Η περασμένη Τρίτη ήταν ίσως η πιο χειμωνιάτικη μέρα του Νοέμβρη: πολύ κρύα, με ψιλόβροχο, χωρίς να δούμε τον ήλιο ούτε για μια στιγμή. Ο ουρανός βαρύς, με τα σύννεφα σε όλους τους τόνους του γκρίζου: από το πολύ απαλό, σχεδόν άσπρο, μέχρι το μολυβί.
Είναι μουντό το γκρίζο χρώμα, αλλά μπορεί να γίνει πολύ ενδιαφέρον, αν δώσεις στα παιδιά την ευκαιρία να πειραματιστούν με αυτό και να δημιουργήσουν. Τους πρότεινα, λοιπόν, να φτιάξουν ο καθένας τη δική του αναπαράσταση του ουρανού που έβλεπαν από το παράθυρο, προσπαθώντας να του βάλουν όσο πιο πολλά διαφορετικά γκρίζα μπορούσαν -όπως και στον αληθινό ουρανό, δηλαδή.
Η αρχική ιδέα είναι από το pedagogie.ac-toulouse.fr.

Χρειαστήκαμε:
– Ένα λευκό χαρτόνι Canson για κάθε παιδί (φρόντισα να είναι μεγαλύτερο από Α4, για να έχουν χώρο να πειραματιστούν, κι έτσι μοίρασα ένα χαρτόνι 50 Χ70 στα τέσσερα)
– Ένα μικρό πιατάκι και ένα χοντρό πινέλο για κάθε παιδί
– Τέμπερα άσπρη και μαύρη

Σε κάθε ατομικό πιατάκι, έβαλα, μακριά το ένα από το άλλο, άσπρο και μαύρο χρώμα. Η οδηγία ήταν να παίρνουν τα παιδιά άσπρο χρώμα και, ελάχιστο στην αρχή και λίγο περισσότερο κάθε φορά, μαύρο χρώμα, προσπαθώντας να πετύχουν διαφορετικούς τόνους του γκρίζου. Τα χρώματα τα ανακάτευαν πάνω στο χαρτί, την ώρα που έφτιαχναν το σύννεφο, και όχι στο πιατάκι. Αν ανακατεύουν τα χρώματα στο πιατάκι, μετά από μια-δυο προσπάθειες, όλο το πιάτο θα έχει έναν και μοναδικό γκρίζο τόνο…
Αυτή η δραστηριότητα “τα πάει καλά με τα λάθη”, γιατί όλα διορθώνονται! Το πολύ σκούρο γίνεται πιο ανοιχτό, αν του βάλουμε από πάνω λίγο άσπρο και το ανακατέψουμε, και το πολύ ανοιχτό γίνεται πιο σκούρο, αν του βάλουμε λίγο μαύρο! Έτσι, τα παιδιά μπορούσαν να πειραματιστούν ελεύθερα, μαθαίνοντας από τα λάθη τους και έχοντας τη δυνατότητα να τα διορθώσουν, ώστε να επιτύχουν ένα πιο όμορφο αισθητικό αποτέλεσμα.

Όταν γέμισαν όλο το χαρτί τους, βούτηξαν το -λερωμένο με λίγο περισσότερο μαύρο- πινέλο τους σε νερό και πιτσίλισαν το χαρτί. Το σήκωσαν όρθιο, ώστε να κυλήσουν οι σταγόνες προς τα κάτω και να μοιάζουν με βροχή. Και το άφησαν να στεγνώσει.

Την επόμενη μέρα, τους έδωσα κομμάτια από χαρτόνια με σχέδια και το κάθε παιδί, αφού διάλεξε αυτά που προτιμούσε, σχεδίασε στο καθένα ένα ημικύκλιο, το έκοψε και το κόλλησε στον ουρανό του. Στο τέλος, με μαύρο μαρκαδόρο, έφτιαξε το χερούλι της κάθε ομπρέλας.

Είναι Τρίτη πρωί και ξεκινάμε την ημέρα μας, όπως πάντα, φτιάχνοντας την ημερομηνία στο ημερολόγιο (Παρεμπιπτόντως, εξαιρετική άσκηση για αναδυόμενη ανάγνωση, αρίθμηση, αναγνώριση αριθμών, χρονικές έννοιες πριν, μετά, ημέρες της εβδομάδας,…). Αφού αναγνωρίσαμε τη Δευτέρα από το Δ, βάλαμε το καρτελάκι της Τρίτης, που είναι μετά τη Δευτέρα και που αρχίζει από Τ, αλλά μετά έχει Ρ, γιατί αν είχε ε θα ήταν η Τετάρτη. Μετά από το 10, που γράφεται με το 1 και το 0, είναι το 11, που γράφεται με το 1 και το 1. “Διαβάζουμε” ολόκληρη την ημερομηνία: Τρίτη 11 Νοεμβρίου.
– Κυρία, το ου το θυμάμαι, γράφεται με το ο και το υ, που μοιάζει σαν ποτηράκι, λέει ο Ρομάν.
– Ου, ου, ου, όπως το φάντασμα, λέει ο Γιάννης.
– Ναι, αλλά φαντάσματα δεν υπάρχουν, λέει με σιγουριά η Ελένη.
– Σωστά, το λέει και το όνομά τους, λέω εγώ. Από πού βγαίνει η λέξη φάντασμα;
– Από τη φαντασία! Λέει η Εμμανουέλα.
– Δηλαδή τα φανταζόμαστε, συμπληρώνει ο Ρομάν.
– Και, αφού τα φανταζόμαστε, πώς ξέρετε ότι κάνουν ουουου;
– Τα έχουμε δει σε μίκυ μάους! Λέει η Ελένη.
– Στην τηλεόραση! Συμπληρώνει ο Γιάννης.
– Και στα παραμύθια, λέει η Εμμανουέλα.
– Και τι χρώμα έχουν;
– Άσπρο! Σα σεντόνι!
– Και γιατί να τα ζωγραφίζουν άσπρα και όχι, ας πούμε, μαύρα;
– Για να φαίνονται στο σκοτάδι!
– Ναι, γιατί βγαίνουν το βράδυ!

Και η συζήτηση συνεχίστηκε μεταξύ των παιδιών, για το ποιοι φοβούνται το σκοτάδι και τα φαντάσματα, για το τι μπορούν να κάνουν για να μη φοβούνται, για παιχνίδια που μπορούν να παίξουν, αν βάλουν ένα σεντόνι και μεταμφιεστούν σε φαντάσματα,…

Εγώ είχα προγραμματίσει άλλες δραστηριότητες για εκείνη την ημέρα, αλλά, φυσικά, δεν μπορούσα να αφήσω το ενδιαφέρον των παιδιών ανεκμετάλλευτο.
Έτσι, αποφασίσαμε να φτιάξουμε χάρτινα φαντάσματα και να τα κολλήσουμε σε σκούρο χαρτόνι, σαν τη νύχτα.
Τα παιδιά ζωγράφισαν τα φαντάσματα, τα έκοψαν (χρειάστηκαν βοήθεια κοντά στα χέρια) και τα κόλλησαν σε μπλε σκούρο χαρτόνι. Τα χέρια τα τσάκισαν προς τα έξω, ώστε τα φαντάσματα να είναι τρισδιάστατα, έτοιμα να μας αρπάξουν!.. Όταν τελείωσαν, τους πρότεινα να πάρουν ένα μολύβι, σε χρώμα που να φαίνεται πάνω στο σκούρο φόντο, και να γράψουν τη “φωνή των φαντασμάτων”. Φυσικά, επηρεασμένα από τα χρώματα των πινακίδων, όλα διάλεξαν άσπρο ή κίτρινο!

Ποιος είπε ότι τα παιδιά έπαψαν να ενδιαφέρονται για το πώς φαίνονται τα χρώματα σε διαφορετικά περιβάλλοντα; Το ενδιαφέρον τους παρέμεινε αμείωτο κι έτσι τους πρότεινα να κάνουμε τη “χαρούμενη μουντζούρα”! Η εργασία αυτή έχει το πλεονέκτημα ότι όλοι μπορούν να την κάνουν, ακόμα κι αν δεν έχουν αναπτύξει καλά τη λεπτή τους κινητικότητα.
Τα παιδιά σχεδίασαν με μολύβι μια τυχαία γραμμή. Τους είχα δώσει την οδηγία να κάνουν συνέχεια καμπύλη και να μην την κάνουν πολύ πυκνή. Καθώς η γραμμή έτεμνε τον εαυτό της σε διάφορα σημεία, σχηματίζονταν “κουτάκια”. Αυτά έπρεπε να χρωματιστούν, το καθένα με διαφορετικό φωτεινό χρώμα.

Όταν χρωμάτισαν όλα τα “κουτάκια”, πέρασαν τη γραμμή με μαύρο μαρκαδόρο. Παρατήρησαν ότι τώρα τα χρώματα φαίνονταν πιο έντονα.

Τους έκοψα και τους κόλλησα τις χαρούμενες μουτζούρες τους σε μαύρο χαρτόνι και το αποτέλεσμα ήταν ακόμα πιο φωτεινό.

Εύκολη για όλα τα παιδιά, γρήγορη, ευχάριστη, μοναδική, άσκηση λεπτής κινητικότητας, εμπέδωση γνώσεων. Τι άλλο να θέλει κανείς από μια εργασία;…

Στο νηπιαγωγείο μας, η φύση και οι θησαυροί της παίζουν καθοριστικό ρόλο. Η φύση μας δίνει απλόχερα τους θησαυρούς της (αρκεί να τους αναζητήσουμε), μας εμπνέει, μας καθοδηγεί, μας μαθαίνει, μας διασκεδάζει, μας ξεκουράζει. Εχουμε την τύχη να βρισκόμαστε σε ένα υπέροχο φυσικό περιβάλλον, ώστε να μη στερούμαστε τίποτα από τα παραπάνω. Κι έχουμε τη συνήθεια, όποιος βρεθεί σε ένα διαφορετικό περιβάλλον και ανακαλύψει καινούργιους θησαυρούς, να τους φέρνει στην τάξη για παρατήρηση και -γιατί όχι;- αξιοποίηση.
Πριν από λίγες μέρες, ανακάλυψα στο χώρο του Πανεπιστημίου Κρήτης, στο Ρέθυμνο, έξω από Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης, την Ήμερη Βελανιδιά. Τι διαφορετικό έχει; Τα τεράστια βελανίδια της!

Τα παιδιά, παρατηρώντας το αγκαθωτό κέλυφος, σκέφτηκαν πολλά πράγματα που τους θύμιζε και θα μπορούσαμε να φτιάξουμε με αυτό. Λόγω της εποχής, που ασχολούμαστε με τις προετοιμασίες που κάνουν οι άνθρωποι, τα ζώα, τα φυτά για το χειμώνα, και έχοντας ήδη μιλήσει για το σκαντζόχοιρο, αποφασίσαμε να ξεκινήσουμε φτιάχνοντας σκαντζοχοιράκια.

Υλικά:
Αγκαθωτά κελύφη από μεγάλα βελανίδια (δεν ξέρω πού αλλού μπορεί να τα βρει κανείς)
Κόκκινο συνθετικό πηλό ή φυσικό πηλό, ακόμα καλύτερα
Σπόρους για μάτια και μύτη (κόκκους από πιπέρι ή μπαχάρι, φακές, γαρύφαλλα ή ό,τι άλλο βρείτε) ή ματάκια του εμπορίου ή χάντρες ή… (Εμείς είχαμε ματάκια και για μύτη βάλαμε σπόρους ευκαλύπτου)
Υγρή κόλλα

Το κάθε παιδί πήρε ένα μικρό κομμάτι πηλό, το έπλασε σαν μπάλα και το τράβηξε λίγο από τη μία μεριά, για να γίνει μυτερό. Στη συνέχεια, διάλεξε ένα κέλυφος και το πίεσε δυνατά πάνω στο “σώμα του σκαντζόχοιρου”, για να κολλήσει. Την άλλη μέρα, που ο πηλός είχε στεγνώσει επιφανειακά, κολλήσαμε τα ματάκια και τη μύτη.

Βάλαμε τα σκαντζοχοιράκια μας στην ποδιά του κ. Νοέμβρη. Σκεφτήκαμε, όμως, ότι οι σκαντζόχοιροι θα πέσουν σε χειμερία νάρκη σε λίγο. Τα παιδιά γνώριζαν ότι ο σκαντζόχοιρος στρώνει τη φωλιά του με ξερά φύλλα, για να τη διατηρεί ζεστή. Αποφασίσαμε, λοιπόν, να τους φτιάξουμε φωλιές. Είχαμε στην τάξη κεσεδάκια από γιαούρτι, τα οποία τα παιδιά έντυσαν με ένα κομμάτι γκοφρέ χαρτί (θα μπορούσαν να τα ντύσουν με ύφασμα, λινάτσα, χόρτο, σπάγγο ή ό,τι άλλο φανταστείτε). Βγήκαμε έξω στη φύση και μαζέψαμε μερικά φύλλα. Κάθε παιδί έστρωσε τη φωλιά του σκαντζόχοιρου με -συγκινητική- επιμέλεια.

Δεν μπορώ να περιγράψω με λόγια τη στοργή με την οποία μιλούσε το κάθε παιδί στο σκαντζόχοιρό του και του έλεγε για την καινούργια του φωλιά, να προσέχει, να μην ανησυχεί, γιατί η φωλιά του θα είναι ζεστή, ότι είναι ώρα να κοιμηθεί μέχρι την άνοιξη… -μόνο νανουρίσματα δεν τους είπαν!…

Ξαναβάλαμε τους σκαντζόχοιρους στην ποδιά του κ. Νοέμβρη. Ζεστά, μέσα στη φωλίτσα τους. Μέχρι να πέσουν σε χειμερία νάρκη στα σπίτια των παιδιών…

Φύλλα από φίλτρα καφέ

Υλικά:
Φίλτρα του καφέ
Νερομπογιές
Μολύβι
Ψαλίδι

Την ιδέα μας την έδωσε το notimeforflashcards.com. Εμείς την προσαρμόσαμε σε φίλτρα καφέ που κυκλοφορούν εδώ και την απλοποιήσαμε, γιατί εκεί έδειχνε πλατανόφυλλα, που είναι πολύπλοκα και πρότεινε τη χρήση πατρόν, την οποία αποφεύγουμε συστηματικά!
Τα παιδιά έβρεξαν με το πινέλο τους, ταμποναριστά, το φίλτρο. Αυτό το κάναμε, για να αναμειγνύονται καλύτερα τα διάφορα χρώματα, αλλά και για να περνάει η μπογιά και στα δύο κομμάτια του φίλτρου, δηλαδή και στις τέσσερις πλευρές. Στη συνέχεια, από το κουτί με τις νερομπογιές τους, επέλεξαν τα χρώματα που ταιριάζουν σε φθινοπωρινά φύλλα (φυσικά, η εργασία αυτή ήρθε μετά από σχετική επεξεργασία του θέματος) και χρωμάτισαν τα φίλτρα.

Όταν τα φίλτρα στέγνωσαν, τα παιδιά έκοψαν τα φύλλα ελεύθερα, χωρίς πατρόν, όπως ξέρουν, σε διάφορα μεγέθη. Επειδή το φίλτρο έχει δύο κομμάτια, βγαίνουν δύο ίδια φύλλα για καθένα που σχεδιάζουν.

Τα χρώματα φαίνονται και από τις δύο μεριές, ειδικά όταν τα φωτίζει το φως του ήλιου, οπότε είναι κατάλληλη διακόσμηση για τα τζάμια, όπου απλώς τα κολλάμε με λίγο σελοτέιπ.

Επειδή θέλουμε να δώσουμε τα φύλλα πίσω στα παιδιά, όταν τα βγάλουμε, τα παιδιά έγραψαν το αρχικό του ονόματός τους σε μια γωνίτσα του φύλλου.

 
Κυκλάμινα
(ή πώς γνωρίσαμε το Γιάννη Ρίτσο και το μωβ χρώμα)

Αφού μιλήσαμε για τα φθινοπωρινά λουλούδια, φέραμε κυκλάμινα στην τάξη μας και τα παρατηρήσαμε, γνωρίσαμε το Γιάννη Ρίτσο, μέσα από δύο ποιήματά του, μελοποιημένα από το Μίκη Θεοδωράκη (Δίσκος: Τα 18 λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας)

Στο πρώτο, παρομοιάζει το κυκλάμινο με ένα μικρό πουλί, δεμένο με κλωστίτσα:

Το κυκλάμινο

Μικρό πουλί τριανταφυλλί

Δεμένο με κλωστίτσα
Με τα σγουρά φτεράκια του
Στον ήλιο πεταρίζει.

Κι αν το τηράξεις μια φορά
Θα σου χαμογελάσει
Κι αν το τηράξεις δυό και τρεις
Θ’ αρχίσει το τραγούδι.

Στο δεύτερο, ο ποιητής κουβεντιάζει με το κυκλάμινο:

Κουβέντα μ’ ένα λουλούδι

Κυκλαδινό κυκλάμινο
Στου βράχου τη σχισμάδα
Πού βρήκες χρώματα κι ανθείς
Πού μίσχο και σαλεύεις;

Μέσα στο βράχο σύναξα
Το γαίμα στάλα-στάλα
Μαντήλι ρόδινο έπλεξα
Κι ήλιο μαζεύω τώρα.

Όταν έφτασε η ώρα να ζωγραφίσουμε τα κυκλάμινα, έπρεπε να λύσουμε ένα πρόβλημα: Δεν είχαμε μωβ χρώμα! Έχοντας μιλήσει για τα βασικά χρώματα (μπλε, κόκκινο, κίτρινο), που φτιάχνουν όλα τα άλλα, τα παιδιά ήταν ήδη εξοικειωμένα με τα σύνθετα χρώματα (πορτοκαλί, πράσινο, μωβ) και μου πρότειναν να το φτιάξουμε. Έτσι, θυμηθήκαμε πώς φτιάχνουμε το μωβ. Επιπλέον, μάθαμε ότι, ανάλογα με την ποσότητα του κάθε βασικού χρώματος, φτιάχνουμε και διαφορετική απόχρωση. Αν προσθέσουμε και άσπρο, τότε μπορούμε να φτιάξουμε πιο ανοιχτό τόνο.

Υλικά:
Μικρά πλαστικά πιατάκια, ένα για κάθε παιδί
Τέμπερα μπλε, κόκκινη (σκούρο κόκκινο, όχι πορτοκαλοκόκκινο, γιατί δε θα βγαίνει μωβ, αλλά καφέ) και άσπρη
Καφέ μαρκαδόρο
Χαρτιά Α4

Αρχικά, βάζουμε μια μικρή ποσότητα μπλε και κόκκινου χρώματος σε δύο σημεία του πιάτου, μακριά το ένα από το άλλο. Εξηγούμε στα παιδιά πως, με το πινέλο τους, πρέπει να παίρνουν μια πολύ μικρή ποσότητα από την άκρη κάθε χρώματος και να τα αναμειγνύουν. Ζωγραφίζουν ένα κυκλάμινο. Μετά, δοκιμάζουν να προσθέσουν λίγο ακόμα χρώμα, πότε από το ένα, πότε από το άλλο χρώμα, για να δουν πώς αλλάζει το χρώμα. Κάθε φορά, ζωγραφίζουν κι ένα κυκλάμινο. Η χαρά του να ανακαλύπτουν κάθε φορά μια καινούργια απόχρωση είναι απερίγραπτη! Αφού εξοικειωθούν λίγο με τη μίξη των χρωμάτων, τους προσθέτουμε στο πιάτο και λίγο άσπρο, ώστε να πετύχουν και διαφορετικούς τόνους (από το πιο σκούρο στο πιο ανοιχτό).
Η εργασία αυτή είναι πολύ σημαντική, γιατί αφήνει τα παιδιά να πειραματιστούν ελεύθερα, χωρίς σωστό και λάθος, και να οδηγηθούν τόσο σε ένα ενδιαφέρον γι’ αυτά και μοναδικό αισθητικό αποτέλεσμα, όσο και στην αβίαστη γνώση.

Όταν τα κυκλάμινα στεγνώσουν, τα παιδιά προσθέτουν τους μίσχους με καφέ χρώμα, αφού παρατήρησαν ότι ο μίσχος του κυκλάμινου δεν είναι πράσινος.

Χρυσάνθεμα από ηλιόσπορους και πασατέμπο

Υλικά:
Χρωματιστά χαρτόνια ή χαρτιά Α4
Ηλιόσποροι, πασατέμπος
Σπάγγος ή μαλλί για τα κοτσάνια
Κόλλα υγρή ή λευκή.

Τα παιδιά φτιάχνουν έναν κύκλο γεμάτο κόλλα. Κολλούν τους σπόρους, ξεκινώντας από το περίγραμμα. Στη συνέχεια γεμίζουν τον κύκλο κυκλικά, κολλώντας μόνο τις μύτες από τους σπόρους. Οι σπόροι ακουμπούν κάθε φορά πάνω στον εξωτερικό κύκλο. Όταν στεγνώσει η κόλλα, σχεδιάζουν με κόλλα το κοτσάνι και κολλούν το σπάγγο ή το μαλλί. Κόβουν ό,τι περισσεύει.

Την Παρασκευή 31 Οκτωβρίου, αποχαιρετίσαμε τον Οκτώβρη. Στο νηπιαγωγείο μας, στη θέση της “φυσικής γωνιάς”, έχουμε καθιερώσει να “ντύνουμε” τον κάθε μήνα. Τα παιδιά, με βάση τις γνώσεις τους για την εποχή που βρισκόμαστε και όσα μαθαίνουν για τον καινούργιο μήνα, επιλέγουν το χρώμα των ρούχων του και τα πρώτα αντικείμενα, που θα τοποθετήσουμε. Η γωνιά αυτή δεν είναι στατική. Εμπλουτίζεται διαρκώς, επί ένα μήνα, από τη νηπιαγωγό και τα παιδιά. Τα παιδιά έφερναν “δώρα” στον κ. Οκτώβρη, όπως ένα όμορφο ξερό φύλλο, ένα φθινοπωρινό φρούτο, ένα σπόρο, ένα κουκουνάρι. Εκείνος, πάλι, τους έφερνε εκπλήξεις: πότε ένα γλαστράκι με κυκλάμινα, πότε ένα μπουκέτο χρυσάνθεμα, πότε κάτι τεράστια βελανίδια από το Ρέθυμνο, πότε κανονικά βελανίδια, πότε μια σημαία, πότε ένα σκαντζοχοιράκι… Οι “εκπλήξεις” του κ. Οκτώβρη, αλλά και τα “δώρα” των παιδιών αποτελούσαν την αφόρμηση για διαφορετικές δραστηριότητες: εικαστικές δημιουργίες, τραγούδια, μαθηματικές δραστηριότητες, γνωριμία με τις παραδόσεις μας, γλωσσικές δραστηριότητες, κλπ.

Τη Δευτέρα 3 Νοεμβρίου, καλωσορίσαμε το Νοέμβρη. Που οι παλιοί τον έλεγαν Βροχάρη και Σποριά. Επειδή είχε πολλές βροχές, έλεγαν: “Το Νοέμβρη μήνα σπείρε”. Τα παιδιά επέλεξαν σκούρο γκρι ρούχο. Αφήσαμε το συννεφάκι του Οκτώβρη, αλλά δώσαμε στο Νοέμβρη μια μεγάλη ομπρέλα. Του φέραμε ξύλα και ένα χαλάκι, για να ζεσταίνεται. Του δώσαμε και ένα σποροσάκουλο, για να σπείρει. Αφήσαμε τους καρπούς και τα φύλλα του Οκτώβρη. Άλλωστε, φθινόπωρο είναι ακόμα…