Στις 11 Δεκεμβρίου 2011 πραγματοποιήθηκε στο ΦΟΥΡΝΑΡΑΚΕΙΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΙΛΙΑΤΡΩΝ εκδήλωση του Γενικού Λυκείου Φιλιατρών για το Διεθνές Έτος Χημείας 2011. Στην εκδήλωση ο εκπαιδευτικός του σχολείου Παντελής Μπαζάνος έκανε μια ιστορική αναδρομή στη Χημεία και ομάδα μαθητών διάβασε αποσπάσματα από το βιβλίο του καθηγητή Χημείας Αναστάσιου Βάρβογλη “Η λογοτεχνία της Χημείας”.

Διάβασα στις εφημερίδες ότι ο πρόεδρος του Σ.Ε.Β συναντήθηκε με την υπουργό Παιδείας και της παρουσίασε τις προτάσεις του κλάδου για το εκπαιδευτικό σύστημα. Μεταξύ άλλων πρότεινε την εισαγωγή του μαθήματος της επιχειρηματικότητας σε όλες της εκπαιδευτικές βαθμίδες (βέβαια αυτό ήδη γίνεται υπό τη μορφή προαιρετικών δραστηριοτήτων). Δεν είμαι απολογητής των βιομηχάνων, ούτε είμαι από αυτούς που πιστεύουν στη σύνδεση της εκπαίδευσης με την επιχειρηματική πρωτοβουλία. Όμως διαβάζοντας την είδηση, συνειρμικά μου δημιουργήθηκαν οι παρακάτω σκέψεις:

Ο επιχειρηματίας επιχειρεί, δηλαδή έχοντας στο μυαλό του ορισμένες ιδέες π.χ πως κινείται η αγορά, τι ανάγκες υπάρχουν κλπ. κάνει προβλέψεις. Με βάση αυτές τις προβλέψεις χαράζει το επιχειρηματικό του πλάνο και με βάση το πλάνο του, ξεκινά την υλοποίηση των σχεδίων του. Αν οι προβλέψεις του είναι πετυχημένες, τότε η επιχειρηματική του δραστηριότητα είναι κερδοφόρα και το επιχειρηματικό του μοντέλο θεωρείται πετυχημένο, οπότε δεν έχει λόγους να το αλλάξει. Αν αποτύχει ή αν μετά από κάμποσο καιρό η δραστηριότητά του δεν είναι κερδοφόρα, τότε, προσπαθεί να βρει που έκανε λάθος ή τι έχει αλλάξει, κάνει νέες προβλέψεις, χαράζει νέο πλάνο και αν έχει χρήματα, το υλοποιεί. Φυσικά, μπορεί να ακολουθήσει και την πεπατημένη οδό, να δει δηλαδή τί κάνουν οι άλλοι επιχειρηματίες και να κάνει και αυτός τα ίδια. Το τελευταίο βέβαια έχει μεγάλες πιθανότητες επιτυχίας σε περιόδους οικονομικής ευμάρειας.

Αυτός ο τρόπος σκέψης και ενέργειών του επιχειρηματία, μου φέρνει στο νου τον τρόπο εργασίας του επιστήμονα και την επιστημονική μέθοδο. Ο επιστήμονας βασιζόμενος σε ιδέες που έχει στο μυαλό του, κάνει υποθέσεις με σκοπό την ερμηνεία κάποιου φαινομένου. Για να διαπιστώσει την ισχύ των υποθέσεών του, σχεδιάζει πειράματα και τα εκτελεί και αν τα αποτελέσματα των πειραμάτων συμφωνούν με τις υποθέσεις του, τότε οι υποθέσεις του αποκτούν την ισχύ της θεωρίας. Αν αποτύχει ή υπάρξουν πειράματα που έρχονται σε αντίθεση με τις υποθέσεις του, προσπαθεί είτε να τις διορθώσει, είτε να τις απορρίψει εξ’ ολοκλήρου και να κάνει καινούργιες υποθέσεις. Και φυσικά μπορεί να ακολουθεί την πεπατημένη οδό σε περιόδους που δεν αμφισβητείται το κυρίαρχο επιστημονικό μοντέλο.

‘Ένα εκπαιδευτικό σύστημα οφείλει να προετοιμάζει μελλοντικούς πολίτες ικανούς να κάνουν προβλέψεις, να καταστρώνουν σχέδια ζωής και να τα εκτελούν. Επιπλέον να είναι ικανοί να αξιολογούν τα αποτελέσματα των ενεργειών τους, να δέχονται ανατροφοδότηση και να επανασχεδιάζουν τη ζωή τους. Από την καθημερινή μου εμπειρία στο σχολείο, έχω συμπεράνει ότι το εκπαιδευτικό μας σύστημα απέχει πολύ από αυτό το ρόλο. Οι μαθητές είναι από αδιάφοροι έως ανεπαρκείς σε διαδικασίες που απαιτούν κάτι περισσότερο από απομνημόνευση. Η πεπατημένη είναι το κυρίαρχο μοντέλο συμπεριφοράς. Η αναζήτηση του καινούργιου φαντάζει σαν κάτι εξωπραγματικό. Η αντίληψη της πεπατημένης έχει επιπτώσεις και στην συμπεριφορά τους όσο αφορά τις μελλοντικές τους επιδιώξεις. Οι καλοί μαθητές στοχοθετούν σχολές που φαίνεται ότι προσφέρουν σίγουρη και γρήγορη επαγγελματική αποκατάσταση, ανεξάρτητα από τις φυσικές κλίσεις τους και τις ικανότητες που απαιτούνται για μια πετυχημένη καριέρα(π.χ γιατροί που φοβούνται το αίμα και τα πτώματα και εκπαιδευτικοί που τρελαίνονται όταν μπαίνουν στην τάξη). Οι λιγότερο καλοί μαθητές βάζουν στόχο το απολυτήριο που θα τους προσφέρει μια θέση υπαλλήλου σε κάποια υπηρεσία ακολουθώντας τη γνωστή πεπατημένη οδό. Άλλοι βολεύονται με στρωμένη δουλειά από τους γονείς τους. Πολύ δύσκολα διακρίνει κάποιος την πρωτοτυπία και την καινοτομία στις μελλοντικές επιδιώξεις των νέων.

Στις φυσικές επιστήμες δεσπόζουσα θέση κατέχει η επιστημονική μέθοδος. Όμως η ενασχόληση των μαθητών με αυτή μέσα από τα αναλυτικά προγράμματα είναι απούσα. Είναι δε η ενασχόληση με αυτή τη μέθοδο που θα εκπαιδεύσει τους μαθητές στην κριτική σκέψη, στον έλεγχο των υποθέσεων, στη δοκιμή και το λάθος, στο σχεδιασμό και την αυτενέργεια. Είναι η ενασχόληση με αυτή τη μέθοδο που θα τους μάθει να στηρίζονται στα πόδια τους, να αμφισβητούν και να καινοτομούν. Και τελικά να συμβάλλουν στη δημιουργία καινούργιου πλούτου ή και στη δίκαιη αναδιανομή του υπάρχοντος. Η πρόταση του προέδρου του Σ.Ε.Β φαίνεται ότι ταράζει τα λιμνάζοντα νερά της εκπαιδευτικής μας πραγματικότητας με τη σπιρτάδα της έννοιας “επιχειρηματικότητα”. Προφανώς στο μυαλό του ο πρόεδρος του Σ.Ε.Β δεν έχει τη δημιουργία νέων επιχειρηματιών. Ποιος άλλωστε επιθυμεί τη δημιουργία ανταγωνιστών; Προφανώς στο μυαλό του έχει την διάδοση και κυριαρχία των ιδεών της οικονομίας της εκμετάλλευσης και του ατομικού κέρδους και μάλιστα εν μέσω οικονομικής κρίσης που θέτει σε δοκιμασία τις επικρατούσες απόψεις και πρακτικές. Τελικά η πρόταση του προέδρου του Σ.Ε.Β συσκοτίζει και συγκαλύπτει τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να μάθουν να σκέπτονται οι νέοι. Το εκπαιδευτικό μας σύστημα έχει η δυνατότητα να εκπαιδεύσει τους νέους σε ποιο γενικό τρόπο σκέψης και δράσης που μπορεί να εγγυηθεί μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας και εξόδου από την κρίση. Αρκεί να υπάρξει η κατάλληλη πολιτική βούληση για την αναθεώρηση των προγραμμάτων σπουδών και την εφαρμογή τους.

Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, βρέθηκα σε σε ένα μικρό χωριό της περιοχής μου και επισκέφθηκα το κλειστό πλέον δημοτικό σχολείο του. Η έκπληξή μου ήταν μεγάλη, όταν αντίκρυσα την πλούσια βιβλιοθήκη του και την ντουλάπα με τα είδη εργαστηρίου φυσικών επιστημών, πολλά από τα οποία ήταν κατασκευασμένα από το τμήμα εποπτικών μέσων του υπουργείου παιδείας (δεν θυμάμαι ακριβώς τον τίτλο). Ξεσκονίζοντας τη βιβλιοθήκη, το μάτι μου έπεσε (ίσως λόγω ειδικότητας) στο παρακάτω βιβλίο, που σύμφωνα μετα γραφόμενα στο τέλος του, εκδόθηκε το 1959 στο Σιδηρόκαστρο στο τυπογραφείο του Δημηρίου Β. Σεραφειμίδου.

Αποφάσισα να του ρίξω μια ματιά και η έκπληξή μου έγινε μέγιστη με αυτά που διάβασα. Συχρόνως δε που τα διάβαζα, μου ερχότανε στο μυαλό όλα αυτά τα περισπούδαστα που άκούω από τους ειδικούς επί των παιδαγωγικών εδώ και μια εικοσαετία για την οργάνωση και τον τρόπο διδασκαλίας κλπ.

Σταχυολογώ από τα περιεχόμενα του βιβλίου:

«Λέξεις άνευ πραγμάτων είναι κέλυφος άνευ καρπού, θήκη άνευ ξίφους, σκιά άνευ σώματος, σώμα άνευ ψυχής. Η σοφία συνίσταται εν τη γνώσει των πραγμάτων και ουχί των λέξεων.
ΚΟΜΕΝΙΟΣ»

«Η παρατηρουμένη εις τα σχολεία μας έλλειψις εποπτικών μέσων, η αδυναμία των Σχολικών Ταμείων διά την αγοράν τούτων, ο μικρός αριθμός των κυκλοφορούντων και η μή ύπαρξις κατάλληλου βιβλίου, δεικνύοντος ότι είναι δυνατόν δι’ απλών μέσων να κατασκευασθώσι ταύτα υπό των μαθητών και διδασκάλων, ώθησαν ημάς εις την έκδοσιν του παρόντος. Δια τοούτου επιδιώκομεν να καταδείξωμεν ότι ο υπό πάντων συνιστώμενος πλουτισμός των σχολείων δι’ εποπτικών μέσων δεν είναι ζήτημα οικονομικόν, αλλ’ ότι επιτυγχάνεται ευκόλως άνευ εξόδων δια της προς τούτο καθοδηγήσεως και θελήσεως των διδασκάλων».

«Εις την Διδακτικήν καθώς και εις πλείστας άλλας επιστήμας υπάρχουσι θέματα παρουσιάζοντα δύο όψεις και εις τα οποία δύναται τις να ομιλεί υπέρ και κατά δια το αυτό πράγμα. Παραλλήλως όμως προς ταύτα υπάρχουσι και θέματα, τα οποία παρουσιάζουσι μίαν και μόνον όψιν και τα οποία δεν είναι δυνατόν ν’ αμφισβητήσει τις. Είναι ορισμένα αξιώματα, δια το οποία πάσα προσπάθεια αποδείξεως τυγχάνει περιττή, πάσα δ’ αμφισβήτησις αστήρικτος. Τοιούτον αξίωμα είναι η Διδακτική αρχή της εποπτείας. ήτις συνίσταται εις την απαίτησιν, όπως κατά την διδασκαλίαν μή χρησιμοποιήται μόνον το στόμα του διδασκάλου και το ούς του μαθητού, αλλά και ο οφθαλμός και η χείρ και εν γένει να λαμβάνει γνώσιν ο μαθητής του υπό διδασκαλίαν αντικειμένου δια περισσοτέρων κατά το δυνατόν αισθήσεων. Και η καλυτέρα δια λόγων περιγραφή του αντικειμένου δεν είναι δυνατόν ν’ αντικαταστήσει την απλήν επίδειξην τούτου».

«Επιθεωρείται ο διδάσκαλος Α. Θέμα: η τήξις και πήξις των σωμάτων.
Ο διδάσκαλος προσπαθεί δια λόγων, σχεδιάζων και επί του πίνακος, ν’ αντιληφθώσιν οι μαθηταί το διδασκόμενον. Πολλά λόγια, πολύς κόπος και εις το τέλος οι μαθηταί συνέχεον τας λέξεις τήξιν και πήξιν.
Ο διδάσκαλος ούτος εν συνεχεία εις το γραφείον του σχολείου ετοιμάζει το μεσημβρινόν φαγητόν. Εκεί υπήρχον καμινέτο, βούτυρον, αυγά και αρκετά κηρία, τα οποία εχρησιμοποίει ο διδάσκαλος δια την σκοτεινήν αποθήκη του σχολείου. Πάντα ταύτα δεν εχρησιμοποιήθησαν.
………………………………………………………………………………….
Πάντες οι ανωτέρω διδάσκαλοι εγνώριζον πολύ καλώς την αρχήν της εποπτείας και πολλάκις εν ταις Παιδαγωγικαίς Ακαδημίαις θα επανέλαβον την φράσιν δίδασκε εποπτικώς. Δεν είχον όμως εξασκηθεί ή παροτρυνθεί είς την εφαρμογήν της θεωρίας».

«Το τρίμορφον σχολείον συνηθίζει τους μαθητάς εις την οικονομίαν και περισυλλογήν. Δεν υπάρχουν άχρηστα αντικείμενα. Καρφιά, βίδες, σανίδια, σύρματα, μπουκαλάκια, αμπούλες, ηλεκτρικοί γλόμποι, σπάγγοι, γυαλιά σπασμένα, καρούλια, όλα φυλλάσονται εις ειδικά δι’ έκαστον είδος κιβώτια, διότι θα έλθει η ώρα που θα χρειασθούν».

Ύστερα απ’ όλα αυτά μου γεννήθηκε η απορία: Αφού οι προσπάθειες εισαγωγής της εποπτικής διδασκλαλίας κρατάνε δεκαετίες, τι δε γίνεται σωστά; Φταίνε οι εκπαιδευτικοί; Φταίνε οι διευθυντές, οι προϊστάμενοι, οι σύμβουλοι; Φταίει το κακό το ριζικό μας;