Το ενημερωτικό αυτό σημείωμα παρατίθεται σε μορφή Σημείωσης στη σελίδα μας στο Facebook, αφενός επειδή αφορά περιστατικό που έχει σχέση με το Facebook, και αφετέρου για να παραμείνει εύκολα προσβάσιμο.

Την Δευτέρα 7/1 στις 19:30 το βράδυ, σε κλειστή ομάδα περίπου 20-24 μελών του Κοινωνικού Δικτύου Facebook, αναρτήθηκε από μέλος της «για πλάκα» μία κατασκευασμένη –πλαστή- λήψη οθόνης (screen shot) που υποτίθεται ότι έδειχνε μία ανάρτηση της σελίδας μας, «Πειραματικό Λύκειο Ηρακλείου» στο Facebook, που ανακοίνωνε ότι την επομένη, Τρίτη 8/1, τα σχολεία θα ήταν κλειστά μετά από απόφαση του Δήμου Ηρακλείου.

Η πλαστή ανακοίνωση

Ο επίδοξος φαρσέρ δεν σκέφτηκε την εξέλιξη που θα μπορούσε να έχει, και που πράγματι είχε το «αστείο» του.

Είτε επειδή κάποια από τα μέλη της κλειστής ομάδας το πίστεψαν ως αληθινό, είτε επειδή θεώρησαν ότι η πλάκα παραήταν καλή για να μην παραπλανηθεί ή να μην διασκεδάσει κι άλλος κόσμος εκτός ομάδας, είτε επειδή επιπλέον εξέφραζε κρυφές επιθυμίες για τη ματαίωση των μαθημάτων της επόμενης ημέρας, σε ελάχιστο χρόνο η «είδηση – ανακοίνωση» είχε διαδοθεί εκθετικά -αν 5 άτομα διαδώσουν κάτι και καθένας από τους παραλήπτες το επαναλάβει για άλλους 5, κ.ο.κ., οι τελικοί παραλήπτες γίνονται 5, 25, 125, … Οι λεγόμενες αλληλουχίες από φήμες[1] φουντώνουν χωρίς διασταυρώσεις πολύ πιο γρήγορα από τις αληθινές -και κατά κανόνα βαρετές- ειδήσεις. Γρήγορα, δέκτες και πομποί έγιναν γονείς, μαθητές, συνάδελφοι από όλο το νομό -άλλοι γνήσια θορυβηθέντες, άλλοι απλώς «πλακατζήδες», κάποιοι, σύγχρονοι Λουδίτες[2], και κάποιοι απλά χαιρέκακοι. Τα τηλέφωνα και τα υπόλοιπα μέσα επικοινωνίας του σχολείου πήραν φωτιά…

Δυστυχώς, στον διαχειριστή της σελίδας «Πειραματικό Λύκειο Ηρακλείου», καθηγητή Πληροφορικής και υποδιευθυντή του σχολείου, το νέα έφτασαν μετά τις 21:30, οπότε και διαψεύστηκαν αμέσως. Υπό κανονικές συνθήκες δεν θα χρειαζόταν ούτε καν αυτό, αφού, καθώς δεν υπήρξε ποτέ τέτοια δημοσίευση, δεν υπήρχε τίποτα να διαψευστεί.

Τις επόμενες ημέρες, και ενώ ο υπεύθυνος της δημιουργίας της φάρσας είχε επικοινωνήσει με τον υποδιευθυντή και είχε ζητήσει συγγνώμη αμέσως μόλις αντιλήφθηκε τις διαστάσεις που αυτή είχε λάβει, έγινε έρευνα και συζήτηση για το γεγονός, σε συνεργασία με τις μαθητικές κοινότητες. Σε αυτήν αναδείχθηκαν τα εξής:

• Η δημιουργία ενός πλαστού στιγμιότυπου από κάποιον ιστότοπο είναι πολύ εύκολη και μπορεί να γίνει από τον καθένα, χωρίς να χρειάζεται ιδιαίτερες γνώσεις και εργαλεία, πέρα από τον κοινό φυλλομετρητή που χρησιμοποιούμε στην περιήγηση του Παγκόσμιου Ιστού[3].
• Ο δημιουργός της πλαστής λήψης οθόνης, που είναι μαθητής του σχολείου, σαφώς ευθύνεται για την πλαστή κατασκευή εις βάρος του σχολείου.
• Ωστόσο, την πλαστή αυτή εικόνα παρουσίασε μέσα σε μια κλειστή ομάδα, στην οποία το περιεχόμενο των συζητήσεων και λοιπών δραστηριοτήτων της, δεν είναι προσβάσιμο από τρίτους.
• Επιπλέον, δεν επιχείρησε να αποκρύψει την ταυτότητά του μέσα στο δημιούργημά του, παρότι τεχνικά αυτό ήταν εξίσου εύκολο.

Σε ανάλογο περιστατικό στον συμβατικό -μη ψηφιακό- κόσμο, κάποιος θα έφτιαχνε μια πλαστή φωτογραφία της εξώπορτας του σχολείου του με ένα σημείωμα που θα έγραφε ΚΛΕΙΣΤΑ ΑΥΡΙΟ, και θα μοίραζε φωτοτυπίες της στην παρέα, την ώρα του καφέ· ή θα περιοριζόταν σε μια προφορική μαρτυρία.

Από εκεί και πέρα συζητήθηκε σε ποιον ή ποιους αναλογεί ευθύνη, αρχικά για τη διάδοση της εικόνας έξω από τα όρια της κλειστής -ιδιωτικής- ομάδας, και στη συνεχεία για τον εκθετικό της χαρακτήρα:

• Σε πρώτο στάδιο, η παράλειψη επαλήθευσης της εικόνας, που απαιτούσε απλώς την επίσκεψη της σελίδας «Πειραματικό Λύκειο Ηρακλείου», στο Facebook, ή του Ιστότοπου του σχολείου για την αναζήτηση μιας τόσο σημαντικής ανακοίνωσης, ή, ακόμη χειρότερα, η παράβλεψη της προφανούς πλαστότητας, παρά τη διαπίστωση της απουσίας μιας τέτοιας ανακοίνωσης, δείχνει την ανωριμότητα με την οποία αρκετά συχνά συμπεριφερόμαστε στο Διαδίκτυο, και την επίπλαστη εγκυρότητα που του αποδίδουμε, χάριν και μόνο της φύσης του. Οι παλαιότεροι έλεγαν «αν το είπε η τηλεόραση ή το έγραψαν οι εφημερίδες, έτσι είναι»· σήμερα, εξακολουθούμε να αποδίδουμε τον ίδιο χαρακτήρα αδιαμφισβήτητης εγκυρότητας στο περιεχόμενο που μας παρέχεται πλέον στο Διαδίκτυο, παρότι τούτο το ίδιο μας προσφέρει τα μέσα να αμφιβάλλουμε και να ελέγχουμε εύκολα και γρήγορα την αξιοπιστία όσων διαβάζουμε.
• Ποια είναι λοιπόν η ευθύνη για την παραπάνω παράλειψη επαλήθευσης, και σε ποιους αναλογεί; Είναι συνυπεύθυνος σε αυτήν την παράλειψη ο αρχικός παραχαράκτης;
• Σε δεύτερο στάδιο, με επαλήθευση ή όχι, και για ποικίλους λόγους ο καθένας, διαδίδουν το αρχικό «αστείο» έξω από την κλειστή ομάδα, σε δικούς τους γνωστούς και φίλους και άλλες ομάδες, και η αλληλουχία της διάδοσης συνεχίζεται.
• Τι μερίδιο ευθύνης αντιστοιχεί, αρχικά σε όσους έβγαλαν, εν γνώσει τους ή όχι, τη «φάρσα» έξω από τον κλειστό κύκλο μιας παρέας, και εν συνεχεία στα επόμενη μέλη της σκυταλοδρομίας αυτής; Να υπενθυμίσουμε ότι για το νόμο η διάδοση μιας φήμης είναι επίσης κολάσιμη, όπως και η δημιουργία της.

Και να αναρωτηθούμε εκ νέου αν κάτι που κοινοποιείται αποκλειστικά σε έναν κλειστό κύκλο, και δεν δημοσιεύεται με ελεύθερη πρόσβαση από τον καθένα, αποτελεί όντως φήμη, ή όχι.

Τέλος, στη συζήτηση με τις μαθητικές κοινότητες προβληματιστήκαμε για τη λεγόμενη δαιμονοποίηση του μέσου, της τεχνολογίας και του Διαδικτύου γενικά, και του συγκεκριμένου μέσου, του Facebook, ειδικότερα. Όπως εξηγήθηκε εμπεριστατωμένα, το συγκεκριμένο πλαστό στιγμιότυπο μπορεί να γίνει με υλικό από οποιαδήποτε ιστοσελίδα προβάλλεται σε έναν κοινό φυλλομετρητή. Δεν έχει καμία σημασία, αν είναι δημοσίευση σε μια σελίδα στο Facebook, ή ο επίσημος ιστότοπος του FBI ή ενός Υπουργείου[4]. Πλαστογραφίες, προπαγάνδα, αθώες φάρσες και κίβδηλες κατασκευές υπάρχουν ανέκαθεν στην ιστορία της ανθρωπότητας, κάθε εποχή με την εκάστοτε τεχνολογία, και δεν είναι αυτή που θα κατηγορήσουμε. Ίσα – ίσα, που η σημερινή τεχνολογία μας δίνει παράλληλα τα μέσα να ελέγχουμε γρήγορα και εύκολα την αξιοπιστία πολλαπλάσιων ντοκουμέντων συγκριτικά με το παρελθόν.

Από την πλευρά του υποδιευθυντή επισημάνθηκε, εν κατακλείδι, ότι το νεαρό της ηλικίας θα μπορούσε να δικαιολογήσει τους μαθητές που απερίσκεπτα διέδωσαν την πλαστή εικόνα, χωρίς να ελέγξουν τη γνησιότητά της. Δυστυχώς, όμως, αποτελεί πεδίο επιστημονικής έρευνας η ανωριμότητα και η ευπιστία ενήλικων χρηστών[1], κάποιων κατά τεκμήριο ικανότερων -επί παραδείγματι, δασκάλων και επιστημόνων- και η ευκολία τους να εκλάβουν ως αληθινά, γεγονότα, που, στα δικά τους τουλάχιστον μάτια, θα έπρεπε να δείχνουν προφανέστατα πλαστά.

Εν τέλει, το ατυχές αυτό περιστατικό, μαζί με την απόδοση των ευθυνών όπως αναλογούσαν, αποτέλεσε μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για βιωματική μάθηση. Ελπίζουμε ότι όλοι μας βγαίνουμε από αυτό σοφότεροι.

Το σημείωμα αυτό αποτελεί παράρτημα του πρακτικού της σχετικής συνεδρίασης του 15μελούς Μαθητικού Συμβουλίου με την παρουσία του Υποδιευθυντή του σχολείου και αρμόδιου για τις Μαθητικές Κοινότητες του Πειραματικού Γενικού Λυκείου Ηρακλείου.

[1] Soroush Vosoughi, Deb Roy, Sinan Aral: The spread of true and false news online. Science 09 Mar 2018, Vol. 359, Issue 6380, pp. 1146-1151 http://vermontcomplexsystems.org/share/papershredder/vosoughi2018a.pdf

[2] https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9B%CE%BF%CF%85%CE%B4%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82

[3] Στον Firefox: Web Developer, Inspector, στον Google Chrome: More Tools, Developer Tools, Elements

ή με το bookmarklet της προτίμησής σας:

javascript:document.body.contentEditable%20=%20’true’;%20document.designMode=’on’;%20void%200

[4] https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1002348856640239

Αρχική δημοσίευση στη σελίδα του Πειραματικού Λυκείου Ηρακλείου στο Facebook