Με τη ευκαιρία της ημέρας των δικαιωμάτων των παιδιών παραθέτουμε αναφορά στον Γιάνους Κόρτσακ (Janusz Korczak, 22 Ιουλίου 1878 ή 1879 – 5 Αυγούστου 1942) ο οποίος ήταν Πολωνός παιδίατρος, παιδαγωγός, συγγραφέας, δημοσιογράφος, κοινωνικός ακτιβιστής και αξιωματικός του πολωνικού στρατού. Το πραγματικό του όνομα ήταν Χένρυκ Γκόλντσμιτ (Henryk Goldszmit), επίσης γνωστός και ως ο Γερο-δόκτωρ ή ο Κύριος δόκτωρ.
Τα βασικά στοιχεία της αντίληψης του Κόρτσακ για την εκπαίδευση είναι:
- η απόρριψη της βίας – σωματικής και λεκτικής, όπως αυτή προκύπτει από την υπεροχή της ηλικίας ή της ισχύος κάποιας θέσης
- η ιδέα της εκπαιδευτικής αλληλεπίδρασης μεταξύ των ενηλίκων και των παιδιών, η οποία διευρύνει τον ορισμό της κλασικής παιδαγωγικής
- η πεποίθηση ότι κάθε παιδί είναι ένα ανθρώπινο ον, στον ίδιο βαθμό όπως ένας ενήλικας
- η αρχή ότι η εκπαιδευτική διαδικασία πρέπει να λαμβάνει υπόψη την ιδιαιτερότητα του κάθε ατόμου
- η πίστη ότι ένα παιδί ξέρει πολύ καλά τις ανάγκες, φιλοδοξίες και συναισθήματα του και ως εκ τούτου θα πρέπει να έχει δικαίωμα οι απόψεις του να λαμβάνονται υπόψη από τους ενήλικους
- η χορήγηση στο παιδί του δικαιώματος στο σεβασμό, στην άγνοια και στις αποτυχίες, στη γνώμη και στη δική του ιδιοκτησία
- η αναγνώριση της διαδικασίας ανάπτυξης του παιδιού ως μιας σκληρής διαδικασίας.
ΦΩΤΟ: https://press.ert.gr/
Ο Κόρτσακ ήταν καινοτόμος και πρωτοποριακός παιδαγωγός, εκπαιδευτικός και συγγραφέας κειμένων για τη θεωρία και την πρακτική της εκπαίδευσης. Θεωρείται πρόδρομος στην υπεράσπιση και την προώθηση θεμάτων που αφορούν τα δικαιώματα και την πλήρη ισότητα των παιδιών. Ως διευθυντής ορφανοτροφείου δημιούργησε, μεταξύ άλλων, δικαστήριο μεταξύ των παιδιών για την επίλυση δικών τους συναδελφικών υποθέσεων. Εκεί εξέταζαν θέματα που υπέβαλαν τα ίδια. Σε αυτό το δικαστήριο επίσης, τα παιδιά είχαν τη δυνατότητα να προσφεύγουν κατά των εκπαιδευτών τους.
Η Άλκη Ζέη έχει πει γι’ αυτόν: «Αν έχει μείνει στην ιστορία ο Πολωνοεβραίος συγγραφέας Γιάνους Κόρτσακ είναι όχι τόσο για το συγγραφικό του έργο όσο για το παιδαγωγικό. Πρωτοπόρος για τα υπέρ του παιδιού δικαιώματα, αγωνιζόταν γι’ αυτά μάλιστα σε μια εποχή που σχεδόν κανένας δεν ασχολιόταν. “Δεν είναι παιδιά, είναι άνθρωποι”. Κι αυτή δεν ήταν μια φράση που απλώς την έλεγε αλλά την εφάρμοζε. Στο ορφανοτροφείο που ήταν διευθυντής είχε συντάξει μαζί με τα παιδιά ένα δικό τους Σύνταγμα, ένα δικό τους κοινοβούλιο καθώς κι ένα δικό τους δικαστήριο. Έτσι μερικές φορές ήταν αναγκασμένος ο ίδιος να λογοδοτεί σ’ αυτό το δικαστήριο της ‘παιδικής δημοκρατίας’ για κάποια δικά του λάθη».
Εμπνεύστηκε επίσης από την θεωρία του παιδαγωγικού προοδευτισμού, αναπτυγμένη, μεταξύ άλλων, από τον Τζων Ντιούι, και από το έργο των Decroly και Μοντεσσόρι και των πιο παλιών παιδαγωγών όπως ο Πεσταλότσι, Σπένσερ, Φρέμπελ. Γνώριζε τις παιδαγωγικές αντιλήψεις του Τολστόι [51]. Τόνιζε επίσης την ανάγκη για διάλογο με τα παιδιά.
Ο Κόρτσακ ήταν υποστηρικτής της χειραφέτησης του παιδιού, της αυτοδιάθεσής του, του αυτοπροσδιορισμού και του σεβασμού των δικαιωμάτων του. Οι τρόποι αυτοδιοίκησης των εποπτευόμενων από τον Κόρτσακ ιδρυμάτων στηρίζονταν σε καθημερινή βάση στις αρχές της δημοκρατίας, τις οποίες ο Κόρτσακ στον ίδιο βαθμό εφάρμοζε στα παιδιά και στους ενήλικους. Έλεγε: «ένα παιδί συσχετίζεται και κατανοεί όπως ένας ενήλικας – μόνο που δεν έχει ακόμα τις ίδιες εμπειρίες».
Πηγή: https://el.m.wikipedia.org/
Μικρή ταινία. Παρουσιάζει ο Philippe Meirieu, Ελληνικοί υπότιτλοι:
Janusz Korczak – Γιάνους Κόρτσακ (1878-1942)
Απόσπασμα βιβλίου, Το δικαίωμα του παιδιού στον σεβασμό :
«Πιο σπάνια είμαστε σύμβουλοι της παρηγοριάς, πιο συχνά αυστηροί κριτές. Η άμεση ετυμηγορία και η τιμωρία μόνο ένα αποτέλεσμα έχουν: Σπανιότερες, αλλά λόγω αυτού ισχυρές και πεισματάρικες, θα είναι οι προκαλούμενες από την πλήξη και την αντίδραση σκανταλιές. Εξού και η ενίσχυση της επιτήρησης, το τσάκισμα της αντίστασης, η προστασία από τις εκπλήξεις. Ιδού ο κατήφορος του παιδαγωγού: υποτιμά, δεν εμπιστεύεται, υποψιάζεται, παρακολουθεί, τσακώνει, επιπλήττει, κατηγορεί και τιμωρεί, ψάχνει κατάλληλους τρόπους για να προλαμβάνει, όλο και πιο συχνά απαγορεύει και όλο και πιο απολυταρχικά αναγκάζει. Δεν αναγνωρίζει την προσπάθεια του παιδιού να γεμίσει με επιμέλεια μια σελίδα του τετραδίου ή μια σελίδα ζωής, μόνο ψυχρά ισχυρίζεται: Λάθος»
Απόσπασμα, Το δικαίωμα του παιδιού στον σεβασμό:
«Το παιδί είναι ένας ξένος -δεν καταλαβαίνει τη γλώσσα, δεν ξέρει τους δρόμους, δεν ξέρει τους νόμους, ούτε και τα έθιμα. Κάποιες φορές μόνο του προτιμά να ψάξει- όταν συναντά δυσκολίες, παρακαλά για οδηγίες και συμβουλές. Του χρειάζεται ξεναγός ο οποίος με ευγένεια θα απαντά στις ερωτήσεις του. Σεβασμός στην άγνοιά του!»
Αποσπάσματα από την παιδαγωγική του:
“Τα παιδιά αξίζουνε σεβασμό όπως ακριβώς κι οι μεγάλοι. Μπορεί να μην ξέρουν πολλά και μπορεί να μην είναι σε θέση να κάνουν πολλά, είναι ωστόσο το μέλλον, αυτό που θα γίνουν όταν μεγαλώσουν προστάζει να τα σεβόμαστε όσο και τους μεγάλους”.
”Τα παιδιά δεν είναι άνθρωποι του αύριο αλλά άνθρωποι του σήμερα. Έχουν το δικαίωμα να τα παίρνουν στα σοβαρά και να τους φέρονται με σεβασμό και τρυφερότητα. Πρέπει να τους επιτρέπεται να μεγαλώνουν σε αυτό που θέλουν να γίνουν, στο άγνωστο άτομο που υπάρχει μέσα στο καθένα από αυτά και που αποτελεί την ελπίδα για το μέλλον. Δύο δικαιώματα είναι ιδιαιτέρως σημαντικά, το δικαίωμα να τα αγαπούν και το δικαίωμα να τα σέβονται”.
”Λανθασμένη είναι και η υπερβολική προστασία, τα παιδιά πρέπει να αποκτούν εμπειρίες να παίρνουν ρίσκα, να μαθαίνουν από τα λάθη τους”.
Σαν ευχή και υπενθύμιση για την Παγκόσμια Ημέρα για τα Δικαιώματα του Παιδιού ας θυμηθούμε πάλι τα δικαιώματα του παιδιού, όπως τα κατέγραψε ο Γιάνους Κόρτσακ:
Το δικαίωμα να αγαπάει και να αγαπιέται
Το δικαίωμα στο σεβασμό
Το δικαίωμα να μεγαλώνει και να αναπτύσσεται με τις καλύτερες συνθήκες.
Το δικαίωμα να ζει στο παρόν
Το δικαίωμα να είναι ο εαυτός του
Το δικαίωμα να κάνει λάθη.
Το δικαίωμα να αποτυγχάνει
Το δικαίωμα να το παίρνουν στα σοβαρά
Το δικαίωμα να επιθυμεί, να ζητάει και να διεκδικεί
Το δικαίωμα να έχει μυστικά
Το δικαίωμα να σέβονται τα υπάρχοντά του – όσο ασήμαντα κι αν είναι αυτά
Το δικαίωμα να κρίνεται από ένα δικαστήριο παιδιών της ηλικίας του
Το δικαίωμα στην υπεράσπιση
Το δικαίωμα να πιστεύει
Το δικαίωμα στην εκπαίδευση
Το δικαίωμα να αντιστέκεται στην εκπαίδευση
Το δικαίωμα να διαμαρτύρεται.
Το έργο του Κόρτσακ έχει μεγάλη αξία, διαχρονικά. Ιδίως όμως στις μέρες μας, που τόσα παιδιά έρχονται αντιμέτωπα με σοβαρές παραβιάσεις δικαιωμάτων τους, λόγω της κρίσης, της αυξανόμενης ανεργίας, της διαρκώς εξαπλούμενης βίας, της προσφυγιάς και των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι γονείς να μεγαλώσουν τα παιδιά τους σε ένα ασφαλές περιβάλλον.
Κι επειδή κανένα δικαίωμα δεν είναι ποτέ δεδομένο, ο εκπαιδευτικός οφείλει να πρωτοστατήσει στη διατήρηση κι εμπέδωση του δικαιώματος των παιδιών να είναι παιδιά. Ξεκινώντας από το σχολείο αλλά και να έχει διαρκώς το νου του στα ”σημάδια και σήματα” που λαμβάνει από τα παιδιά καθημερινά…