Η εκπαίδευση αποξενώνει(τραβάει) πολλούς ανθρώπους από τα φυσικά τους ταλέντα. Τα ταλέντα είναι κρυμμένα βαθιά μέσα μας, όχι στην επιφάνεια, πρέπει να ψάξεις για να τα βρεις. Πρέπει να δημιουργήσεις τις συνθήκες για να αποκαλυφθούν. Φαίνεται δύσκολο, είναι έτσι;
Γιατί πρέπει να ανακαλύψουμε τα ταλέντα-δεξιότητες των μαθητών μας; Πόσο συμβάλλει η σημερινή εκπαίδευση σε αυτό; Άλλαξε τίποτα; Τι μπορούμε να κάνουμε σαν δάσκαλοι;
Τα παιδιά δε φοβούνται να κάνουν λάθος. Τους μαθαίνουμε να μην κάνουν λάθη, να φοβούνται να κάνουν(πολλά λάθη= κακός βαθμός). Με αυτό τον τρόπο ξεχνούν τις δημιουργικές τους ικανότητες. Δεν αξιοποιούμε επαρκώς τα ταλέντα τους. Δεν τα «επιτρέπουμε» να πειραματιστούν, να δοκιμάσουν, να αποτύχουν.
Ένα παράδειγμα είναι ο Τσόρτσιλ. Όταν ο Τσόρτσιλ ρώτησε τον δάσκαλό του γιατί λέμε στα λατινικά «Ω τραπέζι!» αφού ποτέ δεν απευθυνόμαστε σ’ ένα τραπέζι, ο δάσκαλος του απάντησε «αν είσαι αναιδής θα τιμωρηθείς αυστηρότατα». …ο Τσόρτσιλ δεν είχε διάθεση να μελετάει και έμενε κατ’ επανάληψη στην ίδια τάξη. Όταν τέλειωσε το σχολείο, σε ηλικία 18 ετών, ήταν «ένας σκέτος αμαθής» …ο Τσόρτσιλ ανακάλυψε κι ένα άλλο ταλέντο του εκτός από τον πόλεμο, τη λογοτεχνία. …ο Τσόρτσιλ ανακάλυψε και το τρίτο ταλέντο που είχε, την πολιτική. …η Βουλή διόρισε τον Τσόρτσιλ Πρωθυπουργό της Αγγλίας.
Πολλοί άνθρωποι περνούν όλη τους τη ζωή χωρίς να έχουν αναπτύξει τις ικανότητές τους ώστε να γίνουν δεξιότητες. Πολλοί πιστεύουν ότι δεν είναι αληθινά καλοί σε κάτι. Σε πολλούς δεν αρέσει αυτό που κάνουν, απλά περνάνε τη ζωή τους κάνοντάς το. Δεν αντλούν ευχαρίστηση από τη δουλειά τους, υπομένουν καρτερικά αντί να χαίρονται και περιμένουν το Σαββατοκύριακο, που δε λέει να έρθει, για να ξεφύγουν. Φοβούνται να δοκιμάσουν κάτι νέο, ο χρόνος δεν περνάει και τα προσωπικά όνειρα, στόχοι και επιδιώξεις κρύφτηκαν βαθιά μέσα τους, ώσπου ξεχάστηκαν.
Υπάρχουν όμως και άνθρωποι που πραγματικά τους αρέσει αυτό που κάνουν και δεν μπορούν να φανταστούν τον εαυτό τους να κάνει κάτι άλλο. Κάθε μέρα χαίρονται τη δουλειά τους, ο χρόνος περνάει γρήγορα και δεν μειώνεται η δημιουργικότητά τους ούτε από τη μείωση των μισθών ούτε από τις κοινωνικές-πολιτικές εξελίξεις. Αυτοί είναι οι τυχεροί που κατάφεραν να μετατρέψουν τις ικανότητες σε δεξιότητες και να ανακαλύψουν τα ταλέντα τους. Να βρουν αυτό που τους ικανοποιεί και τους ταιριάζει. Τις περισσότερες φορές η εκπαίδευση με τη μορφή ενός φωτισμένου δασκάλου άνοιξε μια πόρτα στην ψυχή τους. Τους έδωσε το αυτονόητο. Να πειραματιστούν, να ερευνήσουν, να δοκιμαστούν και τελικά να καταλήξουν σε αυτό που τους ικανοποιεί και είναι οι μόνοι ικανοί να το δουν.
Όλα τα εκπαιδευτικά συστήματα είναι προς αναθεώρηση. Αυτή η αναθεώρηση βελτιώνει ένα ήδη αποτυχημένο μοντέλο.
Χρειαζόμαστε μια ριζική αλλαγή στην εκπαίδευση. Υπάρχουν ιδέες που μας σκλαβώνουν το μυαλό, ιδέες που τις αποδεχόμαστε ως φυσική τάξη των πραγμάτων. Οι τωρινές ιδέες μας πολλές φορές ταιριάζουν με ιδέες του παρελθόντος και όχι του παρόντος και του μέλλοντος.
Ας κάνουμε ένα πείραμα. Ας δούμε ποιοι φορούν ρολόι. Θα δούμε ότι οι σαραντάρηδες και πάνω φορούν ρολόι σε μεγαλύτερο ποσοστό από ότι οι έφηβοι. Τα σημερινά παιδιά ζουν σε ψηφιακό κόσμο, ο χρόνος είναι παντού, δε φοράνε ρολόι, δεν το χρειάζονται. Εμείς οι μεγαλύτεροι το φοράμε από συνήθεια. Είναι μια συσκευή με μόνο μία ή δύο χρήσεις, πολύ περιορισμένων δυνατοτήτων. Αντίθετα το νέο κινητό(θα επιτρέπει στον χρήστη να κάνει δωρεάν τηλεφωνικές κλήσεις μέσω Ίντερνετ, παρακάμπτοντας τα δίκτυα και τις χρεώσεις των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας) ή το iPhone (κινητό τηλέφωνο με ασύρματη πρόσβαση στο Διαδίκτυο, φωτογραφική μηχανή/ βιντεοκάμερα και πρόγραμμα αναπαραγωγής πολυμέσων) είναι smartphone δηλαδή συσκευή που έχει πολύ περισσότερες δυνατότητες από το να κάνει απλές τηλεφωνικές κλήσεις και να δείχνει την ώρα. Οι περισσότεροι έφηβοι είναι ενημερωμένοι και ακολουθούν τα μικρότερα παιδιά μιμούμενα τα αδέλφια τους, τους φίλους τους, τους συμμαθητές τους. Εμείς;
Υπάρχουν ιδέες στην εκπαίδευση που σκλαβώνουν. Για παράδειγμα η ιδέα της γραμμικότητας(αρχίζεις κάτι, ακολουθείς μια συγκεκριμένη διαδρομή κι αν τα κάνεις όλα σωστά και άριστα θα πετύχεις και θα παραμείνουν έτσι για όλη σου τη ζωή). Όλοι, οι ενήλικες, την υιοθετούμε χωρίς να την ονομάζουμε. Αρχίζεις στο Νηπιαγωγείο, συνεχίζεις στο Δημοτικό… τη συνέχεια την ξέρουμε όλοι.
Η ζωή όμως δεν είναι γραμμική αλλά οργανική. Δημιουργούμε το μέλλον μας βιωματικά, εξερευνώντας τα ταλέντα μας σε συνδυασμό με τις καταστάσεις που αυτά βοηθούν να δημιουργηθούν για μας.
Οι περισσότεροι από μας έχουμε εμμονή με την εισαγωγή σε κάποιο Πανεπιστήμιο. Η εκπαίδευση, σύμφωνα με την αρχή της γραμμικότητας, υποστηρίζει ότι ο μαθητής από τα προνήπια θα πρέπει να ακολουθήσει ορισμένα στάδια εκπαίδευσης και αφού τα κάνει όλα σωστά θα φτάσει στον απώτερο στόχο που είναι η εισαγωγή στο Πανεπιστήμιο. Εκεί τον περιμένει ο τίτλος του ευφυούς, η αποδοχή της κοινωνίας, η καταξίωση, η επαγγελματική αποκατάσταση…
Στο βωμό αυτού του ονείρου κατατάσσονται ιεραρχικά τα μαθήματα. Γλώσσα στην κορυφή, ακολουθούν Μαθηματικά, ξένες Γλώσσες, ανθρωπιστικών επιστημών μαθήματα(Ιστορία, Θρησκευτικά) και τέλος μαθήματα Αισθητικής Αγωγής. Από τα καλλιτεχνικά μαθήματα προηγούνται τα Εικαστικά, ακολουθεί η Μουσική, η Θεατρική Αγωγή και τέλος ο Χορός. Δεν υπάρχει, από όσο γνωρίζω, εκπαιδευτικό σύστημα που να μαθαίνει χορό καθημερινά αλλά άπειρα συστήματα που επικεντρώνονται στη Γλώσσα και στα Μαθηματικά. Πολλές φορές εμείς οι δάσκαλοι «καταργούμε τα κατώτερα μαθήματα για χάρη των ανώτερων». Άραγε έχουμε το δικαίωμα; Αν έχουμε στην τάξη μας έναν Τσαρούχη, ένα Μητροπάνο, έναν Κατράκη ή έναν Ευαγγελινό για πόσα χρόνια θα του λέμε ότι αυτό που του αρέσει, τον γεμίζει είναι κατώτερο και με ποια λογική θα τον κατευθύνουμε στα ανώτερα μαθήματα και στις κλασσικές σπουδές;
Με αυτές τις ιδέες μεγαλώνουμε, εκπαιδεύοντας τα παιδιά μας από τη μέση και πάνω, επικεντρώνοντας τις προσπάθειές μας στο κεφάλι τους. Το εκπαιδευτικό σύστημα στοχεύει σε νοητικές λειτουργίες του τύπου: αποστήθισε, επανέλαβε πολλές φορές μέχρι να το μάθεις, έλα να μου τα πεις,,, είναι βήματα που οδηγούν στην επιτυχία.
Ένα άλλο πρόβλημα είναι ο κομφορμισμός(η προσαρμογή ενός ατόμου στις απαιτήσεις και στους τύπους συμπεριφοράς της ομάδας στην οποία ανήκει). Η οικογένεια θεωρείται «πετυχημένη» αν τα νεότερα μέλη της πέτυχαν στο Πανεπιστήμιο έστω κι αν είναι άνεργα μετά.
Δημιουργήσαμε λοιπόν ένα εκπαιδευτικό σύστημα στο μοντέλο των fast food. Το μοντέλο του «σταθερού» και της μαζικότητας. Σταθερές αξίες, σταθερά μαθήματα, σταθερή βαθμολογία, σταθερή εξέλιξη. Μαζική παραγωγή γιατρών, δικηγόρων(οι βάσεις στα ύψη).
Αν δώσουμε σε κάποια παιδιά ένα βιολί μπορεί να βγει ένας Καβάκος μπορεί και όχι. Άραγε αξίζει να πειραματιστούμε; Να ζητήσουμε την επόμενη φορά να μας γράψουν ένα ποίημα και ακόμα καλύτερα να γράψουμε μαζί. Μπορεί η πόρτα της ποίησης να μείνει μισάνοιχτη αλλά μπορεί κάποιος μαθητής μας να την διαβεί. Αυτό μπορεί να του αλλάξει όλη του τη ζωή.
Στην εκπαίδευση δεν υφίσταται η γραμμικότητα, ο κομφορμισμός και η μαζικότητα. Όλοι ξέρουμε ότι κάθε παιδί είναι μοναδικό, ξεχωριστό. Η εκπαίδευση που βγάζει «φωτοαντίγραφα παιδιών», όσο καλά «τυπωμένα» κι αν είναι, είναι παρωχημένη και αποτυχημένη. Οι μαθητές φωτοτυπίες δε θα είναι ποτέ ευτυχισμένοι. Δε θα αποδίδουν στη δουλειά τους, δε θα δίνουν ούτε θα παίρνουν ευχαρίστηση, δε θα έχουν φιλοδοξίες, δε θα …. Ο McClelland υποστηρίζει ότι: «άτομα που έχουν έντονες τις ανάγκες επιτευγμάτων υποκινούνται από δικές τους εσωτερικές ανάγκες». Ο πολίτης που ξέρει τι τον ικανοποιεί, έχει πάθος για αυτό που κάνει και προσπαθεί να το κάνει τέλεια χωρίς να υπολογίζει κόστος, αμοιβή και ωράριο. Τι πρέπει να γίνει;
Πρέπει να οργανώσουμε τις συνθήκες, σαν τον αγρότη, κάτω από τις οποίες θα μπορέσουν οι μαθητές μας να αναπτυχθούν. Δεν αρκεί να είναι καλός ο σπόρος, ο αγρότης πρέπει να ετοιμάσει και το χωράφι κατάλληλα ώστε να έχει καλά αποτελέσματα. Να μάθουμε να παρατηρούμε, να αναγνωρίζουμε τις δημιουργικές ικανότητες των μαθητών μας. Να μάθουμε να τους ακούμε, να τους δημιουργούμε ευκαιρίες ανάδειξης του πλούτου που διαθέτουν, να τους δώσουμε κίνητρα έρευνας και ελπίδα. Να αποδεχθούμε τυχόν αποτυχία τους.
Οι μαθητές απλώνουν τα όνειρά τους στα χέρια μας. Ας τα αγγίξουμε όσο πιο τρυφερά γίνεται. Με σεβασμό και σωφροσύνη. Τσαλακωμένα όνειρα δυστυχισμένα παιδιά.
Το Υπουργείο Παιδείας άλλαξε το όνομά του, το όραμά του, τα βιβλία του και έβαλε σαν στόχο του «το νέο σχολείο-πρώτα ο μαθητής». Θεσμοθέτησε συγκεκριμένα μέτρα και πολιτικές, από το «Σχολείο Αγγαρεία»…..στο Νέο Σχολείο Δημιουργικής Μάθησης, καθιέρωσε οριζόντιες δράσεις ψηφιακής αναβάθμισης και καινοτομίας.
Μας έδωσε ένα πρόγραμμα σπουδών ανοικτό και ευέλικτο, στοχοκεντρικό, ενιαίο και συνεκτικό, συνοπτικό, διαθεματικό και παιδαγωγικά διαφοροποιούμενο.
Τέλος στην αποστήθιση: Από το «τόσες λέξεις ξέχασες», στο «τι κατάλαβες». Τα σχέδια εργασίας(από το «αποστηθίζω» να περνάμε στο «ερευνώ»). Τη διδασκαλία σε ομάδες – με στόχο το συλλογικό πνεύμα, τη διαφοροποιημένη παιδαγωγική – που αφορά τις ανάγκες του μαθητή και όχι γενικά της τάξης, την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών στη διδασκαλία – που αποτελεί βασικό συντελεστή της νέας πραγματικότητας που είναι το ψηφιακό σχολείο. Ένα σχολείο ανοιχτό στην κοινωνία. Μαθητές που «πιάνουν» τον παλμό της εποχής. Σκεπτόμενοι μαθητές.
Με αυτό τον τρόπο οι ευθύνες της επιτυχίας ή μη βαραίνουν κι εμάς, τους εκπαιδευτικούς. Ας μην ξεχνάμε ότι πίσω από ένα εκπαιδευτικό σύστημα υπάρχουν άνθρωποι.
Αφιερωμένο στο πρωτάκι που το μάλωσε η μαμά του επειδή «χάλασε» την καινούρια του κούκλα και την επόμενη μέρα με ρώτησε:
-Γιατί κυρία με μάλωσε η μαμά; Εγώ ήθελα να δω αν η κούκλα μου είχε καρδούλα.
Νταή Φωτεινή
Εκπαιδευτικός Π.Ε. 70
(Πρωτοδημοσιεύτηκε στις 13 Φεβρουαρίου 2012 στην ιστοσελίδα της Περιφερειακής Διεύθυνσης Εκπαίδευσης Θεσσαλίας)
Αφήστε μια απάντηση