(Το κείμενο που ακολουθεί καθώς και οι φωτογραφίες που το συνοδεύουν είναι το αποτέλεσμα του Προγράμματος Τοπικής Ιστορίας ΙΜΕ “click….ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ”. Το πρόγραμμα εκπονήθηκε στο 2ο Γυμνάσιο με υπεύθυνη εκπαιδευτικό τη κ. Μελενικιώτου Ειρήνη κατά το σχολικό έτος 2010-11 και είναι αναρτημένο εδώ. Η αναδημοσίευση έγινε από τη διαχειρίστρια του blog, Αντωνία Πασχαλίδου).
Υδάτινη πόλη, ερωτευμένη με το φακό.
Κάτω απ’ τις κορυφές του Φαλακρού όρους, τρεχούμενα νερά, πανύψηλα δέντρα που σκεπάζουν λίμνες, πηγές και ρυάκια, ήρεμοι ρυθμοί ζωής στις γειτονιές και στα πάρκα, φιλόξενοι κι ευχάριστοι άνθρωποι συνθέτουν την εικόνα μιας πόλης που αποτελεί αφετηρία για πολλές εξορμήσεις στην ύπαιθρο.
 |
| Δράμα, πόλη ερωτευμένη με το φακό – Πάρκο Αγίας Βαρβάρας |
Η Δράμα είναι η πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού της ανατολικής Μακεδονίας. Κατοικήθηκε ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους και έχει σήμερα 42.501 κατοίκους (απογραφή 2001). Μια πόλη με μακρά ιστορία, που υπέφερε πολλά στη διάρκεια του 20ού αιώνα. Με αγώνες και θυσίες κατά τους εθνικούς αγώνες, στους οποίους πρωταγωνιστεί κατά τις αρχές του 20ού αιώνα ο ηρωικός μητροπολίτης Χρυσόστομος και μνήμες από τρεις βουλγαρικές κατοχές, η Δράμα και η περιοχή της δέχτηκαν μεγάλο αριθμό προσφύγων μετά τη μικρασιατική καταστροφή και γνώρισαν σημαντική οικονομική άνθιση, ιδίως κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου, χάρη στην καλλιέργεια, επεξεργασία και την εμπορία του καπνού. Μνημεία εκείνης της περιόδου είναι τα λαμπρά νεοκλασικά κτήρια, που χτίστηκαν ως κατοικίες πλουσίων καπνεμπόρων και οι επιβλητικές καπναποθήκες που φέρνουν στο νου “μεταφυσικές” ζωγραφικές του Τζόρτζιο ντε Κίρικο.
 |
| Πάρκο αγαλμάτων – Δημοτικός κήπος |
Η ανάδειξη αυτής της κληρονομιάς συνδυάζεται με την υψηλή αισθητική του δραμινού αστικού και περιαστικού τοπίου, με τις φυσικές καλλονές των δημοτικών διαμερισμάτων αλλά και τα παραδοσιακά δρώμενα που τελούνται σε μερικά από αυτά. Στον επισκέπτη της πόλης προσφέρεται η δυνατότητα να δει το πάρκο των αγαλμάτων στον περίβολο του Διοικητηρίου, το γραφικό κτήριο του σιδηροδρομικού σταθμού, την βυζαντινή εκκλησία της Αγίας Σοφίας (ηλικίας 1000 ετών πλέον), το μοναδικό, βραβευμένο πάρκο της Αγίας Βαρβάρας και τον Δημοτικό κήπο της πόλης, όλα σε απόσταση αναπνοής από την κεντρική πλατεία. Μπορεί επίσης να πάρει μια καλή ιδέα για την ιστορία της πόλης στο μικρό αλλά σοφά οργανωμένο Αρχαιολογικό Μουσείο της, να έρθει σε επαφή με την παραδοσιακή εκκλησιαστική τέχνη (τόσο την τοπική όσο και των χαμένων πατρίδων) στο Εκκλησιαστικό Μουσείο της Ιεράς Μητροπόλεως Δράμας και να θαυμάσει έργα του τοπικού λαϊκού πολιτισμού στο Λαογραφικό Μουσείο Δράμας.
 |
| Αρχαιολογικό Μουσείο Δράμας |
Η πόλη της Δράμας σήμερα, εκτός από οικονομικό και εμπορικό κέντρο αποτελεί επίσης πνευματική κυψέλη και κέντρο ψυχαγωγίας. Καθόλη τη διάρκεια του χρόνου οργανώνονται εκδηλώσεις λόγου και τέχνης και πολλές εκθέσεις καλλιτεχνών από τις βαλκάνιες χώρες. Στα τέλη Ιουνίου, ντόπιοι και φιλοξενούμενοι καλλιτέχνες συμμετέχουν στις γιορτές της πόλης, στα “Ελευθέρια”. Στις αρχές Αυγούστου κάθε χρόνο, διοργανώνεται το Dramaica Youth Festival στο πάρκο της Αγίας Βαρβάρας από το Τοπικό Συμβούλιο Νέων Δήμου Δράμας, με τη βοήθεια και υπό την αιγίδα του Δήμου Δράμας. Στα μέσα Σεπτεμβρίου συνεχίζεται, για 4η δεκαετία πλέον, ο πετυχημένος θεσμός του Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους που εμπλουτίστηκε τα τελευταία χρόνια με το διεθνές τμήμα και πολλά αφιερώματα.
Dramaica Youth Festival 2008
 |
| Dramaica Youth Festival |
 |
| Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους – Αφίσα και παρουσίαση σκηνοθετών |
Κάθε χρόνο, την περίοδο των Χριστουγέννων και για έναν ολόκληρο μήνα, στην Ονειρούπολη της Δράμας, το παραμύθι των Χριστουγέννων παίρνει σάρκα και οστά. Η Ονειρούπολη είναι κατά γενική ομολογία η μεγαλύτερη χριστουγεννιάτικη γιορτή στη χώρα μας. Χιλιάδες επισκέπτες από ολόκληρη την Ελλάδα ταξιδεύουν μέχρι εδώ, για να ζήσουν τη μαγική ατμόσφαιρα. Ο δήμος Δράμας έχει ενεργοποιήσει εκατοντάδες εθελοντές, πολλούς φορείς και τους συλλόγους της περιοχής για να προσφέρουν τριάντα περίπου μέρες με καθημερινές εκδηλώσεις. Ο δημοτικός κήπος και η πλατεία Ελευθερίας της Δράμας μεταμορφώνονται σε ένα πραγματικό χωριό του Αη-Βασίλη, όπως το ονειρεύτηκαν μέσα από τα παραμύθια εκατομμύρια παιδιά σε όλο τον κόσμο.
Ονειρούπολη, βίντεο παρουσίασης 2009-2010
 |
| Ονειρούπολη |
Αξίζει επιπλέον να αναφερθεί ότι η Δράμα είναι μια πόλη όπου λατρεύτηκε το ποδόσφαιρο, χάρη στην ιστορική ομάδα “Δόξα Δράμας” και γενικότερα ο αθλητισμός είναι για τους πολίτες της τρόπος ζωής. Στην πόλη αναπτύσσονται σήμερα κυρίως τα αθλήματα του ποδοσφαίρου, μπάσκετ, βόλεϋ, χάντμπολ, στίβου, χειμερινού σκι και αιωροπτερισμού, ενώ υπάρχουν άπειροι χώροι (οργανωμένα γήπεδα, άλση, κατάφυτοι λόφοι, πάρκα, κολυμβητήριο, χιονοδρομικό κέντρο, πίστα αεραθλημάτων κλπ), όπου μπορούν να γυμναστούν οι φίλοι της άθλησης.
 |
| Η Δράμα φωτογραφημένη από την πίστα απογείωσης Κορυλόβου |
Τέλος, η πόλη της Δράμας είναι ιδιαίτερα γνωστή και για τη νυχτερινή της διασκέδαση, καθώς οι κάτοικοι διακρίνονται για τη ζωντάνια και την έφεσή τους στο τραγούδι και το χορό. Ξεκινώντας από τα εστατόρια και τις ταβέρνες, με τις παραδοσιακές και τοπικές γεύσεις, τα καφέ με την ξεχωριστή τους φινέτσα, συνεχίζει κανείς τη γνωριμία του με την έντονη νυχτερινή ζωή της πόλης, σε υπαίθριους και χειμερινούς χώρους, που προσφέρουν πολλές διαφορετικές επιλογές για διασκέδαση, ανεξάρτητα από ηλικία.
Η Δήμητρα Παπίου τραγουδά για τη Δράμα
Η ιστορία της πόλης.
Η πόλη, σύμφωνα με τις επικρατέστερες απόψεις απ’ όσες έχουν διατυπωθεί, οφείλει την ονομασία της είτε στην άφθονη παρουσία νερού στην περιοχή της (ύδωρ> ύδραμα>Δράμα) είτε στο μικρό μέγεθος που είχε σε όλες τις ιστορικές περιόδους (δράττω>δράγμα> Δράμα). Ο φυσικός πλούτος της δεν άφησε ασυγκίνητο κανέναν στο πέρασμά του από αυτήν την περιοχή. Τόσο ο προϊστορικός άνθρωπος όσο και εκείνος των ιστορικών χρόνων οργάνωσαν τη ζωή τους κοντά στο υγρό στοιχείο, καθιστώντας την περιοχή των νερών συνδετικό παράγοντα της μακραίωνης παρουσίας του ανθρώπου στη σημερινή πόλη.
Η αρχαιότερη μόνιμη ανθρώπινη εγκατάσταση στη θέση της σημερινής πόλης εντοπίστηκε έπειτα από ανασκαφική έρευνα στο σημερινό συνοικισμό του Αρκαδικού, νότια του πάρκου της Αγίας Βαρβάρας. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως έναν εκτεταμένο οικισμό της Μέσης Νεολιθικής περιόδου (μέσα 6ης χιλιετίας π.Χ.). Η πόλη των ιστορικών χρόνων, ανιχνεύεται στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. Την περίοδο αυτή, όπως γνωρίζουμε από αρχαιολογικές μαρτυρίες, μέσα στην πόλη υπήρχε σημαντικό ιερό του θεού Διονύσου.
Κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους, η Δράμα αποτέλεσε κώμη (vicus) της λατινικής αποικίας των Φιλίππων. Μάλιστα χάρη στο φυσικό της τοπίο, επιλέχθηκε ως τόπος αναψυχής πλούσιων ρωμαίων αξιωματούχων. Από το πλήθος των θεών του ελληνορωμαϊκού πανθέου και των τοπικών θεών που λατρεύονταν στην περιοχή, ξεχωρίζει ο Διόνυσος. Η λατρεία του θεού της αμπέλου συνεχίστηκε μέχρι τους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους και ταυτίστηκε με τη λατρεία του ρωμαϊκού θεού “Liber Pater”.
 |
| Προτομή Διονύσου από την Δράμα. Φωτογραφία: Τρακοσοπούλου-Σαλακίδου Ε. |
Στη μεσοβυζαντινή περίοδο (9ος – αρχές 13ου αι. μ. Χ.) η Δράμα αναπτύσσεται σε ισχυρό Κάστρο με στρατηγική και εμπορική αξία, ενώ εξακολουθεί να υπάγεται διοικητικά στους Φιλίππους. Η πόλη απέκτησε τείχη το αργότερο στα τέλη του 10ου αιώνα και στην ίδια περίοδο, τον ιδιαίτερα σημαντικό από αρχιτεκτονική άποψη ναό της Αγίας Σοφίας, που όμως, σύμφωνα με τις γραπτές πηγές, αρχικά πρέπει να ήταν αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Με τη μεσαιωνική Δράμα αυτής της περιόδου συνδέεται η αυτοκρατορική οικογένεια των Κομνηνών, η οποία κατείχε κτήματα στην περιοχή, αλλά και επιφανείς αξιωματούχοι της αυλής. Γύρω στα 1206 οι Φράγκοι κατέκτησαν την πόλη, η κυριαρχία τους όμως ήταν βραχύβια.
Κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο η πόλη υφίσταται τις ταραχές και συγκρούσεις των βυζαντινών εμφυλίων πολέμων αλλά και την επεκτατική διάθεση των γειτονικών λαών. Στα χρόνια αυτά η Δράμα υπήρξε τόπος διαμονής και αναψυχής της αυτοκράτειρας Ειρήνης Παλαιολογίνας, που ήταν ιδιοκτήτρια της περιοχής κληρονομικώ δικαιώματι. Με την αυτοκράτειρα Ειρήνη, σύμφωνα με τους μελετητές, συνδέεται ο ναΐσκος των Παμμεγίστων Ταξιαρχών, ο οποίος κτίστηκε πιθανόν ως ταφικό παρεκκλήσιο της αυτοκράτειρας, που άφησε την τελευταία της πνοή στο κάστρο της Δράμας.
 |
| Ναός Παμμεγίστων Ταξιαρχών Δράμας |
Η Δράμα παρέμεινε στη βυζαντινή αυτοκρατορία μέχρι την οθωμανική κατάκτηση, το 1383, οπότε εξακολουθεί να αποτελεί ένα μικρό κάστρο στην επικράτεια του σουλτάνου. Σταδιακά το χριστιανικό στοιχείο, που αποτελούσε το 80% του πληθυσμού της πόλης, συρρικνώνεται εξαιτίας της φυγής στα ορεινά και ανέρχεται μόλις στο 40% στα μέσα του 16ου αιώνα, ενώ αυξάνεται συνεχώς το μουσουλμανικό στοιχείο. Το σημαντικότερο χριστιανικό μνημείο της ύστερης τουρκοκρατίας είναι η Παλαιά Μητρόπολη, η οποία σώζει αξιόλογο γλυπτό διάκοσμο και φορητές εικόνες του 19ου αιώνα. Ο χώρος της Μητρόπολης, μολονότι σήμερα δεν περιλαμβάνει το οίκημα του Επισκοπείου, όπου γίνονταν μυστικές συγκεντρώσεις μακεδονομάχων, αποτελεί μνημείο της δύσκολης τελευταίας φάσης του μακεδονικού αγώνα και της τουρκικής κατοχής. Με την περίοδο αυτή συνδέεται και ο μετέπειτα εθνομάρτυρας μητροπολίτης Σμύρνης, Χρυσόστομος Καλαφάτης (1868-1922), ο οποίος ως μητροπολίτης Δράμας αποτέλεσε την ψυχή της αντίστασης κατά των Βουλγάρων. Μαρμάρινος αδριάντας του Χρυσοστόμου, φιλοτεχνημένος από τον γλύπτη Μιχαήλ Τόμπρο, βρίσκεται στον χώρο των Εκπαιδευτηρίων, σχολείου που κτίστηκε το 1908 από το Μητροπολίτη, με την οικονομική συνδρομή κατοίκων της Δράμας και της οικογένειας του Παύλου Μελά.
 |
| Αριστερά: άγαλμα Μητροπολίτη Δράμας Χρυσοστόμου, στα Εκπαιδευτήρια. Δεξιά: άγαλμα Παύλου Μελά, δίπλα στο 2ο Γυμνάσιο Δράμας. |
Σημαντική αλλαγή σημειώνεται στην πόλη μετά το 1870, όταν η παραγωγή και το εμπόριο καπνού προκαλούν την αύξηση του πληθυσμού και την ενίσχυση της εμπορικής κίνησης. Η λειτουργία του σιδηροδρόμου από το 1895 και η βελτίωση του οδικού δικτύου προς το λιμάνι της Καβάλας συνδέουν τη Δράμα με τα μεγάλα κέντρα της αυτοκρατορίας. Μεγάλοι καπνεμπορικοί οίκοι ιδρύουν παραρτήματα στη Δράμα, κτίζονται καπναποθήκες, λειτουργούν τραπεζικά γραφεία και η Αγγλία ανοίγει υποπροξενείο στην πόλη. Στα νέα δημόσια κτήρια της πόλης και στις ιδιωτικές κατοικίες αποτυπώνονται η οικονομική ευρωστία και οι επιδράσεις των ευρωπαϊκών προτύπων. Η ελληνική κοινότητα διακρίνεται, από το 1870 μέχρι την απελευθέρωση, για την οικονομική της ανάπτυξη, τη συγκρότηση φιλεκπαιδευτικών συλλόγων, την ανοικοδόμηση εκπαιδευτηρίων και τα φιλανθρωπικά της σωματεία.
Στη νεότερη περίοδο η πόλη, αφού πρώτα καταλήφθηκε από τους βουλγάρους τον Οκτώβριο του 1912, απελευθερώθηκε από τον ελληνικό στρατό την 1η Ιουλίου του 1913, μετά από 540 χρόνια ξένης κατοχής (β΄ βαλκανικός πόλεμος). Μεσολαβεί η οδυνηρή εμπειρία της 2ης βουλγαρικής κατοχής (1916-1918), στη διάρκεια του α΄ παγκόσμιου πολέμου και τελικά η Δράμα αποκτά οριστικά ελληνικό χαρακτήρα με την ανταλλαγή των πληθυσμών σύμφωνα με τη συνθήκη της Λωζάννης του 1923. Οι πρόσφυγες του Πόντου, των δυτικών παραλίων της Μικράς Ασίας και της Θράκης θα αλλάξουν ριζικά την εικόνα της, μετά την εγκατάστασή τους, δημιουργώντας πολλές προσφυγικές συνοικίες περιμετρικά της πόλης και τονώνοντας την κίνηση στην αγορά.
 |
| Το άγαλμα της μάνας. Αριστερά, στην κεντρική πλατεία και δεξιά, στην αυλή του Γυμνασίου Αρρένων Δράμας |
Το άγαλμα που υπάρχει στην αυλή του Γυμνασίου Αρρένων Δράμας (1ο Γυμνάσιο σήμερα) πρωτοστήθηκε στην κεντρική πλατεία της πόλης, όπως φαίνεται στην πρώτη φωτογραφία, αριστερά. Παρίστανε τη μάνα που δίνει το σπαθί στο παιδί της και του δείχνει τα βόρεια σύνορα της χώρας μας (Βουλγαρία). Πάνω στο μαρμάρινο βάθρο υπήρχε επιγραφή με ανάγλυφα γράμματα που έλεγε: “ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΠΕΣΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΦΥΛΗ ΜΑΣ. ΔΗΜΟΣ ΔΡΑΜΑΣ.” Το 1938 μεταφέρθηκε από την πλατεία στην αυλή του σχολείου (δεύτερη φωτογραφία). Η επιγραφή εξαφανίστηκε, το άγαλμα άλλαξε προσανατολισμό και έτσι στην καινούρια του θέση η μάνα δείχνει στο παιδί της το σχολείο.
Στο 2ο παγκόσμιο πόλεμο, η πόλη θα γνωρίσει για μια ακόμη φορά την εμπειρία της ξένης κατοχής, όταν η χιτλερική Γερμανία θα παραχωρήσει τη διοίκηση της περιοχής στη Βουλγαρία (1941-1944). Το Σεπτέμβριο του 1941 στη Δράμα εκδηλώθηκε ένα από τα πρώτα, σε πανευρωπαϊκή κλίμακα, κινήματα εναντίον του Άξονα, με αποτέλεσμα να ακολουθήσει σφαγή του πληθυσμού της πόλης και των γύρω χωριών (Δοξάτο, Χωριστή, Προσοτσάνη, Αδριανή, Καλλιθέα). Δύο χρόνια αργότερα, τον Μάρτιο του 1943, όλοι οι Εβραίοι της Δράμας συγκεντρώνονται σε καπναποθήκη της πόλης και οδηγούνται στο ναζιστικό στρατόπεδο της Τρεμπλίνκα στην Πολωνία για μαζική εξόντωση.
 |
| Το μνημείο των δραμινών Εβραίων, θυμάτων του ολοκαυτώματος |
Με τη νεότερη ιστορία της πόλης συνδέεται η θρυλική ποδοσφαιρική ομάδα “Δόξα Δράμας“, η οποία έκανε γνωστή τη Δράμα στο πανελλήνιο τη δεκαετία του 1950. Στα μνημεία της νεότερης περιόδου συγκαταλέγονται η αστική οικία Μπούμπουρα-Ζέμου, το κινηματοθέατρο “Ολύμπια” και το μέγαρο Τζήμου, έργο του μηχανικού Konrad Von Vilas.
Η σύγχρονη Δράμα, με όψη που οφείλεται στην άναρχη δόμηση της δεκαετίας του 1970, αποτελεί μια πόλη με υψηλό πολιτισμικό επίπεδο. Το στοιχείο που καθορίζει την πολιτισμική της ταυτότητα είναι, μεταξύ άλλων, η διοργάνωση επιστημονικών συνεδρίων, Διεθνούς Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους, εκθέσεων έργων ζωγραφικής από βαλκάνιους ζωγράφους αλλά και πολλές μουσικές και θεατρικές εκδηλώσεις.
Πηγές-Βιβλιογραφία:
** Η Δράμα και η περιοχή της, Ιστορία και πολιτισμός. Πρακτικά επιστημονικής συνάντησης Νοεμβρίου 1989.
** Η Δράμα και η περιοχή της, Ιστορία και πολιτισμός. Δ’ Επιστημονική συνάντηση, Δράμα, Μάϊος 2002.
** Δημήτρης Πασχαλίδης-Τάσος Χατζηαναστασίου: “Τα γεγονότα της Δράμας (Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 1941). Εξέγερση ή προβοκάτσια;”.
** Αθανάσιος Κάζης: “Δράμα. Εικόνες και μνήμες της παλιάς πόλης”.
** Κορνηλία Τρακοσοπούλου-Τζήμου: “η αρχιτεκτονική του Konrad Jacob Josef Von Vilas στη Δράμα και την ευρύτερη περιοχή της.
** “Δράμα, η αθέατη πόλη”. Δήμος Δράμας, ΔΕΚΠΟΤΑ.
** “Η Δράμα. Ο νεοκλασικισμός στην αστική αρχιτεκτονική της πόλης”, Δέσποινα Αϊβάζογλου – Δόβα. Εκδότης: Δημοτική Επιχείρηση Κοινωνικής Πολιτιστικής και Τουριστικής Ανάπτυξης Δήμου Δράμας
Ιστοσελίδες:
[http://www.dimos-dramas.gr/portaldrama/homepage/DimosDramas]
[http://www.teidasoponias.gr/about_drama.php]
[http://www.tanea.gr/diakopes/?aid=39785]
[http://mouseiodramas.blogspot.com/]
[http://www.biopolitics.gr/drama/drama.html]
[http://www.dramafilmfestival.gr/]
[http://www.idol.gr/turist_guide/kef05_04.php]
[http://www.oneiroupolh.com/index.php?option=com_content&view=article&id=85&Itemid=117]
[https://blogs.sch.gr/hristos/archives/date/2009/09]
[http://www.kathimerini.gr/4Dcgi/4dcgi/_w_articles_kathglobal_1_14/09/2003_1282530]
Θερμές ευχαριστίες για τη βοήθειά τους στους:
** Μαρία Μπότζα, αναπληρώτρια γενικού διευθυντή ΔΕΚΠΟΤΑ, Δήμου Δράμας
** Θεόδωρο Μπέσσα, Πρόεδρο Δημοτικού Συμβουλίου Δήμου Δράμας
και φυσικά στα “παιδιά μου”, τους μαθητές του 2ου Γυμνασίου Δράμας, που συνεργάστηκαν με επιτυχία, για τη διεκπεραίωση αυτής της εργασίας.
Ειρήνη Μελενικιώτου
Φιλόλογος, 2ο Γυμνάσιο Δράμας