Η φετινή σχολική χρονιά ήταν μια χρονιά προσαρμογής στο νέο σχολικό βιβλίο, ιδιαίτερα για την Γ΄ Γυμνασίου στην οποία άλλαξε σε μεγάλο βαθμό και η διδακτέα ύλη. Ιδιαίτερα προβλήματα δεν παρατηρήθηκαν, ωστόσο θα ήθελα να κάνω μερικές επισημάνσεις, οι οποίες βέβαια έχουν συζητηθεί και στις ενημερωτικές συναντήσεις που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του έτους.
Το βασικό πρόβλημα ξεκινάει από τα περιορισμένα χρονικά όρια της μίας διδακτικής ώρας την εβδομάδα, στη διάρκεια της οποίας είναι ιδιαίτερα δύσκολο να αξιοποιηθεί ουσιαστικά ο εργαστηριακός εξοπλισμός και να καλυφθεί ταυτόχρονα το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών. Ειδικά φέτος με τις απεργίες, σχολικές εκδηλώσεις, αργίες και εκδρομές χάθηκαν πάρα πολλές ώρες διδασκαλίας, με αποτέλεσμα να καλυφθεί μικρό μόνο μέρος της διδακτέας ύλης. Αξίζει να αναφέρω ότι σε τμήματα της Β΄ τάξης μετά το μάθημα της 2/4/2008, το επόμενο και τελευταίο μάθημα του έτους έγινε στις 14/5/2008! Συνολικά όλο το 3ο Τρίμηνο πραγματοποιήθηκαν το πολύ 5 ώρες διδασκαλίας. Αυτές οι συνθήκες, αφενός καθιστούν αναποτελεσματική τη διαδικασία της μάθησης και αφετέρου οδηγούν στην απαξίωση του μαθήματος από την πλευρά των μαθητών. Επιπλέον, πώς μπορεί να αξιολογήσει αντικειμενικά ένας εκπαιδευτικός που έχει δει τους μαθητές του 5 φορές στη διάρκεια 3 μηνών; Θεωρώ επομένως επιτακτική την ανάγκη για προσθήκη τουλάχιστον μιας ακόμα διδακτικής ώρας την εβδομάδα.
Αναλυτικά για κάθε τάξη διαπιστωθήκαν τα παρακάτω:
- Τα μαθήματα στην Α΄ τάξη κύλησαν ομαλά και το νέο βιβλίο βοήθησε σημαντικά τη διαδικασία. Οι ερωτήσεις και οι δραστηριότητες του βιβλίου διευκολύνουν αρκετά τον εκπαιδευτικό. Γίνονται εύκολα κατανοητές από τους μαθητές και είναι αρκετά ευχάριστες για τα παιδιά αυτής της ηλικίας. Οι ενότητες είναι κατάλληλα δομημένες ώστε να καλύπτονται στα πλαίσια 1 έως 2 διδακτικών ωρών και δεν πλατειάζουν στη θεωρία ώστε να κουράζουν τους μαθητές (σε σύγκριση πάντα με το προηγούμενο βιβλίο). Το συνοδευτικό υλικό παρουσιάσεων που διατέθηκε στο Internet είναι επίσης μια καλή βάση που, με μικρές προσαρμογές, αποτελεί χρήσιμο βοήθημα για τον καθηγητή. Συμπερασματικά, σε σύγκριση με προηγούμενες χρονιές, διαπιστώνω σημαντική βελτίωση στον τρόπο διεξαγωγής των μαθημάτων και θετική ανταπόκριση από τους μαθητές. Πιστεύω πως το νέο βιβλίο έπαιξε καταλυτικό ρόλο για αυτό το αποτέλεσμα.
- Στη Β΄ Τάξη αντίθετα υπήρξαν αρκετά προβλήματα. Εκτός από την απώλεια διδακτικών ωρών που αναφέρθηκε παραπάνω, η χρήση του παλιού βιβλίου για την κάλυψη της νέας διδακτέας ύλης δημιούργησε τεράστια σύγχυση στους μαθητές και μεγάλη δυσκολία στην εκπαιδευτικό. Ενότητες που θα έπρεπε να καλυφθούν σε 2 διδακτικές ώρες (π.χ. τα Πολυμέσα ή Internet), περιλαμβάνονται σε 30 σελίδες του παλιού βιβλίου. Κατά συνέπεια, το βιβλίο χρησιμοποιήθηκε μόνο στις πρώτες ενότητες (Εσωτερικό του Υπολογιστή, Ψηφιακός Κόσμος) και στη συνέχεια σχεδόν εγκαταλείφθηκε (εξάλλου οι ίδιοι μαθητές από την προηγούμενη σχολική χρονιά το είχαν καταργήσει).
Για την καλύτερη κατανόηση των πρώτων ενοτήτων χρησιμοποιήθηκε εκπαιδευτικό λογισμικό που έχει σταλεί από το ΥΠΕΠΘ (ΔΕΛΥΣ, Ανακαλύπτω τις Μηχανές, CD ROM Πληροφορικής Γυμνασίου). Έχει διαπιστωθεί και από προηγούμενα σχολικά έτη, ότι οι δραστηριότητες στο λογισμικό ΔΕΛΥΣ (Συναρμολόγηση του ΗΥ, Ψηφιακή Ζυγαριά, Κωδικοποίηση – Αποκωδικοποίηση), είναι ιδιαίτερα ευχάριστες για τους μαθητές. Ωστόσο αφιερώθηκαν αρκετά περισσότερες ώρες από τις προβλεπόμενες για να γίνει δυνατή η κατανόηση των παραπάνω εννοιών (bit–byte, κωδικοποίηση).
Για την κάλυψη των ενοτήτων Πολυμέσα και Internet, οι μαθητές υλοποίησαν μια παρουσίαση στο PowerPoint στην οποία ενσωμάτωσαν εικόνες από clipart και από το Internet, φωτογραφίες τους από την web camera του εργαστηρίου, έτοιμα ηχητικά εφέ και δικά τους μηνύματα που ηχογράφησαν στο εργαστήριο, κουμπιά ενεργειών, υπερσυνδέσεις σε διαφάνειες και ιστοσελίδες, εφέ εναλλαγής και κίνησης. Στο τέλος κάθε μαθητής παρουσίασε την εργασία του σε όλη την τάξη. Επίσης χρησιμοποιήθηκε ελεύθερο λογισμικό επεξεργασίας εικόνας για την κατανόηση των φίλτρων, λογισμικό δημιουργίας και επεξεργασίας midi καθώς και η εφαρμογή Movie Maker για δημιουργία και επεξεργασία video. Όπως γίνεται αντιληπτό, πάλι αφιερώθηκαν πολύ περισσότερες ώρες από τις προβλεπόμενες, ωστόσο δραστηριοποιήθηκαν όλοι οι μαθητές, ακόμα και οι πολύ αδύναμοι.
Η ενότητα των υπολογιστικών φύλλων παρουσιάστηκε πολύ σύντομα στο τέλος του έτους.
- Στη Γ΄ Τάξη οι διδακτικές ώρες αφιερώθηκαν σχεδόν εξ’ ολοκλήρου στον Προγραμματισμό σε γλώσσα Logo.
Στη μέση περίπου του σχολικού έτους, έγινε αναφορά στις υπηρεσίες Internet και στο Ηλεκτρονικό Ταχυδρομείο (καθώς δεν είχαν διδαχθεί σε προηγούμενα έτη), ανοίχθηκαν λογαριασμοί για τους μαθητές στο Σχολικό Δίκτυο και έγινε σύντομη παρουσίαση του δικτυακού τόπου students.sch.gr και των υπηρεσιών που προσφέρει. Επίσης έγινε συζήτηση για τους κινδύνους και την ασφάλεια στο Διαδίκτυο. Έγινε προσπάθεια να παρακινηθούν τα παιδιά ώστε να χρησιμοποιούν το λογαριασμό του σχολικού δικτύου για τη μεταξύ τους επικοινωνία και την αποστολή των εργασιών τους στην καθηγήτρια, αλλά ανταπόκριση υπήρξε από πολύ μικρή μερίδα μαθητών.
Σε ότι αφορά στην ενότητα του Προγραμματισμού σε Logo χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό Microworlds Pro που έχει διατεθεί στο σχολείο μας από το ΥΠΕΠΘ. Έχω να παρατηρήσω τα εξής:
· Το νέο βιβλίο δε δόθηκε στην Γ΄ τάξη και το παλιό δεν κάνει καμία αναφορά στη γλώσσα Logo. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να μοιράζονται φωτοτυπίες του βιβλίου στους μαθητές καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Επιπλέον, δόθηκαν συνοπτικοί πίνακες με τις βασικές εντολές της Logo και τη σύνταξή τους, φύλλα εργασιών και ασκήσεων για το σπίτι, αλλά οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί γνωρίζουμε πολύ καλά που καταλήγουν οι φωτοτυπίες που δίνουμε στους μαθητές μας…
· Για να γίνουν κατανοητές οι έννοιες των μεταβλητών και των δομών επιλογής και επανάληψης αφιερώθηκαν πάρα πολλές ώρες (πολύ περισσότερες από τις προβλεπόμενες) και πάλι με αμφίβολα αποτελέσματα.
Έχω την αίσθηση ότι μόνο μια μικρή μερίδα μαθητών μπορεί να παρακολουθήσει ουσιαστικά τις έννοιες που εξετάζονται. Ένα μεγάλο ποσοστό αντιλαμβάνεται τις απλές εντολές εμφάνισης μηνυμάτων και σχεδίασης γραφικών, αλλά εγκαταλείπει μόλις παρουσιαστούν πιο σύνθετες έννοιες όπως μεταβλητές, επιλογή και επανάληψη.
· Οι μαθητές μαθαίνουν σχετικά εύκολα να τροποποιούν υπάρχουσες εντολές στον υπολογιστή ώστε να αλλάζουν έτοιμες διαδικασίες, αλλά η εξ’ αρχής δημιουργία διαδικασιών, τους είναι ιδιαίτερα δύσκολη και στο περιβάλλον της Logo, πόσο μάλλον στο χαρτί που δεν έχουν άμεση αντίληψη του αποτελέσματος κάθε εντολής που συντάσσουν. Κατά συνέπεια, σχεδόν κάθε γραπτή εξέταση έχει απογοητευτικά αποτελέσματα. Πώς θα ανταποκριθούν λοιπόν αυτά τα παιδιά στις Γραπτές Εξετάσεις του Ιουνίου; (Για να μην αναφέρω ότι η οδηγία 9 θέματα – 6 θεωρία είναι πλέον ανάξια σχολιασμού…)
· Οι δραστηριότητες μορφής παιχνιδιού (κυνηγητό σκύλου-γάτας, λαβύρινθος,…) αντιμετωπίστηκαν με ενδιαφέρον από το σύνολο των μαθητών αλλά οι περισσότεροι εστίασαν στην ένθεση των γραφικών, στην αλλαγή των χρωμάτων και των μοτίβων, και όχι στις εντολές της γλώσσας και τη δομή του προγράμματος.
Συμπερασματικά, αναλογιζόμενη και την εμπειρία προηγούμενων ετών στα οποία προσπάθησα να διδάξω προγραμματισμό στο Γυμνάσιο σε άλλα περιβάλλοντα (QBasic, Pascal,…), αναρωτιέμαι εάν τελικά είναι σκόπιμο να δίνεται τόση βαρύτητα σε αυτό το διδακτικό αντικείμενο στη συγκεκριμένη εκπαιδευτική βαθμίδα.
Ως θεματική ενότητα είναι εκείνη που πραγματικά αγαπώ να διδάσκω. Αναγνωρίζω την τεράστια δύναμη του προγραμματισμού στην ανάπτυξη της λογικής, της θετικής σκέψης, της κρίσης, της ανάλυσης και σωστής διατύπωσης και ομολογώ ότι δε θα είχα κανένα πρόβλημα να ασχολούμαι μόνο με αυτό το διδακτικό αντικείμενο σε όλο το Γυμνάσιο. Αλλά ποιες είναι τελικά οι απαιτήσεις μας από ένα μαθητή Γυμνασίου και πόσο επιτυγχάνουμε το στόχο μας με τον τρόπο κάλυψης του συγκεκριμένου μαθήματος;
Κάποιοι από τους μαθητές μου κατάφεραν πραγματικά (και με ιδιαίτερη ευκολία θα έλεγα) να αντιληφθούν και να κατανοήσουν το μάθημα, έφτιαξαν δικές τους δραστηριότητες, τις εμπλούτισαν μόνοι τους με στοιχεία που δεν είχαν ακόμα διδαχθεί. Αλλά ήταν μόνο μια μικρή ελίτ. Η πλειοψηφία, ενώ ξεκίνησε αρκετά θετικά, εγκατέλειψε απογοητευμένη προς το τέλος της χρονιάς. Και αναρωτιέμαι: μπορώ να έχω απαίτηση από ένα παιδί που δυσκολεύεται να γράψει μία λέξη της ελληνικής γλώσσας χωρίς να ξεχάσει κάποιο γράμμα, να πληκτρολογήσει μια εντολή που ακόμα και στην εξελληνισμένη της έκδοση απαιτεί συγκεκριμένη ορθογραφία και σύνταξη; Όλοι γνωρίζουμε ότι ένας interpreter δεν μπορεί να δείξει «κατανόηση για τα ορθογραφικά». Πώς να ενθαρρύνω ένα παιδί που ενώ έχει πραγματικά τη θέληση να φτιάξει ένα ευχάριστο παιχνιδάκι, δεν μπορεί να φτιάξει τίποτε, γιατί όλες οι εντολές έχουν λάθη και μέχρι να τα διορθώσει έχει χτυπήσει το κουδούνι; Μήπως το σύνθημα «ο υπολογιστής ως εργαλείο έκφρασης και δημιουργίας» ακυρώνεται τελικά από το ίδιο το μάθημα;
Δυστυχώς δεν έχω καταλήξει κι εγώ η ίδια σε μια ολοκληρωμένη τοποθέτηση για το θέμα. Δε θέλω να προτείνω να φύγει ο προγραμματισμός από το Γυμνάσιο γιατί υπάρχουν μαθητές που μπορούν να επωφεληθούν σημαντικά από την ενασχόληση με αυτόν. Αλλά θεωρώ ότι εφόσον είναι υποχρεωτικό και εξεταζόμενο μάθημα για όλους τους μαθητές πρέπει ο τρόπος αντιμετώπισής του να προσαρμοστεί κατάλληλα ώστε να ληφθούν υπόψη οι δυνατότητες και οι ανάγκες όλων των μαθητών.
Θα μπορούσε να βοηθήσει ένα αποκλειστικά γραφικό περιβάλλον ανάπτυξης; Ή ίσως ένας ενσωματωμένος editor εντολών που θα διορθώνει αυτόματα συντακτικά λάθη; Η προσθήκη επιπλέον διδακτικών ωρών ειδικά για την Γ΄ Γυμνασίου; Η αλλαγή του τρόπου αξιολόγησης; Η μετατροπή του μαθήματος από υποχρεωτικό σε επιλογής; Πιστεύω πως αν τεθούν και διερευνηθούν συστηματικά τα παραπάνω θέματα θα μπορέσει να βρεθεί μια αποτελεσματική λύση.
Κλείνοντας, σε ότι αφορά τη γενικότερη χρήση του εργαστηρίου Πληροφορικής (για το οποίο έχει αποσταλεί αναλυτική έκθεση στο ΚΕΠΛΗΝΕΤ), αξίζει να αναφερθεί ότι στα πλαίσια άλλων μαθημάτων (ΣΕΠ, Αρχαία Ελληνικά, Ιστορία,…), το εργαστήριο χρησιμοποιήθηκε από εκπαιδευτικούς άλλων ειδικοτήτων και ομάδες μαθητών για την εκπόνηση εργασιών και την παρουσίαση πολυμεσικού υλικού. Η ανταπόκριση των μαθητών ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντική, ιδιαίτερα στη χρήση διαδραστικών εφαρμογών και στην υλοποίηση δικών τους εργασιών.
Τέλος θα ήθελα να επισημάνω ότι, στα πλαίσια της διαθεματικής προσέγγισης που εφαρμόζεται πλέον στα περισσότερα μαθήματα, γίνεται ολοένα και πιο επιτακτική η ανάγκη συνεχούς επιμόρφωσης των υπευθύνων εργαστηρίων Πληροφορικής, αλλά και των καθηγητών Πληροφορικής γενικότερα, τόσο σε θέματα διαχείρισης του Σχολικού Εργαστηρίου όσο και σε θέματα διδακτικής προσέγγισης με χρήση νέων τεχνολογιών. Η επιμόρφωση αυτή θα πρέπει να εξειδικεύεται στις απαιτήσεις κάθε εκπαιδευτικής βαθμίδας και να περιλαμβάνει την παρουσίαση αλλά και την πρακτική εφαρμογή νέων εργαλείων ανάπτυξης και τίτλων εκπαιδευτικού λογισμικού.
Συμπερασματικά, η σχολική χρονιά κύλησε αρκετά ικανοποιητικά με μικροπροβλήματα στην Β΄ τάξη και τη Γ΄ τάξη. Θεωρώ ότι υπάρχουν αρκετά περιθώρια βελτίωσης, που εξαρτώνται κυρίως από την αποτελεσματικότερη προσαρμογή του Αναλυτικού Προγράμματος της Πληροφορικής Γυμνασίου στις πραγματικές ανάγκες της συγκεκριμένης βαθμίδας εκπαίδευσης.
Σητεία 23/05/2008
Ελπίδα Λαγουδάκη
Καθηγήτρια Πληροφορικής
2ου Γυμνασίου Σητείας
Εργασίες μαθητών σε Logo
