Α. Η ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ
Ο γιός του Αχιλλέα, Νεοπτόλεμος, παίρνει ως λάφυρο από την Τροία, τη χήρα του Έκτορα, Ανδρομάχη, την εγκαθιστά στη Φθία και αποκτά μαζί της ένα παιδί. Κατόπιν νυμφεύεται την κόρη του Μενέλαου, Ερμιόνη, η οποία ζηλεύει την Ανδρομάχη και καλεί τον πατέρα της για να σκοτώσουν αυτήν και το παιδί της, ενώ ο Νεοπτόλεμος λείπει στους Δελφούς για να ζητήσει συγχώρεση από τον Απόλλωνα, επειδή ζήτησε κάποτε το λόγο για το φόνο του πατέρα του Αχιλλέα. Η Ανδρομάχη κρύβει το παιδί της μακριά από το παλάτι και η ίδια καταφεύγει στο ιερό της Θέτιδας για να σωθεί. Ο Μενέλαος ανακαλύπτει το παιδί και εξαναγκάζει με δόλο την Ανδρομάχη να εγκαταλείψει το ναό. Ενώ όμως επρόκειτο να τους σκοτώσουν, έρχεται ο γέροντας βασιλιάς Πηλέας, πατέρας του Αχιλλέα και παππούς του Νεοπτόλεμου, και εμποδίζει το φόνο. Ο Μενέλαος επιστρέφει στη Σπάρτη και η Ερμιόνη μετανοεί για όσα έκανε, επειδή φοβάται την τιμωρία του συζύγου της. Αιφνιδίως εμφανίζεται ο Ορέστης, ο οποίος πείθει την Ερμιόνη να τον ακολουθήσει και οργανώνει τη δολοφονία του Νεοπτόλεμου. Όταν φέρνουν τον Νεοπτόλεμο νεκρό στο παλάτι και ενώ ο Πηλέας θρηνεί το θάνατό του, εμφανίζεται η θεά Θέτις και τον προστάζει να θάψει τον εγγονό του στους Δελφούς και να στείλει την Ανδρομάχη με το γιό της στη χώρα των Μολοσσών. Στον ίδιο αναγγέλλει ότι θα γίνει αθάνατος και θα κατοικήσει μαζί της στο νησί των Μακάρων.
Β. ΟΙ ΗΡΩΕΣ ΤΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ
- Η ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ
Πολλοί μελετητές έχουν διατυπώσει την άποψη ότι το δράμα κατά τύχη πήρε τον τίτλο “Ανδρομάχη” και ότι κεντρικοί ήρωες είναι η Ερμιόνη ή ο Νεοπτόλεμος. Οι αρετές, όμως, που προβάλλει η Ανδρομάχη είναι τέτοιες που δικαιωματικά κατακτά τη θέση της ηρωίδας. Άλλωστε σκοπός του Ευριπίδη είναι να εξάρει τα αθηναϊκά ήθη, τα οποία σαρκώνει η Ανδρομάχη και να στηλιτεύσει τη φαυλότητα και την τραχύτητα των Σπαρτιατών, οι οποίοι αποδίδονται μέσα από τους χαρακτήρες της Ερμιόνης και του Μενελάου. Μην ξεχνάμε, επίσης, ότι η συγκεκριμένη τραγωδία γράφεται στα ταραγμένα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου, οπότε η πολιτική σκοπιμότητα του έργου είναι προφανής.
Η ηρωίδα πόρρω απέχει από την περήφανη Τρωαδίτισσα που αποχαιρετά σπαρακτικά τον Έκτορα στα τείχη της Τροίας και τον βλέπει στη συνέχεια νεκρό. Η μοίρα της έχει αλλάξει ριζικά. Από αρχόντισσα γίνεται δούλα και παλλακίδα και μάλιστα του γιού του ανθρώπου που σκότωσε τον άνδρα της. Όμως ο νεκρός Έκτορας δεν φεύγει στιγμή από το μυαλό της. Γι’ αυτήν παραμένει ο μόνος της σύζυγος. Μάνα ξανά, από το Νεοπτόλεμο αυτή τη φορά, παραμένει το σύμβολο της μητρικής αφοσίωσης. Δε διστάζει να θυσιάσει τη ζωή της προκειμένου να σωθεί η ζωή του παιδιού της. Άφοβη, τολμηρή και γενναία ξεσκεπάζει τα βαθύτερα αίτια της αδικίας που συντελείται σε βάρος της και ταυτόχρονα επιδεικνύει τη σοφία εκείνης της γυναίκας που, επειδή πέρασε πολλά δεινά, μπορεί πια να ατενίζει με στωικότητα τη ζωή. Αξιοπρεπής μέχρι τέλους θα χρησιμοποιήσει κάθε μέσο για να σώσει το παιδί της: παρακαλά, ικετεύει, χρησιμοποιεί λογικά επιχειρήματα και τέλος ταπεινώνει και αποκαλύπτει τη θρασυδειλία του Μενελάου.
- Η ΕΡΜΙΟΝΗ
Κόρη του Μενέλαου και της ωραίας Ελένης και σύζυγος του Νεοπτόλεμου, η Ερμιόνη τονίζει το κακό που μπορεί να κάνει μια ζηλότυπη γυναίκα. Ζηλόφθονη, ανασφαλής και πανούργα δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει την αριστοκρατική της καταγωγή για να ταπεινώσει την δούλα Ανδρομάχη. Την κατηγορεί ότι με μαγικά φίλτρα και άλλους δόλιους τρόπους ευθύνεται για την στειρότητα και την ατεκνία της. Είναι απίστευτα σκληρή έτσι ώστε να μη διστάζει να ζητήσει από τον πατέρα της να δολοφονήσει ένα μικρό παιδάκι, τον Μολοσσό, μόνο και μόνο επειδή η ίδια δεν μπορεί να αποκτήσει ένα δικό της παιδί. Η μεταμέλειά της στο τέλος δεν είναι ειλικρινής αλλά αποτέλεσμα του φόβου: ο Νεοπτόλεμος, μόλις επιστρέψει και μάθει τα καμώματά της θα την τιμωρήσει παραδειγματικά. Η απειλή της αυτοκτονίας της ακούγεται υπερβολική και ελάχιστα πειστική. Έτσι η φυγή της στο πλευρό του παλιού αρραβωνιαστικού Ορέστη δεν προξενεί στον θεατή ιδιαίτερη κατάπληξη.
- Ο ΜΕΝΕΛΑΟΣ
Ο Σπαρτιάτης βασιλιάς και ήρωας του Τρωικού πολέμου, Μενέλαος, έχει μεταλλαχθεί σε ένα αξιοθρήνητο και ταπεινό πρόσωπο. Έρχεται στη Φθία για να συνδράμει την κόρη του και να την συμβουλεύσει. Αποφασίζει όμως να εξολοθρεύσει οτιδήποτε στέκεται εμπόδιο στην ευτυχία της, ακόμα κι αν αυτό το εμπόδιο είναι δυο ανυπεράσπιστοι άνθρωποι: η Ανδρομάχη και ο μικρός Μολοσσός. Παραμένει σκληρός και άσπλαχνος, παρά τις ικεσίες της Ανδρομάχης, ψεύτης και αναξιόπιστος, ετοιμάζεται να δολοφονήσει το παιδί παρά το γεγονός ότι έχει δεσμευτεί για το αντίθετο. Γελοίος και θρασύδειλος, υποχωρεί μπροστά στη αποφασιστικότητα του γέροντα Πηλέα και σπεύδει να εγκαταλείψει ανυπεράσπιστη την ίδια του την κόρη, προφασιζόμενος μια επείγουσα πολεμική υπόθεση στη Σπάρτη. Είναι σαν ο Ευριπίδης να θέλησε να εξαντλήσει όλο το αντι-σπαρτιατικό του μένος στην περιγραφή του φαύλου εξευτελισμένου Μενέλαου.
- Ο ΠΗΛΕΑΣ
Ο γέροντας Πηλέας, ο παππούς του Νεοπτόλεμου θα κάνει την καίρια παρέμβαση. Με μια δύναμη, που παραμένει πάντα ζωντανή, στολίζει τον τιποτένιο βασιλιά των Σπαρτιατών και μαζί μ’ αυτόν ολόκληρη τη χώρα του με έναν τέτοιο ηθικό εξευτελισμό, που ο Μενέλαος εγκαταλείπει την Ερμιόνη και φεύγει αξιοθρήνητα. Στα μάτια του ο μικρός Μολοσσός είναι η συνέχεια του αίματός του γι’ αυτό και πρέπει να τον υπερασπιστεί πάση θυσία. Θρηνεί σπαρακτικά για το χαμό του εγγονού του βλέποντας τον μίτο της γενιάς του να αποκόπτεται βίαια. Έχοντας πίστη στις αρχές του δικαίου, πράττει άφοβα ό,τι θεωρεί σωστό, γι’ αυτό στο τέλος αμείβεται από τη σύζυγό του, Θέτιδα, με την αθανασία.
- Ο ΟΡΕΣΤΗΣ
Ο Ορέστης, όπως και ο Μενέλαος ανατρέπει την εικόνα του γενναίου, δίκαιου και τραγικού ήρωα που εκδικήθηκε τη δολοφονία του πατέρα του, Αγαμέμνονα. Επιδεικνύει βέβαια αποφασιστικότητα και γενναιότητα, οι σκοποί του όμως είναι ταπεινοί. Οργανώνει τη δολοφονία του Νεοπτόλεμου, συκοφαντώντας τον στους κατοίκους των Δελφών και φεύγει με το πολύτιμο λάφυρο: την Ερμιόνη.
- Ο ΝΕΟΠΤΟΛΕΜΟΣ
Κάποιοι μελετητές διατύπωσαν την άποψη ότι κεντρικό πρόσωπο της τραγωδίας είναι ο Νεοπτόλεμος. Παρόλο που δεν εμφανίζεται στην σκηνή, αναφέρεται συνέχεια και βρίσκεται στο νου των θεατών. Είναι ο αφανής ήρωας, αφού η συμπεριφορά και η τύχη του απασχολούν συνέχεια τους πρωταγωνιστές και διατρέχουν το έργο. Ο άδικος θάνατός του διεγείρει τη συμπόνια, ενώ η συνεχής αναφορά στην απουσία του αποδεικνύει ότι προστάτευε την Ανδρομάχη και το παιδί τους.