O εκφοβισμός είναι η χρήση βίας, απειλής ή εξαναγκασμού σε βάρος κάποιου άλλου. Η συμπεριφορά αυτή είναι συχνά επαναλαμβανόμενη και συνήθης. Μια απαραίτητη προϋπόθεση     εκφοβισμού είναι η σωματική ή κοινωνική ανισορροπία ανάμεσα   σε αυτό που ασκεί βία και στο θύμα.

Συμπεριφορές που χρησιμοποιούνται για να ασκήσει κάποιος τέτοια κυριαρχία μπορεί να περιλαμβάνουν λεκτική παρενόχληση ή απειλή, σωματική κακοποίηση ή εξαναγκασμό, και οι πράξεις αυτές μπορούν να στρέφονται κατ’ επανάληψη προς συγκεκριμένους στόχους. Αιτιολογήσεις και εκλογικεύσεις για μια τέτοια συμπεριφορά μερικές φορές περιλαμβάνουν διαφορές στην τάξη, τη φυλή, τη θρησκεία, το φύλο, τη σεξουαλικότητα, την εμφάνιση, τη συμπεριφορά, τη γλώσσα του σώματος, την προσωπικότητα, τη φήμη, την καταγωγή, τη δύναμη, το μέγεθος ή την ικανότητα.

Οι “στόχοι” του εκφοβισμού αναφέρονται επίσης μερικές φορές ως “θύματα” του εκφοβισμού. «Θύτες» είναι αυτοί που ασκούν τη βία στα παιδιά- θύματα, ενώ τους συναντάμε συχνά και ως «νταήδες».

Τρόποι αντιμετώπισης του φαινομένου

Ο καλύτερος και πιο προφανής τρόπος για να σταματήσει ο εκφοβισμός στα σχολεία είναι για τους γονείς να αλλάξουν τον τρόπο που οι γονείς αντιμετωπίζουν τα παιδιά τους στο σπίτι. Φυσικά, αυτό είναι πολύ πιο εύκολο στα λόγια παρά στην πράξη. Ο κάθε γονιός αντιμετωπίζει και διαπαιδαγωγεί το παιδί του με διαφορετικό τρόπο. Οι θύτες, ωστόσο, προέρχονται από σπίτια όπου η σωματική τιμωρία χρησιμοποιείται και τα παιδιά έχουν διδαχθεί ότι η σωματική βία είναι ο τρόπος για να χειριστεί τα προβλήματά του.

Οι θύτες  έχουν βιώσει κάποια μορφή εκφοβισμού στη ζωή τους. Συμπεριφέρονται επιθετικά σε μια προσπάθεια να προβούν σε αντίποινα. Είναι τα παιδιά που αισθάνονται ανίσχυρα και υποφέρουν από χαμηλή αυτοεκτίμηση. Προσπαθούν να αυξήσουν την αυτοεκτίμησή τους γύρω τους με άλλα παιδιά τα οποία μπορούν να ελέγξουν. Οι θύτες στη συνέχεια βρίσκουν κάποιον να μειώσουν σε μια προσπάθεια να «ανεβάσουν» τον εαυτό τους.

Η πρώιμη παρέμβαση και αποτελεσματική πειθαρχία καθώς και τα όρια είναι πραγματικά ο καλύτερος τρόπος για να σταματήσει ο εκφοβισμός, αλλά οι γονείς των θυμάτων δεν μπορούν να αλλάξουν το περιβάλλον του σπιτιού του θύτη. Κάποια πράγματα μπορούν να γίνουν σε επίπεδο σχολικής μονάδας, όμως.

Τα περισσότερα σχολικά προγράμματα που απευθύνονται σε θέματα εκφοβισμού χρησιμοποιούν μια πολύπλευρη προσέγγιση στο πρόβλημα. Αυτό συνήθως περιλαμβάνει την παροχή συμβουλών κάποιου είδους, είτε από τους εκπαιδευτικούς, είτε από ειδικούς – τοπικούς επαγγελματίες ψυχικής υγείας, είτε από τους σχολικούς συμβούλους κ.ά.

1. Ως μέρος του προγράμματος σπουδών, οι μαθητές θα πρέπει να μάθουν να αναγνωρίζουν τη γλώσσα και τις ενέργειες εκφοβισμού στον εαυτό τους και τους άλλους. Θα πρέπει επίσης να διδάσκονται θετικές δεξιότητες επικοινωνίας. Αυτή η γνώση θα βοηθήσει στη δημιουργία ενός πιο θετικό περιβάλλον όπου η παρενόχληση είναι λιγότερο πιθανό να συμβεί.

2. Θα πρέπει να υπάρχει ένα καθιερωμένο σύστημα για ένα παιδί που είναι θύμα εκφοβισμού να μπορεί να ζητήσει βοήθεια. Να μιλήσει πρωτίστως με το δάσκαλό του ή, εφόσον υπάρχει στο σχολείο ειδικός ψυχικής υγείας, σε αυτόν. Ένας σύμβουλος και άλλοι σχετικοί επαγγελματίες θα πρέπει να συναντηθούν με τα παιδιά που συμμετέχουν στο πρόβλημα και με τις οικογένειές τους για να βρεθεί μια λύση.

3. Θα πρέπει να υπάρχουν συζητήσεις στην τάξη σχετικά με τα κίνητρα και τις επιπτώσεις του εκφοβισμού και να γίνεται ευαισθητοποίηση των μαθητών και προώθηση της αυτογνωσίας. Τα παιδιά πρέπει να καταλάβουν ότι οι θύτες είναι παιδιά που έχουν βιώσει κάποια μορφή εκφοβισμού τους. Από την άλλη, θα πρέπει να τονιστεί ότι τα παιδιά που είναι θύματα εκφοβισμού υποφέρουν τρομερά.

4. Οι επαγγελματίες θα πρέπει να διδάξουν τα παιδιά δεξιότητες για το χειρισμό αυτού που φοβερίζει με το παίξιμο ρόλων και άλλες τεχνικές. Για παράδειγμα, οι μαθητές μπορούν να γράφουν  θεατρικά έργα και να παίξουν διάφορα σενάρια εκφοβισμού στην τάξη. Κάθε παιδί θα πρέπει να υποδυθεί και τον «νταή», και τον υποστηρικτή του (διότι συνήθως υπάρχουν αυτοί που υποστηρίζουν το θύτη – νταή), αλλά και το θύμα, για να αποκτήσουν μια πιο απτή κατανόηση.

Εκ των ων ουκ άνευ είναι η συνεργασία σχολείου – οικογένειας. Μάλιστα, εάν αυτή λειτουργεί σωστά, πολλές φορές περιστατικά σχολικής βίας αποφεύγονται πριν καν αρχίσουν ή εκδηλωθούν.

Ο εκφοβισμός είναι ένα μέρος της κοινωνίας από το ξεκίνημά της και δεν μπορεί εύκολα να εξαφανιστεί. Αλλά με την κοινή προσπάθεια του σχολείου, των γονέων, των παιδιών και των κοινωνικών παραγόντων, περιστατικά σχολικής βίας μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά. 

Γράφει η Σταυρούλα Λαδά, εκπαιδευτικός, M.Ed.