ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ
2. Η μεταβατική εποχή: Οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων (σελ.34,35)
Εικονομαχία: πνευματική κίνηση που συγκλόνισε το Βυζάντιο από τις αρχές του 8ου ως τα μέσα του 9ουαιώνα και αφορούσε το αν η λατρεία των εικόνων είναι σύμφωνη με τις παραδόσεις της Ορθοδοξίας ή όχι.
Πρωτεργάτες της εικονομαχικής κίνησης: ήταν οι αυτοκράτορες Λέων Γ’ και ο γιος του, Κωνσταντίνος Ε’ (της δυναστείας των Ισαύρων). Ο Λέων Γ’ καταγόταν από τη Συρία και γι’ αυτό πρέπει να επηρεάστηκε από τις ανεικονικές (αντίθετες με τη λατρεία των εικόνων) αντιλήψεις της ιουδαϊκής και ισλαμικής θρησκείας.
Αιτίες της Εικονομαχίας
1) Οι αγρότες της Μ. Ασίας ήταν αντίθετοι με τις εικόνες λόγω της επίδρασης σ’ αυτούς του γειτονικού Ισλάμ. Οι Ίσαυροι ήθελαν να έχουν καλές σχέσεις μ’ αυτούς τους πληθυσμούς που σήκωναν το κύριο βάρος της άμυνας κατά των Αράβων.
2) Οι δεισιδαιμονίες και οι υπερβολές που είχαν εκδηλωθεί γύρω από τη λατρεία των εικόνων.
3) Η επιθυμία των Ισαύρων να περιορίσουν την επιρροή των μοναχών.
4) Η ιδέα ότι οι επιτυχίες των εχθρών του Βυζαντίου προέρχονταν από τη δίκαιη οργή του Θεού για ό,τι συνέβαινε στον χώρο της λατρείας.
Πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)
- Άρχισε με την απομάκρυνση της εικόνας του Χριστού από την Χαλκή Πύλη της Κωνσταντινούπολης.
- Προκάλεσε τις διαμαρτυρίες του λαού της πρωτεύουσας.
- Το 730 δημοσιεύεται το πρώτο αυτοκρατορικό διάταγμα κατά της λατρείας των εικόνων.
- Οι εικονόφιλοι ή εικονολάτρες, όπως ονομάστηκαν οι οπαδοί των εικόνων, τιμωρήθηκαν με εξορίες, φυλακίσεις και δημεύσεις περιουσιών.
- Την υπόθεση των εικονολατρών υπερασπίστηκε θεωρητικά ο μεγαλύτερος θεολόγος της εποχής του, ο Ιωάννης Δαμασκηνός.
- Η ένταση της διαμάχης των δύο παρατάξεων κορυφώθηκε επί Κωνσταντίνου Ε’, που εξαπέλυσε εκστρατεία
τρομοκράτησης των μοναχών και καταστροφής των μονών που ήταν προπύργια εικονολατρίας. - Η πρώτη φάση τερματίστηκε με την Ζ’ Οικουμενική Σύνοδο (787). Η σύνοδος αυτή, η οποία συγκλήθηκε με
πρωτοβουλία της αυτοκράτειρας Ειρήνης της Αθηναίας (780-802), αποκατέστησε πανηγυρικά τις εικόνες, διευκρινίζοντας ότι στις εικόνες απονέμεται μόνο τιμητική προσκύνηση.
Δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)
- Δεν είχε τη διάρκεια ούτε και την ένταση της πρώτης.
- Εγκαινιάστηκε από τον Λέοντα Ε’ τον Αρμένιο που απέδωσε στην εικονολατρία τις ήττες των Βυζαντινών στα πεδία των μαχών.
- Τερματίστηκε από την αυγούστα Θεοδώρα, μητέρα του ανήλικου Μιχαήλ Γ’.
- Η σύνοδος του 843 προχώρησε στην οριστική και πανηγυρική αποκατάσταση και αναστήλωση των εικόνων.
δ. Σημασία της ήττας των εικονοκλαστών
- Η αποκατάσταση των εικόνων θεωρείται ως νίκη της ελληνικής πνευματικής παράδοσης (που ευνοούσε την απόδοση της θείας μορφής) πάνω στην ανεικονική ασιατική παράδοση.
- Η αναστήλωση των εικόνων τερμάτισε τις θρησκευτικές διαμάχες.
- Εγκαινίασε περίοδο γόνιμης συνεργασίας του κράτους με την εκκλησία.
- Η εκκλησία αφοσιώθηκε στο ιεραποστολικό της έργο.
- Τα μοναστήρια άρχισαν να πολλαπλασιάζονται και να πλουτίζουν.
- Περιορίστηκαν οι υπερβολές στη λατρεία των εικόνων και των λειψάνων.
ε. Συνέπειες της Εικονομαχίας
- Η Εικονομαχία δίχασε τον βυζαντινό λαό (εσωτερική πολιτική).
- Η Εκκλησία της Ρώμης δυσαρεστημένη από τους εικονομάχους αυτοκράτορες, απομακρύνθηκε από το Βυζάντιο και αναζήτησε στήριξη στους ηγεμόνες των Φράγκων, αναδυόμενη τότε πολιτική δύναμη της Δυτικής Ευρώπης (εξωτερική πολιτική).
- Στη διάρκεια της Εικονομαχίας απαγορεύτηκε η παράσταση θείων προσώπων στους τοίχους των εκκλησιών και η ανάρτηση εικόνων και διατάχθηκε η καταστροφή τους.
- Πολλά έργα τέχνης καταστράφηκαν τότε και οι εκκλησίες διακοσμήθηκαν με ζώα, φυτά και διακοσμητικά μοτίβα (τέχνη)
- Υποχώρησε η ενασχόληση με τα γράμματα, ενώ, μετά τη νίκη των εικόνων, καταστράφηκαν πολλά σημαντικά κείμενα των εικονομάχων (γράμματα)