m.gounari's blog

ΔΟΜΗΝΙΚΟΣ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ ΣΥΡΟΣ:

Η ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ

Ο Ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου στην Ερμούπολη της Σύρου, γνωστός και ως «Παναγία  των Ψαριανών» χτίστηκε στην περίοδο 1826-29 και ανήκει στο ρυθμό της τρίκλιτης Βασιλικής χωρίς τρούλλο, με στοιχεία μπαρόκ και αναγεννησιακά στο γυναικωνίτη. Ο Ναός συνδυάζει ξύλο και μάρμαρο, καθώς  η  είσοδος και το τέμπλο, έργο του Αντ. Νικ. Φραγκούλη που  ανακαινίστηκε το 1867,  είναι μαρμάρινα , ενώ ο Άμβωνας, το Δεσποτικό και  Βημόθυρα από ξύλο και επενδυμένα με φύλλο χρυσού. Στην οροφή παρατηρείται διάκοσμος από χριστιανικά σύμβολα των πρώτων χριστιανικών χρόνων. Εξωτερικά ο Ναός είχε παλαιότερα ανοιχτές τοξοστοιχίες, που σήμερα έχουν κλειστεί με σιδερένια υαλόφρακτα παράθυρα.

Στη βόρεια και ανατολική πλευρά του περιβόλου έχουν χτιστεί κελιά. Εντοιχισμένη επιγραφή στη νότια πλευρά της εισόδου αναφέρει τις χρονολογίες οικοδόμησης (1829) και ανακαίνισης (1847-50) και τον ρόλο του Μητροπολίτη Χίου και έπειτα Κυκλάδων Δανιήλ.

Ο Ναός βομβαρδίστηκε το 1943 (23.10.1043)με συνέπεια την πλήρη καταστροφή του Ιερού Βήματος του οποίου η αποπεράτωση έγινε το 1951. (σχετική επιγραφή στη βόρεια είσοδο).

Αρκετές εικόνες του είναι αφιερωμένες από σωματεία και συντεχνίες, όπως η εικόνα των Σαράντα μαρτύρων του Δ. Κωσταράκη, αφιερωμένη από τους αχθοφόρους του Ναυπηγείου το 1863, καθώς και  η εικόνα του Αγ. Αντωνίου, έργο του ιερέα Δ. Μιχάλοβιτς, από το σινάφι των μπουργουζήδων (τρυπανιστών) το 1872.

Οι παλαιότερες εικόνες είναι εκείνες του Ευαγγελισμού (1826) και των Δώδεκα Αποστόλων (1827), έργα Σμυρναίου ζωγράφου, καθώς και μια εικόνα της Πλατυτέρας σε λαμαρίνα, στην άκρη της ανατολικής στοάς (1827).

Ωστόσο , η εικόνα που αποτελεί πολύτιμο κόσμημα του Ναού είναι η εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου με την εκπληκτική υπογραφή «Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ο δείξας» στη βάση του μεσαίου κηροπηγίου και βρίσκεται στο Ναό περίπου από το 1850. Η εικόνα, η οποία παραμένει ως αντικείμενο λατρείας στην εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκουστη Σύρο, πιθανώς μεταφέρθηκε στο νησί κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης , από Ψαριανούς εποίκους, πράγμα που δικαιολογεί και την ονομασία της Εκκλησίας. Ο εντοπισμός αυτής της αριστουργηματικής σύνθεσης  οφείλεται στη μεθοδικότητα και στην ξεχωριστή ικανότητα ανάγνωσης δυσανάγνωστων υπογραφών του νεαρού τότε επιμελητού Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Γιώργου Μαστορόπουλου, ο οποίος την ανακάλυψε  το 1983 στη Σύρο. Το έργο αποτελεί εξαιρετική δημιουργία της νεανικής ηλικίας του μεγάλου ζωγράφου, και αποδεικνύει  πόσο ώριμος τεχνίτης της «βυζαντινής» τεχνικής και τεχνοτροπίας ήταν ο Θεοτοκόπουλος,  όταν έφευγε από την Κρήτη (1567), αλλά και κοινωνός της ορθόδοξης  πνευματικότητας.

   Η εικόνα, αυγοτέμπερα σε ξύλο,  που ο νεαρός Δομήνικος θα πρέπει να ζωγράφισε σε ηλικία κάτω των 25 ετών, ακολουθεί την παραδεδομένη, αποκαλυπτική, εικονογραφία της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Αναμφισβήτητα, φέρει όλα τα στοιχεία του καθιερωμένου μοτίβου για το θέμα αυτό, το οποίο είναι  πολύ κοινό στην Ορθόδοξη Εκκλησία και εικονογραφία,  με την οποία ο Ελ Γκρέκο ανατράφηκε και επηρεάστηκε από αυτή. Παρ’ όλα αυτά, έχει χάσει κάποια στοιχεία της παραδοσιακής βυζαντινής λιτότητας, υιοθετώντας χαρακτηριστικά της Αναγέννησης , στο αγιογραφικό πλαίσιο της οποίας επιδιώκεται ο “εξανθρωπισμός” του Θεού . Ως εκ τούτου,  παρατηρούνται κάποιες μικρές παραλλαγές : αντί π.χ. της αυστηρής σύνθεσης με τους δύο άξονες σε ορθή γωνία, παρουσιάζεται εδώ μια περισσότερο δυναμική σύνθεση με την ελαφρά διαγώνια τοποθέτηση της Παναγίας και τη σχεδόν ομόλογη του Χριστού, που σκύβει προς την Παναγία. Έχει επίσης επισημανθεί η ιταλική καταγωγή του κηροπηγίου και του περιστεριού. Οι λεπτομέρειες αυτές δίνουν το στίγμα της εποχής, του τόπου, αλλά και των αναζητήσεων του μεγαλοφυούς καλλιτέχνη.

Τίθεται λοιπόν το ερώτημα εάν ο Θεοτοκόπουλος είναι  βυζαντινός αγιογράφος ή τεχνίτης της Αναγέννησης, κι αν όχι της Αναγέννησης, του Ισπανικού χρυσού αιώνα. Ιστορικά είναι βέβαια ζωγράφος του Ισπανικού χρυσού αιώνα. Αλλά αισθητικά, η απόκριση δεν μπορεί να είναι παρά μια απόκριση αμηχανίας: ο Θεοτοκόπουλος είναι αποκλειστικά ο εαυτός του. Αυτή είναι η αναφαίρετη περηφάνια της μεγαλοφυΐας. Αν όμως δεν είχε, όπως είπαμε, τη βυζαντινή του συγκρότηση, αν δεν τον λάβωνε με το γήινο πάθος της η Αναγέννηση, φλογίζοντας τα αυστηρά του χρώματα, κι αν τελικά δεν τον έσωζε, δεν τον έθαλπε, δεν τον βοηθούσε ν’ αποκαλύψει ακέραιο τον εαυτό του η Ισπανία, θα ήταν κάποιος άλλος, ίσως κάποιος μεγάλος της σειράς, όχι όμως ο μοναδικός.

Ο χώρος, στον φυσικά οχυρό και στρατηγικής σημασίας λόφο του βυζαντινού Μυζηθρά, βόρεια του Ταϋγέτου, αποτελείται από το μεσαιωνικό κάστρο και τον οχυρωμένο οικισμό, που κλείνει μέσα από τα τείχη του μονές, εκκλησίες, παρεκκλήσια, οικίες και παλάτια, σε μια συνεχόμενη πορεία από τα μέσα του 13ου αιώνα έως και το 1953. Οι αναστηλωτικές εργασίες, που πραγματοποιούνται τις τελευταίες δεκαετίες από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, προσδίδουν σταδιακά στο χώρο την αίγλη του παρελθόντος.

Ψηλότερα στο λόφο υψώνεται το κάστρο, ίδρυμα του φράγκου πρίγκιπα Γουλιέλμου Β΄ Βιλλεαρδουίνου γύρω στο 1249, με δύο περιβόλους και την οικία του φράγκου φρούραρχου, ενώ στις πλαγιές κατηφορίζει η πολιτεία του Μυστρά αποτελούμενη από την Άνω Χώρα ή Χώρα, την Κάτω Χώρα ή Μεσόχωρα και την Έξω Χώρα. Η Πάνω Χώρα, που αρχίζει να διαμορφώνεται από νωρίς, ήδη από το β΄ μισό του 13ου αιώνα, με οικίες, παρεκκλήσια και ναούς, έχει ως κέντρο αναφοράς τα Παλάτια, ένα συγκρότημα κτιρίων με μεταγενέστερες προσθήκες, έως και του 15ου αιώνα, κτισμένο σε φυσικό πλάτωμα με ελεύθερο χώρο για την πλατεία, το ”φόρο” των Βυζαντινών και περιβάλλεται με τείχη για λόγους προστασίας. Η Κάτω Χώρα, οχυρωμένη επίσης με περίβολο, αποτελείται από οικίες και αρχοντικά σπίτια, όπως τις λεγόμενες ”οικίες του Λάσκαρη”και ”του Φραγκόπουλου”, μοναστήρια και ναούς, των οποίων η οικοδόμηση ξεκινά σχεδόν παράλληλα με την Πάνω Χώρα και συνεχίζεται σε ολόκληρη την υστεροβυζαντινή περίοδο. Τέλος, τη λεγόμενη Έξω Χώρα του Μυστρά αποτελούν σήμερα ελάχιστα αρχιτεκτονήματα στους πρόποδες του λόφου, που ανάγονται στο 15ο αιώνα και εξής.

Ο Μυστράς φημίζεται για τις υστεροβυζαντινές εκκλησίες, που βρίσκονται διάσπαρτες στον αρχαιολογικό χώρο: στην Πάνω Χώρα η Αγία Σοφία-η βυζαντινή Μονή του Ζωοδότου Χριστού και εκκλησία των παλατιών (μέσα 14ου αι.), στην Κάτω Χώρα η Μητρόπολη (Άγιος Δημήτριος, δ΄ τέταρτο 13ου αι.), οι Άγιοι Θεόδωροι (τέλη 13ου αι.) και η Οδηγήτρια (αρχές 14ου αι.), που αποτελούσαν τη Μονή Βροντοχίου, η Περίβλεπτος (γ΄ τέταρτο 14ου αι.), η Ευαγγελίστρια (τέλη 14ου-αρχές 15ου αι.) και η Μονή της Παντάνασσας (π. 1428), στην οποία συνεχίζει μέχρι τις μέρες μας την παρουσία της οργανωμένη γυναικεία μοναστική κοινότητα. Οι περισσότερες εκκλησίες ανήκουν στον πρωτότυπο, τοπικού χαρακτήρα, ”μικτό” αρχιτεκτονικό τύπο, στον οποίο συνδυάζεται ο τύπος της βασιλικής στο ισόγειο και του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με πέντε τρούλους ναού στο ”υπερώο” τις εκκλησίες κοσμούν τοιχογραφίες σπουδαίας τέχνης των παλαιολόγειων χρόνων, άμεσα συνδεδεμένες με την πρωτεύουσα Κωνσταντινούπολη, τοιχογραφίες του 17ου-18ου αιώνα, καθώς και ενδιαφέρων, συχνά με δυτικές επιρροές, γλυπτός διάκοσμος.

Μουσείο με σημαντικά βυζαντινά εκθέματα έχει οργανωθεί και λειτουργεί βόρεια του Μητροπολιτικού ναού του Αγίου Δημητρίου. Στη συλλογή περιλαμβάνονται γλυπτά, χειρόγραφα, κοσμήματα, εξαρτήματα καλλωπισμού, ένδυσης και υπόδυσης, καθώς και τα σημαντικότατα λόγω σπανιότητας κομμάτια μεταξωτού ενδύματος και η πλεξούδα πριγκίπισσας από τάφο της βόρειας στοάς της Αγίας Σοφίας.

Ο αρχαιολογικός χώρος του Μυστρά, λοιπόν, αποτελεί ένα από τα λίγα καλά διατηρημένα βυζαντινά οικιστικά σύνολα για τη μελέτη και την κατανόηση της βυζαντινής αρχιτεκτονικής-κοσμικής και εκκλησιαστικής- και τέχνης. Στον τόπο αυτό, που αποτέλεσε κέντρο σπουδαίο σε ολόκληρη την υστεροβυζαντινή περίοδο, έζησαν σημαντικές προσωπικότητες του Μεσαίωνα, όπως ο Πλήθων Γεμιστός και ο Βησσαρίων, που έπαιξαν ρόλο καταλυτικό στην ανανέωση των ελληνικών σπουδών στη Δύση και στην εμβάθυνση σε αυτές, συμβάλλοντας έτσι ιδιαίτερα στη ραγδαία ανάπτυξη των επιστημών, της φιλοσοφίας και της τέχνης στην Ευρώπη λίγο πριν από την πτώση της Αυτοκρατορίας το 1453.

Σπ.Αλεξανδρή-Βιστωνίδα

    Ο Μέριχας είναι η πόρτα της Κύθνου αλλά και η είσοδος στον μύθο της. Κατευνάζει τη λαχτάρα των επισκεπτών και τους προετοιµάζει για την υπόλοιπη Κύθνο. Στην αριστερή του πλευρά, σαν αντίβαρο στην προκυµαία, υψώνεται πάνω από τη θάλασσα ο ναός των Αγίων Ακινδύνων. Οι Αγιοι – Ακίνδυνος, Πηγάσιος, Ανεµπόδοστος, Ελπιδοφόρος και Αφθόνιος – είναι οι προστάτες του λιµανιού και των καραβιών του. Κάθε φθινόπωρο στις 2 Νοεµβρίου οι κάτοικοι του Μέριχα αλλά και όλου του νησιού τιµούν τους πέντε Μάρτυρες διοργανώνοντας ένα από τα µεγαλύτερα πανηγύρια του χρόνου.

    Οδεύοντας στο νοτιοανατολικό τμήμα του νησιού συναντούμε την  Παναγιά την Κανάλα που έχει δώσει το όνομα της και στον ομώνυμο παραλιακό οικισμό της Κύθνου,  και είναι από τους σημαντικότερους χώρους προσκυνήματος στις Κυκλάδες καθώς θεωρείται θαυματουργή.

    Ο σημερινός ναός της Παναγίας της Κανάλας χτίστηκε το 1869 στη θέση του αρχικού ναού, που ο θρύλος αναφέρει ότι χτίστηκε μετά από την επεισοδιακή εύρεση της εικόνας από Κύθνιους ψαράδες. Σύμφωνα με την παράδοση η εικόνα αναδύθηκε από την θάλασσα στο στενό ανάμεσα στην Κύθνο και την Σέριφο.

    Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Κανάλας είναι ένα εξαιρετικό έργο της Κρητικής σχολής και την αγιογράφησε ο ιερέας Εμμανουήλ Σκορδίλης το 1575. Κάθε 15αύγουστο στην Παναγιά την Κανάλα γίνεται το μεγαλύτερο πανηγύρι στην Κύθνο με την συμμετοχή και του πολεμικού ναυτικού, με την περιφορά αλλά και αναπαράσταση της εύρεσης της εικόνας της Παναγίας. Την Παναγιά την Κανάλα την αναφέρει και ο Νίκος Γκάτσος στο περίφημο “Κυκλαδίτικο” που έχει μελοποιήσει ο Μάνος Χατζιδάκης.

Πανέμορφη, γλυκιά, επαρχιακή κωμόπολη της Πελοποννήσου…

Καλωσήρθατε στο Blogs.sch.gr. Αυτή είναι η πρώτη σας δημοσίευση. Αλλάξτε την ή διαγράψτε την και αρχίστε το “Ιστολογείν”!