Το blog του Κώστα Παπαδόπουλου

Πρόλογος στο Νίκο Γκάτσο

Τα παιδιά της Σκάλας των Βουρλών.Γυμνά κι αρματωμένα πια,διαβαίνουν την Αχερουσία της μοίρας τους.Ο εμφύλιος ξεκινά.Οκτώβρης του 1946.Ο Σεφέρης γράφει τη πικρή κι ολοσκότεινη “Κίχλη”.Δεν θα τη παραδώσει βορά στην ερμηνευτική απλούστευση του Darell και του Κατσίμπαλη.Η “Σκηνοθεσία για τη Κίχλη” δεν είναι παρα η αισθητική άμυνα του Σεφέρη και η διπλωματική απόκρυψη του Σεφεριάδη:<<Κι αὐτοὺς ποὺ ἀφῆσαν τὴν παλαίστρα γιὰ νὰ πάρουν τα
δοξάρια
καὶ χτύπησαν τὸ θεληματικὸ μαραθωνοδρόμο
κι ἐκεῖνος εἶδε τὴ σφενδόνη ν᾿ ἀρμενίζει στὸ αἷμα
ν᾿ ἀδειάζει ὁ κόσμος ὅπως τὸ φεγγάρι
καὶ νὰ μαραίνουνται τὰ νικηφόρα περιβόλια-
τοὺς βλέπεις μὲς στὸν ἥλιο, πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο.
Καὶ τὰ παιδιὰ ποὺ κάναν μακροβούτια ἀπ᾿ τὰ μπαστούνια
πηγαίνουν σὰν ἀδράχτια γνέθοντας ἀκόμη,
σώματα γυμνὰ βουλιάζοντας μέσα στὸ μαῦρο φῶς
μ᾿ ἕνα νόμισμα στὰ δόντια, κολυμπώντας ἀκόμη,
καθὼς ὁ ἥλιος ράβει μὲ βελονιὲς μαλαματένιες
πανιὰ καὶ ξύλα ὑγρὰ καὶ χρώματα πελαγίσια-
ἀκόμη τώρα κατεβαίνουνε λοξὰ
πρὸς τὰ χαλίκια τοῦ βυθοῦ
οἱ ἄσπρες λήκυθοι.>>

ΤΡΕΙΣ ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΕΣ

[…]

ΙΙ

στὸ Γιῶργο Σεφέρη

Ἀπὸ τὴ Μικρασία μετὰ τὴν καταστροφή, ἕνας ἀστὸς

ξεκίνησε μὲ μιὰ βαλίτσα ἀναμνήσεων στὸ χέρι, γύρισε

χῶρες μακρινὲς καὶ πολιτεῖες ἄγνωστες, μάζεψε ἀκρι-

βὸ ὑλικὸ καὶ συνταγὲς, μέτρα, ρυθμοὺς καὶ χρώματα,

καὶ τέλος γύρισε στὴ χώρα του, ἔχτισε μὲ τὰ χέρια του

σπίτι σημερινὸ κ’ ἑλληνικὸ, ἐμπῆκε μέσα, κλείδωσε

καὶ ἀπὸ τότε πιὰ κανεὶς δὲν τὸν συνάντησε στὴν ἀγορά

Το δυστύχημα της σημερινής κατάστασής μας είναι πως δεν υπάρχει αρχηγός. Είναι πιο χρήσιμο νομίζω να υπάρχουν στην Ελλάδα άνθρωποι που γνώρισαν τις σημερινές συνθήκες και είναι σε θέση να τις κρίνουν πραγματικά, όχι με αφηρημένα στοιχεία που ναυαγούν στο εξωτερικό ή με αφηρημένες ιδέες που έχουν μορφώσει στο εξωτερικό. Είναι καλό να μπορούν να λογαριάσουν οι Έλληνες και να προτιμήσουν αποφασιστικά την ελληνική τυραννία ή την ελληνική ελευθερία, όπως κάνουμε αυτά τα πράγματα εμείς, όχι οι Γάλλοι ή οι Αμερικάνοι. Οπωσδήποτε, εύχομαι στη δεινή κατάσταση όπου έχει φτάσει ο τόπος μας να υπάρξουν άνθρωποι που σκέπτονται προτού κάνουν ή πουν κάτι.

Kαι είπεν ο Μάνος,πριν η αυγή ανατείλει:ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΟΥ ΤΕΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Ο ΦΟΒΟΣ ΜΗΠΩΣ ΤΟ ΣΥΝΗΘΙΣΟΥΜΕ:
«Όποιος δεν φοβάται το πρόσωπο του τέρατος, πάει να πει ότι του μοιάζει. Και η πιθανή προέκταση του αξιώματος είναι, να συνηθίσουμε τη φρίκη, να μας τρομάζει η ομορφιά…»

Η φόρμα της Ελλαδογραφίας φανερώνει το ειρωνικό και δεικτικό χιούμορ του Μάνου Χατζιδάκι και του Νίκου Γκάτσου:

Είμαστε στα 1976, στη μόδα είναι το πολιτικό τραγούδι, το τραγούδι-ποταμός, στα πάλκα ανεβαίνουν μαινόμενοι οι Μεγάλοι Συνθέτες και οι Μεγάλοι Δημιουργοί (από τον Ανδρεόπουλο ως τον Μπακαλάκο) και διεκτραγωδούν το παρόν της πατρίδας και διεκδικούν μερίδιο στην διαμόρφωση του μέλλοντός της.

Ο Γκάτσος έγραψε την Ελλαδογραφία στην καθαρεύουσα και σαν πεζό κείμενο. Ξεκινάει την αφήγησή του από κτίσεως κόσμου, σαν Βυζαντινός Χρονογράφος, και τελειώνει στη συντέλεια, όταν ο ήλιος θα διασταλεί και θα καταπιεί το ηλιακό μας σύστημα.

Στην πραγματικότητα η Ελλαδογραφία δεν είναι παρά μια συνοπτική ιστορία της Ελλάδας. Το μια κρατήστε το: Ο Γκάτσος δεν φιλοδοξεί να πει σε 10 λεπτά την ιστορία της πατρίδας του. Λέει μια εκδοχή, αυτή των αρχαιοπλήκτων ιστορικών, γι’ αυτό κι επιλέγει την καθαρεύουσα. Αντιθέτως, η φωνή του λαού, που ακούγεται εμβόλιμα, σαν σοφία, σαν κραυγή ή σαν παράπονο, είναι στην δημοτική και έμμετρη. Όπως στη δημοτική και έμμετρες είναι και οι άλλες Ελλαδογραφίες που έχει φιλοτεχνήσει ο ποιητής.

Ιδου τι έγραψαν  τρεις παμμέγιστοι,προς γνώσιν,θρήνον και πιθανήν σπαραξικάρδιον συμμόρφωσιν:

Νίκος Γκάτσος

Μάνος Χατζιδάκις

1.

Μίκης Θεοδωράκης

Τω καιρώ εκείνω ο ακμαιότερος κλάδος της πελασγικής δρυός
εκάλυπτε τρεις οικισμούς πέριξ του μυστηριώδους Βράχου της Ακροπόλεως.
Αλλά μετά τα δραματικά γεγονότα της Μεσοποταμίας, τα οποία οδήγησαν
εις την έξωσιν των πρωτοπλάστων εκ της κοιλάδος του Τίγρεως και
προεκάλεσαν σύγχυσιν εις τας φρένας των ανθρώπων, οι οικισμοί
των Αθηνών ήρχισαν να πληθύνονται παραλόγως.
Αποτέλεσμα υπήρξεν η αλματώδης επέκτασις της πόλεως και η δημιουργία
του λεγομένου άστεως, το οποίο κατά τους αρχαιοπλήκτους ιστορικούς
εμεγαλούργησε και περιεβλήθη την αίγλην της αιωνιότητος.

Επίσκοποι και προεστοί
κατακτητές και στρατηλάτες
επαναστάτες και αστοί
της ιστορίας οι πελάτες.

Αλλά οι αρχαίοι Θεοί, εν τη μερίμνη των δια τα υπόλοιπα πελασγικά
φύλα, απεφάσισαν την βαθμιαία κατάρρευσιν των Αθηνών ως ηγέτιδος
πόλεως και την απαλλαγήν του Ελληνισμού, ως εθνικού πλέον συνόλου,
εκ των κινδύνων του συγκεντρωτισμού. Κατά τους επόμενους μακρούς αιώνας
κατεβλήθησαν αρκεταί προσπάθειαι δια την αναβίωσιν του παλαιού άστεως,
αλλ΄ αύται απέβησαν άκαρποι. Ευτυχώς δε, διότι κατά την νεωτέραν και σκληροτέραν δοκιμασίαν
του γένους, η εκ νέου κυριαρχία των Αθηνών θα απεδυνάμωνε τας
κορυφάς και τας πεδιάδας της πελασγικής γης,
αι οποίαι διεμόρφωσαν την οριστικήν φυσιογνωμίαν της φυλής και κατηύγασαν
δι΄ ανεσπέρου φωτός τους ομιχλώδεις ορίζοντας της
περιδεούς ανθρωπότητος.

Στο Σούλι και στην Αλαμάνα
κάναμε φως τη συμφορά
θα μας θυμούνται τάχα μάνα
καμμιά φορά;

Ματαία ελπίς. Ουδείς τους ενεθυμήθη ως ζώσας αιωνιότητας,
ουδείς τους κατενόησεν εις τας πραγματικάς των διαστάσεις. Και αι
Αθήναι, καταστάσαι πρωτεύουσα του νεοπαγούς κράτους, ήρχισαν να
προετοιμάζονται δια την εκ νέου απορρόφησιν της ικμάδος του έθνους.
Αλλά η προγονική κληρονομία δεν είχεν εξ ολοκλήρου σπαταληθεί και
οι μεταγενέστεροι αδελφοί του μικρού Χορμόπουλου, εκ των Ηπειρωτικών
ορέων και εξ όλων των στενωπών της αθανάτου πατρίδος, διέπλευσαν την
Αχερουσίαν της μοίρας των με την γαλήνην του μαρτυρίου και της θυσίας.
Και τα βαρβαρικά έθνη ηπόρησαν και κατ΄ ιδίαν εκάγχασαν ακριβώς όπως
αι Αθήναι.

Χτυπάτε της οργής προφήτες
καμπάνα στην Καισιαριανή
νά `ρθουν απόψε οι Διστομίτες
νά `ρθουν κι οι Καλαβρυτινοί
με σπαραγμό κι απελπισία
για τη χαμένη τους θυσία.

Άραγε είναι αληθές ότι η θυσία των απέβη επί ματαίω;
Ουδείς δύναται να αποφανθή μετά βεβαιότητος και ουδείς δύναται να
προεξοφλήση το μέλλον διότι η ιστορία των ανθρώπων είναι μία
συνεχής παλινδρόμησις. Αλλά με την διαρκώς ογκουμένην υπερτροφίαν της
Αττικής αι προοπτικαί διαγράφονται σκοτειναί. Οι αρχαίοι Θεοί δεν
υπάρχουν πλέον δια να δώσουν την λύσιν, και ούτω, θάττον η βράδιον,
αι Αθήναι θα συγκεντρώσουν εις τους κόλπους των και θα εξαφανίσουν δια
παντός την Ελληνικήν αρετήν, ως ο Κρόνος εις το απώτατον παρελθόν
κατέτρωγε τα ίδια αυτού τέκνα ή ως ο Ήλιος εις το απώτατον μέλλον θα
συγκεντρώσει εις τας αγκάλας του τους πλανήτας του
και θα καταβροχθίσει αυτούς!
Γένοιτο! και εις τους αιώνας των αιώνων αμήν.

Πότε θ΄ ανθίσουνε τούτοι οι τόποι;
Πότε θα `ρθούνε καινούργιοι ανθρώποι
να συνοδεύσουνε την βλακεία
στην τελευταία της κατοικία;

(επιλεγμένα αποσπάσματα από το editorial στο περιοδικό «Το Τέταρτο», τεύχος 3, Ιούλιος 1985)

Τα Παιδιά της γαλαρίας είναι μια φημισμένη ταινία του Καρνέ. Τα δικά μας παιδιά της γαλαρίας είναι κάπως διαφορετικά. Εκείνα της ταινίας υπήρξαν θεατές από ψηλά, από την πιο φτηνή θέση, «εγκλημάτων» που διαδραματίζονταν στη σκηνή του θεάτρου. Τα δικά μας υπήρξαν κι αυτά θ ε α τ έ ς, από ψηλά κι από την ασήμαντη και φτηνή θέση, εγκλημάτων που διαδραματίζονταν στην ελληνική γη, ανίκανα να ορίζουν και ν’ αλλάζουν τη μοίρα των όσων έγιναν και γίνονται στον τόπο.[…]
[…]Τα όνειρα σε τούτα τα παιδιά υπήρξαν κυρίαρχα, σημαντικά και διαψευσμένα.[…]
[…]Στην Κατοχή…[…] τον όποιο ρόλο τους, έστω και τον πιο μικρό, με αυταπάρνηση, με το αίμα τους, με τη ζωή τους, χωρίς καιροσκοπισμό και ιδιοτέλεια, χωρίς προοπτική ανταλλάγματος. Μ’ ένα μονάχα στόχο, την επαλήθευση ενός επίμονου ονείρου. […] Ξανάρθαν τα φαντάσματα κι άρχισαν να πλαστογραφούν γι’ άλλη μια φορά την ελληνική ιστορία. Και τα παιδιά πολέμησαν κι ονειρεύτηκαν, γίναν παιδιά της γαλαρίας, όσα δεν διώχτηκαν και δεν εξαφανίστηκαν στις φυλακές και στα ξερά νησιά του Αιγαίου.[…] Είχαν τη σκέψη όργανο, τα μάτια υγρά κι ακούραστα να βλέπουνε τον κόσμο και την ψυχή παρθενική και απροσάρμοστη στη μεταπολεμική ελληνική αθλιότητα.[…] Τα παιδιά της γαλαρίας σήμερα έχουνε γκρίζα ή άσπρα μαλλιά. Όσα απόμειναν ξέχασαν τα όνειρά τους, έχουν συμβιβαστεί οριστικά με ό,τι ορίζει τη μοίρα τους έξω απ’ αυτούς. Μονάχα μερικοί, μέσα σ΄αυτούς κι εγώ, με πείσμα κι επιμονή θ υ μ ο ύ ν τ α ι και εννοούν να θ υ μ ί ζ ο υ ν. Κι όσο βαστάξει ετούτο το παιχνίδι. Πόσο ηλίθια ηχούν τα λόγια και τα συνθήματα των αρχηγών στις εκλογές. Πόσα ψέματα για να σκεπάσουν τη μόνη αλήθεια.[…]

Μάνος Χατζιδάκις

Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ (1989)

Το ποιος ήταν ο Χατζιδακις και πόσο λείπει από την Ελλάδα δεν θα σας το πούμε εμείς. Θα σας μεταφέρουμε όμως δυο λόγια του τα οποία είπε το 1989 σε μια ραδιοφωνική του συνέντευξη. Λέει λοιπόν ο Μάνος Χατζιδάκις:
Δεν θα επιβιώσουμε ως εθνική οντότης. Θα μείνουμε λιγάκι σαν νάνοι αλλοτινών καιρών. Και θα το δείτε όταν έρθει η πλήρης ένωση με την Ευρώπη, σε ποιά κατάσταση θα βρισκόμαστε. Ποιά είναι η υποδομή, για να υπάρξουν έστω ένα-δύο χαρακτηριστικά στοιχεία της εθνικότητας μας;
Και μην ξεχάμε, οτι σε τελευταία ανάλυση, οι μόνες στιγμές που σκεφθήκαμε σοβαρά ως έθνος, ήταν στις καταστροφές. Ας περάσουμε μια καταστροφή, μπας και σωθούμε σοβαρά.
Αλλά και πάλι, δεν υπάρχει ελπίδα. Τίποτα. Η πλήρης εξαφάνιση μας. Και θα γίνει. Είμαι βέβαιος.