Μύρων Αμανατίδης

Από τις σχετικές µε τη µάθηση έρευνες έχει προκύψει συστηµατοποιηµένη γνώση που
αναφέρεται σε στάδια µάθησης, επίπεδα µάθησης και παράγοντες µάθησης.
Τα στάδια µάθησης (Φλουρής, 2003) είναι οι επιµέρους διαδικασίες που υποτίθεται ότι
εκτελούνται κατά την πραγµάτωση της µάθησης και συνοψίζονται στα εξής:
1. ∆ιαδικασία στροφής της προσοχής – Επιλεκτική αντίληψη
2. ∆ιατήρηση στη βραχυπρόθεσµη µνήµη
3. Κωδικοποίηση
4. Συγκέντρωση και διαφύλαξη
5. Ανάκτηση
6. Γεννήτρια αντιδράσεων
7. Εκτέλεση
8. Επανατροφοδότηση
9. ∆ιαδικασίες εκτελεστικού ελέγχου
Τα επίπεδα µάθησης (Ματσαγγούρας, 1997) ορίζουν µια ιεραρχία διαφορετικών ειδών
µάθησης που κατακτώνται µε διαφορετικές κατηγορίες δεξιοτήτων διαβαθµισµένης
δυσκολίας. Στο πρώτο επίπεδο, που είναι το κατώτερο και αποκαλείται πληροφοριακό, η
µάθηση συνίσταται στη συλλογή πληροφοριακών στοιχείων µέσω των αισθήσεων και
των λειτουργιών της µνήµης τις οποίες το άτοµο εκφράζει συνήθως µε το λόγο. Στο
δεύτερο επίπεδο, που αποκαλείται οργανωτικό, η µάθηση µέσω της σύγκρισης,
κατηγοριοποίησης, διάταξης και ιεράρχησης προβαίνει σε αλληλοσυσχετίσεις των
δεδοµένων τα οποία τελικά εντάσσει σε ένα ευρύτερο εννοιολογικό σχήµα. Στο τρίτο
επίπεδο, το αποκαλούµενο αναλυτικό, η µάθηση αναφέρεται σε ενδο-συσχετίσεις
δεδοµένων που αναζητούνται µέσα από διαδικασίες ανάλυσης και επαγωγικές
συλλογιστικές διεργασίες. Τέλος, στο τέταρτο επίπεδο, το πραξιακό, το άτοµο
χρησιµοποιεί µε απαγωγικό τρόπο την οργανωµένη σε σχήµατα, αρχές, και µοντέλα
γνώση του για να εξηγήσει, να ερµηνεύσει, να προβλέψει, να αξιολογήσει, να
αναδιοργανώσει και γενικά να ξεπεράσει τις επιφανειακές δοµές των δεδοµένων του.
Οι παράγοντες µάθησης αναφέρονται σε όλα εκείνα τα στοιχεία που είναι δυνατό να
επηρεάσουν τη διαδικασία και το αποτέλεσµα της µάθησης. Οι παράγοντες αυτοί και οι
κατηγοριοποιήσεις τους δεν είναι µοναδικοί και καθολικά αποδεκτοί.
Σύµφωνα µε το Χαραλαµπόπουλο (Χαραλαµπόπουλος, 2001) άλλοι από τους
παράγοντες προέρχονται από το ίδιο το άτοµο που µαθαίνει, άλλοι σχετίζονται µε το ίδιο
το αντικείµενο της µάθησης και άλλοι έχουν ως πηγή τους το περιβάλλον. Επειδή οι
παράγοντες διαφέρουν από άτοµο σε άτοµο, είναι επόµενο ότι και η ικανότητα για
µάθηση, αλλά και ο τρόπος µε τον οποίο µαθαίνει ο καθένας διαφέρουν. Η διαλεύκανση
των προβληµάτων που σχετίζονται µε τις διαφορές µάθησης και µε τους παράγοντες που
τις προκαλούν έχει ζωτική σηµασία για τη διδασκαλία.
Έχοντας υπόψη τα παραπάνω, οι παράγοντες που επηρεάζουν τη µάθηση και
διαφοροποιούν τα αποτελέσµατα της διδασκαλίας κατατάσσονται σε τρεις µεγάλες
κατηγορίες (Χαραλαµπόπουλος, 2001). Στην πρώτη υπάγονται οι ικανότητες, τα κίνητρα
και η ετοιµότητα των µαθητών. Στη δεύτερη οι εµπειρίες, η προσαρµογή και η υγεία.
Στην τρίτη η µέθοδος, η σχολική ατµόσφαιρα και ο δάσκαλος. Πιο αναλυτικά:
1. Ικανότητες: Η διδασκαλία γίνεται περισσότερο αποτελεσµατική όταν
εκµεταλλεύεται, καλλιεργεί και προάγει τις γενικές και ειδικές ικανότητες των
µαθητών. Οι γενικές σχετίζονται µε τη νοηµοσύνη, ενώ οι ειδικές µε ορισµένες
κλίσεις (µουσική, ζωγραφική, χορός, κ.λ.π.).
2. Κίνητρα: Κίνητρο (ή παρώθηση) καλείται ο συνειδητός ή ασυνείδητος
παράγοντας, ο οποίος διεγείρει, διατηρεί, ρυθµίζει, στηρίζει και κατευθύνει τη
συµπεριφορά του ατόµου προς ένα σκοπό. Η διαδικασία της µάθησης
κατευθύνεται και ενισχύεται από τα κίνητρα της ανθρώπινης συµπεριφοράς.
3. Ετοιµότητα: Ο όρος ετοιµότητα δηλώνει την απόκτηση κάποιου βαθµού
φυσιολογικής και ανατοµικής ωριµότητας και την ύπαρξη ενός επαρκούς
υποβάθρου εµπειριών που θεωρούνται απαραίτητα για την απόκτηση νέων
προσόντων.
4. Εµπειρία: Εµπειρία είναι ένα δυναµικό σύνολο εντυπώσεων, αντιλήψεων,
διανοηµάτων, συναισθηµάτων και δεξιοτήτων. Είναι καθετί που απολαµβάνουµε,
καθετί από το οποίο υποφέρουµε, καθετί που ζούµε µε τη συµµετοχή των
αισθήσεων, των συναισθηµάτων και των άλλων πνευµατικών λειτουργιών.
5. Προσαρµογή: Ο όρος αναφέρεται στην ικανότητα του ατόµου να ζει αρµονικά µε
το περιβάλλον του διατηρώντας ταυτόχρονα άθικτη την προσωπική του
ακεραιότητα. Όταν ο µαθητής κατορθώσει να προσαρµοστεί στο σχολικό
περιβάλλον, τότε εντάσσεται αρµονικά µέσα σε αυτό και θέτει σε λειτουργία τη
διαδικασία της µάθησης.
6. Υγεία: Η υγεία αναφέρεται στην καλή φυσιολογική λειτουργία των εξωτερικών
και εσωτερικών οργάνων του οργανισµού ενός ατόµου, αλλά και στην ψυχική
του υγεία που προέρχεται κυρίως από την προσαρµογή, την ικανοποίηση των
ψυχικών του αναγκών και την αποφυγή των συγκρούσεων.
7. Μέθοδος: Είναι ο δρόµος που ακολουθεί η διδασκαλία για να φτάσει στους
στόχους της. ∆εν υπάρχει µία µέθοδος για όλες τις περιπτώσεις, για όλους τους
µαθητές και για όλους τους δασκάλους και αυτό γιατί κάθε φορά είναι
διαφορετικοί οι επιδιωκόµενοι σκοποί, διαφορετική η φύση του αντικειµένου της
διδασκαλίας, διαφορετικό το επίπεδο και η ιδιοσυγκρασία των µαθητών.
8. Σχολική ατµόσφαιρα: Οι σχέσεις διδασκόντων-διδασκοµένων είναι ένας
σηµαντικός παράγοντας που επηρεάζει τη µάθηση. Έρευνες έχουν αποδείξει όχι
µόνο τη θετική ψυχολογική επίδραση µιας τέτοιας στάσης του δασκάλου πάνω
στους µαθητές, αλλά και αύξηση στην επίδοση τους (Κοσµόπουλος, 1983)
9. ∆άσκαλος: Ο δάσκαλος είναι υπεύθυνος για την οργάνωση, το συντονισµό, την
εκτέλεση και αξιολόγηση της διδασκαλίας. Χρέος έχει να µαθαίνει το µαθητή να
µαθαίνει, να δηµιουργεί ένα δηµοκρατικό κλίµα µέσα στην τάξη και να
προσπαθεί να βοηθά τους µαθητές στην επίλυση των προβληµάτων τους.
Άλλοι επιστήµονες αναφέρονται σε αρχές µάθησης που πρέπει να εφαρµόζονται στη
διδακτική πράξη για να την επηρεάσουν αποτελεσµατικά. Τέτοιες αρχές είναι
(Τριλιανός, 2003):
1. Ετοιµότητα για µάθηση: Κατάσταση στην οποία ένα άτοµο κατέχει τις
απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες για να αποκτήσει µια νέα γνώση ή δεξιότητα.
2. Επανάληψη: ∆ιαδικασία η οποία δρα θετικά σε ορισµένες µαθησιακές
περιπτώσεις, αλλά γενικά εκφράζονται αµφιβολίες για τη συµβολή της στην
ενδυνάµωση της µάθησης.
3. Συνάφεια: Κατά την αρχή της συνάφειας, µάθηση συµβαίνει όταν βρεθούν τοπικά
ή χρονικά πλησίον ένας ερεθισµός και µια αντίδραση του ατόµου.
4. Ενίσχυση: Παίρνει συνήθως τη µορφή αµοιβής και έρχεται ως επακόλουθο µιας
αντίδρασης του οργανισµού σε ένα ερέθισµα.
5. Παρώθηση: Είναι η διαδικασία που θέτει σε κίνηση, κατευθύνει, υποστηρίζει και
σταµατά µια ακολουθία συµπεριφοράς προσανατολισµένης σε κάποιο σκοπό.