Ξεκινώντας από το πρωταρχικό ερώτημα, τι είδους πολίτες θέλουμε να διαμορρφώσουμε με το εκπαιδευτικό μας σύστημα, θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι τα ζητήματα της Παιδείας είναι πολιτικά. Η απάντηση στο ερώτημα εμπεριέχει αξιολογικές κρίσεις και ιδεολογικές επιλογές που αφορούν αποφάσεις για το είδος της παιδείας που θέλουμε να παρέχουμε, το σκοπό, τους αποδέκτες και τα μέσα.

Σήμερα ο εγγράμματος άνθρωπος χαρακτηρίζεται, σύμφωνα με την κλασσική διατύπωση του Paolo Freire, από την ικανότητα «να διαβάζει τις λέξεις και τον κόσμο». Η διαμόρφωση του εγγράμματου ανθρώπου προϋποθέτει α) την απόκτηση επαρκών γνώσεων απ’ όλες τις επιστήμες για να μπορεί να αντιλαμβάνεται και να ερμηνεύει τα φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα χωρίς να χειραγωγείται, β) την καλλιέργεια όλων των ιδιοτήτων και συμπεριφορών που χαρακτηρίζουν σήμερα έναν ενεργό  δημοκρατικό πολίτη, και γ) την ανάπτυξη στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό εκείνων των κομβικών ικανοτήτων που είναι απαραίτητες για μια δημιουργική ζωή τόσο στις καθημερινές κοινωνικές σχέσεις και δραστηριότητες  όσο και στην εργασία.

Τι σχολείο θέλουμε; (Γιώργος Τσιάκαλος). «Είναι αυτό το σχολείο όπου τα παιδιά μπορούν να είναι χαρούμενα ανακαλύπτοντας τη γνώση και ικανοποιώντας τη φυσική τους περιέργεια και την κοινωνικότητά τους. Είναι το σχολείο που δεν κλέβει από τα παιδιά την παιδικότητα και τη νεότητά τους.»

Αυτό το σχολείο θα προετοιμάσει τον σημερινό μαθητή για το νέο, άγνωστο περιβάλλον στο οποίο θα ζήσει με εκείνες τις γνώσεις, τις δεξιότητες, τις στάσεις που θα τον βοηθήσουν να κατανοήσει τον κόσμο, τον εαυτό του και τους άλλους, να διαχειρισθεί το μέλλον του και να συμμετέχει στην συλλογική προσπάθεια για μια κοινωνία ελεύθερη, δίκαιη, καλύτερη…

«Θέλουμε ένα καλό σχολείο…» και καλό σχολείο είναι εκείνο όπου τα παιδιά μαθαίνουν γράμματα. Όχι μόνο γιατί διαθέτουν ήδη ένα “συμβολικό κεφάλαιο”, αλλά και γιατί μπορεί να υπερβούν την κοινωνική τους συνθήκη, συναντώντας εμπνευσμένους δασκάλους και ένα περιβάλλον ικανό να βοηθήσει το καθένα χωριστά και όλα μαζί να αγαπήσουν τη γνώση και να χαρούν το σχολείο από πολλές πλευρές.» (Αριστείδης Μπαλτάς)

Θέλουμε ένα καλό σχολείο…, ένα δημοκρατικό, χαρούμενο, ελκυστικό σχολείο, με κουλτούρα δημιουργίας και συνεργασίας.

Σ αυτό το σχολείο… θα πρέπει να προετοιμάσουμε το μαθητή για τον ρόλο του ενεργού πολίτη, να τον εξοικειώσουμε με τον τρόπο προσέγγισης των κοινωνικών προβλημάτων, να τον βοηθήσουμε ν αποκτήσει εκείνες τις απαραίτητες ικανότητες και δεξιότητες ώστε να μπορέσει να κατανοήσει το κοινωνικό γίγνεσθαι, να διαχειρισθεί αποτελεσματικά το κοινωνικό περιβάλλον, να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις και τις μελλοντικές ανάγκες, και τελικά να σχεδιάσει με επιτυχία το μέλλον του

Σ αυτό το σχολείο… θα πρέπει να μιλήσουμε στο μαθητή

• για την προστασία της Δημοκρατίας
• για τον ιστορικό-κοινωνικό προσδιορισμό των κοιν. φαινομένων
• για το σεβασμό των δικαιωμάτων, για το σεβασμό της διαφοράς,
• για τα στερεότυπα, τον ρατσισμό και την προκατάληψη,
• για τη βία και τον εκφοβισμό
• για την ατομική και συλλογική ευθύνη,
• για την κοινωνική ευαισθησία και την κοινωνική αλληλεγγύη,
• για την κοινωνική συνοχή,
• για την ήττα… που βιώνουμε ως κοινωνία,
• για τον αγώνα που πρέπει να δώσουμε, έναν αγώνα με αξιακό πρόσημο, με δημοκρατικό προσανατολισμό

Για όλα αυτά θα του μιλήσουν οι κοινωνικές επιστήμες(citizenship studies, social studies),όπως γίνεται σε όλες σχεδόν τις χώρες των οποίων τα εκπαιδευτικά συστήματα αναφέρουμε συνήθως ως καλές πρακτικές. Τα μαθήματα αυτά –ένα πολύ καλό παράδειγμα είναι το μάθημα της Πολιτικής Παιδείας και της Κοινωνιολογίας-είναι πολύτιμα. Έχουν δημιουργήσει σιγά-σιγά έναν μηχανισμό άμυνας στα σχολεία απέναντι στα φαινόμενα ρατσισμού, εκφοβισμού, ξενοφοβίας, κλπ. Βέβαια, τα μαθήματα αυτά δεν αρκεί να είναι στο αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών, η ικανότητα «να διαβάζουν τις λέξεις και τον κόσμο» πρέπει να καλλιεργείται σε όλα τα μαθήματα και σε όλους τους τομείς. Δεν μπορεί να είναι η απομνημόνευση γνώσεων σχετικά με τη δημοκρατία, τις οικονομικές και κοινωνικές έννοιες, ακόμη και αυτήν την έννοια του ενεργού πολίτη.

Η Πολιτική Παιδεία πρέπει να είναι συστατικό στοιχείο της εκπαιδευτικής διαδικασίας, όλων των γνωστικών αντικειμένων, όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης

Να διαπερνά τα αναλυτικά προγράμματα, τις μεθόδους διδασκαλίας και μάθησης, τις σχέσεις ανάμεσα σε όλους τους εμπλεκόμενους ρόλους, πρέπει να διαπερνά τις αίθουσες και τους τοίχους, τις παιδαγωγικές συνεδριάσεις του Συλλόγου Διδασκόντων, τις εκδηλώσεις, τις γιορτές και τις δράσεις, την αυλή, την τουαλέτα, τη διάταξη των θρανίων, την έδρα, τις εικόνες στους τοίχους, την τσάντα των μαθητών και των καθηγητών.

Οι κοινωνικές επιστήμες διαμορφώνουν εγγράμματους πολίτες

• Γιατί επανατοποθετούν το ίδιο το σχολείο στο επίκεντρο της κριτικής
• Γιατί δημιουργούν τις συνθήκες και τις προϋποθέσεις για αλλαγή και επαναπροσανατολισμό του περιεχομένου της μάθησης
• Γιατί ενσωματώνουν στη διδασκαλία τον κοινωνικό προβληματισμό
• Γιατί κατακτούν τη γνώση μέσα από την κριτική θεώρηση
• Γιατί τελικά συνδέουν το σχολείο με την κοινωνία

Οι Κοινωνικές Επιστήμες με επιστημονικά έγκυρο, παιδαγωγικά ισχυρό και πολιτικά νηφάλιο λόγο μπορούν να δημιουργήσουν εκείνη την υπεραξία που διαμορφώνει πολίτες μορφωμένους, υποστηρικτές των κοινωνικών αξιών και δυναμικούς διεκδικητές της ζωής και του μέλλοντός τους.

Στην ιστοσελίδα του ΙΕΠ, βλέπουμε τη Διακήρυξη της συνόδου των υπ. Παιδείας της ΕΕ του περυσινού Μάρτη, ακριβώς μετά την τρομοκρατική επίθεση  στο Παρίσι και δίπλα ακριβώς την επισκόπηση (overview) των δράσεων που έχουν υλοποιηθεί ως αποτέλεσμα της Διακήρυξης αυτής(*).  Δεν θα μείνουμε στο γεγονός ότι η χώρα μας εμφανίζεται στη ροζ ζώνη, στις χώρες δλδ. που ακόμη δεν έχουν παρουσιάσει κάτι, αλλά στο τι έχουν κάνει άλλες χώρες, όπως π.χ. η Φινλανδία, την οποία χρησιμοποιούμε πολύ συχνά ως παράδειγμα, αλλά και μια άλλη χώρα με παρόμοια με τα δικά μας προβλήματα, η Πορτογαλία. Οι δύο αυτές χώρες, το πρώτο πράγμα που έκαναν είναι να ενισχύσουν τις κοινωνικές επιστήμες στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και αυτό υποστηρίζει τα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω.

Η  επικαιρότητα της οικονομικής κρίσης, οι προσφυγικές ροές, η ρητορική του μίσους, η ξενοφοβία, ο σχολικός εκφοβισμός, όλα αυτά είναι εδώ… Οι Κοινωνικές Επιστήμες είναι αυτές που θα βοηθήσουν τους μαθητές να βρουν ένα επειδή… σε κάθε γιατί!

Νανά Μιμλίδου

Σχ. σύμβουλος ΠΕ10

(*)European Commission/EACEA/Eurydice, 2016. Promoting citizenship and the common values of freedom, tolerance and non-discrimination through education: Overview of education policydevelopments in Europe following the Paris Declaration of 17 March 2015. Luxembourg:Publications Office of the European Union.

…In Finland, the compulsory subject ‘Social Studies/Citizenship Education’ will be allocated more resources both in primary and secondary education from August 2016. At primary level (from grade 4), there will be two more weekly lessons per year, with three hours per week at lower secondary level (from grade 9). In upper secondary education, there will be one more compulsory course of ‘Social studies/Citizenship education’ besides the two existing compulsory courses (i.e. all together three courses). Another new compulsory course (38 hours per year) is called’Finland, Europe and the World in Change’. (http://eacea.ec.europa.eu/index_en.php)