Οφείλω εισαγωγικά να καταθέσω δύο περιοριστικές παρατηρήσεις για το αναφερόμενο θέμα. Πρώτον, η σημειούμενη στάση του εκπαιδευτικού έχει ως αναφορά τα δευτερεύοντα χαρακτηριστικά και όχι τα αντίστοιχα επιστημονικά και παιδαγωγικά «σημεία» που επικαθορίζουν και σε ουσιαστικό βαθμό την όλη λειτουργία της σχολικής αίθουσας. Δεύτερον, η συγκεκριμένη παρουσίαση έχει έντονα προσωπική αξιολόγηση και επομένως είναι υποκειμενική και έχει μόνο σχετική αξία.
Θεωρώ ότι η όλη παρουσίαση του εκπαιδευτικού μέσα στην αίθουσα επιδρά στην όλη μορφωτική διαδικασία, στις σχέσεις εκπαιδευτικού και μαθητών και, τολμώ να πω, και στην αποτελεσματικότητα της μάθησης. Η εμφάνιση – εκ μέρους του εκπαιδευτικού – μιας εικόνας παιδαγωγικής αυτοπεποίθησης, ευρείας πνευματικής καλλιέργειας και ισχυρής προσωπικότητας προδιαθέτει τους μαθητές και τις μαθήτριες για την πρόκληση ενδιαφέροντος και για τη διαμόρφωση αυθόρμητου και αυθεντικού σεβασμού. Όταν αυτά τα χαρακτηριστικά μάλιστα συνοδεύονται από ταπεινότητα και μετριοπάθεια – αρετές που πάντα κάθε άνθρωπος μικρός ή μεγάλος μπορεί να διακρίνει πολύ εύκολα -, τότε η, ούτως ή άλλως, έμφυτη δίψα του παιδιού για μάθηση – που καθηλώνεται από την τυπική σχολική λειτουργία – ενεργοποιείται και φτάνει σε μέγιστα επίπεδα έκφρασης.
Η αγάπη και ο σεβασμός του διδάσκοντος προς τους διδασκόμενους – στοιχεία που και αυτά γίνονται ολοφάνερα – είναι συστατικά στοιχεία για τη δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης και συνεργασίας. Βέβαια τα στοιχεία αυτά δεν είναι δευτερεύουσας σημασίας αλλά κύρια παιδαγωγικά χαρακτηριστικά και απλώς τα αναφέρω εδώ μόνο και μόνο για την ανάγκη συνεχούς και έκδηλης έκφρασής τους και όχι ως μια απλή θεωρητική κοσμοθεωρίας ή ιδεολογία.
Και για να συνεχίσουμε στα πραγματικά δευτερεύοντα στοιχεία, θεωρώ ότι η όλη εμφάνιση του εκπαιδευτικού έχει επίδραση στο σκηνικό της αίθουσας. Σε αυτή την εμφάνιση προφανώς δεν μπορούμε να αναφερόμαστε στη σωματική διάπλαση του ανθρώπου, αλλά σε ό,τι συνιστά την επιμέλεια της εμφάνισης του εκπαιδευτικού. Εκτιμώ ότι το καλό ντύσιμο, το προσεγμένο ντύσιμο, το ανανεούμενο κατά περιόδους ή και – το προτιμότερον – ανανεούμενο καθημερινά ντύσιμο παίζει και αυτό το ρόλο του. Φρονώ ότι κάθε ώρα σχολικού μαθήματος είναι μια ιδιότυπη, μια ξεχωριστή μικρή γιορτή και ως εκ τούτου απαιτεί ανάλογη συμπεριφορά. Ίσως υπερβάλλω, αλλά εκτιμώ ότι όπως ετοιμάζεσαι να πας σε μια γιορτή και εξ ορισμού καλοντύνεσαι για να τιμήσεις τον εορταζόμενο / την εορταζόμενη και την ίδια τη γιορτή, έτσι και με μια σχετική αναλογία πρέπει να ετοιμάζεσαι για την τελετουργία της αίθουσας. Προσωπικά προσέχω τον ντύσιμό μου περισσότερο όταν πηγαίνω στο σχολείο παρά το Σάββατο που δεν θα πάω. Σκέπτομαι και κάτι άλλο. Οι γονείς των μαθητών δεν σχηματίζουν μια πρώτη εικόνα ανάλογα με την όλη εμφάνισή μας;
Και αφού καταθέτω αρκετά προσωπική θεώρηση στο εν λόγω θέμα, οφείλω να σημειώσω και αυτό. Κατά την περίοδο που διετέλεσα πρόεδρος της ΟΛΜΕ (1996-2003) σχεδόν πάντα πήγαινα στα γραφεία της Ομοσπονδίας με κουστούμι και γραβάτα – υπερβαίνοντας την παλιότερη θεώρηση των συνδικαλιστών της «τραγιάσκας» -, γιατί θεωρούσα ότι εκτός από την καλύτερη δυνατή πνευματική καλλιέργεια που όφειλα να έχω, έπρεπε να έχω και μια προσεγμένη εμφάνιση, αφού εκπροσωπούσα έναν κλάδο δεκάδων χιλιάδων εκπαιδευτικών και παιδαγωγών όλης της χώρας. Σε κάθε περίπτωση το «καλό ντύσιμο» ήταν και είναι και προσωπική επιλογή και ως εκ τούτου συλλειτουργούσαν και συλλειτουργούν αγαστά και οι δύο προτεραιότητες – επιλογές.
Η στάση του εκπαιδευτικού στην αίθουσα περιλαμβάνει πολλές όψεις και αρκετές λεπτομέρειες. Πρέπει να κοιτάει στα μάτια και να επιζητεί το βλέμμα όλων των μαθητών και μαθητριών, να απευθύνεται σε όλους και σε όλες και να μην παρασύρεται από τους καλούς μαθητές. Οφείλει να επιλέγει τα κεντρικά σημεία της αίθουσας και να έχει ανά πάσα στιγμή οπτική και ενεργή επαφή με όλους τους εκπαιδευόμενους.
Αλλά ο λόγος του είναι μια από τις μεγάλες προκλήσεις. Η ορθοφωνία, ο χρωματισμός της φωνής, η εναλλαγή στα φραστικά σχήματα, η δημιουργία παραστάσεων και εικόνων και όχι απλά και μόνο λεκτικών νοημάτων, η πολυμέρεια του λόγου ακόμα και με την υιοθέτηση λογοτεχνικών σχημάτων, η σύνδεση με τη σύγχρονη κοινωνική και πολιτισμική πραγματικότητα, η αναφορά στις προτεραιότητες των νέων (μουσικά ρεύματα, νέες τεχνολογίες, ειδικό λεξιλόγιο κλπ), η δραματοποίηση, η χρήση παραδειγμάτων από την καθημερινή ζωή, η πολυχρησιμοποίηση ερωτημάτων και αποριών, οι κατά περιόδους ανατροπές της νηνεμίας του λόγου και της επακόλουθης χαύνωσης, οι επινοήσεις που ξαφνιάζουν και διεγείρουν το ενδιαφέρον των μαθητών είναι μερικά από τα στοιχεία της ποικιλομορφίας του «οικοσυστήματος της σχολικής αίθουσας», της αίθουσας που πλήττεται πολλαπλώς από την τυπικότητα και από την ομοιομορφία και από την απαίτησή μας να έχουμε καθηλωμένους και μάλλον παθητικούς τους εκπαιδευόμενους επί περίπου επτά ώρες κάθε ημέρα και για χρόνια πολλά!
Η εμφάνιση του εκπαιδευτικού στην αίθουσα και γενικότερα στο σχολείο είναι μια πρόκληση. Είναι μια πρόκληση σε κάθε περίπτωση διαπαιδαγωγική. Είναι και μια πρόκληση επαγγελματική που διαμορφώνει εν μέρει και το προφίλ του εκπαιδευτικού. Ας αναρωτηθούμε το εξής απλό. Πόσοι και πόσοι μαθητές, πόσες και πόσες μαθήτριες δεν θυμούνται ζωηρά χρόνια και χρόνια μετά την αποφοίτησή τους από το σχολείο την εμφάνιση και τη στάση των καθηγητών και των καθηγητριών τους…
Νίκος Τσούλιας