Η σχολική νοσηλευτική σε Μονάδες Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης
Πηγή άρθρου: Σύρου Ν, Σουρτζή Π (2015). Η σχολική νοσηλευτική σε Μονάδες Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης. Δημοσίευση ολοκληρωμένης εργασίας με κριτές στα Πρακτικά του Πανελλήνιου Συνεδρίου «Νέος Παιδαγωγός», Αθήνα 23-24 Μαΐου 2015, ISBN: 978-960-99435-7-4, e-book/pdf, σελ.3919-3925.
Εισαγωγή
Κάθε παιδί έχει δικαίωμα στην εκπαίδευση, στην υγεία και στην ασφάλεια. Κύριος ρόλος των σχολείων είναι η εκπαίδευση και η μάθηση αλλά και η προαγωγή της υγείας και ανάπτυξης για εκπαιδευτικούς, μαθητές και τις οικογένειές τους (Tang et al 2008). Ο όρος προαγωγή υγείας, αναφέρεται στις «διαδικασίες με τις οποίες τα άτομα, καθίστανται ικανά να αυξάνουν τον έλεγχο στην υγεία τους και να τη βελτιώνουν» (WHO 1986). Μια από τις εκφράσεις-διαστάσεις, που συνιστούν την έννοια της Προαγωγής Υγείας, είναι και η Αγωγή Υγείας (Tannahill 1985). Η Αγωγή Υγείας αφορά στην «ενίσχυση των κινήτρων, των δεξιοτήτων και της αυτοαποτελεσματικότητας, ώστε να λαμβάνονται μέτρα για τη βελτίωση της υγείας» (WHO 2012) και αποτελεί μία συγκροτημένη διεπιστημονική και διαθεματική εκπαιδευτική δραστηριότητα άρρηκτα συνδεδεμένη με το σχολείο, το μαθητή, τον εκπαιδευτικό, τους γονείς και την κοινωνία (Παπάνης 2008, Στάπα-Μουρτζίνη 2010)
Ερευνητικά δεδομένα-Θεωρητικό υπόβαθρο
Σημαντικός σε θέματα Αγωγής και γενικότερα Προαγωγής Υγείας στο σχολικό περιβάλλον είναι ο ρόλος του σχολικού νοσηλευτή. Κύριο έργο του είναι η αγωγή και η προαγωγή της υγείας, με σκοπό τη διατήρηση και βελτίωση της υγείας του σχολικού πληθυσμού (ΥΑ αρ. ΦΕΚ 449/ τ. Β’/03-04-2007). Ο Εθνικός Σύνδεσμος Σχολικών Νοσηλευτών των ΗΠΑ ορίζει τη σχολική νοσηλευτική ως την «εξειδικευμένη άσκηση του νοσηλευτικού επαγγέλματος, που προωθεί την ευεξία, την ακαδημαϊκή επιτυχία και τη διά βίου επιτυχία των μαθητών» (NASN 2011). Για το σκοπό αυτό, οι σχολικοί νοσηλευτές λειτουργούν ως ειδικοί σε θέματα υγειονομικής περίθαλψης στο σχολείο για την κάλυψη των αναγκών υγείας των μαθητών (Wolfe 2006), προάγουν τη σχολική υγεία και ασφάλεια, παρεμβαίνουν όταν πρόκειται για πιθανά ή πραγματικά προβλήματα υγείας στο σχολικό πληθυσμό, παρέχουν υπηρεσίες για τη διαχείριση κρίσεων και συνεργάζονται, ώστε να καλλιεργήσουν στους μαθητές και τις οικογένειές τους την ικανότητα της προσαρμογής, της αυτο-διαχείρισης, της αυτο-υπεράσπισης και της μάθησης (NASN 2011).
Οι Lightfoot & Bines (2000) στην περιγραφική μελέτη τους σε σχολικούς νοσηλευτές, εκπαιδευτικούς και γονείς αναφέρθηκαν στον προσδιορισμό και στην περιγραφή του ξεχωριστού ρόλου του σχολικού νοσηλευτή, ο οποίος εστιάζει στα εξής: Διαφύλαξη της υγείας και ευημερίας των μαθητών, προαγωγή υγείας, διασφάλιση της εμπιστοσύνης των μαθητών και υποστήριξη της οικογένειάς τους. Επιπλέον συμπέρασμα της μελέτης αποτελεί η διαπίστωση της συμπληρωματικότητας του ρόλου των σχολικών νοσηλευτών και των δασκάλων και η καταλληλότητα του σχολείου ως χώρου άσκησης νοσηλευτικού έργου.
Ο Ryan (2008) ύστερα από βιβλιογραφική ανασκόπηση 16 μελετών κατέληξε στο συμπέρασμα, μεταξύ άλλων, ότι η νοσηλευτική πρακτική αποτελεί ένα σημαντικό πλαίσιο ανάπτυξης προγραμμάτων προαγωγής υγείας του προσωπικού στα σχολεία. Οι σχολικοί νοσηλευτές διαθέτουν μοναδικά προσόντα, για να συνεργαστούν με άλλους στο σχεδιασμό, την υλοποίηση και την αξιολόγηση προγραμμάτων προαγωγής της υγείας του προσωπικού σχολείων. Η συμμετοχή τους στα προγράμματα αυτά θεωρήθηκε πολύπλευρη με δραστηριότητες, που μπορούν να περιλαμβάνουν: τη συλλογή στοιχείων για την εκτίμηση των αναγκών, το σχεδιασμό των προγραμμάτων, την αξιολόγησή τους, την εξασφάλιση χρηματοδότησης, τη συνεργασία με άλλα μέλη της κοινότητας για την παροχή υπηρεσιών και την εφαρμογή προγραμμάτων αγωγής υγείας λειτουργώντας ως πρότυπα για την υγεία (Ryan 2008).
Τέλος, σύμφωνα με τον Clausson (2008) οι σχολικοί νοσηλευτές έχοντας γνώση της υγείας των μαθητών – καθώς εργάζονται μαζί τους και τους συμβουλεύουν καθ’ όλη τη σχολική περίοδο- καθίστανται υπεύθυνοι για την περιφρούρηση της υγείας αυτών. Γι’ αυτό οφείλουν να συνεργάζονται αρμονικά με το υπόλοιπο εκπαιδευτικό προσωπικό και τα μέλη της ευρύτερης κοινότητας του σχολείου, προκειμένου να διασφαλίζουν στο μαθητικό πληθυσμό ένα ασφαλές σχολικό περιβάλλον, απαλλαγμένο από ατυχήματα και ασθένειες (Clausson 2008).
Πίνακας 1. Δράσεις σχολικής νοσηλεύτριας τα έτη 2004-14 (Μελέτη περίπτωσης) (Σύρου&Σουρτζή 2015)
| ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ | |
| ΒΡΑΧΥΠΡΟΘΕΣΜΕΣ | § Οργάνωση των Ατομικών Φακέλων Υγείας όλων των μαθητών και μετέπειτα επισύναψη σε αυτούς του εντύπου του νοσηλευτικού ιστορικού και αντίγραφου του Ατομικού Δελτίου Υγείας.
§ Οργάνωση του σχολικού φαρμακείου με το κατάλληλο φαρμακευτικό υλικό και τοποθέτησή του σε σημείο μη προσβάσιμο από τους μαθητές ή κλείδωμά του. § Καταγραφή των αναγκών σε γραφικό και άλλο σχολικό υλικό, προκειμένου να διεξαχθούν αποτελεσματικά τα μαθήματα αγωγής υγείας, που θα προγραμματιστούν. § Οργάνωση τηλεφωνικού καταλόγου, που θα περιλαμβάνει τα τηλέφωνα των αρμόδιων υπηρεσιών υγείας (Κέντρο Υγείας, Τοπική Αυτοδιοίκηση) για θέματα σχολικής υγείας. § Έλεγχος σε πρώτη φάση των σχολικών εγκαταστάσεων και καταγραφή και ιεράρχηση των κυριότερων παραγόντων κινδύνου για ατυχήματα και ασθένειες στους μαθητές, με σκοπό τη λήψη άμεσων μέτρων ελαχιστοποίησης και εξάλειψής τους. § Καταμερισμός των τμημάτων -βάσει των αναγκών και των εκπαιδευτικών ικανοτήτων των μαθητών- και προγραμματισμός των μαθημάτων αγωγής υγείας για το κάθε σχολικό έτος. § Δημιουργία σε συνεργασία με το λοιπό εκπαιδευτικό και ειδικό εκπαιδευτικό προσωπικό σχεδίου έκτακτης ανάγκης σε περίπτωση σεισμού ή πυρκαγιάς. |
| ΜΕΣΟΠΡΟΘΕΣΜΕΣ | § Τηλεφωνική επικοινωνία με το γονέα κάθε μαθητή για συνάντηση και λήψη νοσηλευτικού ιστορικού βασισμένου σε ειδικό έντυπο και έλεγχος των βιβλιαρίων εμβολίων όλων των μαθητών για τον εντοπισμό των εμβολίων, που υπολείπονται.
§ Παράδοση στο γονέα σχολείο του Ατομικού Δελτίου Υγείας, ώστε να συμπληρωθεί εγκαίρως από τους ιατρούς και να επιστραφεί στο σχολείο το συντομότερο δυνατό εντός του σχολικού έτους. § Υπολογισμός του Δείκτη Μάζας Σώματος και έλεγχος της Στοματικής Υγιεινής, της Αρτηριακής Πίεσης και των Σφυγμών του κάθε μαθητή για τον εντοπισμό και την έγκαιρη αντιμετώπιση αντίστοιχων προβλημάτων υγείας, στα πλαίσια της πρόληψης. § Νοσηλευτική αξιολόγηση (αρχική) μαθητών και στοχοθεσία με το ειδικό έντυπο αξιολόγησης στην αρχή της σχολικής χρονιάς. Η αρχική νοσηλευτική αξιολόγηση ακολουθήθηκε από τη διαμορφωτική και κατέληξε στην τελική αξιολόγηση των μαθητών στο τέλος του σχολικού έτους. § Ανάπτυξη και εφαρμογή μαθημάτων Αγωγής Υγείας στους μαθητές, με θεματολογία που τροποποιούνταν ανάλογα με το σχολικό πρόγραμμα, το τμήμα, τις ανάγκες, το εκπαιδευτικό υπόβαθρο και τη συμμετοχή του κάθε μαθητή και περιλάμβανε κυρίως τις εξής ενότητες: Σωματογνωσία /Ατομική υγιεινή -Στοματική υγιεινή-Πρόληψη ατυχημάτων-Κυκλοφοριακή αγωγή-Υγιεινή διατροφή και άσκηση. § Ανάπτυξη εξατομικευμένων προγραμμάτων νοσηλευτικής φροντίδας για τους μαθητές. § Δημιουργία αρχείων καταγραφής εκτάκτων καταστάσεων στο σχολικό περιβάλλον. § Σχεδιασμός προγραμμάτων σχολικών δραστηριοτήτων με τη συνεργασία και άλλων εκπαιδευτικών. |
| ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΕΣ | § Διδασκαλία ως το τέλος της σχολικής χρονιάς της θεματολογίας των μαθημάτων αγωγής υγείας.
§ Συντονισμός και υλοποίηση προγραμμάτων σχολικών δραστηριοτήτων με τη συνεργασία και άλλων εκπαιδευτικών. § Ελαχιστοποίηση και εξάλειψη των παραγόντων κινδύνου για ατυχήματα και ασθένειες στο σχολικό περιβάλλον με την καθημερινή επισκόπηση και καταγραφή τους και ύστερα από συνεννόηση με το Διευθυντή του σχολείου και συνεργασία με το λοιπό σχολικό προσωπικό. § Παροχή υγειονομικής περίθαλψης και κάλυψη των αναγκών υγείας των μαθητών, μέσω της παρακολούθησης των εμβολιασμών, της χορήγησης συνταγογραφούμενης φαρμακευτικής αγωγής, του προληπτικού ελέγχου και της παροχής Πρώτων Βοηθειών. § Διευκόλυνση της προσβασιμότητας στην υγειονομική περίθαλψη των μαθητών, με ενέργειες διασύνδεσης του σχολείου με τις οικογένειες, την κοινότητα και τις υπηρεσίες υγείας. § Συμμετοχή σε επιμορφωτικά προγράμματα για την υγεία και την εκπαίδευση, στα πλαίσια της συνεχιζόμενης εκπαίδευσης. § Ενημέρωση του προσωπικού και των μαθητών του σχολείου, όταν απαιτούνταν, για θέματα υγείας ή πρόληψης μιας ασθένειας. § Νοσηλευτική αξιολόγηση (τελική) μαθητών με το ειδικό έντυπο αξιολόγησης στο τέλος της σχολικής χρονιάς και αξιολόγηση της επίτευξης των επιμέρους της στόχων. |
Εκτός των προαναφερθέντων ενεργειών σε καθημερινή βάση και συστηματικά πραγματοποιούνταν από τη σχολική νοσηλεύτρια: Διδασκαλία των μαθημάτων αγωγής υγείας, διαχείριση των χρόνιων και λοιμωδών νοσημάτων αλλά και του πλήρους φάσματος των καταστάσεων έκτακτης ανάγκης (π.χ. ατυχήματος και οξείας νόσου), παροχή υγειονομικής περίθαλψης και κάλυψη των αναγκών υγείας των μαθητών, μέσω της παρακολούθησης των εμβολιασμών, της χορήγησης συνταγογραφούμενης φαρμακευτικής αγωγής και του προληπτικού ελέγχου. Επιπλέον πραγματοποιούνταν καθημερινά ευαισθητοποίηση των μαθητών σε κανόνες ατομικής υγιεινής και προφύλαξης από κινδύνους, έλεγχος και παρακολούθηση της ασφάλειας και υγιεινής του σχολικού περιβάλλοντος, καταγραφή και διερεύνηση των λόγων απουσίας των μαθητών και συμβουλευτική εκπαιδευτικών, μαθητών και οικογενειών τους σε νοσηλευτικά θέματα υγείας/ασθένειας (Σύρου&Σουρτζή 2015).
Η συγγραφέας
Δρ Νίκη Σύρου