Ο όρος αυτισμός προέρχεται ετυμολογικά από την ελληνική λέξη « εαυτός » και υποδηλώνει το κλείσιμο ενός ατόμου στον εαυτό του.  Ο αυτισμός είναι μία σύνθετη νευροβιολογική διαταραχή και είναι μέρος μίας ομάδας διαταραχών γνωστή ως Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος (ASD). Χαρακτηρίζεται από μειωμένη κοινωνική αλληλεπίδραση και επικοινωνία, καθώς και από περιορισμένη, επαναλαμβανόμενη και στερεότυπη συμπεριφορά.

Τα συμπτώματα του αυτισμού εμφανίζονται συνήθως πριν την ηλικία των τριών χρόνων και τυπικά διαρκούν καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής του ατόμου.  Με την πάροδο των χρόνων, όλο και περισσότεροι άνθρωποι διαγιγνώσκονται με αυτισμό, αγγίζοντας πλέον 1 στα 100 άτομα. Εμφανίζεται σε όλες τις φυλετικές, εθνικές και κοινωνικές ομάδες και  εμφανίζεται περισσότερο σε αγόρια από ότι σε κορίτσια (4:1). Τα συμπτώματα μπορούν να εμφανιστούν με διαφορετικό βαθμό σοβαρότητας, κατά περίπτωση και ηλικία, και σε κάθε άτομο δεν εμφανίζονται όλα τα χαρακτηριστικά που αναφέρονται παρακάτω.

 

Στην Επικοινωνία

• Φτωχή βλεμματική επαφή
• Συχνά δεν ανταποκρίνεται στο άκουσμα του ονόματός του (μοιάζει σα να μην ακούει/προσέχει)
• Δεν δείχνει, δεν χαιρετάει ή δεν χρησιμοποιεί άλλες χειρονομίες για να επικοινωνεί
• Όταν θέλει κάτι, οδηγεί τον ενήλικα από το χέρι για να του το δείξει
• ΄Έλλειμμα στην ικανότητα μίμησης
• Δεν κατανοεί απλές οδηγίες, ή ερωτήσεις
• Παίρνει ό,τι λέγεται κυριολεκτικά (δεν αντιλαμβάνεται τις αποχρώσεις του χιούμορ, την ειρωνεία και τον σαρκασμό)
• Δεν ζητάει βοήθεια για κάτι που δεν μπορεί να κάνει μόνο του
• Αδιαφορεί για το περιβάλλον του
• Επαναλαμβάνει όσα ακούει (ηχολαλεί)
• Αδυναμία κατανόησης των συναισθημάτων
• Ανταποκρίνεται σε ερώτηση με το να την επαναλαμβάνει, αντί να την απαντήσει
• Αναφέρεται στον εαυτό του στο τρίτο πρόσωπο
• Περιορισμένη ανάπτυξη λόγου, μιλάει τηλεγραφικά
• Απουσία λόγου ακόμα και μέχρι το τρίτο έτος

 

Στην Αισθητηριακή Ολοκλήρωση

• Μπορεί να είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο στους δυνατούς θορύβους
• Κάνει συχνά «πεταρίσματα» με τα χέρια του (κουνάει τα χεράκια πάνω-κάτω) χωρίς εμφανή αίτια
• Περπατάει αποκλειστικά στις μύτες των ποδιών
• Στριφογυρίζει γύρω από τον εαυτό του ή κουνάει μπρος-πίσω το πάνω μέρος του σώματος του
• Ακολουθεί μια αυστηρή ρουτίνα
• Έχει δυσκολία προσαρμογής σε οποιεσδήποτε αλλαγές στο πρόγραμμα ή στο περιβάλλον
• Επιδεικνύει μια ασυνήθιστη σύνδεση/εξάρτηση σε παιχνίδια, ή παράξενα αντικείμενα, όπως κλειδιά, διακόπτες φωτός
• Βάζει στην σειρά τα πράγματα, ή τα τακτοποιεί με έναν συγκεκριμένο τρόπο
• Μπορεί να ασχολείται μόνο με ένα παιχνίδι χωρίς να παίζει με αυτό εστιάζοντας σε ένα συγκεκριμένο μέρος ενός αντικειμένου (όπως τις ρόδες ενός παιχνιδιού αυτοκινήτου)
• Δεν του αρέσει το άγγιγμα ή η αγκαλιά
• Παρουσιάζει υπό/υπερευαισθησίες σε αισθητηριακά ερεθίσματα (π.χ. σε κάποια υλικά/υφάσματα, σε κάποιες τροφές κ.α.)
• Έντονη προσκόλληση σε κάποιο αντικείμενο
• Προσηλώνεται σε αντικείμενα που παράγουν κίνηση ή ήχο

 

Στο Παιχνίδι

• Παίζει μόνο με συγκεκριμένα παιχνίδια και αδιαφορεί για τα υπόλοιπα
• Δεν παίζει με άλλα άτομα
• Δεν ξέρει πώς να συνδεθεί με άλλους, να παίξει, ή να κάνει νέους φίλους
• Δεν του αρέσουν τα ομαδικά παιχνίδια
• Αδυνατεί να κάνει συμβολικό παιχνίδι
• Μονότονο παιχνίδι (π.χ. ένα αντικείμενο πάνω/κάτω επίμονα)

Αισθητηριακή Ολοκλήρωση και οι Διαταραχές Αισθητηριακής Ρύθμισης

Τι είναι η Αισθητηριακή Ολοκλήρωση;

Τα διάφορα μέρη του σώματός μας λαμβάνουν αισθητηριακές πληροφορίες από το περιβάλλον μας (όπως το δέρμα, τα μάτια και τα αυτιά μας). Στέλνουν αυτές τις πληροφορίες μέχρι τον εγκέφαλό μας, ο οποίος ερμηνεύει τις πληροφορίες που  λαμβάνει, συγκρίνει με άλλες πληροφορίες που έρχονται καθώς επίσης και  με πληροφορίες που αποθηκεύονται στη μνήμη μας και έπειτα,  χρησιμοποιεί όλες αυτές τις πληροφορίες για να μας βοηθήσει να αποκριθούμε στο περιβάλλον μας. Επομένως η αισθητηριακή ολοκλήρωση είναι σημαντική σε όλα τα πράγματα που πρέπει να κάνουμε στην καθημερινότητα μας (όπως να ντυθούμε ,να συναναστραφούμε με άλλους ανθρώπους, να εκπαιδευτούμε και να εργαστούμε).

Σύμφωνα λοιπόν, με τον ορισμό της Α.J. Ayres, OT, PhD τη δεκαετία του 1970, Αισθητηριακή Ολοκλήρωση είναι η φυσιολογική και αυτονόητη νευρολογική διαδικασία, η βασική και κορυφαία ανθρώπινη λειτουργία της οργάνωσης του αισθητηριακού ερεθίσματος ώστε να μπορέσει να χρησιμοποιηθεί. Μέσω της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης τα μέρη του νευρικού συστήματος καταφέρνουν να εργάζονται μαζί. Οι αισθήσεις εργάζονται μαζί ώστε να καταγράψουν, να συγκρίνουν και να οργανώσουν τα αισθητηριακά εισερχόμενα και να δώσουν λογική αντίδραση

Για τους περισσότερους από μας η εξέλιξη της αισθητηριακής  ολοκλήρωσης εμφανίζεται όταν είμαστε μικροί  ως τμήμα της τυπικής ανάπτυξής μας και σε πράγματα που  κάνουμε όπως το ρολλάρισμα,  το έρπησμα , το περπάτημα και το παιχνίδι·  για άλλους η αισθητηριακή  ολοκλήρωση  αναπτύσσεται λιγότερο καλά και παρουσιάζονται οι διαταραχές  αισθητηριακής ρύθμισης. Αυτό σημαίνει ότι τα παιδιά  που παρουσιάζουν διαταραχές αισθητηριακής ρύθμισης είναι εκείνα τα παιδιά τα οποία είτε εμφανίζουν μεγάλη ευαισθησία σε κάποιο εξωτερικό ερέθισμα είτε μικρή ευαισθησία ή δεν το επεξεργάζονται καθόλου σε ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω αισθητηριακά συστήματα.

Αιθουσαίο σύστημα:

Στο εσωτερικό  του αυτιού  μας έχουμε μικρά κανάλια γεμάτα με υγρό, το υγρό σε αυτά τα κανάλια κινείται κάθε φορά που κινούμε το κεφάλι μας. Οι δέκτες σε αυτά τα κανάλια παίρνουν την κατεύθυνση της μετακίνησης και στέλνουν αυτές τις πληροφορίες προς τον εγκέφαλό μας. Έτσι μας βοηθά να κινούμαστε στον χώρο παρέχοντας μας πληροφορίες σχετικές με τη μετακίνηση και την θέση του κεφαλιού. Βάσει αυτού ξέρουμε εάν κινούμαστε  προς τα εμπρός, προς τα πίσω ή στο πλάι, αν γέρνουμε το κεφάλι  μας, αν γυρίζουμε γύρω –γύρω ή κινούμαστε πάνω-κάτω.  Επίσης, ο εγκέφαλός μας χρησιμοποιεί αυτές τις πληροφορίες για να προγραμματίσει τις κινήσεις μας και να μας βοηθήσει  να διατηρήσουμε την ισορροπία μας.

Μεγάλη ευαισθησία στο ερέθισμα:

• Μη ανεκτικότητα σε μεταβαλλόμενη κίνηση.
• Ανικανότητα να συμμετέχουν σε κινητικά παιχνίδια τυπικά για παιδική ηλικία.
• Αποφυγή αιωρούμενου εξοπλισμού για παιχνίδι (π.χ. κούνια).

Μικρή ευαισθησία στο ερέθισμα / μη επεξεργασία:

• Αναζήτηση στροφικής-γραμμικής κίνησης.
• Συνεχή & έντονη ενασχόληση με κινητικά παιχνίδια.
• Έντονη χρήση αιωρούμενου εξοπλισμού με πιθανότητες ατυχημάτων.
• Κινείται διαρκώς, περιστρέφεται, του αρέσει η αίσθηση της «ζαλάδας».
• Λικνίζεται ασυναίσθητα.
• Διεγείρεται υπερβολικά κατά την κινητική δραστηριότητα.
• Είναι συνέχεια «στην πρίζα».

Απτικό σύστημα:

Το απτικό σύστημα περιλαμβάνει τα νεύρα κάτω από την επιφάνεια του δέρματος που στέλνουν τις πληροφορίες στον εγκέφαλο. Αυτές οι πληροφορίες περιλαμβάνουν  το απαλό άγγιγμα, τον πόνο, τη θερμοκρασία, και την πίεση. Αυτοί οι παράγοντες  διαδραματίζουν έναν σημαντικό ρόλο στην αντίληψη του περιβάλλοντος καθώς επίσης και των προστατευτικών αντιδράσεων για την επιβίωση.

Μεγάλη ευαισθησία στο ερέθισμα:

• Απόσυρση σαν ανταπόκριση σε απαλό άγγιγμα (π.χ. χάδια, λούσιμο, ετικέτες ρούχων)
• Στοματοκινητική ευαισθησία (επιλεκτικότητα στις υφές και τις γεύσεις από τα τρόφιμα που ανέχεται στο στόμα)

Μικρή ευαισθησία στο ερέθισμα/μη επεξεργασία:

• Εμφανίζει ασυνήθιστη ανάγκη να ακουμπά αντικείμενα
• Δείχνει χαμηλή ενημερότητα πόνου και θερμότητας
• Δεν δείχνει να καταλαβαίνει όταν το ακουμπούν
• Προτιμά να είναι ξυπόλυτο
• Δεν δείχνει να κατανοεί ότι λερώθηκαν τα χέρια ή το πρόσωπό του
• Αναζητά συνεχώς χάδια

Ιδιοδεκτικό σύστημα:

Οι μύες και οι ενώσεις μας έχουν μικροσκοπικούς αισθητήριους δέκτες που μεταφέρουν σ τον εγκέφαλό μας  που βρίσκονται τα μέλη του σώματος μας . Όταν βάζετε ένα κουτάλι στο στόμα σας, δεν πρέπει να ψηλαφίσετε το κουτάλι για να δείτε  που είναι ή να ακουμπήσετε  το στόμα σας για να ξέρετε  πού να τοποθετηθεί το κουτάλι ξέρετε που βρίσκεται  το χέρι σας σε σχέση με το στόμα σας. Είναι κατά ένα μεγάλο μέρος οι ιδιοδεκτικοί δέκτες  που σας δίνουν αυτές τις πληροφορίες.
Ο εγκέφαλός σας χρησιμοποιεί έπειτα αυτές τις πληροφορίες για να προγραμματίσει τις  κινήσεις έτσι ώστε να μπορείτε να συντονίσετε το σώμα σας. Άρα το ιδιοδεκτικό σύστημα μας δίνει την αίσθηση του πού βρίσκεται το σώμα μας στον χώρο και τα όρια του σώματός μας, την δύναμη και το εύρος της κίνησης. Είναι αυτή η αίσθηση που μας δίνει τη δυνατότητά να ξέρουμε που είναι τα μέλη του σώματός μας στον χώρο και πώς κινούνται (συνειδητότητα του σώματος).

Μεγάλη ευαισθησία στο ερέθισμα:

• Αποφυγή φόρτιση βάρους (π.χ. μεταφορά σχολικής τσάντας ή ψώνια από το σούπερ μάρκετ).
• Έλλειψη σταθερότητας κορμού (π.χ. παιδιά με έντονη κάμψη κορμού που “χύνονται” στην καρέκλα).
• Χαμηλός βαθμός αντοχής (π.χ. στασικά/παθητικά παιδιά που προτιμούν καθιστικές από κινητικές δραστηριότητες ή τα παρατάνε εύκολα).

Μικρή ευαισθησία στο ερέθισμα/μη επεξεργασία:

• Έντονη ενασχόληση με δραστηριότητες που προσφέρουν ιδιοδεκτικό ερεθισμό.
• Δεν μπορεί να καθίσει ήσυχα, κινείται διαρκώς.
• Κάνει πάρα πολλά επικίνδυνα πράγματα, δείχνει να μην έχει αίσθηση κινδύνου.
• Του αρέσει να πέφτει.
• Διεγείρεται υπερβολικά κατά την κινητική δραστηριότητα αποφεύγει τις ήρεμες δραστηριότητες παιχνιδιού.

Οπτικό σύστημα :

Μεγάλη ευαισθησία στο ερέθισμα:

• Αποστροφή βλέμματος, δεν κάνει βλεμματική επαφή.
• Εξάρτηση στην περιφερική όραση αντί στην κεντρική (π.χ. κοιτάνε με την άκρη του ματιού για να απευθύνουν σε κάποιον τον λόγο).
• Απώλεια προσοχής ή συμπεριφορά αποφυγής στη διάρκεια οπτικών  δραστηριοτήτων (π.χ. να φωνάξει, να φύγει ή να ζαλιστεί κατά τη διάρκεια παρακολούθησης μιας ταινίας).
• Προτιμάει να κάθεται στο σκοτάδι.

 

Μικρή ευαισθησία στο ερέθισμα/μη επεξεργασία:

• Δείχνει πολύ προσεκτικός ή πολύ ορμητικός σε ανθρώπους/αντικείμενα (π.χ. σκάλες).
• Δυσκολεύεται να βρει αντικείμενα σε πίσω φόντο.
• Επικεντρώνει  έντονα το βλέμμα σε αντικείμενα ή ανθρώπους.
• Του αρέσουν τα περιστρεφόμενα αντικείμενα (πλυντήριο,ανεμιστήρες κλπ).
• Κοιτάζει τον καθένα όταν κινούνται τριγύρω στο δωμάτιο ή από την άλλη δείχνει να μην προσέχει όταν άνθρωποι μπαίνουν μέσα στο δωμάτιο.

Ακουστικό σύστημα:

Μεγάλη ευαισθησία στο ερέθισμα:

• Αντιδρά αρνητικά σε απρόσμενους ή δυνατούς θορύβους (σειρήνα, ηλεκτρική σκούπα, γαύγισμα, μίξερ)
• Κλείνει με τα χέρια τα αυτιά του για να τα προστατέψει από ήχους
• Διαταράσσεται ή έχει δυσκολίες στο να λειτουργήσει όταν υπάρχουν ήχοι τριγύρω ή ακόμα και σε απλούς δευτερεύοντες ήχους που πολλούς δεν τους ενοχλούν (πχ ψυγείο, υπολογιστής, air-condition).

Μικρή ευαισθησία στο ερέθισμα / μη επεξεργασία:

• Δείχνει να μην είναι ενήμερο για μία δραστηριότητα
• Δείχνει να μην ακούει ότι του λέμε και δεν ανταποκρίνεται στην κλήση του ονόματός του (συχνά παραπέμπονται για ακουολογικό έλεγχο)
• Δεν κατανοεί λεκτικές εντολές και συχνά του αρέσουν οι παράξενοι θόρυβοι
• Επιθυμεί να κάνει θόρυβο για τον θόρυβο

Οσφρητικό – γευστικό σύστημα – Στοματοαισθητική λειτουργία:

Μεγάλη ευαισθησία στο ερέθισμα:

• Πνίγεται εύκολα με υφές τροφών ή με πιρούνια και κουτάλια στο στόμα.
• Αποφεύγει συγκεκριμένες γεύσεις ή οσμές φαγητών που τυπικά τρώνε τα παιδιά.
• Αποφεύγει συγκεκριμένες υφές και θερμοκρασίες φαγητών εσκεμμένα και επίμονα μυρίζει αντικείμενα.

Μικρή ευαισθησία στο ερέθισμα/μη επεξεργασία:

• Επίμονα μυρίζει μη φαγώσιμα αντικείμενα.
• Δείχνει ισχυρή προτίμηση για συγκεκριμένες οσμές και γεύσεις.
• Δείχνει να μην μυρίζει δυνατές οσμές.
• Μασουλάει ή γλύφει μη φαγώσιμα αντικείμενα, φέρνει στο στόμα πράγματα (π.χ. μολύβι, χέρια, κλπ).

Σκοπός της εργοθεραπείας σε όλα τα παραπάνω σύμφωνα με την Αισθητηριακή Ολοκλήρωση είναι: μέσα από ειδικά κατευθυνόμενες δραστηριότητες, να ρυθμίσει το νευρικό σύστημα έτσι ώστε να προσλαμβάνει τα ερεθίσματα με τον κατάλληλο τρόπο για να αντιδρά σωστά στους αισθητηριακούς ερεθισμούς δίνοντας την κατάλληλη προσαρμοστική αντίδραση, μέσα από δραστηριότητες με ειδικό εξοπλισμό, σε ένα πολυαισθητηριακό περιβάλλον.

Βασική αρχή της παρέμβασης είναι οι δραστηριότητες αυτές να είναι ευχάριστες για το παιδί, κατευθυνόμενες από το ίδιο και ταυτόχρονα να έχουν σαφή στοχοκατευθυνόμενο προσανατολισμό στις δυσκολίες του. Η θεραπεία της κίνησης, της συγκέντρωσης, η γυμναστική και το παιχνίδι είναι τα θεραπευτικά μέσα της θεραπείας μέσω της μεθόδου της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης (Αλεξάνδρου, 2012).

 

Θωμάκου Γρηγορία, Εργοθεραπεύτρια

 

Πηγές:

  A. Jean Ayres (2005). Sensory Integration and the Child: 25th Anniversary Edition.

  Kranowitz Carol (2006). The out-of-sync child has fun.

  Wilbarger Patricia, Wilbarger Julia (2008): <<Αισθητηριακή Αμυντικότητα>>. Πρακτικά σεμιναρίου.

  Αλεξάνδρου Στράτος (2009). <<Η μέθοδος της αισθητηριακής ολοκλήρωσης ως θεραπευτική προσέγγιση για παιδιά με Δ.Α.Φ. & η προσαρμοστική αντίδραση>>. Πρακτικά Πανελλήνιου Συνεδρίου Πάτρα.

• Μάγκλαρη Ελίζα (2007) «Αισθητηριακή Ολοκλήρωση». Πρακτικά Σεμιναρίου.
• https://www.autism.com/symptoms_sensory_overview#sthash.x6uMWhsL.dpuf