ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΒΑΦΗΣ  (1863 – 1933)

Ο Καβάφης είναι ιδιότυπος ποιητής, με έντονο προσωπικό ύφος: παρέμεινε ανεπηρέαστος από τη Νέα Αθηναϊκή Σχολή του Παλαμά και άνοιξε δικούς του δρόμους στη γλώσσα, στη μορφή του στίχου, στο ύφος και το περιεχόμενο.

Ο Καβάφης δεν είναι λυρικός ποιητής: είναι δραματικός, είναι τραγικός, με τη έννοια μιας εσωτερικής σύγκρουσης που δεν υπάρχει έξω από αυτή διέξοδος, δεν υπάρχει διαφυγή. Δε θα βρούμε στον Καβάφη την εύθυμη νότα, την ευφρόσυνη πολυχρωμία. Ειρωνεία άφθονη, αλλά ειρωνεία συνοδευόμενη από μια γκριμάτσα τραγική. Από την ηδονική, την ιστορική ή τη φιλοσοφική άποψη το καίριο είναι η συνειδητοποίηση της δραματικής ουσίας της ζωής, η αίσθηση της παρακμής και της ματαιότητας. Η τραγική όμως αυτή συναίσθηση δεν οδηγεί στη διάλυση και την απιστία: το αίσθημα της αξιοπρέπειας και της υπερηφάνειας, η βαθύτερη συνείδηση του ανθρώπου, αποτελούν το αντίρροπο και θεμελιώνουν την πίστη και τη σωτηρία.

Ιδιοτυπίες της ποίησης του Καβάφη

Ο Καβάφης αποτελεί ιδιαίτερη περίπτωση στην ελληνική λογοτεχνία και η ποίησή του είναι έντονα προσωπική, έχοντας τα δικά της αποκλειστικά γνωρίσματα:

α. Οι στίχοι είναι ελεύθεροι, σχεδόν πάντα ιαμβικοί, κατά κανόνα ανισοσύλλαβοι, χωρίς ομοιοκαταληξία και χωρίς επιμέλεια στις χασμωδίες, ωστόσο πολύ προσεγμένοι στη στίξη, στις περιόδους, στις παύσεις κ.α. Συχνοί είναι οι διασκελισμοί.

β. Η ιδιότυπη γλώσσα των ποιημάτων του Καβάφη είναι η ομιλούμενη από την ελληνική παροικία της Αλεξάνδρειας (δημοτική με τύπους λόγιους και πολίτικους ιδιωματισμούς) ενώ πολλές από τις λέξεις που χρησιμοποιούνται είναι «αντιποιητικές», της καθημερινής χρήσης.

γ. Το ύφος το χαρακτηρίζει η διαύγεια της σκέψης, η σαφήνεια και η ακριβολογία της διατύπωσης, ενώ η λιτότητα των εκφραστικών μέσων (έλλειψη σχημάτων λόγου και άλλων περίτεχνων «διακοσμητικών στοιχείων»), η λεπτή ειρωνεία, ο ρεαλισμός και η έλλειψη ρητορισμού και στόμφου δεν αφήνουν περιθώρια για λυρικές και πομπώδεις εξάρσεις. Άλλα γνωρίσματα είναι η θελημένη πεζολογία, η υπαινικτικότητα, η δραματικότητα, η μετατόπιση του χρόνου στην αλεξανδρινή συνήθως εποχή, ο διδακτισμός, η χρήση των προσώπων ως συμβόλων, η στοχαστική διάθεση.

δ. Τα θέματα αντλούνται: α) από το ιστορικό μας παρελθόν (από ιστορικά περιστατικά ιδιαίτερα των ελληνιστικών και των ρωμαϊκών χρόνων)· τον ποιητή δεν τον ενδιαφέρουν τόσο οι μεγάλες ιστορικές μορφές: τον συγκινούν περισσότερο μικρές, ασήμαντες προσωπικότητες, των οποίων η ζωή αποτέλεσε για την ιστορία επουσιώδη λεπτομέρεια, β) από τον κόσμο της εμπειρίας του ποιητή (μέρος των εμπειριών του είναι και αυτές που απορρέουν από τον ομοσεξουαλισμό του), γ) από τη σκέψη και τη βιοθεωρία του την οποία έχει δραματοποιήσει.

Από άποψη περιεχομένου τα ποιήματά του διακρίνονται στις εξής κατηγορίες:

Ιστορικά: αναφέρονται σε συμβάντα του παρελθόντος – ιδίως της ελληνιστικής εποχής – πραγματικά ή φανταστικά, τα οποία τα μεταπλάθει φωτίζοντας τον ιδιαίτερο χαρακτήρα τους ή αποκαλύπτοντας αντιστοιχίες προς τη σύγχρονη ζωή.

Φιλοσοφικά:περιέχουν παραινέσεις προς τους ομότεχνούς τους ή εκφράζουν απόψεις για τα θέματα του αναπότρεπτου της μοίρας, του χρέους, της ματαιοδοξίας των μεγαλείων κ.λ.π.

Ερωτικά ή αισθησιακά: αναφέρονται στην ερωτική ανορθοδοξία του ποιητή, στη μορφή του ωραίου εφήβου και στην ανάμνηση της ομορφιάς στις μοναχικές ώρες.

Όμως η ποίηση του Καβάφη είναι ενιαία και η διάκριση είναι συμβατική, γιατί οι ομάδες συχνά επικαλύπτονται: πολλά από τα ποιήματα μπορούν να καταταγούν σε περισσότερες από μια κατηγορίες, επειδή ενδέχεται να ανήκουν σε μια κατηγορία ως προς την εξωτερική μορφή τους και σε άαλη ως προς το περιεχόμενο.

Έργο: Ο Καβάφης τα ποιήματά του τα τύπωνε σε μεμονωμένα