Ιστορία Προσανατολισμού Γ Λυκείου: Μια διδακτική προσέγγιση

Δειγματική διδασκαλία

στο μάθημα της Ιστορίας Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών σπουδών

Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας Γ’ Γενικού Λυκείου

Ενότητα : Το προσφυγικό ζήτημα στην Ελλάδα (1821 – 1930)

Δ.2. Η ελληνοτουρκική προσέγγιση (σελ. 161-162) http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C102/79/647,2401/

Διδάσκουσα: Παρασκευή Κολοβού, κλ. ΠΕ02, 3^ο ΓΕ.Λ. Ηλιούπολης

Στόχοι:

1. Να κατανοήσουν οι μαθητές τους στόχους του Ελευθερίου Βενιζέλου, που υπαγόρευσαν τις επιλογές του στην εξωτερική του πολιτική από το 1928 και μετά
2. Να οικειωθούν το περιεχόμενο των ιστορικών όρων: Σύμβαση της Άγκυρας, Ελληνοτουρκικό Σύμφωνο φιλίας
3. Να ερμηνεύσουν τις αντιδράσεις του προσφυγικού κόσμου και την αλλαγή της στάσης τους απέναντι στον Ελευθέριο Βενιζέλο
4. Να επιβεβαιώσουν τις προηγούμενες ιστορικές γνώσεις, μέσα από την επεξεργασία των ιστορικών πηγών.

 Διάρκεια: 2 διδακτικές ώρες

Μέσα διδασκαλίας: Ηλεκτρονικός υπολογιστής, βιντεοπροβολέας, μαυροπίνακας.

Μορφή διδασκαλίας: Διαλογική

Μέθοδος διδασκαλίας: Κατευθυνόμενη αυτενέργεια, εμπλουτισμένη διδασκαλία, με τη χρήση πρόσθετου υλικού και εμπλοκή των ΤΠΕ, κατά τη διάρκεια της διδακτικής επεξεργασίας.

ΣΤΑΔΙΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ

 Σύνδεση με τα προηγούμενα: Οι αποζημιώσεις των ανταλλάξιμων προσφύγων και η υπονόμευση της διαδικασίας εκτίμησης των περιουσιών από την τουρκική πλευρά.

 Αφόρμηση: Φωτογραφίες της εποχής

Στάδια της διδακτικής επεξεργασίας

Οι μαθητές:

• Κατευθύνονται ώστε να διατυπώσουν τους λόγους που οδήγησαν στην υπογραφή της Σύμβασης της Άγκυρας και της Συμφωνίας των Αθηνών
• Σχολιάζουν με την καθοδήγηση του διδάσκοντος τα κυριότερα σημεία της Συμφωνίας της Άγκυρας
• Καλούνται να συσχετίσουν τις προηγούμενες συμφωνίες με την αναγκαιότητα νέων συμβάσεων (Σύμφωνο φιλίας, ουδετερότητας και διαιτησίας, Πρωτόκολλο για τον περιορισμό των ναυτικών εξοπλισμών και Σύμβαση εμπορίου, εγκατάστασης και ναυτιλίας)
• Υποβοηθούνται να συναγάγουν τα συμπεράσματα από την εφαρμογή των προηγούμενων συμφωνιών.

 Διαμορφωτική Αξιολόγηση, μέσω επεξεργασίας των πηγών:

 Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται:

α. Να προσδιορίσετε τους στόχους της εξωτερικής πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου κατά τα έτη 1928-1930,

β. Να καταγράψετε τα διπλωματικά κείμενα που σφράγισαν την ελληνοτουρκική προσέγγιση του 1930,

γ. Να αποτιμήσετε κατά πόσο οι στόχοι αυτοί επιτεύχθηκαν με τις ελληνοτουρκικές συμφωνίες του 1930.

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Ο Βενιζέλος περιγράφει την εξωτερική πολιτική του

Θέλομεν να τερματίσωμεν τας ανωφελείς προστριβάς, τας οποίας ορισμέναι αναμνήσεις ηδύναντο να διαιωνίσουν. Θέλω να είμαι διά την χώραν μου άνθρωπος ειρήνης, αφού υπήρξα ο οδηγήσας εις την οδόν των εδαφικών επιχειρήσεων, αναγκαίαν διά την εθνικήν της ενότητα […] Ειρηνόφιλος εντελώς, προσκεκολλημένος εις την προσπάθειαν όπως γονιμοποιήσω τα εθνικά εδάφη, επιθυμώ να απομακρύνω κάθε εντύπωσιν ότι η Ελλάς θέλει να προσκολληθή εις οιονδήποτε συνδυασμόν αποβλέποντα εις τον πόλεμον.

Πηγή: Στέφανος Ι. Στεφάνου (επιμ.), Ελευθερίου Κ. Βενιζέλου, πολιτικαί υποθήκαι,

τ. Β’, χ.ε., Αθήναι 1969, σελ. 260

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Παρέμβαση του πρόσφυγα βουλευτή Μ. Τσιγδέμογλου,

στη συνεδρίαση της 24ης Ιουνίου 1930

«Κατηγορώ την κυβέρνησιν ενώπιον του Ελληνικού Λαού ότι διά της επιμονής της και προς κύρωσιν της συμφωνίας ταύτης διαιρεί διά μίαν ακόμη φοράν τον Ελληνικόν Λαόν […]. Κατηγορώ επίσης την Κυβέρνησιν ότι ζημιοί τον εθνικόν πλούτον προς όφελος των Τούρκων, ίσην ζημίαν προς ολόκληρον το δημόσιον χρέος της Ελλάδος […]. Επίσης μου είναι απολύτως βέβαιον ότι ολόκληρος ο κόσμος έχει άρει την εμπιστοσύνην του από την Κυβέρνησιν.

Πηγή: Εφημερίς των Συζητήσεων της Βουλής,

τ. Β΄, περίοδος Β΄, σύνοδος Β΄, Πειραιάς 1931, σελ. 1.281

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

Η σύμβασις της 10ης Ιουνίου 1930 υπέστη δριμύτατην κριτικήν εκ μέρους της αντιπολιτεύσεως. Οι Τσαλδάρης¹ και Καφαντάρης² έψεξαν τον Βενιζέλον, ότι προέβη εις παραχωρήσεις, χωρίς να λάβη πολιτικά ανταλλάγματα. Ο Βενιζέλος ημφεσβήτησεν ότι η Ελλάς υπέστη θυσίας διά της συμφωνίας. Ημφεσβήτησεν ότι η αξία των εγκαταλειφθεισών περιουσιών υπό των Ελλήνων εις Τουρκίαν ήτο μεγαλυτέρα από την αξίαν των εγκαταλειφθεισών υπό των Τούρκων. Υπεστήριξεν ότι και εξωγκωμένα ενεφανίζοντο υπό των δικαιούχων τα ενεργητικά, ότι η αξία των εγκαταλειφθεισών περιουσιών εξέπεσε μετά την αναχώρησιν του ελληνικού στοιχείου, ότι αι ελληνικαί περιουσίαι εν Τουρκία απετελούντο από κινητάς αξίας, κατά το πλείστον, αι οποίαι δεν επροστατεύοντο από την Συνθήκην της Λωζάννης, ενώ, αντιθέτως, αι εν Ελλάδι τουρκικαί ήσαν αποκλειστικώς ακίνητοι. […] Τέλος, και αυτό ήτο το σοβαρώτερον επιχείρημα, ετόνισεν ότι, ως προέκυψεν από την πείρα επτά ετών, η εκτίμησις των εκατέρωθεν περιουσιών θα απήτει πολλάς δεκαετίας, χωρίς και να είναι βέβαιον ότι το αποτέλεσμα της εκτιμήσεως θα ήτο ευνοϊκόν δια την Ελλάδα.

Γρ. Δαφνή, Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων (1923-1940),

τόμ. Β’, εκδ. Κάκτος, Αθήνα 1997, σσ. 66-68

^{1 Παναγής Τσαλδάρης: αρχηγός του Λαϊκού κόμματος, πολιτικός αντίπαλος του Ελευθερίου Βενιζέλου}

^{2 Γεώργιος Καφαντάρης: συνεργάτης αρχικά του Βενιζέλου, αποχωρεί στη συνέχεια, συστήνει το κόμμα των Προοδευτικών Φιλελευθέρων ασκώντας οξύτατη κριτική σε επιλογές της κυβέρνησης Βενιζέλου (Ιδιώνυμο)}

Επεξεργασία

Στάδιο 1^ο (σχολικό βιβλίο)

Στάδιο 1^ο (σχολικό βιβλίο)

• Αρχικά διαβάζουν όσο γίνεται πιο προσεκτικά την εκφώνηση
• Στη συνέχεια εντοπίζουν το απόσπασμα του σχολικού βιβλίου στο οποίο εμπεριέχεται η απάντηση, διακρίνοντας τα σημεία που διαχωρίζονται – αν υπάρχουν – τα διαφορετικά ερωτήματα.
• Καταγράφουν στο πρόχειρο, στη αριστερή μισή σελίδα του τετραδίου ένα σύντομο διάγραμμα του περιεχομένου του βιβλίου.

Στάδιο 2^ο (παραθέματα)

• Διαβάζουν τα παραθέματα, προκειμένου να επισημάνουν τα στοιχεία που θα χρησιμοποιήσουν στην απάντηση.
• Χαρακτηρίζουν το είδος της πηγής (πρωτογενής – δευτερογενής)
• Καταγράφουν συνοπτικά τις σχετικές πληροφορίες στο αριστερό μισό μέρος της σελίδας, που έχουν ήδη χρησιμοποιήσει για να γράψουν το σχεδιάγραμμα του σχολικού βιβλίου.

Στάδιο 3^ο (σύνδεση βιβλίου – παραθεμάτων)

• Συνδέουν τα στοιχεία του βιβλίου με τα αντίστοιχα των παραθεμάτων, χρησιμοποιώντας είτε τη μέθοδο της σύνθεσης είτε τη μέθοδο της παράθεσης

Στάδιο 4^ο  (σύνθεση)

• Συνθέτουν το τελικό κείμενο :

• Γράφουν πρόλογο, μεταβατικές παραγράφους και επίλογο. Τηρούν τη σειρά των ερωτημάτων.
• Χρησιμοποιούν γ’ ρηματικό πρόσωπο.
• Προσέχουν να μην αντιγράψουν αυτούσια τις πληροφορίες των παραθεμάτων και να βάλουν παραπομπές.

Δομή:

• Πρόλογος

Μετά το τέλος του Μικρασιατικού πολέμου το 1922 και την υπογραφή της Σύμβασης ανταλλαγής πληθυσμών και της Συνθήκης ειρήνης της Λοζάνης, οι ελληνοτουρκικές σχέσεις δοκιμάζονταν κατά διαστήματα από εντάσεις. Οι προσπάθειες για προσέγγιση των δύο χωρών το διάστημα 1925-1926 (Σύμβαση της Άγκυρας και Συμφωνία των Αθηνών) δεν είχαν κάποιο θετικό αποτέλεσμα. Η αλλαγή του κλίματος ανάμεσα στη Ελλάδα και την Τουρκία αρχίζει να διαγράφεται από τον Αύγουστο του 1928, όταν …..

• Ανάπτυξη α’ ερωτήματος

….. το κόμμα των Φιλελευθέρων κέρδισε τις εκλογές και σχεδόν αμέσως η νέα κυβέρνηση ξεκίνησε διαπραγματεύσεις που κράτησαν δύο χρόνια. Ο Ελ. Βενιζέλος επιθυμούσε τη διευθέτηση των οικονομικών διαφορών και την αναγνώριση του εδαφικού καθεστώτος μεταξύ των δύο χωρών.

Παραμένοντας στην πρωθυπουργία μια τετραετία ο Βενιζέλος άσκησε καθοριστική επιρροή στη χάραξη και την εφαρμογή μιας νέας ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Έχοντας πια αποστασιοποιηθεί πλήρως από τη Μεγάλη Ιδέα διέβλεπε στην προοπτική της συνεννόησης της Ελλάδας με την Τουρκία την ενίσχυση των ελληνικών κεκτημένων και την ισχυροποίηση της χώρας. Η συγκεκριμένη άποψη μπορεί να τεκμηριωθεί βάσει της σχετικής μαρτυρίας που παρέχει το ιστορικό παράθεμα «Πολιτικαί υποθήκαι Ελευθερίου Βενιζέλου», στο οποίο ο μεγάλος Έλληνας υποστήριξε ότι η Ελλάδα όφειλε να αποφύγει νέες στρατιωτικές εμπλοκές και να απομακρύνει διαπαντός την υποψία ότι μπορούσε να ενστερνιστεί πολιτικές που θα οδηγούσαν σε μια νέα πολεμική σύρραξη (να απομακρύνω κάθε εντύπωσιν ότι η Ελλάς θέλει να προσκολληθή εις οιονδήποτε συνδυασμόν αποβλέποντα εις τον πόλεμον). Από τη στιγμή που η Μεγάλη Ιδέα είχε ενταφιαστεί οριστικά στις στάχτες της Σμύρνης, η πραγματικότητα όριζε πλέον αναπροσαρμογή των δεδομένων ενώ η «διαιώνιση αναμνήσεων» μόνο ανώφελες προστριβές μπορούσε να επιφέρει. Και ο Βενιζέλος αναλαμβάνοντας έναν καινούργιο ρόλο – οπαδός, εξάλλου, της άποψης ότι η πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού-, αυτόν του ειρηνοποιού επιθυμεί να συμβάλει στην ανάπτυξη της χώρας (όπως γονιμοποιήσω τα εθνικά εδάφη) και στην εξομάλυνση των σχέσεών της με τις γείτονες χώρες, προκειμένου να διασφαλίσει την ανεξαρτησία της, να κατοχυρώσει την ασφάλειά της και να επιδοθεί απερίσπαστη στο έργο της εσωτερικής της ανάπτυξης.

Όμως, σε κάθε προσπάθεια προσέγγισης με την Τουρκία, εμπόδιο στεκόταν η έντονα αρνητική στάση των προσφύγων.

• Ανάπτυξη β’ ερωτήματος

Έτσι λοιπόν, μετά από διαπραγματεύσεις με τους Τούρκους, στις 10 Ιουνίου 1930 υπογράφηκε η Συμφωνία της Άγκυρας που αποτελούσε το οικονομικό σύμφωνο μεταξύ των δύο χωρών. Τα κυριότερα σημεία του ήταν:

• Ρύθμισε το ζήτημα των Ελλήνων ορθοδόξων της Κωνσταντινούπολης και των μουσουλμάνων της Θράκης, καθώς και των «φυγάδων».
• Όριζε ότι οι ανταλλάξιμες μουσουλμανικές περιουσίες στην Ελλάδα και οι ελληνικές στην Τουρκία περιέρχονταν στην κυριότητα του Ελληνικού και Τουρκικού Δημοσίου, αντίστοιχα.
• Προέβλεπε αμοιβαία απόσβεση των οικονομικών υποχρεώσεων μεταξύ των δύο χωρών.

Η συμφωνία ολοκληρώθηκε στις 30 Οκτωβρίου του ίδιου έτους με το Σύμφωνο φιλίας, ουδετερότητας και διαιτησίας, το Πρωτόκολλο για τον περιορισμό των ναυτικών εξοπλισμών και τη Σύμβαση εμπορίου, εγκατάστασης και ναυτιλίας. Με την τελευταία αυτή σύμβαση δόθηκε η δυνατότητα στους υπηκόους του καθενός από τα δύο κράτη να ταξιδεύουν ή να εγκαθίστανται (με κάποιους περιορισμούς) στο έδαφος του άλλου κράτους.

• Ανάπτυξη γ’ ερωτήματος

Οι μεταγενέστερες εξελίξεις έδειξαν ότι οι προσδοκίες από τη λύση που δόθηκε σε κάποια ζητήματα με τις ελληνοτουρκικές συμφωνίες του 1930 διαψεύστηκαν. Βέβαια, για ένα μεγάλο διάστημα δεν σημειώθηκαν τριβές μεταξύ των δύο κρατών και δεν αμφισβητήθηκαν τα μεταξύ τους σύνορα. Αυτό ήταν άλλωστε εξαρχής και η βασική επιδίωξη του Έλληνα πρωθυπουργού. Ο συμψηφισμός όμως των ανταλλάξιμων, ελληνικών και μουσουλμανικών περιουσιών, προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων ανάμεσα στους πρόσφυγες. Με τη συμφωνία αυτή η κατά πολύ μεγαλύτερη περιουσία των ανταλλάξιμων Ελλήνων ορθοδόξων της Τουρκίας εξισώθηκε με την αντίστοιχη περιουσία των μουσουλμάνων της Ελλάδας.

Μάλιστα, κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης της 24^ης Ιουνίου 1930, όπου επρόκειτο να κυρωθεί η ισχύς της εν λόγω συμφωνίας διατυπώθηκαν δριμύτατες επικρίσεις, τις οποίες μεταφέρει το δευτερογενές ιστορικό παράθεμα του Γρ. Δαφνή. Συγκεκριμένα, τόσο ο Παναγής Τσαλδάρης όσο και ο Γεώργιος Καφαντάρης, βουλευτές της αντιπολίτευσης, κατηγόρησαν τον Βενιζέλο ότι δεν φρόντισε να εξασφαλίσει «πολιτικά ανταλλάγματα» ανάλογα των παραχωρήσεων που είχε αποδεχθεί. Εντονότερη, όπως ήταν αναμενόμενο, ήταν η παρέμβαση του πρόσφυγα βουλευτή Τσιγδέμογλου, την οποία μπορούσε να πληροφορηθούμε από τα αντίστοιχα πρακτικά της Βουλής.  Ο τελευταίος κατηγόρησε τον Βενιζέλο για διχαστική πολιτική (διαιρεί διά μίαν ακόμη φοράν τον Ελληνικόν Λαόν), ενώ επισήμανε ότι η οικονομική ζημία που προκαλείτο στο ελληνικό κράτος, λόγω της υποχώρησης στις τουρκικές απαιτήσεις, άγγιζε το σύνολο του δημοσίου χρέους της χώρας (ζημιοί τον εθνικόν πλούτον προς όφελος των Τούρκων, ίσην ζημίαν προς ολόκληρον το δημόσιον χρέος της Ελλάδος) .

Ο Βενιζέλος, υπερασπιζόμενος τις επιλογές του, αντέτεινε μια σειρά επιχειρημάτων, τα οποία καταγράφονται από το προαναφερθέν παράθεμα του Δαφνή.  Αρχικά, υποστήριξε ότι η περιουσία των Ελλήνων στην Τουρκία δεν ήταν μεγαλύτερης αξίας από την αντίστοιχη μουσουλμανική στην Ελλάδα, καθώς η πρώτη σε μεγάλο βαθμό ήταν κινητή και η αξία της οποίας είχε μειωθεί μετά την αναχώρηση των Ελλήνων κατόχων της (η αξία των εγκαταλειφθεισών περιουσιών εξέπεσε µετά την αναχώρησιν του ελληνικού στοιχείου), ενώ, αντίθετα, η δεύτερη αποκλειστικά και μόνο ακίνητη. Η Συνθήκη της Λοζάνης δεν προέβλεπε αποζημιώσεις για τις κατεστραμμένες ή τις πυρπολημένες περιουσίες των Ελλήνων. Τόνισε, επίσης, ότι δεν ήταν σπάνιες οι περιπτώσεις που οι πρόσφυγες εμφάνιζαν στις δηλώσεις τους διογκωμένη την έκταση της περιουσίας τους (εξωγκωµένα ενεφανίζοντο υπό των δικαιούχων τα ενεργητικά), με απώτερο στόχο να αποκομίσουν τη μεγαλύτερη δυνατή αποζημίωση.

• Επίλογος

Συμπερασματικά, η ελληνοτουρκική συμφωνία αποτέλεσε μία ρεαλιστική προσέγγιση των συνθηκών της εποχής. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, αναγνωρίζοντας την αλλαγή των ισορροπιών ανάμεσα στις δύο χώρες την οποία είχε επιφέρει η νίκη του Κεμάλ το 1922, αντιμετώπισε ως μονόδρομο τον ιστορικό συμβιβασμό, έστω και με το πολιτικό κόστος που θα του επέφερε η δικαιολογημένη αντίδραση των προσφύγων της Ελλάδας. Ταυτόχρονα, εκτίμησε ότι οι νέες στρατιωτικοπολιτικές συνθήκες που διαμορφώνονταν συνολικά στην Ευρώπη, πιθανότατα θα οδηγούσαν σε νέα εμπόλεμη σύρραξη (κάτι που τελικά συνέβη, μία δεκαετία αργότερα) και προσπάθησε να «οχυρώσει» το μικρό κράτος της Ελλάδας, πίσω από διαδοχικές συμφωνίες με τους γείτονές της. Σε κάθε περίπτωση το ελληνοτουρκικό σύμφωνο αποτελεί την τελευταία πράξη του δράματος του Μικρασιατικού Ελληνισμού.

Τελική αξιολόγηση (ερωτήσεις εμπέδωσης – πηγές)

• Πως εξελίχθηκαν οι ελληνοτουρκικές σχέσεις μετά την υπογραφή της συνθήκης της Λοζάνης και μέχρι την επάνοδο Βενιζέλου στην εξουσία;
• Πόσο διήρκεσαν οι διαπραγματεύσεις της κυβέρνησης Βενιζέλου και ποιες ήταν οι επιδιώξεις του;
• Πότε υπογράφηκε και ποιοι ήταν οι όροι της Συμφωνίας της Άγκυρας;
• Ποιες άλλες συμφωνίες έγιναν στο πλαίσιο της ελληνοτουρκικής προσέγγισης μετά την Συμφωνία της Άγκυρας;
• Πως επέδρασσαν οι ελληνοτουρκικές συμφωνίες στο προσφυγικό ζήτημα και την πολιτική ζωή της Ελλάδας;
• Ποια ήταν η αντίδραση των προσφύγων στις ελληνοτουρκικές συμφωνίες;
• Να αιτιολογήσετε την εκλογική αποτυχία του κόμματος του Ελευθέριου Βενιζέλου στις εκλογές του 1932 και 1933 σε σχέση µε τους πρόσφυγες.
• Αφού μελετήσετε την παρακάτω πηγή και με βάση την αφήγηση του σχολικού σας βιβλίου, να επισημάνετε τα επιχειρήματα που χρησιμοποίησε ο Ελ. Βενιζέλος για να υποστηρίξει τις θέσεις του σχετικά με την ελληνοτουρκική προσέγγιση (Σύμβαση 10ης Ιουνίου 1930) και να τα σχολιάσετε.
• Αντλώντας στοιχεία από το ιστορικό παράθεμα και με βάση τις πληροφορίες από το σχολικό εγχειρίδιο να αιτιολογήσετε τον ισχυρισμό του Βενιζέλου ότι οι μουσουλμανικές ανταλλάξιμες περιουσίες δεν υπολείπονταν σε αξία από τις αντίστοιχες ελληνικές.

 «Εγώ ισχυρίζομαι, κ. βουλευταί, ότι αι περιουσίαι των Ελλήνων ανταλλαξίμων ήσαν ασυγκρίτως μεγαλείτεραι και σπουδαιότεραι από την περιουσίαν των Τούρκων ανταλλαξίμων, αλλ’ ισχυρίζομαι συγχρόνως, ότι είναι όχι απλώς αμφίβολον, αλλά και απίθανον ακόμη, ότι η εκτίμησις των περιουσιών, είτε ατομική, είτε συνολική και συνοπτική, θα έδιδεν αποτελέσματα ενεργητικά υπέρ της Ελλάδος. Έχω καθήκον, βέβαια να σας εξηγήσω που στηρίζεται η αμφιβολία μου αυτή περί του αποτελέσματος του δυνατού μιας εκτιμήσεως. Έν τμήμα μεγάλο της περιουσίας της ελληνικής εν Τουρκία συνίστατο, κύριοι, εις ακίνητον ιδιοκτησίαν αστικήν εις την Σμύρνην και εις τας ελληνικάς πόλεις του βιλαετίου της Σμύρνης, αι οποίαι είχαν συμπαγή ελληνικόν πληθυσμόν. Άλλον σπουδαίον τμήμα της περιουσίας του ελληνισμού εν Τουρκία ήσαν τα καταστήματα τα εμπορικά της Σμύρνης. Άλλο σπουδαίον τμήμα της περιουσίας του ελληνισμού ήτο ο κινητός αυτού πλούτος. Ας εξετάσωμεν, λοιπόν, έν έκαστον των στοιχείων αυτών, από τα οποία απετελείτο η περιουσία ή ο πλούτος του ελληνισμού εν Τουρκία. Τα αστικά ακίνητα της Σμύρνης και της Φιλαδελφείας, της Μενεμένης, όλων των ελληνικών πόλεων, αι οποίαι υπήρξαν θέατρον πολεμικών επιχειρήσεων, και τοιούτον θέατρον υπήρξαν όλα τα μέρη, από τα οποία διήλθεν ο στρατός, όλαι αυταί αι ακίνηται περιουσίαι ενεπρήσθησαν. Παραδόξως δε, κύριοι, επί τόσα έτη δεν είχεν αναγνωσθή η σύμβασις της ανταλλαγής, ούτε η σχετική συνθήκη της Λωζάννης, οπότε ήθελεν εξακριβωθή ότι δια τα εμπρησθέντα κτήματα μετά των εν αυτοίς εμπορευμάτων εν Σμύρνη και δι’ όλα τα άλλα τα εμπρησθέντα ή καταστραφέντα κτήματα εις την ζώνην των επιχειρήσεων, δεν ωφείλετο εκ της συμβάσεως της ανταλλαγής ουδεμία αποζημίωσις εκ μέρους του τουρκικού κράτους. Μόνο εάν η Τουρκία είχε τελικώς ηττηθή εις τον πόλεμον μεταξύ ημών και αυτής, μόνον τότε ήτο δυνατόν να φαντασθώμεν, ότι θα επεβάλλομεν εις την Τουρκίαν την υποχρέωσιν να αποζημιώση τας ζημίας, αι οποίαι υπήρξαν αποτέλεσμα του πολέμου.

Αλλ’ η Τουρκία, γνωρίζετε κύριοι, ότι δεν ηττήθη. Δυστυχώς μας ενίκησε, μολονότι από του βήματος τούτου ήκουσα αμφισβητούμενον και το γεγονός τούτο.

…

Επομένως, όσον αφορά τα ακίνητα, διότι περί των κινητών θα κάμω μετ’ ολίγον λόγον, τα εμπρησθέντα εις Σμύρνην και τας άλλας πόλεις του εσωτερικού, δια των οποίων διήλθεν ο Στρατός, τα ακίνητα εκείνα, δια τα οποία οι ατυχείς ιδιοκτήται των επίστευον ό,τι τους έλεγον, ότι δηλαδή η Συνθήκη της Λωζάννης προβλέπει περί πλήρους αποζημιώσεως, όσον αφορά λοιπόν τα ακίνητα αυτά δεν υποχρεούτο η Τουρκική Κυβέρνησις να δώση αποζημιώσεις, παρά μόνον κατά την έκτασιν της αξίας των οικοπέδων.

Διότι μόνον τα οικόπεδα απέμενον μετά την καταστροφή των επ’ αυτών οικοδομών και όλοι σας είσθε εις θέσιν να γνωρίζετε πόσον μέγαν ποσόν εις την αξίαν των περιουσιών των ανταλλαξίμων αντιπροσώπευεν η πρώην Ελληνική Σμύρνη. Αλλά δεν είναι μόνον αυτό το οποίον εμείωσε την αξίαν της μεγάλης περιουσίας της εγκαταληφθείσης από τον εν Τουρκία Ελληνισμόν. Θα φέρω ως παράδειγμα την πόλιν των Κυδωνιών. Αύτη είχε πληθυσμόν 32 χιλιάδων περίπου κατοίκων. Υποθέτω ότι θα είχε περίπου 6 χιλιάδας σπίτια, ήτο δε και ακμάζουσα πόλις. Τί θέλετε να βάλωμεν εκεί; Να είπωμεν ότι εκάστη οικία άξιζε καμμιά εκατοσταριά λίρες; Τέσσαρα εκατομμύρια έπρεπε να περιληφθούν εις το ενεργητικόν δια την αξίαν των οικιών των Κυδωνιών. Και ενόμιζεν ο κόσμος ότι με 4 εκατομμύρια λίρες θα επιστωνόμεθα δια την αξίαν των ακινήτων αυτών. Και όμως ηξεύρετε, κύριοι, ότι αν βάλετε εις την τσέπην όχι 4 εκατομμύρια λίρες, αλλά 4 χιλιάδες λίρες και πάτε εις τας Κυδωνίας, θα ημπορέσετε να τας εξαγοράσετε, διότι αι Κυδωνίαι σήμερον είναι έρημος πόλις κατοικουμένη μόνον από το 1/10 του άλλοτε πληθυσμού των. Ενθυμηθήτε την σημερινήν αξίαν των οικιών εις την Ύδραν δια να αντιληφθήτε τι σημαίνει αυτό.»

Απόσπασμα ομιλίας του Ελευθέριου Βενιζέλου στη Βουλή (25 Ιουνίου 1930),

σχετικά με την ελληνοτουρκική συμφωνία.