή είναι από τους ώμους ή από την μέση σαν αγκαλιά. Χορεύεται και προς τα δεξιά αλλά και προς τα αριστερά σε κλειστό κύκλο. Όταν πηγαίνει προς τα δεξιά προπορεύεται το αριστερό πόδι ενώ προς τα αριστερά το δεξί. Το σώμα έχει μια φορά προς τα δεξιά (περιγραφή χορού που κινείται δεξιόστροφα), πάτημα αριστερού ποδιού με κατεύθυνση το κέντρο του κύκλου (1ο βήμα) (2ο βήμα) ακολουθεί πάτημα-σουστάρισμα με την μύτη του δεξιού ποδιού κοντά και πίσω από το δεξί (ένας χρόνος). Πάτημα δεξιού ποδιού προς την νοητή περιφέρεια του κύκλου (3ο βήμα) και (4ο βήμα) πάτημα-σουστάρισμα αριστερού ποδιού προς τα πίσω αλλά μπροστά από το δεξί (2ος χορευτικός χρόνος).
Περιγραφή χορού που κινείται αριστερόστροφα, το σώμα έχει φορά προς τα αριστερά. Πάτημα δεξιού ποδιού με κατεύθυνση το κέντρο του κύκλου (1ο βήμα) (2ο βήμα) ακολουθεί πάτημα-σουστάρισμα με την μύτη του αριστερού ποδιού κοντά και πίσω από το δεξί (1ος χρόνος). Πάτημα αριστερού ποδιού προς την νοητή περιφέρεια του κύκλου (3ο βήμα) και (4ο βήμα) πάτημα-σουστάρισμα δεξιού ποδιού προς τα πίσω αλλά μπροστά από το αριστερό (2ος χορευτικός χρόνος).
Θανατί΄ Λάγγεμαν ή Κιζλάρ Χοπλαμασί που στην Τουρκική γλώσσα σημαίνει «Πήδημα Κοριτσιών» ή Κιζλάρ Καϊτεσί δηλαδή «μουσικός σκοπός των κοριτσιών» είναι χορός που χόρευαν στην Μπάφρα για να τιμήσουν τις 25-30 κοπέλες από το χωριό Ασάρ που το 1680 προτίμησαν να πέσουν σε γκρεμό ύψους 150 μέτρων από το θρυλικό κάστρο του Ασάρκαλέ (Asarakle), όπου είχαν καταφύγει και κρύβονταν μαζί με άλλους 2000 για να γλυτώσουν την αιχμαλωσία και την ατίμωση από τους Τούρκους. Το κάστρο άντεξε την πολιορκία των Τούρκων 48 ημέρες. Στο διάστημα αυτό κάποιοι από τους 2000 έγκλειστους πέθαναν από ασιτία με αποτέλεσμα οι υπόλοιποι να αποφασίσουν να παραδοθούν. Μερικές κοπέλες προτίμησαν τον θάνατο. Έτσι μετά από την αυτοθυσία των κοριτσιών το κάστρο ονομάστηκε Κίζ καλεσί (Kiz Kalesi) δηλαδή το «Το Κάστρο των Κοριτσιών». Ο χορός αναπαριστά την κίνηση της κοπέλας καθώς πηδούσε στο κενό για να συναντήσει τον θάνατο στα απότομα και κοφτερά βράχια. Τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιούσαν ήταν ο ζουρνάς με το νταούλι και λιγότερο η λύρα.
Χορογραφία
Μεικτός δεξιόστροφος χορός που έχει 10 βήματα και η λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια παράλληλα προς το σώμα ή στην ανάταση.
Πάτημα δεξιού ποδιού στην διάσταση δεξιά πάνω στην νοητή περιφέρεια του κύκλου που κινείται ο χορός με τα χέρια να αιωρούνται προς τα πίσω (βήμα 1) το αριστερό πόδι περνά πίσω από το δεξί τα χέρια αιωρούνται προς τα εμπρός (βήμα 2) πάτημα-αναπήδηση του δεξιού ποδιού στην διάσταση δεξιά προς την νοητή περιφέρεια του κύκλου τα χέρια αιωρούνται προς τα πίσω (βήμα 3) άρση του αριστερού με ήπιο λάκτισμα ευθεία μπροστά τα χέρια αιωρούνται προς τα εμπρός (βήμα 4) πάτημα-αναπήδηση στον τόπο του αριστερού ποδιού (βήμα 5, τα χέρια προς τα πίσω) άρση του δεξιού με ήπιο λάκτισμα ευθεία μπροστά (βήμα 6 τα χέρια αιωρούνται προς τα εμπρός) πάτημα-αναπήδηση στον τόπο δεξιού ποδιού (βήμα 7 τα χέρια πίσω) άρση του αριστερού ποδιού με ήπιο λάκτισμα ευθεία μπροστά (βήμα 8 τα χέρια προς τα εμπρός) πάτημα-αναπήδηση στον τόπο αριστερού ποδιού (βήμα 9 με αιώρηση των χεριών προς τα πίσω) και άρση του δεξιού με ήπιο λάκτισμα ευθεία μπροστά (βήμα 10 τα χέρια προς τα εμπρός). Στην παραλλαγή του χορού με τα χέρια στην ανάταση στα πρώτα τέσσερα βήματα του χορού υπάρχει αιώρηση των χεριών πίσω-προς ενώ από το 5ο μέχρι το 10ο τα χέρια παραμένουν στην ανάταση.Ο ρυθμός είναι δίσημος 2/4 ή 4/8 (2-2).
Λαογραφία
Σαρί-γουζ΄ στην Τούρκικη γλώσσα σημαίνει ξανθό κορίτσι. Τα βήματα του χορού ήταν γνωστά σε ολόκληρο τον Πόντο γιατί αυτός χορευόταν με διαφορετικές παραλλαγές ή και μουσική σε αρκετές περιοχές του Πόντου (Κάρς, , Αργυρούπολη, Τραπεζούντα κ.α. ) αλλά στην Μπάφρα είχε τελείως διαφορετική μουσική και βήμα. Η μουσική παίζεται με ζουρνά νταούλι ή και λύρα έχει χαρακτηριστικό ηχόχρωμα και συνοδεύεται από τραγούδι. Τα αρχικά σκυψίματα του χορού, το αργό βήμα με το έντονο σουστάρισμα καθώς τα χέρια εμφανίζουν μια ενεργή συμμετοχή στην κίνηση του χορού (αιωρούνται από μπρός προς τα πίσω αρχικά τονίζοντας τα βήματα, ενώ στην συνέχεια είναι ελαφρώς λυγισμένα στην ανάταση) δίνουν ένα διαφορετικό κινητικό μοτίβο από τα υπόλοιπα Σαρί Κουζ΄. Επειδή πολλές φορές το ξανθό κορίτσι παρομοιάζεται με το ώριμο στάχυ λέγεται ότι συμβολίζει το θερισμό.
Χορογραφία
Δεξιόστροφος χορός που χορεύεται σε κλειστό κύκλο και έχει 12 βήματα. Η αρχική λαβή του χορού είναι με τα χέρια στην ανάταση αλλά και παράλληλα προς το έδαφος κατά την παράσταση. Τα χέρια αιωρούνται από το 2ο -5ο βήμα από μπρος προς τα πίσω καθώς ο κορμός είναι σκυμμένος προς τα εμπρός με φορά προς το κέντρο του κύκλου, ενώ από το 6ο-12ο ανεβαίνουν και είναι ελαφρώς λυγισμένα στην ανάταση με τον κορμό σε όρθια θέση.
Ο χορός ξεκινά με το δεξί πόδι να κινείται έξω από την νοητή περιφέρεια του κύκλου με το σώμα σε ελαφριά κάμψη πάτημα δεξιού ποδιού στην διάσταση πίσω λοξά δεξιά (βήμα 1) τα χέρια βγαίνουν μπροστά, πάτημα αριστερού ποδιού μπροστά από το δεξί προς τα δεξιά (τα χέρια αιωρούνται προς τα πίσω βήμα 2), πάτημα δεξιού ποδιού στην διάσταση δεξιά πίσω από το αριστερό (τα χέρια αιωρούνται προς τα εμπρός βήμα 3), πάτημα αριστερού προς τα δεξιά μπροστά από το δεξί τα χέρια αιωρούνται προς τα πίσω (βήμα 4), πάτημα αριστερού ποδιού πάνω στην νοητή περιφέρεια του κύκλου που κινείται ο χορός τα χέρια ανεβαίνουν προς την ανάταση (βήμα 5) πάτημα δεξιού ποδιού με την μύτη της πατούσας να κοιτά μπροστά προς την μεριά του αριστερού ποδιού ενώ τα χέρια έχουν ανέβει στην ανάταση (βήμα 6) επιστροφή του δεξιού στην αρχική θέση (βήμα 7) πάτημα αριστερού με την μύτη του πέλματος να ακουμπά στο έδαφος προς τα δεξιά (βήμα 8) επιστροφή στην αρχική θέση (βήμα 9) πάτημα δεξιού ποδιού με την μύτη της πατούσας να κοιτά μπροστά προς την μεριά του αριστερού ποδιού (βήμα 10) επιστροφή στην αρχική θέση (βήμα 11) πάτημα αριστερού ποδιού προς τα δεξιά (βήμα 12). Τα βήματα 6-12 γίνονται στον τόπο και τα χέρια κατεβαίνουν από την ανάταση για να κάνουν αιώρηση στο 2ο βήμα.
Ο ρυθμός του χορού είναι τετράσημος 4/4 (2-2) .
Το Τριπάτ είναι χορός που χορεύτηκε από Πόντιους που ήρθαν από την Πρώην Σοβιετική Ένωση. Την ονομασία του αυτή την πήρε στην Ελλάδα από τα τρία επιτόπια πατήματα της φτέρνας. Ο χορός παίζεται συχνότερα με λύρα και δεν συνοδεύεται από τραγούδι (στοιχεία παρμένα από το βιβλίο του Ν. Ζουρνατζίδη Συμβολή στην Έρευνα του Ποντιακού Χορού).
Χορογραφία
Μεικτός δεξιόστροφος χορός που έχει 12 βήματα. Η αρχική λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια παράλληλα προς το σώμα. Πάτημα-αναπήδηση με όλη την φτέρνα του δεξιού ποδιού στην διάσταση δεξιά με τα χέρια να αιωρούνται προς τα πίσω (βήμα 1) πάτημα-αναπήδηση του αριστερού ποδιού που περνάει πάνω από το δεξί με τα χέρια να αιωρούνται προς τα εμπρός (βήμα 2) πάτημα-αναπήδηση του δεξιού ποδιού στην διάσταση δεξιά με τα χέρια να αιωρούνται προς τα πίσω (βήμα 3). Τα βήματα αυτά εκτελούνται στην νοητή περιφέρεια του κύκλου που κινείται ο χορός. Προβολή του αριστερού ποδιού που είναι τεντωμένο λοξά δεξιά προς το κέντρο του κύκλου με την φτέρνα να χτυπά στο έδαφος ενώ τα χέρια λυγίζουν στους αγκώνες και είναι παράλληλα προς το σώμα (βήμα 4) επιστροφή του αριστερού δίπλα στο δεξί (η κίνηση να είναι ημικυκλική βήμα 5) πάτημα-αναπήδηση αριστερού και προβολή του δεξιού ποδιού τεντωμένο λοξά αριστερά προς το κέντρο του κύκλου (ημικυκλική κίνηση με την φτέρνα να χτυπά το έδαφος βήμα 6) επιστροφή του δεξιού δίπλα στο αριστερό (βήμα 7) πάτημα-αναπήδηση του δεξιού στον τόπο και προβολή του αριστερού όμοια όπως πριν (βήμα 8) επιστροφή του αριστερού δίπλα στο δεξί (βήμα 9) πάτημα-αναπήδηση του αριστερού στον τόπο και προβολή του δεξιού λοξά αριστερά προς το κέντρο του κύκλου που εκτελεί τρία χτυπήματα-πατήματα η φτέρνα στο έδαφος (βήματα 10-12). Από αυτά τα τελευταία βήματα πήρε την ονομασία του ο χορός. Σε όλη την διάρκεια που εκτελείται το κινητικό μοτίβο του χορού το πρόσωπο είναι στραμμένο προς το κέντρο του κύκλου.
Τα Τίταρα του Κάρς είναι χορός που χορεύτηκε από Πόντιους που ήρθαν από την Πρώην Σοβιετική Ένωση και εικάζεται ότι έλκει την καταγωγή του από την Αρμενία. Στην Ελλάδα ονομάστηκε και Διπλόν Κότσ΄ επειδή στο κινητικό μοτίβο του ο χορός μοιάζει με το Κότσ΄. Ο χορός παίζεται συχνότερα με λύρα και δεν συνοδεύεται από τραγούδι (στοιχεία παρμένα από το βιβλίο του Ν. Ζουρνατζίδη Συμβολή στην Έρευνα του Ποντιακού Χορού).
Χορογραφία
Μεικτός δεξιόστροφος χορός που έχει 18 βήματα. Η αρχική λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια παράλληλα προς το σώμα. Με φορά του σώματος προς τα δεξιά επάνω στην νοητή περιφέρεια του κύκλου που κινείται ο χορός και με ελαφρώς σκυμμένο το σώμα από την μέση κάνουμε τρία τριαράκια (προπορεύεται πάντα το δεξί πόδι βήματα 1-6). Μικρή αναπήδηση στο δεξί και προβολή του αριστερού ποδιού λοξά δεξιά προς το κέντρο του κύκλου με την φτέρνα να ακουμπά στο έδαφος ενώ τα χέρια λυγίζουν στους αγκώνες και είναι παράλληλα προς το σώμα (βήμα 7) επαναφορά του αριστερού δίπλα στο δεξί όπου εκτελείται επιτόπιο τριαράκι καθώς το σώμα αλλάζει φορά προς τα αριστερά (βήματα 8 και 9) μικρή αναπήδηση στο αριστερό και προβολή του δεξιού λοξά αριστερά προς το κέντρο του κύκλου με την φτέρνα να ακουμπά στο έδαφος (βήμα 10) επαναφορά του δεξιού δίπλα στο αριστερό επιτόπιο τριαράκι με το σώμα να στρέφεται δεξιά προς την μεριά που θα προβάλει το πόδι (βήματα 11 και 12) αναπήδηση στο δεξί και προβολή του αριστερού ποδιού λοξά δεξιά προς το κέντρο του κύκλου με την φτέρνα να ακουμπά στο έδαφος (βήμα 13) επαναφορά-επιτόπιο τριαράκι με στροφή του σώματος αριστερά (βήματα 14 και 15) αναπήδηση στο αριστερό και προβολή του δεξιού που εκτελεί τρία πατήματα η φτέρνα στο έδαφος (βήματα 16-18). Στα επιτόπια βήματα το πρόσωπο είναι στραμμένο προς το κέντρο του κύκλου.
Το Χαλάι είναι χορός που έλκει την καταγωγή του από την Καππαδοκία της Μικράς Ασίας όταν Έλληνες μεταλλωρύχοι από την Χαλδία μετοίκησαν το 1928-1930 σε μια περιοχή του ΝΔ Πόντου μεταξύ Σεβάστειας και Γιοζγάτης που λεγόταν Άκνταγ Μα(ν)τέν. Εκεί δημιουργήθηκε ένας από τους πλέον χαρακτηριστικούς χορούς της περιοχής όπου ο αργός βηματισμός, τα έντονα σκυψίματα όπως και τα χτυπήματα των ποδιών στο έδαφος από τους άντρες (λέγεται ότι αρχικά χορευόταν μόνο από άντρες και η λαβή ήταν από τους ώμους) η προβολή των ποδιών προς το κέντρο του κύκλου και η επιστροφή στην αρχική θέση σε συνδυασμό με συγκεκριμένη μελωδία γέννησαν έναν από τους ομορφότερους Ποντιακούς χορούς. Η ονομασία του χορού ήταν επίσης πολύ γνωστή στην περιοχή από τους γείτονες Καππαδόκες της Καισάρειας που με την λέξη Χαλάι εννοούν μια κατηγορία χορών αλλά και από τους Κούρδους που συνήθως την ταυτίζουν με τον χορό, δηλαδή υπονοούν ότι θέλουν να χορέψουν.
Χορογραφία
Μεικτός δεξιόστροφος κυκλικός χορός που έχει 6 βήματα και η λαβή είναι από τις παλάμες με τους αγκώνες λυγισμένους. Ο πρώτος κρατάει μαντίλι και ο ρυθμός του χορού είναι τετράσημος 4/4 (2-2).
Τα τρία πρώτα βήματα γίνονται λοξά δεξιά προς το κέντρο του κύκλου. Πάτημα δεξιού ποδιού στην διάσταση λοξά δεξιά προς το κέντρο (βήμα 1) πάτημα αριστερού πάνω από το δεξί απευθείας προς το κέντρο με ταυτόχρονη άρση του δεξιού (λυγισμένο στο ύψος του γονάτου) καθώς ο κορμός σκύβει προς τα εμπρός (βήμα 2) πάτημα (πάτημα-χτύπημα για τους άντρες) δεξιού ποδιού προς τα πίσω (βήμα 3) και άρση αριστερού ποδιού με τσάκισμα στο ύψος του γονάτου που κατευθύνεται μπροστά από την μύτη του δεξιού ποδιού (η φτέρνα του αριστερού να κοιτάζει προς τα αριστερά βήμα 4) πάτημα αριστερού ποδιού πίσω από το δεξί προς την αρχική θέση (βήμα 5) κλείσιμο δεξιού δίπλα στο αριστερό (βήμα 6).
Το Τέρς του Άκνταγ Μα(ν)τέν είναι μια μορφή Τρυγόνας που χορεύεται σε αργή μορφή, με διαφορετική όμως μουσική και έχει δύο παραλλαγές που δεν είναι ευρύτερα γνωστές. Έχει τα ίδια ακριβώς βήματα με την Τρυγόνα αλλά όταν κινείται ο χορός προς τα αριστερά σχηματίζει σαλίγκαρο (ανάποδη σπείρα), ενώ όταν κινείται προς τα δεξιά το σώμα μένει στητό-ορθό και το πόδι χτυπάει έντονα στο έδαφος. Ο πρώτος και ο τελευταίος κρατάνε μαντίλι, ενώ ο τελευταίος κατευθύνει το χορό. Όργανα συνοδείας είναι το βιολί, το ούτι ή το ντέφι αλλά και ο ζουρνάς με το νταούλι. Ο ρυθμός είναι πεντάσημος 5/8 (3-2).
Χορογραφία
(περιγράφεται ο χορός που κινείται αριστερά)
Μεικτός χορός που έχει 8 βήματα και χορεύεται σε ανοιχτό κύκλο. Η αρχική λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες.
Ο χορός ξεκινά με απότομο κοντινό πάτημα-αναπήδηση του δεξιού ποδιού προς το κέντρο του κύκλου και μικρή άρση του αριστερού με ταυτόχρονη κίνηση-αιώρηση των χεριών προς τα εμπρός (1ο βήμα) ακολουθεί επιτόπιο πάτημα με μεταφορά όλου του βάρους στο αριστερό πόδι που κινείται πάντα στην νοητή περιφέρεια του κύκλου με αιώρηση χεριών προς τα πίσω (2ο βήμα επιτόπιο), επιτόπιο πάτημα-ώθηση δεξιού ποδιού και μικρή άρση του αριστερού (το δεξί βρίσκεται ήδη προς το κέντρο του κύκλου και το αριστερό πίσω από το δεξί με αιώρηση των χεριών προς τα εμπρός βήμα 3) πάτημα-προσγείωση του αριστερού ποδιού στην διάσταση αριστερά τα χέρια λυγίζουν στους αγκώνες και είναι παράλληλα προς το σώμα (βήμα 4) ενώ το σώμα αποκτά φορά λοξά αριστερά προς την μεριά που κινείται ο χορός. Στα τρία επιτόπια βήματα με τα οποία ξεκινά ο χορός το σώμα έχει φορά προς το κέντρο του κύκλου.
Πάτημα-ώθηση στο δεξιό πόδι (τα αριστερό βρίσκεται σε μικρή άρση βήμα 5) προσγείωση-πάτημα στο αριστερό με μετακίνηση προς τα αριστερά (6ο βήμα το δεξί τώρα είναι σε άρση), πάτημα –ώθηση επιτόπου στο δεξί (τα αριστερό είναι σε μικρή άρση λυγισμένο βήμα 7) προσγείωση-πάτημα στο αριστερό με μετακίνηση προς τα αριστερά στην διάσταση (βήμα 8).
38.Τίκ – Από Πάν΄ και Κά Ματσούκας (Apo Pan kai Ka Maçka)
Λαογραφικά στοιχεία
Το Από Πάν΄ Και Κά δηλαδή τον Αγκαλιαστό χορό της Γαλίανας οι κάτοικοι του Κοσμά της Ματσούκας σημερινοί κάτοικοι του Κεχρόκαμπου Καβάλας τον ονομάζουν Καπικεέτ΄ κον. Τά όργανα που συνόδευαν τον χορό ήταν συνήθως η λύρα η γκάιντα, ο ζουρνάς με συνοδεία το νταούλι. Ο χορός ή πιο σωστά η χορευτική διαδικασία η έκφραση συνοδεύεται από το τραγούδι:
Εχκ΄έρται ο Γιακούμπ αγάς, Ελένε μου
Τέρεν την ΄τοιμασία σ΄, ώφ, ώφ που το χόρευαν κατά την διάρκεια ενός γλεντιού ή κατά την επιστροφή στα σπιτια τους από την διασκέδαση από ένα άλλο μέρος. (Στοιχεία παρμένα από το βιβλίο του Ν. Ζουρνατζίδη: Συμβολή στην Έρευνα του Ποντιακού Χορού).
Χορογραφία
O χορός είναι μεικτός, συνήθως επιτόπιος, χορεύεται σε κλειστό κύκλο, έχει 4 βήματα τα οποία μπορούν να μετρηθούν σαν (2 δυαράκια) ή (2 τριαράκια) και ή αρχική λαβή αγκάλιασμα των χορευτών από την μέση.
Πάτημα δεξιού ποδιού στην διάσταση δεξιά της νοητής περιφέρειας. Κλείσιμο του αριστερού ποδιού δίπλα στο δεξί (βήματα 1 και 2). Πάτημα αριστερού ποδιού αριστερά στην διάσταση της νοητής περιφέρειας και κλείσιμο δεξιού δίπλα στο αριστερό (βήματα 3 και 4).
Η χορευτική παραλλαγή (φιγούρα) αποτελεί έναν νεοτερισμό μια νεότερη προσθήκη. Ήπιο λύγισμα-κάμψη και τον δύο γονάτων με μικρή αναπήδηση στην διάσταση δεξιά δεξιού ποδιού με ταυτόχρονο λύγισμα του αριστερού από το γόνατο (βήμα 1) κλείσιμο αριστερού ποδιού δίπλα στο δεξί (βήμα 2). Λύγισμα-κάμψη και τον δύο γονάτων με μικρή αναπήδηση στην διάσταση αριστερά του αριστερού ποδιού με ταυτόχρονο λύγισμα του δεξιού από το γόνατο (βήμα 4) κλείσιμο δεξιού ποδιού δίπλα στο αριστερό (βήμα 4).
Σαρί-γουζ΄ στην Τούρκικη γλώσσα σημαίνει ξανθό κορίτσι. Τα βήματα του χορού ήταν γνωστά σε ολόκληρο τον Πόντο γιατί αυτός χορευόταν με διαφορετικές παραλλαγές ή και μουσική σε αρκετές περιοχές του Πόντου (Κάρς, , Αργυρούπολη, Μπάφρα κ.α. Σημείωση: πληροφορίες παρμένες από το βιβλίο του Ν. Ζουρνατζίδη Συμβολή στην Έρευνα του Ποντιακού Χορού). Επειδή πολλές φορές το ξανθό κορίτσι παρομοιάζεται με το ώριμο στάχυ λέγεται ότι συμβολίζει το θερισμό.
Χορογραφία
Δεξιόστροφος χορός που χορεύεται σε κλειστό κύκλο με τα χέρια παράλληλα προς το σώμα και έχει 12 βήματα.
Ο χορός ξεκινά με το δεξί πόδι να κινείται προς την νοητή περιφέρεια του κύκλου με το σώμα σε ελαφριά κάμψη και να εκτελούνται δύο τριαράκια προσέχοντας το πόδι που ακολουθεί να μην προσπερνά το προπορευόμενο (βήματα 1 – 4) στην συνέχεια στον τόπο εκτελούνται με το σώμα να κοιτά το κέντρο του κύκλου 4 τριαράκια του Τίκ Διπλόν (βήματα 5-12). Ο ρυθμός του χορού είναι πεντάσημος 5/8 (2-3) .
Λαογραφικά στοιχεία (Τα ιστορικά στοιχεία υπάρχουν στο fb)
Σε ότι αφορά τον χορό μάλλον πρόκειται για συνωνυμία ή για κάποιο πρόσωπο της οικογένειας των Καβασιτών που στην επαρχία Γουρούχ ή Κιρίκ της Κερασούντας με τα 15 Ελληνικά χωριά χόρευαν ένα χορό που πιθανά (υπόθεση δική μας) τον διακωμωδούσε επειδή ακριβώς έχασε την μεγάλη του περιουσία και κατάντησε περίγελος από τους συμπολίτες του αφού ζούσε μέσα στην φτώχεια και την ανέχεια. (Στοιχεία παρμένα από το Βιβλίο του Νίκου Ζουρνατζίδη Συμβολή στην Έρευνα του Ποντιακού Χορού, σελ., 67).
Τα βήματα του χορού ήταν γνωστά σε ολόκληρο τον Πόντο αφού τον συναντάμε με διαφορετικές ονομασίες. Στο Κάρς τον αποκαλούσαν Τσοκμέ, Φόνα στην Αργυρούπολη , Κωσταντίν Σάββας στην Πάφρα, Αρμενίτ’ σσας στην Γαλίανα, (χοροί του Πόντου Ν. Ζουρνατζίδη, 2η Πανελλήνια Ημερίδα – Σεμινάριο Χορού της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος ομιλία Στάθη Παπαδόπουλου).
Ο χορός συνήθως παίζεται με λύρα, ζουρνά νταούλι και συνοδεύεται από το τραγούδι:
Καβαζίτα μ΄ άκλερε
΄ς σο κιφάλι σ΄ αλεύρια
Με τ΄ εσέν τον άκλερον
Την πελιά μ΄εύρα.
Χορογραφία
Μεικτός χορός που έχει 4 βήματα (ένα τριαράκι μπροστά και ένα πίσω), το σώμα είναι στητό και η λαβή είναι από τις παλάμες με τους αγκώνες σε ορθή γωνία παράλληλα προς το έδαφος. Χορεύεται και προς τα δεξιά αλλά και προς τα αριστερά σε κλειστό κύκλο. Όταν πηγαίνει προς τα δεξιά προπορεύεται το αριστερό πόδι ενώ προς τα αριστερά το δεξί. Το σώμα έχει μια φορά προς τα δεξιά (περιγραφή χορού που κινείται δεξιόστροφα), πάτημα αριστερού ποδιού με κατεύθυνση το κέντρο του κύκλου (1ο βήμα) (2ο βήμα) ακολουθεί πάτημα-σουστάρισμα με την μύτη του δεξιού ποδιού κοντά και πίσω από το δεξί (σε ένα χρόνο με τα χέρια ταυτόχρονα να κινούνται με φορά από πίσω προς τα εμπρός). Πάτημα δεξιού ποδιού προς την νοητή περιφέρεια του κύκλου (3ο βήμα) και (4ο βήμα) πάτημα-σουστάρισμα αριστερού ποδιού προς τα πίσω αλλά μπροστά από το δεξί (2ος χορευτικός χρόνος με τα χέρια ταυτόχρονα να κινούνται με φορά από πίσω προς τα εμπρός).
Περιγραφή χορού που κινείται αριστερόστροφα, το σώμα έχει φορά προς τα αριστερά. Πάτημα δεξιού ποδιού με κατεύθυνση το κέντρο του κύκλου (1ο βήμα) (2ο βήμα) ακολουθεί πάτημα-σουστάρισμα με την μύτη του αριστερού ποδιού κοντά και πίσω από το δεξί (1ος χρόνος). Πάτημα αριστερού ποδιού προς την νοητή περιφέρεια του κύκλου (3ο βήμα) και (4ο βήμα) πάτημα-σουστάρισμα δεξιού ποδιού προς τα πίσω αλλά μπροστά από το αριστερό (2ος χορευτικός χρόνος). Η κίνηση των χεριών παραμένει η ίδια όπως προηγουμένως. Ο ρυθμός είναι πεντάσημος 5/8 (3-2).
Λαογραφικά στοιχεία
Χαλά στην Τουρκική γλώσσα σημαίνει θεία (συνήθως εννοούν την αδελφή του πατέρα), ενώ οι σημερινοί Πόντιοι της Τουρκίας την χρησιμοποιούν για να προσφωνούν τις μεγαλύτερες σε ηλικία γυναίκες λόγω σεβασμού. Πιστεύεται ότι ο χορός έλκει την ονομασία του από αυτήν την λέξη αφού υπάρχει στο τραγούδι που συνοδεύει το χορό: Χάλα χάλα καλοχάλα. Παιζόταν συνήθως με λύρα και λιγότερο με τα άλλα μουσικά όργανα στα χωριά της περιφέρειας Κακάτσης (Νότια της Αργυρούπολης).
Χορογραφία
Δεξιόστροφος μεικτός χορός που έχει 12 βήματα και η λαβή του χορού είναι από τις παλάμες με τα χέρια παράλληλα προς το σώμα.
Πάτημα δεξιού ποδιού στην διάσταση δεξιά με ταυτόχρονη προβολή του δεξιού ημιθωρακίου προς το κέντρο του κύκλου (κίνηση δηλαδή του κορμού λοξά αριστερά προς το κέντρο του κύκλου βήμα 1) κλείσιμο του αριστερού ποδιού δίπλα στο δεξί (βήμα 2). Πάτημα-κλείσιμο δεξιού και αριστερού ποδιού αντίστοιχα άλλες δύο φορές σε 4 μουσικούς χρόνους (βήματα 3-6). Πάτημα αριστερού ποδιού προς τα πίσω (λοξά αριστερά δηλαδή σε μεγαλύτερο κύκλο από αυτόν που κινείται ο χορός βήμα 7) κλείσιμο δεξιού ποδιού δίπλα στο αριστερό (βήμα 8) μεγαλύτερο πάτημα-βήμα δεξιού ποδιού λοξά δεξιά και πιο μέσα από τον κύκλο που κινείται ο χορός (βήμα 9) κλείσιμο αριστερού ποδιού δίπλα στο δεξί (βήμα 10) επιστροφή στην αρχική θέση της νοητής περιφέρειας στην οποία κινείται ο χορός με το αριστερό πόδι (δηλαδή πάτημα προς τα πίσω, βήμα 11) και κλείσιμο δεξιού δίπλα στο αριστερό (βήμα 12).
Δεξιόστροφος χορός που χορεύται σε κλειστό κύκλο με τα χέρια παράλληλα προς το σώμα, σε ρυθμό αργού Μονού Τίκ όταν κινείται προς το κέντρο του κύκλου και σε ρυθμό Διπλού Τίκ όταν επιστρέφει προς την περιφέρεια του κύκλου. Τα βήματα του χορού ήταν γνωστά στην Ματσούκα αφού εκεί τον ίδιο χορό τον ονόμαζαν Τριπάτ επειδή είχε τρία πατήματα δηλαδή τρία βήματα προς το κέντρο του κύκλου. Η μόνη διαφορά ήταν στην λαβή αφού τα χέρια ήταν λυγισμένα στους αγκώνες. Ο ρυθμός του χορού είναι πεντάσημος 5/8 (3-2) .
Χορογραφία
Ο χορός ξεκινά με το δεξί πόδι-φτέρνα που προπορεύεται πάντα να πατά λοξά δεξιά (προς το κέντρο του κύκλου) και το αριστερό να ακολουθεί συνεχώς.
Εκτελούνται 5 βήματα προς το κέντρο, ενώ το 6ο είναι ένα μικρό βήμα του αριστερού ποδιού προς τα πίσω και ακολουθούν 6 συνολικά τριαράκια (12 βήματα) σαν αυτά του Τίκ Διπλόν με τα οποία ο χορευτής επανέρχεται στην αρχική του θέση.
43.Εκατήβα σα Παχτζέδες Τραπεζούντας (Ekativa sa Paxedes Trabzon)
Λαογραφία
Ο χορός συνοδεύεται από τραγούδι από όπου πήρε και την ονομασία του.
Εκατήβα ΄ς σα παχτζέδες
Μα το θέον δεν ΄κ΄επέρα
Πέντε μήλα, πέντε απίδια
Δεκαπέντε σεβταλίδια…
Εικάζεται ότι με τον χορό αυτό διάφορες παρέες απασχολούσαν τους σπιτονοικοκυραίους έτσι ώστε οι φίλοι τους να κλέβουν ανενόχλητοι φρούτα από τους κήπους τους (από το βιβλίο του Ν. Ζουρνατζίδη Συμβολή στην Έρευνα του Ποντιακού Χορού) .
Είναι ουσιαστικά ό ίδος χορός με το Θανατί΄ Λάγγεμαν που χόρευαν στην Μπάφρα με την εξής διαφορά το Εκατήβα σα Παχτζέδες είναι εύθυμος χορός ενώ το Θανατί΄ Λάγγεμαν θυμίζει τον χορό του Ζαλόγγου γι αυτό και έχει ένα τόνο μελαγχωλίας αφού αναπαριστά τις 25-30 κοπέλες από το χωριό Ασάρ που προτίμησαν να παίσουν στον γκρεμό για να γλυτώσουν την αιχμαλωσία και την ατίμωση από τους Τούρκους.
Χορογραφία
Μεικτός δεξιόστροφος χορός που έχει 10 βήματα και η λαβή είναι με τα χέρια από τους ώμους. Ο ρυθμός είναι δίσημος 2/4 ή 4/8 (2/2).
Πάτημα δεξιού ποδιού στην διάσταση λοξά δεξιά προς το κέντρο του κύκλου (βήμα 1) το αριστερό περνά πίσω από το δεξί (βήμα 2) πάτημα-αναπήδηση του δεξιού ποδιού στην διάσταση δεξιά προς την νοητή περιφέρεια του κύκλου (βήμα 3) άρση του αριστερού με ήπιο λάκτισμα λοξά δεξιά (βήμα 4) πάτημα-αναπήδηση στον τόπο του αριστερού ποδιού (βήμα 5) άρση του δεξιού με ήπιο λάκτισμα λοξά αριστερά (βήμα 6) πάτημα-αναπήδηση στον τόπο δεξιού ποδιού (βήμα 7) άρση του αριστερού ποδιού με ήπιο λάκτισμα λοξά δεξιά (βήμα 8) πάτημα-αναπήδηση στον τόπο αριστερού ποδιού (βήμα 9) και άρση του δεξιού με ήπιο λάκτισμα λοξά αριστερά (βήμα 10). Τα λακτίσματα στον τόπο σχηματίζουν μεταξύ τους το σχήμα του ψαλιδιού.
Ο χορός πήρε το όνομα του από το στοίχο του τραγουδιού που το συνοδεύει: Ε, Φόνα, Φόνα ε, καρδοπόνα, ΄ς σο σπίτι σ΄ έρθα κ΄απές΄κι βάλτς με… σαν όργανο συνοδείας χρησιμοποιείται περισσότερο η λύρα. Ο ρυθμός είναι επτάσημος 7/8.
Τα βήματα του χορού ήταν γνωστά σε ολόκληρο τον Πόντο αφού τον συναντάμε με διαφορετικές ονομασίες. Στο Κάρς τον αποκαλούσαν Τσοκμέ, Φόνα στην Αργυρούπολη , Κωσταντίν Σάββας στην Πάφρα, Αρμενίτ’ σσας στην Γαλίανα, Καβαζίτας στην Κερασούντα (χοροί του Πόντου Ν. Ζουρνατζίδη, 2η Πανελλήνια Ημερίδα – Σεμινάριο Χορού της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος ομιλία Στάθη Παπαδόπουλου).
Χορογραφία
Μεικτός χορός που έχει 4 βήματα (ένα τριαράκι μπροστά και ένα πίσω), το σώμα είναι στητό και η λαβή είναι από τις παλάμες με τους αγκώνες λυγισμένους. Χορεύεται και προς τα δεξιά αλλά και προς τα αριστερά σε κλειστό κύκλο. Όταν πηγαίνει προς τα δεξιά προπορεύεται το αριστερό πόδι ενώ προς τα αριστερά το δεξί. Το σώμα έχει μια φορά προς τα δεξιά (περιγραφή χορού που κινείται δεξιόστροφα), πάτημα αριστερού ποδιού με κατεύθυνση το κέντρο του κύκλου (1ο βήμα) (2ο βήμα) ακολουθεί πάτημα-σουστάρισμα με την μύτη του δεξιού ποδιού κοντά και πίσω από το δεξί (ένας χρόνος). Πάτημα δεξιού ποδιού προς την νοητή περιφέρεια του κύκλου (3ο βήμα) και (4ο βήμα) πάτημα-σουστάρισμα αριστερού ποδιού προς τα πίσω αλλά μπροστά από το δεξί (2ος χορευτικός χρόνος).
Περιγραφή χορού που κινείται αριστερόστροφα, το σώμα έχει φορά προς τα αριστερά. Πάτημα δεξιού ποδιού με κατεύθυνση το κέντρο του κύκλου (1ο βήμα) (2ο βήμα) ακολουθεί πάτημα-σουστάρισμα με την μύτη του αριστερού ποδιού κοντά και πίσω από το δεξί (1ος χρόνος). Πάτημα αριστερού ποδιού προς την νοητή περιφέρεια του κύκλου (3ο βήμα) και (4ο βήμα) πάτημα-σουστάρισμα δεξιού ποδιού προς τα πίσω αλλά μπροστά από το αριστερό (2ος χορευτικός χρόνος).
Το Σαρί-γουζ΄ που στην Τούρκικη γλώσσα σημαίνει ξανθό κορίτσι είναι χορός που χορεύεται με διαφορετικές παραλλαγές ή και μουσική σε αρκετές περιοχές του Πόντου (Κάρς, Τραπεζούντα, Αργυρούπολη, Μπάφρα κ.α. Σημείωση: πληροφορίες παρμένες από το βιβλίο του Ν. Ζουρνατζίδη Συμβολή στην Έρευνα του Ποντιακού Χορού). Τον συναντάμε επίσης στην Χερίαινα της Αργυρούπολης του Πόντου που χορεύεται σε κλειστό κύκλο, έχει 16 βήματα (3 τριαράκια προς το κέντρο του κύκλου και 4 στην νοητή περιφέρεια) η λαβή στα 3 τριαράκια-μπροστά είναι με τα χέρια παράλληλα προς το έδαφος, ενώ στα 4 τριαράκια-πίσω παράλληλα προς το σώμα (δηλαδή κρέμονται). Κάθε τριαράκι μετριέται για 2 βήματα.
Χορογραφία
Ο χορός ξεκινά με το αριστερό πόδι να πατά προς το κέντρο του κύκλου και να εκτελείται το 1ο τριαράκι πάντα προς τα μπρός (1ο & 2ο βήμα), στην συνέχεια το δεξί πόδι πατά επίσης μπροστά και εκτελείται το 2ο τριαράκι (3ο & 4ο βήμα) και πάλι το αριστερό εκτελεί το 3ο τριαράκι (5ο & 6ο βήμα). Το δεξί πόδι πατά προς τα πίσω (7ο βήμα) το ακολουθεί το αριστερό που πατά δίπλα του (8ο βήμα) με ταυτόχρονο απότομο τίναγμα των χεριών προς την φορά του ποδιού που προσδίδει ένα ελαφρό σουστάρισμα στις μύτες των ποδιών που βρίσκονται κοντά το ένα στο άλλο. Στη συνέχεια πάτημα αριστερό-δεξί (9ο&10ο βήμα) τριαράκι προς τα αριστερά ακολουθεί τριαράκι δεξιά, αριστερά και πάλι δεξιά (11ο μέχρι 16ο βήμα). Στα πίσω τριαράκια το σώμα στρέφεται κάθε φορά αριστερά ή δεξιά προς την μεριά που εκτελείται το τριαράκι.
Μορφή Κότσαρι που χορευόταν στην Αλματά του Καζακστάν ή Καζαχστάν από πόντιους της Σαμψούντας (Νίκος Ζουρνατζίδης, Συμβολή στην Έρευνα του Ποντιακού Χορού). Ο χορός παίζεται από όλα τα παραδοσιακά μουσικά όργανα, χωρίς τραγούδι και η μουσική μοιάζει με αυτήν του Κότσαρι.
Χορογραφία
Δεξιόστροφος χορός που έχει 6 βήματα, είναι μικτός και χορεύεται σε κλειστό κύκλο, η αρχική λαβή είναι με τα χέρια στους ώμους και ο ρυθμός είναι δίσημος 2/4 ή 4/8.
Πάτημα-χτύπημα αριστερού ποδιού στον τόπο με ταυτόχρονη άρση και λάκτισμα του δεξιού ποδιού που κατευθύνεται λοξά αριστερά προς το κέντρο του κύκλου και πάνω από το αριστερό (βήματα 1 και 2). Η φορά του σώματος είναι επίσης προς τα αριστερά στο 2ο εναέριο βήμα. Πάτημα δεξιού ποδιού στην διάσταση δεξιά (βήμα 3), το αριστερό πόδι περνά πάνω από το δεξί και πατά δεξιότερα καθώς το σώμα στρέφεται προς τα επίσης δεξιά (βήμα 4), πάτημα δεξιού ποδιού στην διάσταση δεξιά (βήμα 5) και κλείσιμο αριστερού ποδιού δίπλα στο δεξί (βήμα 6).
Η προέλευση του χορού είναι από το Κάρς και χορευόταν κυρίως από Έλληνες του Καυκάσου και της πρώην ΕΣΣΔ. Στην Ελλάδα το Κότσαρι απέκτησε πλέον Πανποντιακό χαρακτήρα αφού χορεύεται από όλα σχεδόν τα συγκροτήματα και είναι ίσως ο περισσότερο φημισμένος χορός μετά τον χορό Σέρα. Αν και είναι μεικτός χορός χρησιμοποιείται από ορισμένα συγκροτήματα σαν καθαρά αντρικός με πολεμικό ύφος αφού δημιουργήθηκαν και οι ανάλογες φιγούρες από τους χοροδιδασκάλους. (Συμβολή στην έρευνα του Ποντιακού χορού Ν Ζουρνατζίδη).
Εικάζεται ότι το όνομα του χορού προέρχεται από τον τρόπο που αυτός χορεύεται. Συγκεκριμένα, τα δύο κουτσά βήματα (κοτσά) εκτελούνται στα πρώτα τέσσερα μέτρα του χορού με χτύπημα της φτέρνας (στα Ποντιακά κότσ’ ) στο έδαφος ενώ το άλλο πόδι ταυτόχρονα άρετε (δηλαδή ο χορός άρει το κότς΄ έτσι προκύπτει το Κότσαρι.
Ο χορός Κότσαρι παίζεται από όλα τα μουσικά όργανα χωρίς τραγούδι. Οι Αρμένιοι τον ονομάζουν Κοτσαρί, υπάρχουν πολλές παραλλαγές του χορού με την ονομασία αυτή ενώ και το ύφος είναι επίσης διαφορετικό.
Χορογραφία
Ο χορός είναι μεικτός δεξιόστροφος έχει 8 βήματα η λαβή είναι από τους ώμους, ενώ ο ρυθμός είναι δίσημος 2/4 ή 4/8
Πάτημα-χτύπημα του αριστερού ποδιού στον τόπο και ταυτόχρονη άρση του δεξιού προς τα πλάγια με τσάκισμα-λύγισμα του γόνατος (βήμα 1) πάτημα δεξιού ποδιού στο έδαφος με ταυτόχρονη άρση του αριστερού με κάμψη από το γόνατο (βήμα 2) πάτημα-χτύπημα του αριστερού ποδιού στον τόπο και ταυτόχρονη άρση του δεξιού προς τα πλάγια με τσάκισμα-λύγισμα του γόνατος (βήμα 3) κλότσημα δεξιού ποδιού λοξά αριστερά προς το κέντρο του κύκλου μπροστά και πάνω από το αριστερό (βήμα 4). Πάτημα δεξιού ποδιού προς τα δεξιά και λίγο πιο μπροστά από το αριστερό (βήμα 5) πάτημα του αριστερού ποδιού πίσω από το δεξί (βήμα 6) πάτημα δεξιού στην διάσταση δεξιά (βήμα 7) και κλείσιμο αριστερού δίπλα στο δεξί (βήμα 8).
Γιουβα(ρ)λάντουμ ή Γιουβαρλαντούμ. Η ονομασία είναι Τούρκικη και σημαίνει κατρακύλισμα. Τα βήματα του χορού ήταν γνωστά σε ολόκληρο τον Πόντο αφού τον συναντάμε με διαφορετικές ονομασίες. Στο Κάρς τον αποκαλούσαν Τσοκμέ, Φόνα στην Αργυρούπολη , Κωσταντίν Σάββας στην Πάφρα, Αρμενίτ’ σσας στην Γαλίανα, Καβαζίτας στην Κερασούντα (χοροί του Πόντου Ν. Ζουρνατζίδη, 2η Πανελλήνια Ημερίδα – Σεμινάριο Χορού της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος ομιλία Στάθη Παπαδόπουλου).
Έχει 4 βήματα και η αρχική λαβή είναι από τις παλάμες τα χέρια περασμένα κάτω από τις μασχάλες με λυγισμένους τους αγκώνες. Ο χορός κινείται προς τα δεξιά και μετά από παράγγελμα κινείται προς τα αριστερά, μπορεί να σχηματίζει σαλίγκαρο (σπειροειδές σχήμα) και ο πρώτος να κρατάει λευκό μαντήλι. Η στάση του σώματος έχει μια φορά λοξά δεξιά προς το κέντρο του κύκλου προβάλει-προπορεύεται πάντα το αριστερό πόδι ανεξάρτητα προς τα πού κινείται ο χορός, όπως και η φορά του σώματος είναι σταθερή, ενώ ο κορμός έχει μια ελαφριά κάμψη προς τα εμπρός ή και προς τα πίσω (Ν. Ζουρνατζίδης).
Χορογραφία
Περιγραφή χορού που κινείται δεξιόστροφα: πάτημα αριστερού ποδιού προς το κέντρο του κύκλου λοξά δεξιά (1ο βήμα) και (2ο βήμα) ακολουθεί πάτημα-σουστάρισμα με την μύτη ή όλο το πέλμα του δεξιού ποδιού κοντά και πίσω από το δεξί (ένας χρόνος). Πάτημα δεξιού ποδιού προς την νοητή περιφέρεια του κύκλου (3ο βήμα) και (4ο βήμα) πάτημα-σουστάρισμα αριστερού ποδιού προς τα πίσω αλλά μπροστά από το δεξί (2ος χορευτικός χρόνος).
Περιγραφή χορού που κινείται αριστερόστροφα: το σώμα έχει φορά προς δεξιά. Πάτημα αριστερού ποδιού προς το κέντρο του κύκλου λοξά αριστερά (1ο βήμα) και (2ο βήμα) ακολουθεί πάτημα-σουστάρισμα με την μύτη ή όλο το πέλμα του δεξιού ποδιού κοντά και πίσω από το δεξί (ένας χρόνος). Πάτημα δεξιού ποδιού προς την νοητή περιφέρεια του κύκλου (3ο βήμα) και (4ο βήμα) πάτημα-σουστάρισμα αριστερού ποδιού προς τα πίσω αλλά μπροστά από το δεξί (2ος χορευτικός χρόνος).
Τσίπουλ-τσίπουλ χορός της περιοχής Άκνταγ Μα(ν)τέν που έλκει την καταγωγή από το Τικ της μητροπολιτικής Αργυρούπολης. Χορεύεται σε κλειστό κύκλο με ρυθμό 5/8, είναι δεξιόστροφος, η αρχική λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες και έχει 10 βήματα. Υπάρχει και τραγούδι στον ίδιο σκοπό ως Πούτσουλ-πούτσουλ καταγεγραμμένο στην Τούρκικη όπως επίσης και στην Ελληνική σε στίχο δεκατετρασύλλαβο ως Τσίπουλ-τσίπουλ που εκφράζει το θόρυβο του νερού που τρέχει δημιουργός του οποίου είναι ο Νίκος Ζουρνατζίδης.
Τσίπουλ-τσίπουλ το νερόν, παρακαλώ τον θεόν
Κι ας΄ση γης την καμονής, παίρω εγώ υπομονήν
Τσίπουλ-τσίπουλ τον νερόν τρέχ΄΄ς σ΄ ορμίν κυλίεται
Με το σώμα να έχει μια φορά λοξά δεξιά πάτημα δεξιού ποδιού στην διάσταση δεξιά περίπου σε ορθή γωνία σε σχέση με το αριστερό (βήμα 1), ακολουθεί σύρσιμο-πάτημα του αριστερού ποδιού κοντά στο δεξί (βήμα 2) πάτημα δεξιού ποδιού στην διάσταση δεξιά (βήμα 3), ακολουθεί σύρσιμο-πάτημα του αριστερού ποδιού κοντά στο δεξί (βήμα 4) πάτημα δεξιού ποδιού στην διάσταση δεξιά περίπου (βήμα 5), ακολουθεί πάτημα του αριστερού ποδιού κοντά στο δεξί (βήμα 6). Πάτημα το αριστερού ποδιού στην διάσταση αριστερά (βήμα 7) κλείσιμο του αριστερού ποδιού δίπλα στο δεξί (βήμα 8). Πάτημα αριστερού ποδιού στην διάσταση αριστερά (βήμα 9) κλείσιμο δεξιού δίπλα στο αριστερό (το δεξί πατά αριστερά βήμα 10). Όλα τα βήματα του χορού εκτελούνται πάνω στην νοητή περιφέρεια του κύκλου.
Το Άκνταγ Ματέν βρίσκεται μεταξύ Σεβάστειας και Γιοζγάτης. Έλληνες μεταλλωρύχοι της Χαλδίας (από το Σταυρί, την Κορόνιξα κ.λ.π) το 1828-1830, μετοίκισαν στην περιοχή αυτή και άρχισαν να εκμεταλλεύονται τα μεταλλεία της τα οποία υπήρξαν μεγάλη πηγή εσόδων που βοήθησαν έτσι την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Το αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθούν 30 Ελληνικά χωριά με αμιγή ελληνικό πληθυσμό που στις αρχές του 20 αιώνα αριθμούσαν περίπου 20.000 άτομα. (στοιχεία από Δυτ. Πόντο Σάββα Καλεντερίδη). Η παραμονή τους εκεί είχε διάρκεια 90 χρόνια μέχρι το 1922 χρονιά όπου εγκαταλείπουν οριστικά τα μέρη αυτά και επιστρέφουν στην Ελλάδα.
Αυτός που εισήγαγε το βιολί ήταν ο Χατζής από το Μπάς Τσατάκ ή Πατσιατάχ που στην Ελλάδα έμενε στο Δασωτό της Δράμας, μαθητής του οποίου υπήρξε ο Θεοχάρης Λεπτοκαρίδης που απεβίωσε το έτος 1964. Κορυφαίος μουσικός με σπουδές στην Αμάσεια της εποχής εκείνης ήταν και ο Κωσταντίνος Λεπτοκαρίδης ή Τσαχούρτς (γαλανομάτης) από το Χάλχατσι που έπαιζε λύρα και βιολί και δεν πρόλαβε να έλθει στην Ελλάδα αφού πέθανε το 1923, σε ηλικία 33 χρονών καθ οδών για την Ελλάδα. Ο 3ος Λεπτοκαρίδης που λέγεται και αυτός Κώστας ζει στην Παλαιοκώμη Σερρών. Ήρθαν και άλλοι οργανοπαίκτες από το Άκνταγ Ματέν , οι αδελφοί Κοσκιρίδη από τους οποίου δύο έπαιζαν ζουρνά και δύο νταούλι.
Φιλάρετος Πετρίδης έζησε και πέθανε στην Παλαιοκώμη Σερρών. Άλλος με καταγωγή το Άκγνταγ Ματέν είναι ο Αντώνης Παπαδόπουλος από την Αμφίπολη Σερρών που έχει ένα ιδιαίτερο παίξιμο αποδίδοντας αυθεντικά το ηχόχρωμα της περιοχής αυτής. Το χαρακτηριστικό γνώρισμα του παιξίματος των σκοπών της περιοχής αυτής είναι ότι η λύρα δανείζεται το μουσικό χρώμα του ζουρνά. (στοιχεία παρμένα από την 2η Πανελλήνια Ημερίδα-Σεμινάριο Χορού της ΠΟΕ, ομιλία Στάθη Παπαδόπουλου).
Λαογραφικά στοιχεία
Χρησιμοποιούσαν τα εξής μουσικά όργανα: την λύρα που την έφεραν από την Αργυρούπολη μεταφέροντας έτσι το μουσικό ηχόχρωμα της μητροπολιτικής τους πατρίδας, το ζουρνά και το νταούλι τα χρησιμοποιούσαν περισσότερο στις διάφορες εκδηλώσεις που πραγματοποιούσαν στην ύπαιθρο επειδή έβγαζαν δυνατό ήχο και άρα ακουστό. Επίσης στην νέα τους πατρίδα κουβάλησαν και το γαβάλ (χειλιαύλι).
Αργότερα χρησιμοποιούν το βιολί σε επιτραπέζιους σκοπούς που το ονόμαζαν Κεμανέ . Το βιολί της περιοχής αυτής χορδίζεται όπως και η λύρα σε διαστήματα τετάρτης καθαρά και όχι σε διαστήματα 5ης που χορδίζεται το βιολί που χρησιμοποιούσαν Δυτικά. Παιζόταν σε όρθια θέση επειδή ήταν συνηθισμένοι από το παίξιμο της λύρας και δεν ήταν από τα βασικά όργανα (στοιχεία παρμένα από την 2η Πανελλήνια Ημερίδα-Σεμινάριο Χορού της ΠΟΕ, ομιλία Στάθη Παπαδόπουλου).
Η χορογραφία λόγω έλειψης χώρου περιγράφεται στην σελίδα μου στο fb Tasos Kokovidis
Ιστορικά στοιχεία
Τον χορό έδειξε στον Νίκο Ζουρνατζίδη ο Ελευθεριάδης Ελευθέριος που γεννήθηκε στην Μακεδονία το 1932 από γονείς που κατάγονταν από το Κιουμούς Μα(ν)τέν. Στην καταγραφή του βίντεο που παρουσιάζεται μετρήσαμε 6 βήματα με το αριστερό πόδι να ξεκινάει τον χορό. Σε όλες τις τρυγόνες του Ανατολικού αλλά και του Δυτικού Πόντου ο χορός ξεκινά με πάτημα του δεξιού ποδιού λοξά δεξιά ή αριστερά ανάλογα προς τα πού κινείται ο χορός. Για καθαρά διδακτικούς λόγους θα μπορούσε ο χορός να ξεκινήσει με πάτημα του δεξιού ποδιού στην διάσταση λοξά αριστερά -τότε τα βήματα του χορού θα ήταν 8-αλλά στο 3ο-4ο και 5ο-6ο βήμα να έχουμε πάτημα-σύρσιμο δηλαδή μια μετακίνηση προς την αρχική θέση πρώτα του δεξιού και στην συνέχεια του αριστερού ποδιού μετρημένα ως εξής: πάτημα, βήματα 3 ή 5 και σύρσιμο, βήματα 4 ή 6. Τα περισσότερα χορευτικά σήμερα ξεκινούν τον χορό με το δεξί.
Λαογραφικά στοιχεία
Τέρς στην Ποντιακή διάλεκτο σημαίνει ανάποδα. Λέγεται ότι επειδή ο χορός κινείται προς τα αριστερά (δηλαδή ανάποδα) σε αντίθεση με τους περισσότερους χορούς που κινούνται προς τα δεξιά (δηλαδή κανονικά) ήταν ό λόγος που του δόθηκε η ονομασία αυτή. Είναι μια μορφή Τρυγόνας σε διαφορετική μουσική και χορευτική παραλλαγή, αφού το πόδι που προπορεύεται είναι το αριστερό και στο 5ο βήμα έχουμε μικρή αναπήδηση στο δεξί καθώς το αριστερό πόδι σταυρώνει προς το κέντρο του κύκλου περνώντας μπροστά από το δεξί και προσγειώνεται δίπλα σε αυτό, μικρή κάμψη-αναπήδηση των σταυρωμένων ποδιών καθώς τα δύο πόδια λύνονται και προσγειώνεται πρώτα το αριστερό και μετά το δεξί (βήμα 6).
Χορογραφία
Χορεύεται σε κλειστό κύκλο, η αρχική λαβή είναι πιάσιμο είναι από τις παλάμες με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες και έχει 6 βήματα. Πάτημα αριστερού ποδιού στην διάσταση λοξά αριστερά (βήμα 1) ακολουθεί το δεξί που πατά αριστερά χωρίς να προσπερνά το αριστερό που είναι το πόδι που προπορεύεται στον χορό (βήμα 2). Το δεξί πόδι σπρώχνει σε πάτημα το αριστερό στην διάσταση αριστερά (βήμα 3) ακολουθεί το δεξί προς τα αριστερά χωρίς να το προσπερνά (βήμα 4). Μικρή αναπήδηση στο δεξί καθώς το αριστερό πόδι σταυρώνει περνώντας μπροστά από το δεξί και προσγειώνεται δίπλα σε αυτό ενώ τα χέρια αιωρούνται μπρος-πίσω (βήμα 5) μικρή κάμψη-αναπήδηση των σταυρωμένων ποδιών με επαναφορά των χεριών εμπρός καθώς τα δύο πόδια λύνονται και προσγειώνεται πρώτα το αριστερό και μετά το δεξί στην αρχική τους θέση με ταυτόχρονη αιώρηση των χεριών από μπρός προς τα πίσω.
Το Κάρς είναι χτισμένο στον Καύκασο από τον 4ο μ.Χ. αιώνα σε θέση που θεωρείται απόρθητο φυσικό φυλάκιο και σημαίνει φρούριο. Είχε σαν πρώτους κατοίκους Βούλγαρους τουρανικής καταγωγής, ενώ από τον 9ο αιώνα -1053 μ.Χ γίνεται Αρμενικό κράτος. Μετέπειτα θα περάσει στα χέρια των Γεωργιανών μέχρι το 1394 χρονιά που εμφανίζεται ο Ταμερλάνος (Ταταρομογγόλος) ο οποίος θα την πολιορκήσει μέχρι αυτή να παραδοθεί. Τον 15ο αιώνα, η πόλη πέρασε διαδοχικά στην κυριαρχία των Περσών, των Τούρκων και των Γεωργιανών, ενώ στα τέλη του 17ου αιώνα εμφανίζονται η Ρώσοι που το καταλαμβάνουν αρχικά το 1828 και το παραδίδουν στους Τούρκους με την συνθήκη του Αγίου Στεφάνου και αργότερα για 2η φορά το 1877 οι οποίοι το κράτησαν στην κατοχή τους για 40 χρόνια μέχρι το 1918, οπότε με την συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ το επέστρεψαν στην Τουρκία όπου και ανήκει μέχρι σήμερα.
Όταν το Κάρς πέρασε στην Ρωσική επικράτεια και τυπικά με την συνθήκη του Βερολίνου στα 1878 αποτελούνταν στην πλειοψηφία του από ντόπιους πληθυσμούς (Αρμένιους, Τούρκους, Κούρδους, Τουρκμένους, Καραπαπάχους) και από μετανάστες που ήρθαν από Ρωσία (Εσθονοί, Λιθουανοί, κ.λ.π) και από την Τουρκία (65.000 Έλληνες που εγκαταστάθηκαν σε 81 χωριά και 15.000 Αρμένιοι που παρέμειναν για πολλά χρόνια άστεγοι). Από την άλλη μεριά 100.000 περίπου μουσουλμάνοι αναγκάστηκαν να μετακινηθούν και να εγκατασταθούν στα βάθη της Τουρκίας. Σύμφωνα με ρωσικές στατιστικές ο συνολικός πληθυσμός του νομού που είχε 18.250 τ. χιλ. έκταση, στα 1913, ήταν 321.954 ψυχές. Στοιχεία παρμένα από το βιβλίο του Χρήστου Σαμουηλίδη Το Χρονικό του Κάρς.
Λαογραφικά στοιχεία
Χορός από την περιοχή του Κάρς. Η μουσική παίζεται με κλαρίνο που ήταν όργανο διαδεδομένο στον Ανατολικό Πόντο. Ο χορός είναι δεξιόστροφος χορεύεται σε κλειστό κύκλο και η λαβή είναι με τα χέρια από τους ώμους.
Χορογραφία
Πάτημα-κάμψη δεξιού ποδιού στην διάσταση δεξιά στην νοητή περιφέρεια του κύκλου που κινείται ο χορός καθώς το πόδι αυτό σηκώνει το μεγαλύτερο βάρος του σώματος (βήμα 1) μετακίνηση του αριστερού ποδιού δεξιά με ελαφρό σύρσιμο (βήμα 2) πάτημα-κάμψη του δεξιού ποδιού όπως προηγουμένως δεξιά στην διάσταση (βήμα 3) μετακίνηση του αριστερού ποδιού δεξιά με σύρσιμο (βήμα 4), πάτημα-κάμψη του δεξιού ποδιού δεξιά στην διάσταση (βήμα 5) και καθώς το δεξί πόδι σηκώνει όλο το βάρος του σώματος άρση του αριστερού με λάκτισμα προς το κέντρο (βήμα 6) πάτημα-κάμψη στον τόπο του αριστερού ποδιού που συγκρατεί το βάρος του σώματος (βήμα 7) άρση του δεξιού ποδιού με λάκτισμα προς το κέντρο (βήμα 8) και πάτημα-κάμψη στον τόπο του δεξιού ποδιού (βήμα 9) άρση του αριστερού ποδιού με λάκτισμα προς το κέντρο (βήμα 10) πάτημα-κάμψη στον τόπο του αριστερού (βήμα 11) και άρση του δεξιού ποδιού με λάκτισμα προς το κέντρο (βήμα 12).
54.Τίκ Άκνταγ Μα(ν)τέν ή Από Πάν και Κά (Apo pan kai ka Akdagmadeni)
Ιστορικά στοιχεία
Το Άκνταγ Ματέν βρίσκεται μεταξύ Σεβάστειας και Γιοζγάτης. Έλληνες μεταλλωρύχοι της Χαλδίας (από το Σταυρί, την Κορόνιξα κ.λ.π) το 1828-1830, μετοίκισαν στην περιοχή αυτή και άρχισαν να εκμεταλλεύονται τα μεταλλεία της τα οποία υπήρξαν μεγάλη πηγή εσόδων που βοήθησαν έτσι την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Το αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθούν 30 Ελληνικά χωριά με αμιγή ελληνικό πληθυσμό που στις αρχές του 20 αιώνα αριθμούσαν περίπου 20.000 άτομα. (στοιχεία από Δυτ. Πόντο Σάββα Καλεντερίδη). Η παραμονή τους εκεί είχε διάρκεια 90 χρόνια μέχρι το 1922 χρονιά όπου εγκαταλείπουν οριστικά τα μέρη αυτά και επιστρέφουν στην Ελλάδα.
Λαογραφικά στοιχεία
Χρησιμοποιούσαν τα εξής μουσικά όργανα: την λύρα που την έφεραν από την Αργυρούπολη μεταφέροντας έτσι το μουσικό ηχόχρωμα της μητροπολιτικής τους πατρίδας, το ζουρνά και το νταούλι τα χρησιμοποιούσαν περισσότερο στις διάφορες εκδηλώσεις που πραγματοποιούσαν στην ύπαιθρο επειδή έβγαζαν δυνατό ήχο και άρα ακουστό. Επίσης στην νέα τους πατρίδα κουβάλησαν και το γαβάλ (χειλιαύλι).
Αργότερα χρησιμοποιούν το βιολί σε επιτραπέζιους σκοπούς που το ονόμαζαν Κεμανέ . Το βιολί της περιοχής αυτής χορδίζεται όπως και η λύρα σε διαστήματα τετάρτης καθαρά και όχι σε διαστήματα 5ης που χορδίζεται το βιολί που χρησιμοποιούσαν Δυτικά. Παιζόταν σε όρθια θέση επειδή ήταν συνηθισμένοι από το παίξιμο της λύρας και δεν ήταν από τα βασικά όργανα (στοιχεία παρμένα από την 2η Πανελλήνια Ημερίδα-Σεμινάριο Χορού της ΠΟΕ, ομιλία Στάθη Παπαδόπουλου).
Χορογραφία
Ο χορός είναι δεξιόστροφος κυκλικός έχει 10 βήματα (στο ξεκίνημα θυμίζει Χασαποσέρβικο, ενώ τα επόμενα βήματα είναι τα 4 τριαράκια του Τίκ Διπλόν) και η αρχική λαβή με πιάσιμο από τους ώμους. Ο πρώτος μπορεί να κρατάει μαντήλι.
Με τα πόδια στο άνοιγμα των ώμων, πάτημα δεξιού ποδιού στην διάσταση δεξιά στην νοητή περιφέρεια του κύκλου που κινείται ο χορός και ταυτόχρονη κάμψη των γονάτων (βήμα 1) το αριστερό πόδι μετακινείται δεξιά και περνά πίσω από το δεξί (βήμα 2) πάτημα δεξιού ποδιού δεξιά στην διάσταση (3ο βήμα) κλείσιμο αριστερού δίπλα στο δεξί (4ο βήμα) αριστερό τριαράκι (βήματα 5ο & 6ο) δεξί τριαράκι (βήματα 7 και 8) αριστερό τριαράκι (βήματα 9 και 10).
Η Ίμερα ήταν μια περιοχή ανάμεσα στην Κρώμνη και την Αργυρούπολη με ελληνικό πληθυσμό που τον 18ο-19ο αιώνα γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη. Στις αρχές του 20ου αιώνα στην Ίμερα και τα 7 χωριά της ζούσαν 3500 χιλιάδες Έλληνες που μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών εγκαταστάθηκαν στο Πανόραμα Θεσσαλονίκης, στην Κοζάνη, την Καβάλα, την Ξάνθη και την Καστοριά. Σήμερα ονομάζεται Όλουτζακ (Olucak) και είναι 38 χιλιόμετρα ΒΑ της Αργυρούπολης(Ανατ. Πόντος Σάββας Καλεντερίδης).
Λαογραφικά στοιχεία
Χυτός στην Ποντιακή διάλεκτο σημαίνει καλοσχηματισμένος, τεντωμένος (Ιστορικό Λεξικό της Ποντιακής Διαλέκτου Α. Α. Παπαδόπουλου). Χορός αριστερόστροφος που χορεύεται σε κλειστό κύκλο αφού είναι μια μορφή ανάποδου Τίκ Μονόν που έχει 6 βήματα και η λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες. Τον χορό έδειξε στον Ν. Ζουρνατζίδη πόντιος γεννημένος στην Ίμερα του Πόντου. (υλικό από DVD, Χοροί του Πόντου Ν. Ζουρνατζίδη).
Βήμα
Πάτημα-σουστάρισμα με όλο το πέλμα του δεξιού ποδιού λοξά δεξιά προς το κέντρο του κύκλου (βήμα 1). Το βάρος όλου του σώματος περνά προς τα μήλα των δαχτύλων του δεξιού ποδιού και σουστάρει ελαφρά καθώς το αριστερό πόδι άρετε (λυγισμένο από το γόνατο) με κατεύθυνση προς τον δικέφαλο μηριαίο του δεξιού ποδιού (βήμα 2).
Πάτημα αριστερού ποδιού με όλο το πέλμα αριστερά στην διάσταση προς το κέντρο του κύκλου (βήμα 3ο) το δεξί πόδι περνά πίσω από το αριστερό (4ο βήμα) πάτημα σουστάρισμα αριστερού ποδιού στην διάσταση αριστερά προς την περιφέρεια του νοητού κύκλου της αρχικής θέσης (5ο βήμα) κλείσιμο με το δεξί δίπλα στο αριστερό (6ο βήμα).
Ιστορικά στοιχεία
Χορευόταν στην Γαλίανα της Ματσούκας κοντά στην Τραπεζούντα που ήταν μια ορεινή περιοχή από 19 χωριά και οικισμούς στην οποία μέχρι την Ανταλλαγή των πληθυσμών κατοικούσαν 4000 Πόντιοι και 500 εξισλαμισμένοι. (Ανατολικός Πόντος, Σάββας Καλεντερίδης). Το χορό παρουσίασαν στον Ν. Ζουρνατζίδη κάτοικοι του χωριού Πρασινάδα Δράμας με καταγωγή από την Γαλίανα. (Υλικό DVD Χοροί του Πόντου Ν. Ζουρνατζίδη).
Λαογραφικά στοιχεία
O χορός είναι μεικτός, συνήθως επιτόπιος, χορεύεται σε κλειστό κύκλο, έχει 4 βήματα τα οποία μπορούν να μετρηθούν σαν (2 δυαράκια) ή (2 τριαράκια) και ή αρχική λαβή αγκάλιασμα των χορευτών από την μέση. Ο τρόπος αυτός του πιασίματος των χορευτών έδωσε και την ονομασία στον χορό που σημαίνει «Αγκαλιαστός».
Χορογραφία
Πάτημα δεξιού ποδιού στην διάσταση δεξιά της νοητής περιφέρειας. Κλείσιμο του αριστερού ποδιού δίπλα στο δεξί (βήματα 1 και 2). Πάτημα αριστερού ποδιού αριστερά στην διάσταση της νοητής περιφέρειας και κλείσιμο δεξιού δίπλα στο αριστερό (βήματα 3 και 4).
Χορός από την περιοχή του Άκνταγ Ματέν που βρίσκεται μεταξύ Σεβάστειας και Γιοζγάτης. Έλληνες μεταλλωρύχοι της Χαλδίας (από το Σταυρί, την Κορόνιξα κ.λ.π) το 1828-1830, εγκαταστάθηκαν στην περιοχή αυτή και άρχισαν να εκμεταλλεύονται τα μεταλλεία της τα οποία υπήρξαν μεγάλη πηγή εσόδων που βοήθησαν έτσι την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Το αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθούν 30 Ελληνικά χωριά με αμιγή ελληνικό πληθυσμό που στις αρχές του 20 αιώνα αριθμούσαν περίπου 20.000 άτομα. (στοιχεία από Δυτ. Πόντο Σάββα Καλεντερίδη).
Λαογραφικά στοιχεία
Οι Πόντιοι του Άκνταγ Ματέν γλωσσικά μιλούν το ιδίωμα της Αργυρούπολης από όπου μετοίκισαν, μουσικά δε παρέλαβαν το βιολί που παιζόταν ήδη στην περιοχή και το κράτησαν όπως έπαιζαν λύρα δηλαδή όρθιο. Το κούρδισμα που χρησιμοποίησαν στο βιολί είναι ρε-λα-ρε-σολ που από τους παλιούς αποκαλείται βυζαντινό. Παράλληλα όμως στις διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις έπαιζαν την λύρα και τον πολύ διαδεδομένο ζουρνά (εγκυκλοπαίδεια Μαλλιάρης).
Ο χορός είναι δεξιόστροφος έχει 6 βήματα σαν αυτά του Ομάλ΄ Απλόν με διαφορετικό όμως ύφος αφού χαρακτηρίζεται από έντονο τρέμουλο, το σώμα είναι αυστηρά κάθετο ατενίζει το κέντρο του κύκλου, οι μετατοπίσεις είναι μικρές στην διάσταση προς τα δεξιά και η λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια περασμένα κάτω από τις μασχάλες.
Χορογραφία
Πάτημα-σουστάρισμα δεξιού ποδιού δεξιά σε μικρή διάσταση και πάτημα-σουστάρισμα αριστερού δίπλα στο δεξί (βήματα 1 και 2). Το κινητικό μοτίβο επαναλαμβάνεται μία ακόμα φορά προς τα δεξιά-γιατί ο χορός κινείται δεξιά-(βήματα 3 και 4) και μία φορά αριστερά (βήματα 5 και 6).
Ιστορικά στοιχεία
Κιουμούς ματέν στα Τούρκικα σημαίνει (μεταλλείο Αργύρου). Είναι μια περιοχή 30 χιλ. Δυτ. της Μερζιφούντας που ονομάστηκε έτσι από τους Τούρκους επειδή ήταν πλούσια σε Άργυρο (ασήμι). Οι έλληνες μεταλλωρύχοι που μετοίκισαν εκεί την ονόμασαν στα Μεταλλεία του Σιμ. Τα μεταλλεία λειτούργησαν για 70 -75 χρόνια όταν η λειτουργία τους κατέστη προβληματική επειδή δεν υπήρχε καύσιμη πρώτη ύλη, οπότε οι κάτοικοι της άρχισαν να ασχολούνται με την γεωργία την κτηνοτροφία το εμπόριο κ.λ.π (Δυτ. Πόντος, Σάββας Καλεντερίδης).
Λαογραφικά στοιχεία
Χορός είναι δεξιόστροφος χορεύεται σε κλειστό κύκλο, έχει 10 βήματα αυτά του Τίκ Διπλόν στην αργή του μορφή ενώ στην γρήγορη μορφή έχει τα 10 βήματα και το κινητικό μοτίβο του Τίκ Τόνιας με την διαφορά ότι το πάτημα προς το κέντρο του κύκλου δεν γίνεται με το δεξί πόδι αλλά και με τα δύο και εκτελείται σαν πάτημα-χτύπημα-κάμψη γονάτων και μετά ακολουθεί: α) το κλασικό τριαράκι της Τόνιας ή β) επαναλαμβάνεται το ίδιο κινητικό μοτίβο πάτημα-χτύπημα-κάμψη γονάτων προς την νοητή περιφέρεια της αρχικής θέσης.
Χορογραφία
Αργή μορφή: πάτημα δεξιού ποδιού λοξά δεξιά προς το κέντρο με κίνηση των χεριών προς τα πίσω (1ο βήμα) πάτημα αριστερού ποδιού πίσω από το δεξί με ταυτόχρονη κίνηση των χεριών προς τα εμπρός (2ο βήμα) πάτημα δεξιού ποδιού προς την νοητή περιφέρεια του κύκλου και κίνηση των χεριών προς τα πίσω (3ο βήμα) και (4ο βήμα) κλείσιμο αριστερού δίπλα στο δεξί με κίνηση των χεριών προς τα εμπρός. Πάτημα αριστερού στην διάσταση αριστερά με κίνηση χεριών προς τα πίσω (5ο βήμα) και (6ο βήμα) κλείσιμο με το δεξί δίπλα στο αριστερό και κίνηση των χεριών προς τα εμπρός, πάτημα δεξιού στην διάσταση δεξιά με κίνηση χεριών προς τα πίσω κλείσιμο με το αριστερό και αιώρηση χεριών προς τα εμπρός (βήματα 7 και 8)πάτημα αριστερού αριστερά και κίνηση χεριών προς τα πίσω και κλείσιμο δεξιού δίπλα στο αριστερό με κίνηση χεριών προς τα εμπρός (βήματα 9 και 10).
Γρήγορη μορφή: πάτημα-χτύπημα και των δύο ποδιών με κάμψη γονάτων προς το κέντρο του κύκλου με ταυτόχρονη κίνηση των χεριών προς τα πίσω (1ο βήμα) αναπήδηση στο αριστερό προς τα πίσω δηλαδή προς την νοητή περιφέρεια του κύκλου με λυγισμένο το δεξί κίνηση των χεριών προς τα εμπρός (2ο βήμα) και προσγείωση σε δεξιό τριαράκι (3ο& 4ο βήμα) με κάμψη γονάτων και αιώρηση των χεριών (πίσω-εμπρός-πίσω) ή σε πάτημα-χτύπημα και των δύο ποδιών με κίνηση χεριών μόνο πίσω αριστερό τριαράκι στην διάσταση με αιώρηση των χεριών (εμπρός-πίσω-εμπρός) (βήματα 5ο & 6ο), δεξιό τριαράκι στη διάσταση με κίνηση των χεριών (πίσω-εμπρός-πίσω) (βήματα 7ο & 8ο) και τριαράκι προς το μέσον του κύκλου με κίνηση των χεριών (εμπρός-πίσω-εμπρός) (βήματα 9 και 10).
Ο ρυθμός του χορού είναι τετράσημος 4/8 (2-2) ή δίσημος 2/4.
Ιστορικά στοιχεία
Κουσερά ήταν ένα από τα 12 χωριά του ποταμού της Μουλάκας στην Ματσούκα όπου χορευόταν ο συγκεκριμένος χορός.
Λαογραφικά στοιχεία
O χορός είναι μεικτός δεξιόστροφος χορεύεται σε κλειστό κύκλο, έχει 6 βήματα και ή αρχική λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια να κρέμονται παράλληλα προς το έδαφος. Μοιάζει με την κίνηση του ενός εκκρεμούς που αιωρείται μέσα-έξω δηλαδή από την περιφέρεια προς το κέντρο. Πρόκειται για μια ήπια μορφή του Τίκ Τρομαχτόν .
Χορογραφία
Έναρξη με αριστερό τριαράκι προς το κέντρο του κύκλου (βήματα 1 και 2), πάτημα-χτύπημα δεξιού ποδιού λίγο πιο μπροστά επίσης προς το κέντρο του κύκλου (βήμα 3) το αριστερό πατά πίσω από το δεξί προς την νοητή περιφέρεια (4ο βήμα) και τριαράκι με το δεξί πιο πίσω στην αρχική θέση της νοητής περιφέρειας του κύκλου (βήματα 5 και 6). Ο χορός μοιάζει με την κίνηση του ενός εκκρεμούς που αιωρείται μέσα-έξω δηλαδή από την περιφέρεια προς το κέντρο.
Χορός από την περιοχή του Άκνταγ Ματέν που βρίσκεται μεταξύ Σεβάστειας και Γιοζγάτης. Έλληνες μεταλλωρύχοι της Χαλδίας (από το Σταυρί, την Κορόνιξα κ.λ.π) το 1828-1830, εγκαταστάθηκαν στην περιοχή αυτή και άρχισαν να εκμεταλλεύονται τα μεταλλεία της τα οποία υπήρξαν μεγάλη πηγή εσόδων που βοήθησαν έτσι την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Το αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθούν 30 Ελληνικά χωριά με αμιγή ελληνικό πληθυσμό που στις αρχές του 20 αιώνα αριθμούσαν περίπου 20.000 άτομα. (στοιχεία από Δυτ. Πόντο Σάββα Καλεντερίδη).
Λαογραφικά στοιχεία
Οι Πόντιοι του Άκνταγ Ματέν γλωσσικά μιλούν το ιδίωμα της Αργυρούπολης από όπου μετοίκισαν, μουσικά δε παρέλαβαν το βιολί που παιζόταν ήδη στην περιοχή και το κράτησαν όπως έπαιζαν λύρα δηλαδή όρθιο. Το κούρδισμα που χρησιμοποίησαν στο βιολί είναι ρε-λα-ρε-σολ που από τους παλιούς αποκαλείται βυζαντινό. Παράλληλα όμως στις διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις έπαιζαν την λύρα και τον πολύ διαδεδομένο ζουρνά (εγκυκλοπαίδεια Μαλλιάρης).
Ο χορός είναι δεξιόστροφος και έχει 10 βήματα αυτά του Τίκ΄ Διπλόν που στο 1ο μέρος είναι αργός ενώ στο 2ο μέρος αποκτά τον συνήθη γρήγορο ρυθμό. Η λαβή είναι με τα χέρια στους ώμους.
Χορογραφία
Άρση και πάτημα δεξιού ποδιού λοξά δεξιά προς το κέντρο του κύκλου (βήμα 1ο & 2ο) πάτημα του αριστερού προς τα δεξιά πίσω από το δεξί (3ο βήμα) πάτημα-κάμψη του δεξιού ποδιού στην νοητή περιφέρεια επειδή συγκρατεί όλο το βάρος του σώματος και άρση-πάτημα και κάμψη στο αριστερό πόδι που με την σειρά του συγκρατεί το βάρος του σώματος (βήμα 5ο & 6ο) άρση-πάτημα και κάμψη στο δεξιό πόδι για να μπορέσει να εκτελέσει την ίδια κίνηση το άλλο πόδι (βήμα 7ο & 8ο ) άρση-πάτημα και κάμψη στο αριστερό (9ο & 10ο βήμα, το δεξί συγκρατεί το βάρος). Μόλις ό ρυθμός γίνει πιο γρήγορος ακολουθεί το κλασικό Τίκ Διπλόν (με τα 10 βήματα) που όλα του τα τριαράκια εκτελούνται στα μήλα των δαχτύλων (χαρακτηριστικό της περιοχής).
Λαογραφικά στοιχεία
Το Παπόρ΄ έχει τα ίδια ακριβώς βήματα με το «Καλόν Κορίτς» (δηλαδή 16) και ίσως το ίδιο ύφος με τις εξής όμως διαφορές: τα χέρια προβάλουν προς τα εμπρός στα πλάγια βήματα το κορμί σκύβει και αυτό προς τα μπρος ενώ στα τριαράκια του Τίκ Διπλόν τα χέρια ανεβαίνουν έτσι ώστε οι αγκώνες να σχηματίζουν ορθή γωνία. Η ονομασία του χορού προήλθε από τον στίχο του γνωστού τραγουδιού (Μάνα τέρεν το παπόρ΄ ντ΄άσκεμα κουνίεται κ.λ.π) και ήταν γνωστός στα γύρω χωριά της Λιβεράς όπως αυτό του Κοσμά της Ματσούκας. Αποτελεί χορογραφική παραλλαγή του χορού της «Σερανίτσας». Στα πλάγια βήματα πάντα προπορεύεται το δεξί πόδι ενώ το αριστερό βρίσκεται μόνιμα πιο πίσω.
Χορογραφία
Προβολή του δεξιού ποδιού λοξά δεξιά προς το κέντρο του κύκλου (1ο βήμα) ακολουθεί πάτημα-λύγισμα στο αριστερό πόδι που κινείται πάντα στην νοητή περιφέρεια (λίγο πιο πίσω από το δεξί 2ο βήμα), το δεξί πατά-λυγίζει προς τα δεξιά (3ο βήμα) και (4ο βήμα) πάτημα αριστερού στον τόπο (τα βήματα αυτά είναι μικρότερα από αυτά που εκτελούνται προς τα αριστερά γιατί ο χορός κινείται αριστερά). Στη συνέχεια το δεξί πατά-λυγίζει προς τα αριστερά (5ο βήμα), (6ο βήμα) το αριστερό πατά-λυγίζει αριστερά (7ο βήμα) το δεξί πατά-λυγίζει αριστερά και (8ο βήμα) πάτημα δεξιού ποδιού πίσω από το αριστερό στην νοητή περιφέρεια του κύκλου για να ακολουθήσουν τα 4 επιτόπια τριαράκια με σουστάρισμα. (9ο & 10ο βήμα) δεξιό τριαράκι στην διάσταση (11ο & 12ο βήμα) αριστερό τριαράκι στην διάσταση (13ο & 14ο βήμα) δεξιό τριαράκι στην διάσταση (15ο & 16ο βήμα) αριστερό τριαράκι.
Ο ρυθμός είναι πεντάσημος 5/8 (2-3).
Ο χορός πήρε την ονομασία του από τους στίχους του τραγουδιού:
“Κόρη κατήβα σο μαντρίν
ελλύεν η κιζέλα”.
«Κιζέλα» στην Ποντιακή διάλεκτο είναι ονομασία που έδιναν μεταφορικά στην αγελάδα και είναι ακριβώς ο ίδιος χορός με το «Καλόν Κορίτσ΄» χωρίς όμως τις αιωρήσεις των χεριών. Χορευόταν στην ευρύτερη περιοχή της Ματσούκας (81 χωριά). Και αυτός ο χορός αποτελεί μια μορφή Σερανίτσας που χορευόταν πιο κάτω στην Χερίαινα ή Χερίανα της Αργυρούπολης.
Χορογραφία
Μεικτός αριστερόστροφος χορός που έχει 16 βήματα και η αρχική λαβή είναι από τις παλάμες με λυγισμένους τους αγκώνες. Στα πλάγια βήματα πάντα προπορεύεται το δεξί πόδι ενώ το αριστερό βρίσκεται μόνιμα πιο πίσω.
Προβολή του δεξιού ποδιού λοξά δεξιά προς το κέντρο του κύκλου (1ο βήμα) ακολουθεί πάτημα-λύγισμα στο αριστερό πόδι που κινείται πάντα στην νοητή περιφέρεια (λίγο πιο πίσω από το δεξί 2ο βήμα), το δεξί πατά-λυγίζει προς τα δεξιά (3ο βήμα) και (4ο βήμα) πάτημα αριστερού στον τόπο (τα βήματα αυτά είναι μικρότερα από αυτά που εκτελούνται προς τα αριστερά γιατί ο χορός κινείται αριστερά). Στη συνέχεια το δεξί πατά-λυγίζει προς τα αριστερά (5ο βήμα), (6ο βήμα) το αριστερό πατά-λυγίζει αριστερά (7ο βήμα) το δεξί πατά-λυγίζει αριστερά και (8ο βήμα) πάτημα δεξιού ποδιού πίσω από το αριστερό στην νοητή περιφέρεια του κύκλου για να ακολουθήσουν τα 4 επιτόπια τριαράκια με σουστάρισμα. (9ο & 10ο βήμα) δεξιό τριαράκι στην διάσταση (11ο & 12ο βήμα) αριστερό τριαράκι στην διάσταση (13ο & 14ο βήμα) δεξιό τριαράκι στην διάσταση (15ο & 16ο βήμα) αριστερό τριαράκι.
Το Καλόν Κορίτσ΄ είναι μια μορφή Σερανίτσας που χορευόταν πιο πάνω από την Χερίαινα της Αργυρούπολης στην ευρύτερη περιοχή της Ματσούκας με διαφορετική όμως μουσική. Παίζεται με όλα τα μουσικά όργανα και συνοδεύεται από τραγούδι. Η ονομασία προήλθε από το ομώνυμο στίχο του τραγουδιού:
Καλόν κορίτσ΄καλόν κορίτσ΄
Καλόν κ΄ ευλογημένον
΄ς σην χώραν φαίνεται άσκεμον
΄ς εμέν΄ εν΄ φωταγμένον.
Χορογραφία
Είναι χορός αριστερόστροφος που έχει 16 βήματα και η αρχική λαβή είναι από τις παλάμες με λυγισμένους τους αγκώνες. Στα πλάγια βήματα πάντα προπορεύεται το δεξί πόδι ενώ το αριστερό βρίσκεται μόνιμα πιο πίσω.
Προβολή του δεξιού ποδιού λοξά δεξιά προς το κέντρο του κύκλου (1ο βήμα) ακολουθεί πάτημα-λύγισμα στο αριστερό πόδι που κινείται πάντα στην νοητή περιφέρεια (λίγο πιο πίσω από το δεξί 2ο βήμα), το δεξί πατά-λυγίζει προς τα δεξιά (3ο βήμα) και (4ο βήμα) πάτημα αριστερού στον τόπο με ταυτόχρονη αιώρηση των χεριών πίσω (τα βήματα αυτά είναι μικρότερα από αυτά που εκτελούνται προς τα αριστερά γιατί ο χορός κινείται αριστερά). Στη συνέχεια το δεξί πατά προς τα αριστερά (5ο βήμα) με ταυτόχρονη αιώρηση των χεριών προς τα εμπρός (6ο βήμα) το αριστερό πατά αριστερά με αιώρηση χεριών προς τα πίσω (7ο βήμα) το δεξί πατά αριστερά με ταυτόχρονη αιώρηση των χεριών μπροστά πάτημα-λύγισμα στο αριστερό (8ο βήμα) και πάτημα δεξιού ποδιού πίσω από το αριστερό για να ακολουθήσουν τα 4επιτόπια τριαράκια με σουστάρισμα. (9ο & 10ο βήμα) δεξιό τριαράκι στην διάσταση (11ο & 12ο βήμα) αριστερό τριαράκι στην διάσταση (13ο & 14ο βήμα) δεξιό τριαράκι στην διάσταση (15ο & 16ο βήμα) αριστερό τριαράκι.
Λαογραφικά στοιχεία
Τον χορό παρουσίασαν στον Ν. Ζουρνατζίδη πόντιοι με καταγωγή από την Γαλίανα της Ματσούκας κοντά στην Τραπεζούντα που ήταν μια ορεινή περιοχή από 19 χωριά και οικισμούς στην οποία μέχρι την Ανταλλαγή των πληθυσμών κατοικούσαν 4000 Πόντιοι και 500 εξισλαμισμένοι. (Υλικό DVD Ν. Ζουρνατζίδης και Ανατολικός Πόντος, Σάββας Καλεντερίδης).
Χορογραφία
Χορεύεται και προς τα δεξιά αλλά και προς τα αριστερά. Όταν πηγαίνει προς τα δεξιά προπορεύεται το αριστερό πόδι ενώ προς τα αριστερά το δεξί. Έχει 4 βήματα (ένα τριαράκι μπροστά και ένα πίσω), το σώμα είναι στητό και η λαβή είναι από τις παλάμες με τους αγκώνες λυγισμένους ή κάτω από τις μασχάλες και το πιάσιμο από τις παλάμες όπως φαίνεται από το υλικό στα DVD
Το σώμα έχει μια φορά προς τα δεξιά (περιγραφή χορού που κινείται δεξιόστροφα), πάτημα αριστερού ποδιού με κατεύθυνση το κέντρο του κύκλου (1ο βήμα) (2ο βήμα) ακολουθεί πάτημα-σουστάρισμα με την μύτη του δεξιού ποδιού κοντά και πίσω από το δεξί (ένας χρόνος). Πάτημα δεξιού ποδιού προς την νοητή περιφέρεια του κύκλου (3ο βήμα) και (4ο βήμα) πάτημα-σουστάρισμα αριστερού ποδιού προς τα πίσω αλλά μπροστά από το δεξί (2ος χορευτικός χρόνος).
Περιγραφή χορού που κινείται αριστερόστροφα, το σώμα έχει φορά προς τα αριστερά. Πάτημα δεξιού ποδιού με κατεύθυνση το κέντρο του κύκλου (1ο βήμα) (2ο βήμα) ακολουθεί πάτημα-σουστάρισμα με την μύτη του αριστερού ποδιού κοντά και πίσω από το δεξί (1ος χρόνος). Πάτημα αριστερού ποδιού προς την νοητή περιφέρεια του κύκλου (3ο βήμα) και (4ο βήμα) πάτημα-σουστάρισμα δεξιού ποδιού προς τα πίσω αλλά μπροστά από το αριστερό (2ος χορευτικός χρόνος).
Χορευόταν στην Γαλίανα της Ματσούκας κοντά στην Τραπεζούντα (19 χωριά και οικισμοί στην οποία μέχρι την Ανταλλαγή των πληθυσμών κατοικούσαν 4000 Πόντιοι και 500 εξισλαμισμένοι. Ανατολικός Πόντος, Σάββας Καλεντερίδης). Ο χορός έχει το ίδιο ακριβώς βήμα με το Τίκ Μονόν Ματσούκας αλλά με τελείως διαφορετικό ύφος. Καταρχήν το σώμα είναι πιο στητό, τα χέρια ανεβαίνουν πιο ψηλά και συμμετέχουν στην κίνηση των βημάτων που είναι περισσότερο στατική (σαν ρομπότ).
Δεξιόστροφος χορός που έχει 6 βήματα και η λαβή είναι από τις παλάμες με τους αγκώνες σε ορθή γωνία. Το σώμα είναι αυστηρά κάθετο (στητό) και κοιτάζει το κέντρο του κύκλου.
Χορογραφία
Πάτημα δεξιού ποδιού λοξά δεξιά προς το κέντρο του κύκλου (1ο βήμα) το αριστερό περνάει πίσω από το δεξί (2ο βήμα) το δεξί πατά στην διάσταση δεξιά προς την νοητή περιφέρεια του κύκλου (3ο βήμα) και (4ο βήμα) το αριστερό έρχεται και κλείνει δίπλα στο δεξί. Πάτημα αριστερού στην διάσταση αριστερά (5ο βήμα) το δεξί έρχεται και κλείνει δίπλα στο αριστερό (6ο βήμα). Τα χέρια παίρνουν κίνηση από το πάτημα του πέλματος που σηκώνει το βάρος του σώματος.
O χορός «Κόρη Κοπέλα» προέρχεται από την περιοχή της Γαλίανας στην Ματσούκα του Πόντου. Με την ίδια μουσική και τα ίδια βήματα τον συναντάμε στην ευρύτερη περιοχή της Τραπεζούντας που πήρε την ονομασία του από την επωδό του τραγουδιού: Τιβ Τιβ Τιβ Τάνα
Τιβ τιβ τιβ τάνα
εκυλίεν η γαβάνα
Έφτασεν τα΄Αρμέν΄ η μάνα
οϊ ν΄αϊλί τ΄έμόν την μάναν.
Τα βήματα του χορού ήταν γνωστά σε ολόκληρο τον Πόντο αφού ο χορός απαντιέται με διαφορετικές ονομασίες, Πατούλα τον έλεγαν στον Δυτικό Πόντο, Πιπιλομμάταινα στον Ανατολικό Πόντο.
Χορογραφία
Μεικτός χορός δεξιόστροφος αλλά μπορεί να χορεύεται και στον τόπο, έχει 8 βήματα και η λαβή είναι από τους ώμους.
Αναπήδηση στο αριστερό και τσάκισμα του δεξιού ποδιού από το γόνατο και κάτω προς τα δεξιά (1ο βήμα), πάτημα δεξιού με ταυτόχρονη άρση και τσάκισμα του αριστερού ποδιού αριστερά (2ο βήμα) πάτημα του αριστερού και άρση του δεξιού με τσάκισμα προς τα δεξιά (3ο βήμα) και κλείσιμο με την φτέρνα του δεξιού στην μύτη του αριστερού (4ο βήμα). Αναπήδηση-πάτημα του δεξιού προς τα πίσω (αρχική θέση) με ταυτόχρονη άρση του αριστερού με τσάκισμα προς τα αριστερά (5ο βήμα), πάτημα του αριστερού και άρση του δεξιού με τσάκισμα προς τα δεξιά (6ο βήμα) πάτημα δεξιού με ταυτόχρονη άρση και τσάκισμα του αριστερού ποδιού αριστερά (7ο βήμα) κλείσιμο με την φτέρνα του αριστερού στην μύτη του δεξιού (8ο βήμα).
Χορευόταν στην Γαλίανα της Ματσούκας κοντά στην Τραπεζούντα που ήταν μια ορεινή περιοχή από 19 χωριά και οικισμούς στην οποία μέχρι την Ανταλλαγή των πληθυσμών κατοικούσαν 4000 Πόντιοι και 500 εξισλαμισμένοι. (Ανατολικός Πόντος, Σάββας Καλεντερίδης).
Χορογραφία
Αριστερόστροφος που έχει 12 και η λαβή είναι από τις παλάμες με τους αγκώνες σε ορθή γωνία. Το σώμα είναι αυστηρά κάθετο και κοιτάζει το κέντρο του κύκλου, 4 ρομποτικά βήματα προς τα δεξιά, 4 ρομποτικά μεγαλύτερα προς τα αριστερά και δύο επιτόπια τριαράκια του Τίκ΄ Μονόν στην περιφέρεια με ταυτόχρονη συμμετοχή στην κίνηση των χεριών σε όλη την διάρκεια του χορού. Τα χέρια παίρνουν κίνηση από το πέλμα όταν σηκώνει το βάρος του σώματος.
Τάμσαρα ή Τάμζαρα. Η ονομασία του χορού προήλθε από το Αρμενικό χωριό Τάμζαρα που βρίσκεται στο 5ο χιλιόμετρο του δρόμου: Νικόπολης-Κερασούντας. Είχε μικτό πληθυσμό 2000 περίπου κατοίκους που τους αποτελούσαν Τούρκοι, Έλληνες και Αρμένιοι που πλειοψηφούσαν πριν το 1915. Οι Έλληνες που κατάγονταν από την ευρύτερη περιοχή διέσωσαν τον σκοπό και τον αντίστοιχο χορό Τάμζαρα που τον συνοδεύει μέχρι της μέρες μας στην Ελλάδα. Πηγές: Σάββας Καλεντερίδης (Ανατολικός Πόντος), Χρήστος Σαμουηλίδης (Η Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού).
Χορογραφία
Δεξιόστροφος χορός που χορεύεται σε κλειστό κύκλο και έχει 12 βήματα και η λαβή είναι με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες ή στην ανάταση (Ν. Ζουρνατζίδης υλικό από DVD).
Με το σώμα να κοιτάζει λοξά δεξιά, πάτημα δεξιού ποδιού προς το κέντρο του κύκλου (1ο βήμα), άρση του αριστερού λυγισμένο από το γόνατο (2ο βήμα), ενώ το προηγούμενο βήμα σουστάρει και πάτημα μπροστά από το δεξί (3ο βήμα) κλείσιμο του δεξιού δίπλα στο αριστερό (4ο βήμα). Πάτημα δεξιού ποδιού προς την νοητή περιφέρεια της αρχικής θέσης (5ο βήμα), μικρή αναπήδηση προς τα πίσω στο δεξί με ταυτόχρονη άρση και λύγισμα στο γόνατο του αριστερού (6ο βήμα) πάτημα με τη μύτη του αριστερού ποδιού στη διάσταση (7ο βήμα), κλείσιμο του αριστερού δίπλα στο δεξί (8ο βήμα).
(9ο βήμα) με άξονα την φτέρνα του δεξιού ποδιού περιστροφή της σύστοιχης μύτης προς τα δεξιά, επαναφορά προς το κέντρο (10ο βήμα) και επανάληψη (11ο & 12ο βήμα).
Ο χορός σήμερα είναι περισσότερο γνωστός σαν Σερανίτσα ή Χερανίτσα ή Χεϊρανίτσα (επειδή χορεύονταν στην Χερίαινα της Αργυρούπολης του Πόντου), ονομάζεται και Εικοσιένα (γιατί σχημάτιζε στο έδαφος το 21 ή επειδή παλαιότερα μετρούσαν 21 βήματα). Στην Αργυρούπολη συναντιέται επίσης με την ονομασία Αρμενίτ΄σσα (δηλαδή Αρμένισσα κατά τον συγγραφέα Χ. Σαμουηλίδη). Στοιχεία παρμένα από το βιβλίο του Ν. Ζουρνατζίδη: Χοροί του Πόντου.
Κατά τον Μιχάλη Καραβελά χοροδιδάσκαλο, ομιλητή στην 2η Πανελλήνια Ημερίδα της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος με θέμα: Σεμινάριο χορού, Χερριανίτσα είναι ονομασία που δόθηκε εδώ στην Ελλάδα από την Εύξεινο Λέσχη Θεσσαλονίκης στης αρχές της δεκαετίας του “60” επειδή τότε επικρατούσε ένα χάος διότι απέδιδαν στον χορό αυτό διάφορες ονομασίας. Η ονομασία που έφερε στον Πόντο ήταν Εικοσιένα.
Χορογραφία
Μεικτός δεξιόστροφος χορός που έχει 16 βήματα και που προπορεύεται πάντα το δεξί πόδι. Η λαβή είναι με τα χέρια παράλληλα προς το σώμα και το κράτημα από την παλάμη στα δεξιά και στα αριστερά βήματα και πάντα στην ανάταση όταν χορεύεται το Διπλόν Τίκ (4 τριαράκια).
Ο χορός ξεκινά με απότομο κοντινό πάτημα του δεξιού ποδιού προς το κέντρο του κύκλου (1ο βήμα) ακολουθεί πάτημα στο αριστερό πόδι που κινείται πάντα στην νοητή περιφέρεια (λίγο πιο πίσω από το δεξί 2ο βήμα), το δεξί πατά προς τα δεξιά (3ο βήμα) και (4ο βήμα) πάτημα αριστερού στον τόπο ή και λίγο αριστερά με ταυτόχρονη αιώρηση των χεριών πίσω (τα βήματα αυτά είναι μεγαλύτερα από αυτά που εκτελούνται προς τα αριστερά και μπορεί να είναι επιτόπια). Στη συνέχεια το δεξί πατά προς τα αριστερά (5ο βήμα) αιώρηση των χεριών προς τα εμπρός (6ο βήμα) το αριστερό πατά αριστερά με αιώρηση χεριών προς τα πίσω (7ο βήμα) το δεξί πατά πίσω από το αριστερό και (8ο βήμα) το αριστερό έρχεται και κλείνει δίπλα στο δεξί. Ακολουθεί Διπλόν Τίκ με τα χέρια στην ανάταση (4 τριαράκια) βήματα 9ο -16ο).
1η παραλλαγή Σερανίτσας
Τα ίδια ακριβώς βήματα με αυτά της Χερίαινας με την διαφορά ότι στα αριστερά βήματα τα χέρια δεν εκτελούν αιωρήσεις.
2η παραλλαγή Σερανίτσας περιγράφεται στο fb στην σελίσα μου Tasos Kokovidis λόγω έλειψης χώρου.
Μεικτός δεξιόστροφος χορός που έχει 16 βήματα και που προπορεύεται πάντα το δεξί πόδι. Η λαβή είναι με τα χέρια παράλληλα προς το σώμα και το κράτημα από την παλάμη στα δεξιά και στα αριστερά βήματα και στην ανάταση όταν χορεύεται το Διπλόν Τίκ (4 τριαράκια).
Χορογραφία
Ο χορός ξεκινά με απότομο κοντινό πάτημα του δεξιού ποδιού προς το κέντρο του κύκλου (1ο βήμα) ακολουθεί πάτημα στο αριστερό πόδι που κινείται πάντα στην νοητή περιφέρεια (2ο βήμα), το δεξί πατά προς τα δεξιά (3ο βήμα) και (4ο βήμα) πάτημα στο αριστερό προς τα δεξιά (τα βήματα αυτά είναι μεγαλύτερα από αυτά που εκτελούνται προς τα αριστερά και μπορεί να είναι επιτόπια). Τα ίδια βήματα εκτελούνται αριστερά (4 βήματα) πάτημα δεξιού προς τα αριστερά (5ο βήμα) το αριστερά πατά αριστερά (6ο βήμα) το δεξί εκτελεί ένα ακόμη βήμα αριστερά (7ο βήμα) και ακολουθεί το αριστερό (8ο βήμα). Πάτημα του δεξιού στην νοητή περιφέρεια, δηλαδή προς τα πίσω στην αρχική θέση με ταυτόχρονη ανάταση των χεριών (9ο βήμα) και λάκτισμα του αριστερού προς τα μπρός (10ο βήμα) πάτημα του αριστερού στην διάσταση και λάκτισμα του δεξιού (11 και 12ο βήμα) το ίδιο μία φορά από το δεξί και μία από το αριστερό πόδι (βήματα 13,14,15,16).
Το χαρακτηριστικό του χορού είναι το έντονο ταλάντεμα (τρέμουλο) όλου του σώματος που είναι κοινό γνώρισμα πολλών χορών της περιοχής του Κάρς.
Ονομάζεται και Κερασουντέϊκον Ομάλ ή Λάχανα (από το γνωστό τραγούδι που το χόρευαν ακούγοντας το) ή Εμπρ΄ Οπίσ’. Δεξιόστροφος χορός που χορεύεται σε κλειστό κύκλο, έχει 6 βήματα, η λαβή είναι με τα χέρια λυγισμένα από τους αγκώνες και το πιάσιμο από τις παλάμες.
Χορογραφία
Ξεκινά το αριστερό πόδι-πάνω από το δεξί-που πατά λοξά δεξιά προς το κέντρο του κύκλου και το σώμα να στρέφεται προς τα δεξιά (1ο βήμα) το δεξί πατά δεξιά στην διάσταση δηλαδή στην νοητή περιφέρεια του κύκλου (2ο βήμα) πάτημα του αριστερού κοντά στο ίδιο σημείο που πατούσε πριν (3ο βήμα) πάτημα του δεξιού δίπλα στο αριστερό (ο κορμός στρέφεται προς το κέντρο του κύκλου 4ο βήμα). Το αριστερό πατά πίσω από το δεξί προς την νοητή περιφέρεια ενώ το σώμα στρέφεται λοξά αριστερά (5ο βήμα) το δεξί κλείνει δίπλα στο αριστερό.
Τρυγόνα που έχει διαφορετική μορφή από την Τρυγόνα που χορευόταν στην Τραπεζούντα και την Ματσούκα αφού ο ρυθμός είναι πιο αργός και τα βήματα που είναι περισσότερα (18 στον αριθμό 3 διπλά δεξιά, 2 διπλά αριστερά και 4 επιτόπια διπλά αυτά του Τίκ Διπλόν) χάνουν το στοιχείο της αναπήδησης. Έτσι ο χορός αυτός είναι περισσότερο ομαλός και κινείται αντίθετα από τις άλλες δηλαδή δεξιόστροφα αντί αριστερόστροφα. Τα δεξιά βήματα είναι μεγαλύτερα από τα αριστερά για να προχωράει ο χορός, χορεύεται σε κλειστό κύκλο και η αρχική λαβή είναι με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες. Χορευόταν στην επαρχία Γουρούχ ή Κιρίκ 15 Ελληνικά χωριά στην μέση της διαδρομής Κερασούντος-Νικόπολης που σε μεγάλο βαθμό εποικίστηκαν από Αργυρουπολίτες το 18ο-19ο αιώνα.
Χορογραφία
Ο χορός ξεκινά με πάτημα του δεξιού ποδιού λοξά δεξιά προς το κέντρο του κύκλου (1ο βήμα). Το πόδι αυτό προπορεύεται στα πρώτα 10 βήματα ακολουθεί πάτημα του αριστερού ποδιού δεξιά που κινείται πάντα στην νοητή περιφέρεια (δηλαδή πίσω 2ο βήμα) και εκτελούνται άλλα δύο διπλά βήματα προς τα δεξιά πρώτα πάτημα στο δεξί και μετά στο αριστερό (βήματα 3ο-4ο & 5ο-6ο) ενώ τα χέρια κάνουν κυκλικές κινήσεις προς το κέντρο του κύκλου. Στο (7ο βήμα) το δεξί κινείται προς τα αριστερά δύο φορές και ακολουθεί το αριστερό (βήματα 8ο, 9ο & 10ο ) ενώ τα χέρια κατεβαίνουν κάνοντας δύο αιωρήσεις μπρός-πίσω. Ελεύθερο πόδι είναι το δεξί που πατά πίσω στην νοητή περιφέρεια και εκτελεί δεξί τριαράκι (11ο & 12ο βήμα) αριστερό τριαράκι στην διάσταση (13ο &14ο βήμα) δεξί και αριστερό τριαράκι αντίστοιχα (βήματα 14 μέχρι 18) ενώ τα χέρια στα πίσω αυτά τριαράκια επιστρέφουν στην αρχική λαβή με τους αγκώνες λυγισμένους.
Τρυγόνα στην Ποντιακή διάλεκτο είναι το θηλυκό τρυγόνι, ενώ μεταφορικά υποδηλώνει την ¨αγαπημένη¨ την οποία ο άντρας της έστειλε στο δάσος να πάει να φέρει ξύλα για την φωτιά και ο χορός αναπαριστά την φορτωμένη με ξύλα γυναίκα που κουτσαίνοντας βαδίζει για να μεταφέρει το φορτίο.
Η Ματσούκα (που πιθανά προέρχεται από το ματσούκι=ξύλο) ήταν μια μεγάλη σε έκταση περιοχή του νομού Τραπεζούντος που είχε 70 χωριά και κωμοπόλεις. Με βάση την μορφολογία του εδάφους χωριζόταν σε 5 περιοχές (κάτω Ματσούκα, άνω Ματσούκα, της Παναγίας Σουμελά, της Γαλίαινας, και της Μουλάκας). Έχει 3 ποτάμια που ενώνονται στο Τσεβισλούκ και σχηματίζουν τον γνωστό σε όλους μας Πυξίτη ή Δαφνοπόταμο όπου 15 χιλιόμετρα πριν αυτός εκβάλει στην θάλασσα ο επισκέπτης συναντά της τρίχας το γεφύρ΄ γνωστό από το χιλιοτραγουδισμένο δημώδες άσμα.
Ο χορός είναι αριστερόστροφος και χορεύεται σε κλειστό κύκλο με τα χέρια σηκωμένα στην ανάταση (αυτή είναι και η διαφορά της με την τρυγόνα που χόρευαν στην περιοχή της Τραπεζούντας) στα αριστερά βήματα, ενώ τα χέρια κατεβαίνουν κάνοντας δύο αιωρήσεις μπρός-πίσω με ταυτόχρονη ελαφριά κλίση του σώματος προς τα εμπρός στα δεξιά πατήματα. Προπορεύεται πάντα το δεξί πόδι και έχει 8 βήματα.
Χορογραφία
Ο χορός ξεκινά με απότομο κοντινό πάτημα-αναπήδηση του δεξιού ποδιού προς το κέντρο του κύκλου (1ο βήμα) ακολουθεί αναπήδηση στο αριστερό πόδι που κινείται πάντα στην νοητή περιφέρεια (2ο βήμα), το δεξί πατά-αναπηδά προς τα αριστερά (3ο βήμα) εντονότερη αναπήδηση στο αριστερό με στροφή του κορμού προς τα δεξιά (4ο βήμα), προσγείωση του δεξιού ποδιού προς τα δεξιά με κατέβασμα των χεριών και αιώρηση μπρος πίσω (5ο βήμα) πάτημα-αναπήδηση του αριστερού και μικρή άρση του δεξιού από το έδαφος τεντωμένο (6ο βήμα) πάτημα-αναπήδηση του δεξιού στον τόπο με μικρή άρση του αριστερού (7ο βήμα) και 8ο πάτημα-αναπήδηση αριστερού με άρση του δεξιού (8ο βήμα).
Τρυγόνα στην Ποντιακή διάλεκτο είναι το θηλυκό τρυγόνι, ενώ μεταφορικά υποδηλώνει την ¨αγαπημένη¨ την οποία ο άντρας της έστειλε στο δάσος προκειμένου να φέρει ξύλα για την φωτιά και ο χορός αναπαριστά την φορτωμένη με ξύλα γυναίκα που κουτσαίνοντας βαδίζει για να μεταφέρει το φορτίο.
Ο χορός αυτός διαφοροποιήθηκε στην Ελλάδα και ως προς τον ρυθμό αλλά και ως προς την χορογραφία, αφού από πεντάσημος έγινε τετράσημος και από τα τρία αριστερά βήματα του χορού έμειναν δύο. Στα συμπεράσματα αυτά κατέληξα ύστερα από όσα αφηγείται ο μελετητής Δημήτρης Παπαδόπουλος από το Σταυρίν της Αργυρούπολης (Ποντιακά Φύλλα, Τεύχος 32, με ημερ. έκδοσης:28-3-1940) ο οποίος διατείνεται και υποστηρίζει ότι οι αλλαγές στις μελωδίες και τα δίστιχα ελάμβανε χώρα στην Τραπεζούντα από έμπειρους λυράρηδες ή τραγουδιστές, ιδίως τον χειμώνα. Από εκεί σε σύντομο χρονικό διάστημα διαδίδονταν, με ενδιάμεσο σταθμό την Κρώμνη, το Σταυρίν και τα Μούζαινα στην υπόλοιπη ενδοχώρα όπου γίνονταν ευρέως γνωστά.
Κατά τον Δημήτρη Παπαδόπουλο στο Σταυρίν της Αργυρούπολης χορευόταν η Τρυγόνα, χορός με ρυθμό πεντάσημο και οι χορευτές πήγαιναν τρία βήματα αριστερά, δύο δεξιά ή στον τόπο με δύο αιωρήσεις των χεριών μπρος-πίσω ενώ ταυτόχρονα συνοδευόταν από το μοναδικό άσμα της τρυγόνας που το απήγγειλε ένας ή όλοι μαζί.
«Ακεί πέραν΄ς σ΄όρμανόπον η τρυγόνα, η τρυγόνα,
έστεκεν κ΄εποίνεν ξύλα η τρυγόνα, η τρυγόνα
τα ξύλα τς έταν όξέας η τρυγόνα, η τρυγόνα
άντρας άτς έτον μυξέας η τρυγόνα, η τρυγόνα».
Χορογραφία
Ο χορός είναι αριστερόστροφος και χορεύεται σε κλειστό κύκλο με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες στα αριστερά βήματα, ενώ τα χέρια κατεβαίνουν κάνοντας δύο αιωρήσεις μπρός-πίσω με ταυτόχρονη ελαφριά κλίση του σώματος προς τα εμπρός στα δεξιά πατήματα. Προπορεύεται πάντα το δεξί πόδι και έχει 8 βήματα.
Ο χορός ξεκινά με απότομο κοντινό πάτημα-αναπήδηση του δεξιού ποδιού προς το κέντρο του κύκλου (1ο βήμα) ακολουθεί αναπήδηση στο αριστερό πόδι που κινείται πάντα στην νοητή περιφέρεια (2ο βήμα), το δεξί πατά-αναπηδά προς τα αριστερά (3ο βήμα) εντονότερη αναπήδηση στο αριστερό με στροφή του κορμού προς τα δεξιά (4ο βήμα), προσγείωση του δεξιού ποδιού προς τα δεξιά με κατέβασμα των χεριών και αιώρηση μπρος πίσω (5ο βήμα) πάτημα-αναπήδηση του αριστερού και μικρή άρση του δεξιού από το έδαφος τεντωμένο (6ο βήμα) πάτημα-αναπήδηση του δεξιού στον τόπο με μικρή άρση του αριστερού (7ο βήμα) και 8ο πάτημα-αναπήδηση αριστερού με άρση του δεξιού (8ο βήμα).Ο ρυθμός του είναι δίσημος 2/4 ή 4/8 (2-2).
To Τίκι έχει τα βήματα του Τίκ Διπλόν και διαφέρει από αυτό γιατί έχει εντελώς διαφορετικού ύφος αφού χορεύεται στον αέρα. Είναι δεξιόστροφος χορός από την περιοχή της Νικόπολης του Πόντου (παλιά ονομασία Γαράσαρη) που χορεύεται σε κλειστό κύκλο με τα χέρια σηκωμένα στην ανάταση και έχει 10 βήματα. Το χαρακτηριστικό του χορού αυτού είναι ότι έχει ανεπαίσθητες κάμψεις και άρσεις (αναπηδήσεις) του σώματος.
.
Χορογραφία
Ο χορός ξεκινά με επιτόπια αναπήδηση και το αριστερό πόδι να περνά πάνω από το δεξί προς το κέντρο του κύκλου και να σταυρώνει με μια ελαφριά κάμψη των γονάτων (1ο βήμα στην αναπήδηση και το 2ο στο πάτημα), κάθετη άρση του σώματος και προσγείωση στο έδαφος πρώτα με το αριστερό προς τα πίσω (3ο βήμα) και μετά με το δεξί να πατά πιο μπροστά(4ο βήμα) πάτημα πρώτα αριστερού και μετά δεξιού ποδιού πιο πίσω (5ο & 6ο βήμα) αναπήδηση στο δεξί πόδι με ταυτόχρονη κάμψη του γόνατος στο αριστερό και προσγείωση στο δεξί (7ο & 8ο βήμα) αναπήδηση στο αριστερό με ταυτόχρονη κάμψη του γόνατος και προσγείωση στο δεξί (9ο βήμα και 10ο βήμα).
Μορφή Τίκ Διπλού που χορεύεται στην περιοχή της Τόνγιας (ορεινή περιοχή β.α. της Τραπεζούντας). Είναι δεξιόστροφος χορός που χορεύεται σε κλειστό κύκλο με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες είτε παράλληλα προς το σώμα ή στην ανάταση και έχει 10 βήματα με έντονο τρέμουλο που μεταφέρεται στους ώμους.
Χορογραφία
Ο χορός συνήθως ξεκινά με το δεξί πόδι να πατά προς το κέντρο του κύκλου (1ο βήμα) ακολουθεί το αριστερό πόδι που πατά λίγο πιο πίσω από το δεξί (2ο βήμα), δεξί τριαράκι στην νοητή περιφέρεια (δεξί-αριστερό-δεξί 3ο & 4ο βήμα), αριστερό τριαράκι στην διάσταση (αριστερό-δεξί αριστερό 5ο & 6ο βήμα) στη συνέχεια δεξί και αριστερό τριαράκι στην διάσταση (7ο μέχρι 10ο βήμα).
To Τίκ Διπλόν είναι μεικτός δεξιόστροφος χορός που χορεύεται από όλους σχεδόν τους Πόντιους σήμερα-σε κλειστό κύκλο-με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες και έχει 10 βήματα με μαλακό σουστάρισμα. Το Τίκ είναι η χορευτική βάση, το υπόβαθρο θα έλεγα για να μπορέσει κάποιος να χορέψει αξιοπρεπώς περισσότερους από 30 με 35 Ποντιακούς χορούς. Τον συναντάμε και με την ονομασία Τίκ ΄σ Σο Γόνατον αφού είναι χαρακτηριστικό το τσάκισμα (λύγισμα) των γονάτων. Τίκ ΄σ Σο Γόνατον χόρευαν οι Πόντιοι 1ης γενιάς κάτι που στις μέρες μας έχει εκλείψει. Στην περιοχή της Λιβεράς (Ματσούκα) δεν χρησιμοποιούσαν για τον χορό αυτόν την ονομασία Τίκ, αλλά τον ονόμαζαν Τ΄Απάν και Κά΄(Από Κάτω προς τα Πάνω). Σε άλλη περιοχή της Ματσούκας τον έλεγαν Τ΄ από κάθεν κι Αν που σημαίνει (Από κάτω προς τα Πάνω). Παρατηρείται-από πολλούς-το παράδοξο φαινόμενο στη μορφή αυτή του Τίκ, τους αγκώνες να ανοίγουν τα χέρια να κατεβαίνουν προς τα κάτω και να αποκτούν κίνηση, ενώ δεν υπήρχε, το κορμί από στητό και όρθιο να καμπουριάζει με συνέπεια να έχει χάσει ο χορός όχι μόνο το χρώμα του αλλά και το όνομά του. Το Τίκ Διπλόν δημιουργήθηκε στην Ελλάδα την δεκαετία του 60, την εποχή των μεγάλων παρεμβάσεων στους χορούς, από τις φιγούρες που γίνονταν με τα πόδια στα δύο πίσω τριαράκια κατά την διάρκεια του Τίκ Μονόν. Έτσι σιγά-σιγά προστέθηκαν άλλα δύο τριαράκια και προέκυψε ένας νέος χορός που ονομάστηκε Τίκ Διπλόν. Συνοδεύεται πάντα από τραγούδι και παίζεται από όλα τα μουσικά όργανα (λύρα, βιολί, κεμανέ, κλαρίνο, ούτι, αγγείο, φλογέρα, ζουρνά). Πληροφορίες παρμένες από τον Ν. Ζουρνατζίδη.
Στα Τούρκικα η λέξη dig-από όπου πήρε την ονομασία του ο χορός-που στην Ποντιακή πλέον προφέρεται (Τίκ) σημαίνει κάθετος, όρθιος, στητός και ουσιαστικά φωτογραφίζει τη θέση του χορευτή.
Ο χορός μπορεί να ξεκινήσει είτε με το δεξί είτε με το αριστερό πόδι. Περιγράφεται η είσοδος στον χορό με το αριστερό πόδι. Πάτημα αριστερού ποδιού προς το κέντρο του κύκλου (το πόδι αυτό σηκώνει όλο το βάρος του σώματος) και ακολουθεί το δεξί πόδι που σταματά πίσω από το αριστερό. Τα δύο βήματα αυτά: αριστερό-δεξί αποτελούν την εισαγωγή στον χορό. Ουσιαστικά ο χορός και ξεκινά με το δεξί πόδι να πατά μπροστά και λοξά δεξιά στην διάσταση (βήμα 1), το αριστερό πατάει πίσω από το δεξί (2ο βήμα), ενώ στην συνέχεια το δεξί πατάει πίσω και δεξιά προς την νοητή περιφέρεια του κύκλου στην οποία κινείται ο χορός (3ο βήμα) το αριστερό έρχεται να κλείσει δίπλα στο δεξί (4ο βήμα). Πάτημα αριστερού ποδιού στην διάσταση αριστερά (βήμα 5) κλείσιμο δεξιού δίπλα στο αριστερό (6ο βήμα). Πάτημα δεξιού στην διάσταση δεξιά (7ο βήμα) πάτημα αριστερού δίπλα στο δεξί (βήμα 8). Το αριστερό πατά μπροστά προς το κέντρο (βήμα 9) και ακολουθεί κλείσιμο του δεξιού δίπλα στο αριστερό (βήμα 10).Ο ρυθμός του χορού είναι πεντάσημος 5/8 (3-2).
Μορφή Τίκ Μονού που χορευόταν στην περιοχή της Ίμερας που σήμερα λέγεται Olucak (Όλουτζακ) ήταν μια περιοχή ανάμεσα στην Κρώμνη και την Αργυρούπολη με ελληνικό πληθυσμό που τον 18ο-19ο αιώνα γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη. Aπό όπου και φέρει το όνομά του ο χορός. Πολλοί σήμερα τον αποκαλούν και «Μονόν- Κοφτόν» μια ονομασία που δόθηκε εδώ στην Ελλάδα εκ παραδρομής, όταν κατά την διάρκεια μιας πρόβας ο χοροδιδάσκαλος Ν. Ζουρνατζίδης είπε στον λυράρη του χορευτικού του Γιάννη Φωτιάδη να παίξει τον μουσικό σκοπό Τίκ. Αυτός τον ρώτησε ποιο Τίκ-αφού υπάρχουν πολλά-και ο δάσκαλος που είχε ξεχάσει προς στιγμήν την ονομασία του χορού του είπε… αυτό το Μονό… το Τίκ… το Κοφτό, επειδή τα βήματα του χορού ήταν αυτά του Μονού Τίκ και ο χορός είχε δύο κοψίματα όσων αφορά το τέμπο του. Οι χορευτές του από απροσεξία νόμισαν ότι ο χορός αυτός ονομάζεται και «Μονόν-Κοφτόν» και ατυχώς το μετέφεραν προς τα έξω…
Χορογραφία
Δεξιόστροφος μεικτός χορός που χορεύεται σε κλειστό κύκλο με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες και έχει 8 βήματα.
Ο χορός ξεκινά με μικρό λοξό αριστερό τριαράκι στην διάσταση (τρία βήματα-πατήματα) το δεξί πόδι πατά λοξά δεξιά προς το κέντρο του κύκλου (4ο βήμα) το αριστερό πατά πίσω από το δεξί (5ο βήμα) και στη συνέχεια δεξί τριαράκι (5ο-8ο βήμα-πάτημα) προς τη δεξιά μεριά της νοητής περιφέρειας στην οποία κινείται ο χορός (αρχική θέση).
Σημείωση: υπάρχουν χορευτές που αντί για τριαράκια (τρία βήματα-πατήματα) κάνουν δυαράκια (2 βήματα-πατήματα) και άρα στην πράξη γι αυτούς ο χορός έχει 6 βήματα. Όμως ο μουσικός χρόνος είτε είναι τριαράκι είτε δυαράκι πρέπει να είναι ο ίδιος.
To Τίκ Μονόν είναι δεξιόστροφος χορός από την περιοχή της Ματσούκας, χορεύεται σε κλειστό κύκλο με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες, έχει δύο μορφές (είτε με βήμα που έχει κατεύθυνση λοξά δεξιά είτε προς το κέντρο του κύκλου) και 6 βήματα.
Χορογραφία
Ξεκινά το δεξί πόδι που πατά λοξά δεξιά προς το κέντρο του κύκλου (1ο βήμα) το αριστερό πατά πίσω από το δεξί (2ο βήμα) το δεξί πατά στη νοητή περιφέρεια (3ο βήμα) έρχεται και κλείνει δίπλα σε αυτό το αριστερό (4ο βήμα). Το αριστερό πατά σε μικρή διάσταση αριστερά προς το κέντρο του κύκλου (5ο βήμα) και (6ο βήμα) το δεξί έρχεται να κλείσει δίπλα σε αυτό.
Στην 2η μορφή ο χορός διαφοροποιείται στο ύφος γιατί υπάρχει έντονο σουστάρισμα και το (1ο βήμα) γίνεται προς το κέντρο του κύκλου ενώ τα υπόλοιπα βήματα είναι τα ίδια.
Πήρε το όνομά του από το ομώνυμο τραγούδι ο «Έταιρος και η Λυγερή». Ο στίχος πραγματεύεται το ερωτικό συναίσθημα του παλικαριού που φουντώνει μέσα στην φύση αφού έχει σαν θέμα την συμφωνία του παλικαριού με την κοπέλα προκειμένου να την βοηθήσει όταν αυτή βρίσκεται σε αδιέξοδο και θέλει να διαβεί την κοίτη του τρεχούμενου ρυακιού.
Έταιρον κι η Λυγερή παν΄ όλεν τον ποταμόν.
Έταιρον επέρνιξεν και η κόρ΄ κ΄ έπόρεσεν.
Πέρνιξο με, Έταιρε, το τσιαρκούλι μ΄ δίγω σε.
Νιά περνίν περνίζω σε, νια τσιαρκούλιν παίρω σε.
Χορογραφία
Αριστερόστροφος χορός με το μέτωπο στραμμένο προς το κέντρο του κύκλου, από την περιοχή της Τραπεζούντας που χορεύεται σε κλειστό κύκλο με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες και έχει 14 βήματα.
Βαρύ πάτημα του δεξιού ποδιού (που σηκώνει όλο το βάρους του σώματος) προς το κέντρο του κύκλου (1ο βήμα), μεταφορά όλου του βάρους του σώματος στο αριστερό που πατά στην νοητή περιφέρεια του κύκλου (2ο βήμα), πάτημα του δεξιού ποδιού προς τα αριστερά σαν να προπορεύεται του αριστερού (3ο βήμα), πάτημα του αριστερού ποδιού αριστερά στη νοητή περιφέρεια (4ο βήμα), πάτημα του δεξιού ποδιού που προπορεύεται αριστερά (5ο βήμα), μεταφορά όλου του βάρους του σώματος στο αριστερό που πατά στην περιφέρεια (6ο βήμα) και στην συνέχεια ακολουθούν 4 τριαράκια (διπλό Τίκ) πάνω στην νοητή περιφέρεια του κύκλου που το κάθε ένα μετριέται για δύο βήματα (1ο τριαράκι εκτελείται προς τα δεξιά 7ο & 8ο, 2ο τριαράκι προς τα αριστερά 9ο & 10ο βήμα, 3ο τριαράκι 11 & 12ο βήμα και 4ο τριαράκι 13 & 14ο βήμα.
Για ορισμένους χοροδιδασκάλους όπως ο Ν. Ζουρνατζίδης ο χορός ξεκινά με τα 4 τριαράκια και στη συνέχεια το δεξί πόδι πατά λοξά δεξιά προς το κέντρο του κύκλου ρίχνοντας το βάρος του σώματος στο πόδι αυτό μετά πατάμε στο αριστερό και ξεκινώντας με το δεξί πόδι που προπορεύεται κάνουμε 4 βήματα προς τα αριστερά.
Ο ρυθμός είναι πεντάσημος 5/8 (3-2), αλλά μπορεί και παίζεται με άλλη μελωδία σε ρυθμό τετράσημο 4/4 (2-2).
Σαμσούν (Samsun) στην Τούρκικη γλώσσα ονομάζεται η πόλη Σαμψούντα (Αμισός) του Πόντου η οποία κατά τον γεωγράφο Στράβωνα ιδρύθηκε από τους Ίωνες της Μιλήτου το 800 περίπου Π.Χ. (Δυτικός Πόντος, Σάββας Καλεντερίδης σελ., 254, 255). Ο χορός Σαμσόν πρωτοχορεύτηκε από Οφλήδες (με καταγωγή από την περιοχή του Όφη στον Πόντο) του Ν. Πιερίας (Νέα Τραπεζούντα, Κορινός) που έμαθαν τον χορό από τον Σαμψούντιο Μακάρ ή Μακάριο Χατζηκωνσταντινίδη την περίοδο που πρωτοήρθαν από τον Πόντο και ζούσαν στο ίδιο χωριό το Καλλίκρουνο Δράμας (Πάστροβα ήταν η παλιά ονομασία) που ήταν και το χωριό της πρώτης τους εγκατάστασης στην μητροπολιτική Ελλάδα.
Κατά το Σωτήρη Λυκίδη γεννημένο το 1926, χορευόταν αντί για τον χορό «Σέρα» στην περιοχή αυτή του Πόντου (Ν. Ζουρνατζίδης Συμβολή στην Έρευνα του Ποντιακού Χορού).
Χορογραφία
Δεξιόστροφος χορός με τα χέρια παράλληλα προς το σώμα στο μέρος του χορού που είναι αργός, ενώ όταν γίνει γρήγορος ανεβαίνουν στην ανάταση. Έχει 12 βήματα με έντονο τρέμουλο.
Ξεκινώντας το δεξί πόδι πατά δεξιά σε μικρή απόσταση και το αριστερό ακολουθεί (δεξί-αριστερό-δεξί-αριστερό-δεξί). Στο 6ο βήμα το αριστερό έρχεται και κλείνει στην μύτη του δεξιού ποδιού, στο 7ο το αριστερό πατά ελαφρώς αριστερά και 8ο το δεξί έρχεται να κλείσει στην μύτη του αριστερού, 9ο & 10ο το δεξί πατά στην προηγούμενη θέση του και έρχεται να κλείσει το αριστερό στην μύτη του, 11ο & 12ο η διαδικασία επαναλαμβάνεται από την αριστερή πλευρά.
Το Ομάλιν είναι μία παραλλαγή του χορού Ομάλ όπως αυτός χορευόταν στην περιοχή της Νικόπολης (Γαράσαρης). Τον χορό παρουσίασαν στον Ν. Ζουρνατζίδη κάτοικοι του χωριού Πλαταμόνας Καβάλας με καταγωγή από την Μπάλτζανα στην πατρίδα.
Η Μπάλτζανα βρίσκεται στο 25ο χιλιόμετρο του δρόμου Νικοπόλεως-Αλούτζερας και πρόκειται για ένα από τα αρχαιότερα και μεγαλύτερα χωριά της Περιφέρειας Νικόπολης με 1000 κατοίκους από τους οποίους οι 950 ήταν Έλληνες και οι 50 Τούρκοι. Οι κάτοικοι του χωριού φημίζονταν για την έφεση στα γράμματα και είχαν πολύ ανεπτυγμένο τον λαϊκό πολιτισμό. Στοιχεία παρμένα από το βιβλίο του Σάββα Καλεντερίδη (Ανατολικός Πόντος).
Ο χορός: είναι είτε δεξιόστροφος (προπορεύεται το δεξί πόδι του αριστερού), είτε αριστερόστροφος (προπορεύεται το αριστερό πόδι του δεξιού) ή να χορεύεται στον τόπο. Η λαβή είναι είτε με τα χέρια να κρέμονται παράλληλα με το σώμα είτε σηκωμένα στην ανάταση και έχει 6 βήματα (τρία πατήματα μπροστά και τρία πίσω που εκτελούνται σε 2 χρόνους και αντιπροσωπεύουν ένα βήμα). Το σώμα γέρνει ελαφρά μπρός-πίσω με έντονο τρέμουλο ή μπορεί να είναι στραμμένο προς το έδαφος.
83.Ομάλ Ούτσαϊ ή Ούτς Αλτί Νικόπολης (Outsai – Outsalti Nikopolis)
Λαογραφικά στοιχεία
Χορός που ανήκει στην κατηγορία του Ομάλ’ γι αυτό και στην Ελλάδα του δόθηκε η ονομασία Ομάλ΄Νικόπολης (Νίκος Ζουρνατζίδης, Συμβολή στην Έρευνα του Ποντιακού Χορού). Ο χορός έγινε γνωστός από καταγραφές που υπήρχαν από Πόντιους 2ης γενιάς στα χωριά Κεχρόκαμπος και Ελαιοχώρι Καβάλας με απώτερη καταγωγή από τα ελληνικά χωριά Καράκεβεζητ, Κόρατζα και Μπάλτζανα της Νικόπολης του Πόντου. Εκεί ήταν γνωστός σαν Ούτσαϊ ή Ουτς Αλτί ή Ούτσαγιάκ που σημαίνει στα Τούρκικα τρία βήματα, τρεις ποδαριές. Στο Απές της Σεβάστειας ο ίδιος χορός ονομαζόταν «Σιπουλτού», χορευόταν όμως σε διαφορετικό ρυθμό και με διαφορετική μελωδία.
Τα μουσικά όργανα που συνοδεύουν τον χορό είναι η λύρα ή ο ζουρνάς με νταούλι.
Σήμερα στο χορό αυτό τα χέρια αποκτούν σημαντικότερο ρόλο αφού τον συναντάμε από τα χορευτικά των διαφόρων συλλόγων με αρχική λαβή, τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες να αιωρούνται τεντωμένα προς πίσω (υπάρχουν 2 μορφές αργή και γρήγορη) και άλλοτε στα τρία πρώτα βήματα τα χέρια σηκώνονται στην ανάταση, ενώ από το 4ο βήμα μέχρι το τέλος του χορού κατεβαίνουν παράλληλα με το σώμα. Στο Ελαιοχώρι Καβάλας η αρχική λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια παράλληλα προς το σώμα και στα πρώτα 4α βήματα να αιωρούνται μπρος-πίσω με ελαφρά σκυμμένο το σώμα προς τα εμπρός. Είναι δεξιόστροφος χορός που χορεύεται σε κλειστό κύκλο με τα χέρια από τις παλάμες λυγισμένα στους αγκώνες και έχει 10 βήματα.
Χορογραφία
Κάνουμε τρία βήματα δεξιά (ξεκινώντας με το δεξί) και στο 4ο βήμα το αριστερό χτυπά και πατά δίπλα στο δεξί (ένας χρόνος). Το αριστερό πάλι, πατά αριστερά στην διάσταση (5ο βήμα) και έρχεται το δεξί που χτυπά και πατά δίπλα στο αριστερό (6ο βήμα). Τα δύο τελευταία βήματα επαναλαμβάνονται δύο ακόμα φορές μία δεξιά και μία αριστερά μέχρι το 10ο βήμα (ένας χρόνος).
Λαογραφικά στοιχεία
Το Ομάλ Νικόπολης ή Kουνιχτόν όπως υποδηλώνει και το τοπονύμιο χορευόταν στην περιοχή αυτή του Πόντου που λεγόταν παλαιότερα Αξίκιοϊ με έντονο τρέμουλο. Είναι δεξιόστροφος χορός που χορεύεται σε κλειστό κύκλο με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες και έχει 10 βήματα.
Χορογραφία
Κάνουμε τρία βήματα δεξιά (ξεκινώντας με το δεξί) και στο 4ο βήμα το αριστερό χτυπά και πατά δίπλα στο δεξί. Το αριστερό πάλι, πατά αριστερά στην διάσταση (5ο βήμα) και έρχεται το δεξί που χτυπά και πατά δίπλα στο αριστερό (6ο βήμα). Τα δύο τελευταία βήματα επαναλαμβάνονται δύο ακόμα φορές μία δεξιά και μία αριστερά μέχρι το 10ο βήμα.
Το Ομάλ Aπλό ή Μονόν είναι δεξιόστροφος απλός χορός. Στην Ποντιακή διάλεκτο-Ομάλ’ σημαίνει ομαλός, επίπεδος. Παίζεται σε διαφορετικές μουσικές μελωδίες στην Τσιμερά της Αργυρούπολης, στην Τραπεζούντα αλλά και σε άλλες περιοχές του Πόντου.
Είναι μεικτός και χορεύεται σε κλειστό κύκλο με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες. Ο χορός έχει 6 βήματα και κινείται πάνω σε νοητή περιφέρεια από τα οποία τα 4 γίνονται προς τα δεξιά και τα δύο αριστερά. (1ο βήμα) Πάτημα του δεξιού ποδιού προς τα πίσω & δεξιά στη διάσταση (2ο) το αριστερό περνά μπροστά από το δεξί (3ο) το δεξί μετακινείται δεξιά (4ο) έρχεται και κλείνει το αριστερό δίπλα στο δεξί. Το αριστερό πατά πίσω αριστερά στην διάσταση (5ο βήμα δηλαδή στην νοητή περιφέρεια της αρχικής θέσης), (6ο) κλείσιμο του δεξιού ποδιού δίπλα στο αριστερό.
Ιστορικά στοιχεία
Το Κάρς είναι χτισμένο στον Καύκασο από τον 4ο μ.Χ. αιώνα σε θέση που θεωρείται απόρθητο φυσικό φυλάκιο και σημαίνει φρούριο. Είχε σαν πρώτους κατοίκους Βούλγαρους τουρανικής καταγωγής, ενώ από τον 9ο αιώνα -1053 μ.Χ γίνεται Αρμενικό κράτος. Μετέπειτα θα περάσει στα χέρια των Γεωργιανών μέχρι το 1394 χρονιά που εμφανίζεται ο Ταμερλάνος (Ταταρομογγόλος) ο οποίος θα την πολιορκήσει μέχρι αυτή να παραδοθεί. Τον 15ο αιώνα, η πόλη πέρασε διαδοχικά στην κυριαρχία των Περσών, των Τούρκων και των Γεωργιανών, ενώ στα τέλη του 17ου αιώνα εμφανίζονται η Ρώσοι που το καταλαμβάνουν αρχικά το 1828 και το παραδίδουν στους Τούρκους με την συνθήκη του Αγίου Στεφάνου και αργότερα για 2η φορά το 1877 οι οποίοι το κράτησαν στην κατοχή τους για 40 χρόνια μέχρι το 1918, οπότε με την συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ το επέστρεψαν στην Τουρκία όπου και ανήκει μέχρι σήμερα.
Όταν το Κάρς πέρασε στην Ρωσική επικράτεια και τυπικά με την συνθήκη του Βερολίνου στα 1878 αποτελούνταν στην πλειοψηφία του από ντόπιους πληθυσμούς (Αρμένιους, Τούρκους, Κούρδους, Τουρκμένους, Καραπαπάχους) και από μετανάστες που ήρθαν από Ρωσία (Εσθονοί, Λιθουανοί, κ.λ.π) και από την Τουρκία (65.000 Έλληνες που εγκαταστάθηκαν σε 81 χωριά και 15.000 Αρμένιοι που παρέμειναν για πολλά χρόνια άστεγοι). Από την άλλη μεριά 100.000 περίπου μουσουλμάνοι αναγκάστηκαν να μετακινηθούν και να εγκατασταθούν στα βάθη της Τουρκίας. Σύμφωνα με ρωσικές στατιστικές ο συνολικός πληθυσμός του νομού που είχε 18.250 τ. χιλ. έκταση, στα 1913, ήταν 321.954 ψυχές. Στοιχεία παρμένα από το βιβλίο του Χρήστου Σαμουηλίδη Το Χρονικό του Κάρς.
Λαογραφικά στοιχεία
Ομάλ Κάρς ή Καρσλίδικον Ομάλ ή Ομάλ Παϊπούρτ είναι χορός από την περιοχή του Κάρς (περιοχή ανατολικά της Τραπεζούντας του Πόντου). Είναι δεξιόστροφος, ή λαβή με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες, έχει 6 βήματα που εκτελούνται σε ένα χρόνο και το χαρακτηριστικό του είναι ότι έχει έντονο τρέμουλο (σουστάρισμα).
Χορογραφία
(1ο βήμα) Πάτημα του δεξιού ποδιού προς τα πίσω & δεξιά στη διάσταση (2ο) το αριστερό πατά κοντά στο δεξί χωρίς να το περνά (3ο) το δεξί μετακινείται δεξιά (4ο) έρχεται και κλείνει το αριστερό δίπλα στο δεξί με χτύπημα και ελαφριά στροφή του σώματος δεξιά. Το αριστερό πατά αριστερά στην διάσταση (5ο βήμα δηλαδή στην νοητή περιφέρεια της αρχικής θέσης), (6ο) κλείσιμο-χτύπημα του δεξιού ποδιού δίπλα στο αριστερό με ελαφριά στροφή του σώματος αριστερά.
Τα Τάμσαρα Σουρμένων είναι χορός δεξιόστροφος που χορεύεται σε κύκλο, η λαβή είναι με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες μέχρι και το 11ο βήμα, ενώ έχει 16 βήματα (16 μουσικούς χρόνους) που εκτελούνται σε 4 τετράδες βημάτων.
Χορογραφία
Ο χορός ξεκινά με το δεξί πόδι να προπορεύεται ενώ το αριστερό ακολουθεί με σύρσιμο (1ο και 2ο βήμα) σε νοητή περιφέρεια . Ο βηματισμός αυτός επαναλαμβάνεται μία φορά ακόμη (3ο & 4ο βήμα) και έτσι ολοκληρώνεται η 1η τετράδα βημάτων η οποία πρέπει να είναι σε ένα χρόνο.
Πάτημα-χτύπημα του δεξιού ποδιού προς την νοητή περιφέρεια (5ο) άρση του αριστερού και πάτημα μπροστά (λίγο πιο μέσα από την νοητή περιφέρεια του κύκλου) (6ο & 7ο βήμα), πάτημα-κλείσιμο του δεξιού ποδιού δίπλα στο αριστερό (8ο-2η τετράδα βημάτων).
Στη συνέχεια το δεξί πόδι ωθεί προς τα πίσω δηλαδή προς τη νοητή περιφέρεια ή αρχική θέση (9ο βήμα)- και ακολουθεί το αριστερό στην διάσταση (10ο-βήμα). Κάμψη των γονάτων λοξά αριστερά (11ο βήμα) και 12ο επαναφορά σε όρθια θέση με ταυτόχρονο κατέβασμα των χεριών παράλληλα προς το σώμα (το μέτωπο κοιτάζει προς το κέντρο του κύκλου και το αριστερό πόδι είναι πιο πίσω από το δεξί (3η τετράδα βημάτων).
Κάμψη και έκταση των γονάτων λοξά δεξιά δύο φορές (13-16ο βήμα).
Τα Τάμσαρα Τραπεζούντας είναι χορός που κατατάσσεται στην κατηγορία του Διπάτ, η λαβή είναι με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες μέχρι και το 10ο βήμα, ενώ έχει 16 βήματα (16 μουσικούς χρόνους) που εκτελούνται σε 4 τετράδες βημάτων.
Χορογραφία
Ο χορός ξεκινά με το δεξί πόδι να πατά μπροστά προς το κέντρο του κύκλου (1ο βήμα), άρση και πάτημα του αριστερού ποδιού λίγο πιο μπροστά (2ο & 3ο βήμα) και κλείσιμο του δεξιού ποδιού δίπλα στο αριστερό (4ο βήμα) ολοκληρώνεται έτσι η 1η τετράδα.
Πάτημα του δεξιού ποδιού προς τα πίσω (5ο) άρση του αριστερού και πάτημα μπροστά (προς το κέντρο του κύκλου) (6ο & 7ο βήμα), πάτημα-κλείσιμο του δεξιού ποδιού δίπλα στο αριστερό (8ο-2η τετράδα βημάτων).
Πάτημα του δεξιού ποδιού πίσω στην αρχική θέση (9ο βήμα), άρση και πάτημα του αριστερού ποδιού στην αρχική θέση αλλά σε διάσταση (10ο βήμα), κάμψη των γονάτων λοξά αριστερά (11ο βήμα) με ταυτόχρονο κατέβασμα των χεριών παράλληλα προς το σώμα και 12ο επαναφορά σε όρθια θέση με το μέτωπο να κοιτάζει προς το κέντρο του κύκλου (3η τετράδα βημάτων).
Κάμψη των γονάτων λοξά αριστερά (13ο βήμα) και 14ο επαναφορά σε όρθια θέση, κάμψη των γονάτων λοξά δεξιά (15ο βήμα) και 16ο επαναφορά στην αρχική θέση (4η τετράδα βημάτων). Το κεφάλι κοιτάζει κάθε φορά προς την κατεύθυνση που έχουν τα γόνατα.
Γετίερε Αργυρούπολης λέγεται και Γεντί Αράτς ή Γεντί Αρά (εφτά δρομάκια) και ανήκει στην κατηγορία του Διπάτ. Πρακτικά έχει 12 χορευτικά βήματα (3 τετράδες) χορεύεται σε κύκλο με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες.
Χορογραφία
Αρχικά το δεξί πόδι προπορεύεται προς το κέντρο του κύκλου ενώ το αριστερό ακολουθεί με σύρσιμο (1ο και 2ο βήμα), κάμψη του δεξιού ποδιού που δέχεται όλο το βάρος του σώματος (3ο) και ξεδίπλωμα του ίδιου ποδιού μόλις το βάρος μεταφέρεται στο άλλο πόδι (4ο βήμα) και έτσι ολοκληρώνεται η 1η τετράδα βημάτων η οποία πρέπει να εκτελείται σε ένα χρόνο. Στη συνέχεια το δεξί πόδι ωθεί προς τα πίσω (5ο βήμα) και σηκώνεται το αριστερό από το έδαφος στη διάσταση και πατά (6ο & 7ο) πάτημα του δεξιού με μια μικρή παύση στη διάσταση (8ο-2η τετράδα) και δεξί αριστερό (10ο & 11ο) το αριστερό σηκώνεται ελαφρά από το έδαφος τεντωμένο και πατά στην διάσταση 12ο το δεξί κλείνει δίπλα στο αριστερό.
Σημείωση: Ορισμένα λαογραφικά στοιχεία είναι παρμένα από το βιβλίο του Ν. Ζουρνατζίδη Συμβολή στην Έρευνα του Ποντιακού Χορού.
Τίταρα Αργυρούπολης λέγεται και Τετέ Αγάτς (γέρικο δέντρο) και ανήκει στην κατηγορία του Διπάτ. Πρακτικά έχει 12 χορευτικά βήματα (3 τετράδες) χορεύεται σε κύκλο με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες.
Χορογραφία
Αρχικά το δεξί πόδι προπορεύεται προς το κέντρο του κύκλου ενώ το αριστερό ακολουθεί με σύρσιμο (1ο και 2ο βήμα). Ο βηματισμός αυτός επαναλαμβάνεται μία φορά ακόμη (3ο & 4ο βήμα) και έτσι ολοκληρώνεται η 1η τετράδα βημάτων η οποία πρέπει να είναι σε ένα χρόνο. Στη συνέχεια το δεξί πόδι ωθεί προς τα πίσω δύο φορές και το αριστερό εκτελεί 2 άρσεις τεντωμένο (8ο-12ο) σε 2 τετράδες βημάτων (η 2η ανεξάρτητη και η 3η το ίδιο). Σημείωση: Ορισμένα λαογραφικά στοιχεία είναι παρμένα από το βιβλίο του Ν. Ζουρνατζίδη Συμβολή στην Έρευνα του Ποντιακού Χορού.
91.Ομάλ΄ Μονόν ή Λεμόνα Αργυρούπολης (Lemona Gümüşhane)
Λαογραφικά στοιχεία
Ομάλ΄ Μονόν ή Ομάλ΄ Τραπεζούντας ονομάστηκε επειδή ανήκει στον κύκλο των χορών Ομάλ (Ν. Ζουρνατζίδης Συμβολή στην Έρευνα του Ποντιακού Χορού). Ακούγεται λίγο παράδοξο αυτό γιατί ο συγκεκριμένος χορός κατατάσσεται επίσης στην κατηγορία του Διπάτ Τραπεζούντας για λόγους διδασκαλίας… Τα πρώτα 4 βήματα είναι ακριβώς ίδια, λείπει το χαρακτηριστικό 11ο και 12ο πάτημα-βήμα, δηλαδή τα δύο τελευταία από τα οποία προήλθε η ονομασία του χορού. Το ύφος του χορού είναι τελείως διαφορετικό, αφού έχει μεγαλύτερες χρονικές παύσης ενδιάμεσα από τις τετράδες των βημάτων, αλλά και περιστροφή του κορμού προς την μεριά που προβάλλει το πόδι (δηλαδή αριστερά) για να τονιστεί περισσότερο η κίνηση του.
Λεμόνα ήταν η ονομασία του χορού στην Αργυρούπολη του Πόντου όπου και χορευόταν με μικρή βηματική παραλλαγή από το κλασικό Διπάτ της Τραπεζούντας.
Χορογραφία
Πρόκειται για χορό μεικτό, δεξιόστροφο που έχει 12 βήματα (12 μουσικούς χρόνους) που εκτελούνται σε 3 τετράδες βημάτων. Η λαβή του χορού είναι με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες. Ο χορός ξεκινά με το δεξί πόδι να πατά μπροστά προς το κέντρο του κύκλου (1ο βήμα), άρση (2ο βήμα) και πάτημα (3ο βήμα) του αριστερού ποδιού λίγο πιο μπροστά. Κλείσιμο του δεξιού ποδιού δίπλα στο αριστερό (4ο βήμα) ολοκληρώνοντας έτσι την 1η τετράδα.
Πάτημα του δεξιού ποδιού πίσω προς την αρχική θέση(5ο βήμα) άρση του αριστερού τεντωμένο προς τα εμπρός με ταυτόχρονο στρίψιμο του κορμού αριστερά και επιστροφή και πάτημά του στο ύψος του δεξιού (βήματα 6ο & 7ο), πάτημα-κλείσιμο του δεξιού ποδιού δίπλα στο αριστερό (8ο βήμα )-2η τετράδα βημάτων. Πάτημα του δεξιού ποδιού στην διάσταση δεξιά (9ο βήμα) άρση του αριστερού τεντωμένο προς τα εμπρός με ταυτόχρονο στρίψιμο του κορμού αριστερά και επιστροφή και πάτημά του στο ίδιο ύψος που πατά το δεξί (βήματα 10ο & 11ο).Πάτημα-κλείσιμο του δεξιού ποδιού δίπλα στο αριστερό (12ο βήμα) με ολοκλήρωση της 3ης τετράδας βημάτων.
Διπάτ Τραπεζούντας ή Γιαβαστόν που στην Τούρκικη γλώσσα σημαίνει αργός) ή Κοδεσπαινιακόν (χορός της οικοδέποινας). Είναι αργός χορός δεξιόστροφος με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες και έχει 12 βήματα (12 μουσικούς χρόνους) που εκτελούνται σε 3 τετράδες βημάτων. Η ονομασία του προήλθε από τα δύο επιτόπια πατήματα το 11ο και το 12ο. (από το βιβλίο του Ν. Ζουρνατζίδη, Συμβολή στην Έρευνα του Ποντιακού Χορού).
Χορογραφία
Ο χορός ξεκινά με το δεξί πόδι να πατά μπροστά προς το κέντρο του κύκλου (1ο βήμα), άρση (2ο βήμα) και πάτημα (3ο βήμα) του αριστερού ποδιού λίγο πιο μπροστά.
Πάτημα του δεξιού ποδιού δίπλα στο αριστερό (4ο βήμα) ολοκληρώνοντας έτσι την 1η τετράδα.
Πάτημα του δεξιού ποδιού προς τα πίσω (5ο) άρση του αριστερού και πάτημα λίγο πιο πίσω από το δεξί (6ο & 7ο), πάτημα του δεξιού ποδιού πιο πίσω (8ο-2η τετράδα βημάτων) , άρση και πάτημα του αριστερού ποδιού στην αρχική θέση (9ο & 10ο) άρση και πάτημα του δεξιού ποδιού δίπλα στο αριστερό (11ο & 12ο-3η τετράδα βημάτων).
93.Τίκ ¨Τ΄ από κάθεν κι αν¨ Ματσούκας (Tik ¨T’ apo kathen ki an¨ Maçka)
Λαογραφικά στοιχεία
Τ΄ από κάθεν κι αν (μια παραλλαγή του Τικ Μονόν) χορευόταν στην περιοχή της Ματσούκας καθώς ήταν γνωστό με την ονομασία αυτή. Ο χορός έχει 6 βήματα, είναι δεξιόστροφος ενώ η λαβή είναι με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες.
Χορογραφία
Ο χορός ξεκινά με το αριστερό πόδι να βηματίζει προς το κέντρο του κύκλου ακολουθεί το δεξιό που πατά-σουστάρει πίσω από το αριστερό και στη συνέχεια το 3ο βήμα εκτελείται πάλι με το δεξί να πατά λοξά δεξιά προς το κέντρο του κύκλου. Το 4ο βήμα είναι προς τα πίσω με το αριστερό ενώ το δεξί επαναφέρει τον χορευτή στην αρχική θέση και έρχεται να κλείσει το αριστερό.
Γετίερε Αργυρούπολης λέγεται και Γεντί Αράτς ή Γεντί Αρά (εφτά δρομάκια) και ανήκει στην κατηγορία του Διπάτ. Πρακτικά έχει 12 χορευτικά βήματα (3 τετράδες) χορεύεται σε κύκλο με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες.
Χορογραφία
Αρχικά το δεξί πόδι προπορεύεται προς το κέντρο του κύκλου ενώ το αριστερό ακολουθεί με σύρσιμο (1ο και 2ο βήμα), κάμψη του δεξιού ποδιού που δέχεται όλο το βάρος του σώματος (3ο) και ξεδίπλωμα του ίδιου ποδιού μόλις το βάρος μεταφέρεται στο άλλο πόδι (4ο βήμα) και έτσι ολοκληρώνεται η 1η τετράδα βημάτων η οποία πρέπει να εκτελείται σε ένα χρόνο. Στη συνέχεια το δεξί πόδι ωθεί προς τα πίσω (5ο βήμα) και σηκώνεται το αριστερό από το έδαφος στη διάσταση και πατά (6ο & 7ο) πάτημα του δεξιού με μια μικρή παύση στη διάσταση (8ο-2η τετράδα) και δεξί αριστερό (10ο & 11ο) το αριστερό σηκώνεται ελαφρά από το έδαφος τεντωμένο και πατά στην διάσταση 12ο το δεξί κλείνει δίπλα στο αριστερό.
Σημείωση: Ορισμένα λαογραφικά στοιχεία είναι παρμένα από το βιβλίο του Ν. Ζουρνατζίδη Συμβολή στην Έρευνα του Ποντιακού Χορού.
Ο πιο σημαντικός ίσως χορός των Ελλήνων Ποντίων είναι ο χορός Σέρρα ή Πυρρίχιος. Όχι γιατί είναι ο πιο διαδεδομένος, αλλά γιατί είναι ο πιο γνωστός ακόμη και σε άτομα μη ποντιακής καταγωγής.
Πιτσάκ: Ο Ποντιακός χορός των μαχαιριών
Τα δύο πιο δυνατά παλικάρια που έμεναν ακούραστα από το χορό Σέρρα συνέχιζαν με το χορό των μαχαιριών.
Ο πιτσάκ’ είναι γνωστός χορός στον Πόντο από την αρχαία εποχή και η πλοκή του χορού είναι παρόμοια μ’ αυτήν που παρουσιάζει ο Ξενοφών.
Ο Ξενοφών στην «Κύρου ανάβαση» περιγράφει τη δεξίωση που έδωσε για τους Παφλαγόνες και τον χορό πιτσάκ ως εξής:
“Δύο Θράκες, στα Κοτύωρα, χορέψαν ένα χορό με συνοδεία φλογέρας, φορτωμένοι με τον οπλισμό τους, επέδειξαν δε μεγάλη ευλυγισία στα πηδήματα και στον χειρισμό των σπαθιών τους. Στο τέλος ένας από τους δύο όπως πίστεψαν οι καλεσμένοι χτύπησε θανατηφόρα τον άλλο, ο οποίος έπεσε καταγής, μιμούμενος με πολλή πειστικότητα τον πεθαμένο”.
Όπως και τότε, έτσι και στον Πόντο, ο χορός χορευόταν από 2 χορευτές που κρατούσαν μαχαίρια, με κατάληξη τον εικονικό θάνατο του ενός.
Ο νικητής της διαμάχης κέρδιζε την καρδιά μιας νέας κοπέλας, για χάρη της οποίας και δίδονταν αυτή η διαμάχη.
Μια σημερινή και πολύ συγκινιτική παραλλαγή, είναι οι δύο χορευτές, μετά την διαμάχη να πετούν τα μαχαίρια και να αγκαλιάζονται, δίνοντας ένα διαφορετικό μήνυμα…
Επιτροπή Ποντιακών Μελετών
Πολύτιμο υλικό της που περιλαβάνει βιβλία, εφημερίδες, περιοδικά, φωτογραφίες, ηχητικό υλικό, χάρτες, μία Χαλκογραφία, κ.α.
PONTOS – NEWS
Ειδήσεις και νέα από τον Πόντο, τη Μικρά Ασία, την Πόλη, την ομογένεια και την επικαιρότητα στην Ελλάδα και τον υπόλοιπο κόσμο. Εδώ η Ελλάδα είναι μεγαλύτερη!
Ένωση Ποντιακής Νεολαίας Αττικής – Ε.ΠΟ.Ν.Α.
Η Ένωση Ποντιακής Νεολαίας Αττικής είναι σύλλογος με χαρακτήρα αμιγώς νεανικό που ιδρύθηκε το 2005 με στόχο όχι μόνο την διατήρηση και διάσωση του πολιτισμού του Ποντιακού Ελληνισμού .
PONTOS WORLD
PontosWorld is a website with information about the history and culture of the people from the historic region of Pontus which is situated in the north-east region of current day Turkey.
ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΚΑΙ ΠΟΝΤΟΣ
Άγιοι του πόντου, Ιερές Μονές και Ιεροί ναοί του Πόντου, ο Χριστιανισμός στον Πόντο και άλλα θέματα της Ορθοδοξίας και του Πόντου
Aδελφότητα Ποντίων Τορόντο <<Παναγία Σουμελά>>
This is dedicated to these children brought up with the Pontian ideals make us proud we were born Pontian, giving us hope, courage and strength to fight for the next Years.
ΕΝΩΣΗ ΠΟΝΤΙΩΝ ΕΛΒΕΤΙΑΣ
Για κάποιους ίσως να ακούγεται σαν… Ποντιακό ανέκδοτο.μα είναι τέλος πάντων δυνατόν η Ελβετία να έχει οργανωμένους Έλληνες μετανάστες, πόσο μάλλον έναν Σύλλογο Ποντίων. Και όμως …
Πατρίδα μας είναι ο Πόντος
Θέματα σχετικά με την Ιστορία, τους χορούς, την ενδυμασία του Πόντου και πολλά άλλα.
Kotsari.com
H Ιστορική πορεία,πρώτος αποικισμός, θρύλοι, παραδόσεις, ήθη, έθιμα, λαογραφία, θρησκευτικότητα, ποντιακοί χοροί των Ελλήνων του Εύξεινου Πόντου μέσα από κείμενα, αρχεία, χάρτες, στατιστικούς πίνακες και πλούσιο φωτογραφικό υλικό.
pontos-genoktonia.gr
Η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ- Κωνσταντίνος Φωτιάδης – Καθηγητής Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού
Άμαστρις
Περιοδικό για τον Πόντο και τους ανθρώπους του.
Σύλλογος Ποντίων Ηερτεν Γερμανίας
Musik, Lieder, Sprache und Tänze spiegeln die Antike wieder und erinnern an eine alte Tradition der Griechen am schwarzen Meer.
Ποντιακή Εστία Μελβούρνης
Community based organisations are formed when people realise that there is an identified need. When our founding fathers decided to form Pontiaki Estia, they had recognised a void for Greek-Australians of Pontian heritage.
Σύλλογος Ποντίων Μόντρεαλ
Pontian Association of Montreal, “Efxinos Pontos”, e-mail us at info@efxinospontos.org
Terra Pontus
Tο blog αυτό θέλει να είναι κάτι σαν ένα βιβλίο. Το βιβλίο που ενδεχομένως κάποτε θα γράφαμε.
The Asia Minor and Pontos Hellenic Research Center-AMPHRC
Our goal is to document and disseminate information about the Greek communities of the later Ottoman empire, and study the expulsion of expulsion of the Greeks from their ancestral homelands in Asia Minor (or AnatoAnatolia), Eastern Thrace, and Pontos.
ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΠΟΝΤΙΑΚΩΝ ΣΩΜΑΤΕΙΩΝ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑΣ
The Federation of Pontian Associations of Australia was established in 1989 as a federal institution with one goal in mind: to bring together like minded Pontic associatons whose express purpose is to preserve the Pontic culture in our new home.
The Pontian Greek Society of Chicago
The Pontian Greek Society of Chicago aims to provide material that informs the Greek-American community and the wider American public about our history and culture.
Όμιλος Ποντίων χορευτών Καβάλας
Ξεκινώντας με πολύ όρεξη και μεράκι, καταφέραμε να δημιουργήσουμε τον ΟΜΙΛΟ ΠΟΝΤΙΩΝ ΧΟΡΕΥΤΩΝ ΚΑΒΑΛΑΣ. Ελπίζουμε να φανούμε αντάξιοι των προσδοκιών όλων, και να συμβάλουμε στην διατήρηση της παράδοσης μας συμμετέχοντας στα πολιτιστικά δρώμενα του τόπου μας
Σύλλογος Ποντίων Φοιτητών και Σπουδαστών Θεσσαλονίκης
Από την ίδρυση του Συλλόγου (1946), την επαναλειτουργία του (1975) έως και σήμερα, ο Σ.Π.Φ.Σ.Θ. και όλα τα μέλη του αγωνίζονται καθημερινά για τη διάσωση και μετάδοση της πλούσιας πολιτιστικής μας παράδοσης και της αξιομνημόνευτης ιστορίας μας.
Εύξεινος Λέσχη Θεσσαλονίκης
Η Εύξεινος Λέσχη Θεσσαλονίκης ιδρύθηκε το 1933 από Πόντιους πρόσφυγες εγκατεστημένους στη Θεσσαλονίκη. Αριθμεί σήμερα περίπου 6.500 μέλη.
Σύλλογος Ποντίων "Ακρίτες" Σερρών
Είναι σύλλογος που σκοπό έχει την πνευματική, ηθική και αισθητική διαπαιδαγώγηση των μελών του, όπως και την διατήρηση και διάδοση της παράδοσης του Πόντου.
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΟΝΤΙΩΝ ΕΥΟΣΜΟΥ "ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΡΕΜΑΣΤΗ"
Ο Σύλλογος Ποντίων Ευόσμου “ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΡΕΜΑΣΤΗ” ιδρύθηκε το 1980 και φέρει το όνομα του ιστορικού γυναικείου μοναστηριού Παναγία Κρεμαστή (περιοχή Ματσούκας του Πόντου).
Ομοσπονδία Ελληνικών Κοινοτήτων Ρωσίας
Η Ομοσπονδία Ελληνικών Κοινοτήτων της Ρωσίας είναι η κοινωνική οργάνωση, που εκπροσωπεί τα συμφέροντα των 100 χιλιάδων Ελλήνων, που διαμένουν στην επικράτεια της Ρωσικής Ομοσπονδίας.
2o ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΧΡΥΣΟΥΠΟΛΗΣ
Η ιστοσελίδα του σχολείου μας.Σε αυτήν θα βρείτε πληροφορίες για δράσεις του σχολείου, για το θεατρικό εργαστήρι και την κινηματογραφική λέσχη μας,για μαθητικούς διαγωνισμούς και πολλά άλλα ενδιαφέροντα θέματα.
Κύκλωσαν το χωριό και είχαμεν ένα ποταμ το νερό έτρεχε.Ο κόσμος βγήκε από το ποτάμι και πάει στο χωράφ μέσα, σαν κοπάδι όλο στο χωρίο όπως ήτανε,όλους ξάπλωσαν τακ τακ τακ τακ.Τους σκότωσαν όλους.Το τσαρούχιμ έφαγα και αξυπόλυτη ήμουν.Πείνα για….
Bαρβάρα Χαραλαμπίδου
«Καθ’ οδόν συναντούσαμε ομίλους γερόντων, παιδιών, σε μια ατέλειωτη πορεία μαρτυρίου, όπου έπεφταν νεκροί από την εξάντληση και από τα χτυπήματα των συνοδών Τούρκων.Οι περισσότεροι εκλιπαρούν τον θάνατον. Στην πόλη Μεζερέχ ξαφνικά ακούσαμε φωνές περίπου τριακοσίων μικρών παιδιών, μαζεμένων σε κύκλο. Είκοσι τσανταρμάδες – χωροφύλακες που κατέβηκαν από τα άλογά τους- χτυπούσαν σκληρά και ανελέητα τα παιδιά με τα μαστίγια και τα τρυπούσαν με τα ξίφη τους για να μην κλαίνε. Το θέαμα ήτο πρωτοφανές, φρικώδες! Τα παιδάκια έσκυβαν κι έβαζαν τα χεράκια τους πάνω στο κεφάλι για ν’ αποφύγουν τα χτυπήματα. Μία μητέρα που όρμησε για να σώσει το παιδί της δέχτηκε το ξίφος στην καρδιά κι έπεσε κατά γης. Πάθαμε νευρική κρίση! Παντού βλέπαμε πτώματα γυναικών, παιδιών και γερόντων.
Συγκλονιστική περιγραφή μιας αμερικανίδας δημοσιογράφου η οποία ήταν αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων.
Ένα αλώνι γεμάτο πτώματα.Μπορεί να ήτανε 300, 500 άτομα.Ένα μωρό βύζαινε τη μάνα του και η μάνα του ήταν πεθαμένη.
Μαρία Τεξακαλίδου
Ο κόσμος έφυγε όλος διαλύθηκε.Η μάνα ψάχνει το παιδί και το παιδί τη μάνα και έγινε η Δευτέρα παρουσία.Σκοτώνουν σφάζουν αυτοί.
Η μάναμ έρχεται και τι να δει…τα μωρά της σφαγμένα εκεί ( τα 3 της παιδιά)και όλoι σφαγμένοι μαχαιρωμένοι.Μόνο εγώ ήμουν εν ζωή.
Πολύβιος Τεξακαλίδης
Καλή μέρα δεν είδαμε αγόρι μου. Δεν λέγονται αυτά που μας έκαναν. Δεν λέγονται….Το ποτάμι εκοκκίνισε από το αίμα.Πολλά τράβηξε ο Ελληνισμός.
Χρησιμοποιούμε cookies για να σας προσφέρουμε την καλύτερη δυνατή εμπειρία στη σελίδα μας. Εάν συνεχίσετε να χρησιμοποιείτε τη σελίδα, θα υποθέσουμε πως είστε ικανοποιημένοι με αυτό.ΕντάξειΔιαβάστε περισσότερα
Αφήστε μια απάντηση