Η κινηματογραφική ανάγνωση της λογοτεχνίας ως εκπαιδευτική διαδικασία

Ο προβληματισμός

Η παρακολούθηση της μεταφοράς ενός λογοτεχνικού κειμένου στον κινηματογράφο και η συνακόλουθη ενεργοποίηση της διακειμενικότητας με την έννοια της ευρύτερα διαλογικής επικοινωνίας μεταξύ των δύο τεχνών μπορεί να διαμορφώσει ένα προνομιακό πεδίο για τη μελέτη, τη διδασκαλία και την πρόσληψη της λογοτεχνίας. Αξιοποιώντας τον κινηματογράφο ως εργαλείο ανάγνωσης φωτίζονται όψεις και των δύο έργων, καθώς αφενός προκύπτει μια προσέγγιση του λογοτεχνικού κειμένου, μέσα από τη διαδικασία δημιουργίας μιας ταινίας, και αφετέρου ξεδιπλώνεται ο τρόπος κατασκευής της ταινίας, από τη στιγμή που το αποτέλεσμα της αποδόμησης του λογοτεχνικού κειμένου οδηγεί στη δόμηση του κινηματογραφικού διακείμενού του.

Η πρόταση

Η παράλληλη εξέταση του Λοιμού του Αντρέα Φραγκιά με το Χάππυ Νταίη του Παντελή Βούλγαρη –με αφορμή το απόσπασμα από το μυθιστόρημα που ανθολογείται στο Γ΄ τεύχος των Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας για το Ενιαίο Λύκειο– είναι αποκαλυπτική τόσο των σημείων σύγκλισης και απόκλισης των δύο έργων, όσο και των τροποποιητικών λειτουργιών που η κινηματογραφική γλώσσα επιβάλλει, προκειμένου να συντελεστεί η μεταφορά από τον λόγο στην εικόνα. Η ταινία του Βούλγαρη αξιοποιώντας τον ισχυρό αναπαραστατικό χαρακτήρα της εικόνας ανοίγει έναν δημιουργικό διάλογο με το μυθιστόρημα του Φραγκιά, με αποτέλεσμα να προκύπτει ένας εναλλακτικός τρόπος προσέγγισης της θεματολογίας του κειμένου, αλλά και της λειτουργίας αφηγηματικών τεχνικών καθώς και ζητημάτων δόμησης του χρόνου και του χώρου σε μια αφήγηση.

Επιπρόσθετα μέσα από την παράλληλη προσέγγιση των δύο έργων, η οποία μπορεί να διαμορφωθεί εκπαιδευτικά ως διαδικασία λογοτεχνικής-κινηματογραφικής ανάγνωσης, είναι δυνατό να προκύψει ένα ιδανικό παράδειγμα για την παρακολούθηση της διάδρασης μεταξύ τέχνης και ιστορικής αφήγησης, με αφορμή το θέμα της Μακρονήσου και τη λειτουργία των στρατοπέδων συγκέντρωσης στην εμφυλιακή και μετεμφυλιακή Ελλάδα. Τα δύο έργα με την ίδια αφετηρία και με ομόλογη διάθεση μοιράζονται ένα κοινό θέμα και κατορθώνουν να συνδιαλέγονται μεταξύ τους και με το ιστορικό τους διακείμενο, δίνοντας τον τόνο για την ενσωμάτωση και τη μετουσίωση των νωπών εμπειριών σε ένα αποτέλεσμα που ισοδυναμεί με μία από τις πιο ενδιαφέρουσες καλλιτεχνικές αποτυπώσεις όχι μόνο της Μακρονήσου, αλλά ενδεχομένως και της εμπειρίας του Εμφυλίου στο σύνολό της. 

Ενδεικτικά προτείνουμε και άλλες ταινίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν:

  • Η Φόνισσα
  • Τα δελφινάκια του Αμβρακικού
  • Το μόνον της ζωής μου ταξείδιον

Βλ. επίσης και http://www.artmag.gr/articles/media-keyhole/item/350-literature-movies