Αίσθηση: αφή και κιναισθησία στο χώρο
- Αφή είναι η αίσθηση της επαφής με άλλα σώματα. Η αφή είναι η πρώτη αίσθηση που ξυπνάει στον άνθρωπο και η τελευταία που χάνεται με το θάνατο. Για την ακρίβεια είναι η μόνη που μπορεί να διατηρηθεί μέχρι το τέλος σε αντίθεση με τις άλλες, όραση, ακοή, όσφρηση, γεύση, που σιγά-σιγά ατονούν και κάποιες φορές μας εγκαταλείπουν.
- Οποιαδήποτε απώλεια αίσθησης βέβαια είναι κάτι που διαταράσσει την ύπαρξή μας. Ωστόσο η απουσία απτικών εμπειριών φαίνεται να έχει πιο βλαπτικές συνέπειες απ’ ό,τι η απουσία άλλων αισθητηριακών εμπειριών. Γιατί όμως η αφή είναι τόσο απαραίτητη ώστε να αντιληφθούμε τον κόσμο; Η επιστήμη της φιλοσοφίας έχει διατυπώσει εδώ και χρόνια τη θέση πως η αφή είναι πιο υποκειμενική από τις άλλες αισθήσεις. Η αντίσταση των στερεών, όταν τα αγγίζουμε, θεωρητικά μας προσφέρει την εμπειρία πως τα αντικείμενα υπάρχουν, ανεξάρτητα από την ύπαρξη και τη θέλησή μας.
- Αν όμως η αφή δεν υπερέχει έναντι των άλλων αισθήσεων και μας υποβάλλει εξίσου σε ψευδείς εμπειρίες και πληροφορίες, γιατί την εμπιστευόμαστε τόσο πολύ; Γιατί έχουμε εδραιωμένη μέσα μας την αίσθηση ότι παρέχει μια πιο άμεση και αντικειμενική αναπαράσταση του κόσμου; Σε ψυχολογικό επίπεδο το άγγιγμα λειτουργεί πολύ πιο καθησυχαστικά και επιβεβαιωτικά από την όραση.
- Γιατί όμως η αφή λειτουργεί καθησυχαστικά; Οι λόγοι για τους οποίους μας καθησυχάζει το να αγγίξουμε τα αντικείμενα πρέπει να αναζητηθούν στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε υποκειμενικά τον κόσμο. Μία εξήγηση είναι ότι πιθανά έτσι νιώθουμε πιο ενεργοί στην εξακρίβωση του τι συμβαίνει στ’ αλήθεια και όχι παθητικοί θεατές. Η υποκειμενική εντύπωση που λαμβάνουμε όταν κινούμε τα δάχτυλα μας πάνω στις επιφάνειες μας κάνει να πιστεύουμε πως συλλέξαμε ενεργά αποδείξεις.Εξίσου πιθανό είναι η ανάγκη αυτή να εκφράζει και μια πρωταρχική και συναισθηματική ανάγκη μας που ανάγεται στην περίοδο της ζωής μας όπου ως νεογέννητα γνωρίζαμε το περιβάλλον μέσα από τα χέρια και το στόμα μας.
- Η κιναισθησία, η αίσθηση της κίνησης από την άλλη είναι η συνειδητή επίγνωση της ακριβούς θέσης και κίνησης των μελών του σώματος στο χώρο. Μας επιτρέπει να αντιλαμβανόμαστε, ακόμη και με κλειστά μάτια, πότε αυτά κινούνται, καθώς και τις μηχανικές ιδιότητες των αντικειμένων, όπως το βάρος.
- Κάποιοι πρωτόγονοι ιθαγενείς, όπως οι Ινουί στην Αρκτική Τούντρα, δε βασίζονται στην όραση για να προσανατολιστούν αλλά περισσότερο στην αφή, την ακοή, την οσμή, την κιναίσθηση, αφού το φυσικό τους περιβάλλον είναι συνήθως σκοτεινό. Στη δυτική όμως κοινωνία και ιδιαίτερα σήμερα με την ψηφιακή τεχνολογία η όραση είναι το κύριο μέσο πληροφόρησης και αντίληψης σε σχέση με τις άλλες αισθήσεις.
- Σε αντίθεση με την αίσθηση αποστασιοποίησης του σώματός μας, που προκαλεί συχνά μια οπτική εμπειρία, οι κιναισθητικές εμπειρίες είναι κατεξοχήν εμπειρίες σωματικές. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι τα αισθητήρια όργανα της κιναίσθησης βρίσκονται μέσα στο σώμα, σε αντίθεση με τις άλλες πέντε αισθήσεις μας των οποίων τα αισθητήρια όργανα βρίσκονται στην επιφάνεια του σώματος. Οι αισθητήρες της κιναίσθησης βρίσκονται στους μύες, τους τένοντες και τις αρθρώσεις. Η κιναίσθηση, όπως και η αφή, απαιτούν φυσική επαφή με το αντικείμενο της αντίληψης˙ η κιναίσθηση προϋποθέτει συνήθως αμεσότητα και αλληλεπίδραση. Για παράδειγμα, η κιναισθητική εμπειρία ενός χιονοδρόμου, ενός ιστιοπλόου ή ενός ορειβάτη, είναι αποτέλεσμα της φυσικής σχέσης και αλληλεπίδρασης του σώματος του με το άμεσο φυσικό περιβάλλον του, το ανάγλυφο του χιονοδρομίου, τα κύματα της θάλασσας, τη μορφολογία του βράχου. Όταν περπατάμε ενάντια στον άνεμο ή μέσα στη θάλασσα, αισθανόμαστε έντονες κιναισθητικές εμπειρίες εξαιτίας της επίδρασης ενός φυσικού φαινομένου πάνω στο σώμα μας.
- Η κιναισθησία είναι μια ικανότητα του σώματος που, για να διατηρηθεί και να βελτιωθεί, χρειάζεται εξάσκηση. Ο ρόλος της σωματικής κίνησης στην αντίληψη του περιβάλλοντος είναι πολύ σημαντικός. Στα σύγχρονα οικιστικά περιβάλλοντα η κιναισθητική αντίληψη του χώρου περιορίζεται με τη χρήση προϊόντων της τεχνολογίας, όπως το αυτοκίνητο κι ο ανελκυστήρας.
- Και στην αρχιτεκτονική, η κιναισθητική εμπειρία του χώρου είναι μία πλευρά του σχεδιασμού που συνήθως παραμελείται. Ο σχεδιασμός και η σύλληψη του κτιρίου γίνεται συνήθως με κριτήρια οπτικά. Οι αρχιτέκτονες συνήθως μελετάνε τα σχήματα, τις μορφές, τη γεωμετρία, την εξωτερική εμφάνιση του κτιρίου, και λιγότερο στις κιναισθητικές ιδιότητες του χώρου που δημιουργούν. Φυσικά, κάθε εμπειρία χώρου επηρεάζει πάντα όλες τις αισθήσεις μας αλλά σπάνια η κιναισθητική εμπειρία του χώρου έχει αποτελέσει αντικείμενο συνειδητής διερεύνησης από τον αρχιτέκτονα κατά την σύλληψη και τον σχεδιασμό του κτιρίου.
https://www.youtube.com/watch?v=VVzyN_XBe10