Η Κάθοδος των Δωριέων από τις περιοχές της Ηπείρου προς τα νότια καθώς και άλλων ελληνικών φύλων, όπως αποδίδεται από τον H.G. Wells στο έργο του The Outline of History (1920)

 

Ομηρική εποχή (1100-750)

 

Βασικά σημεία:

 

1. Ομηρική εποχή (1100-750), σ. 76

 

(α) ποια τα βασικά χαρακτηριστικά της περιόδου;

Πρόκειται για μεταβατική εποχή: σημειώνονται αναστατώσεις και συνεχείς μετακινήσεις ελληνικών φύλων.

 

(β) ποια η κύρια πηγή πληροφοριών για την περίοδο αυτή;

Τα ομηρικά έπη (έδωσαν το όνομα στην εποχή) και η αρχαιολογική έρευνα.

 

(γ) ποιες άλλες ονομασίες έδωσαν οι ερευνητές στην περίοδο;

Ελληνικός μεσαίωνας ή σκοτεινοί χρόνοι.

Συνεχίστε την ανάγνωση

Τα Ελευσίνια Μυστήρια υπόσχονταν στους μυημένους ελπίδες για μια καλύτερη μοίρα στον Κάτω Κόσμο

 

Αναθηματικός πίνακας της Νιννίου, που απεικονίζει σκηνή από τα Μυστήρια (πηγή: Βικιπαίδεια)

Τέτοια εποχή, τέλη Σεπτεμβρίου με αρχές Οκτωβρίου, οι αρχαίοι Αθηναίοι και γενικότερα ο αρχαίος ελληνικός κόσμος άρχιζαν τον πολυήμερο εορτασμό των Ελευσινίων Μυστηρίων, μιας από τις μεγαλύτερες γιορτές τους. H καρδιά της γιορτής κτυπούσε στην Ελευσίνα και ειδικότερα στο ιερό των μεγάλων θεοτήτων της, της Δήμητρος, θεάς της γεωργίας, και της κόρης της Περσεφόνης. H αρχή της λατρείας εδώ ανάγεται πιθανότατα στα μυκηναϊκά χρόνια και δεν αποκλείεται να ήλθε από τη γειτονική Βοιωτία, όπου οι παραπάνω θεότητες είχαν την εποχή αυτή μια σημαντική θέση, όπως μας βεβαιώνουν πρόσφατα ευρήματα. Με βάση τα στοιχεία που διαθέτουμε ως σήμερα τα Ελευσίνια Μυστήρια ξεπέρασαν το τοπικά σύνορα και άρχισαν να αποκτούν μια πανελλήνια εμβέλεια γύρω στο 600 π.X. Είναι χαρακτηριστικό ότι, αν και η Ελευσίνα είχε από παλιά ενσωματωθεί στο αθηναϊκό κράτος -και όχι μόλις στα τέλη του 7ου αι. π.X. όπως υποστηρίζουν πολλοί-, εντούτοις δεσπόζοντα ρόλο στα πράγματα του ιερού είχε η ελευσινιακή οικογένεια των Ευμολπιδών, μέλη της οποίας καταλάμβαναν τα σημαντικότερα ιερατικά αξιώματα.

Συνεχίστε την ανάγνωση

Αργυρό τρίδραχμο από την Κω με παράσταση δισκοβόλου και του επάθλου του, ενός τρίποδα. Περίπου 480-450 π.Χ. Αθήνα, Νομισματικό Μουσείο

 

Η κυκλοφορία πολλών και ανόμοιων ως προς την αξία τους νομισμάτων κατά την αρχαιότητα, γράφει ο Μ. Α. Τιβέριος, οδήγησε στη δημιουργία τραπεζών, των οποίων η δραστηριότητα χρονολογείται περί τον 6ο αιώνα π.Χ.

 

Οι τράπεζες, ένας από τους βασικούς παράγοντες της ελεύθερης οικονομίας, συχνά τον τελευταίο καιρό απασχολούν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Διάφορα συμβάντα, λόγου χάρη συγχωνεύσεις ή αγοραπωλησίες τραπεζών, έχουν αποτέλεσμα τραπεζικά θέματα να βρίσκονται στο επίκεντρο της επικαιρότητας. Προ ημερών, σε σχετική συζήτηση, διαπίστωσα ότι οι συνομιλητές μου ξαφνιάστηκαν όταν έκανα λόγο για τράπεζες και στην αρχαία Ελλάδα και ίσως την ίδια αντίδραση να έχουν και πολλοί από τους αναγνώστες της επιφυλλίδας αυτής. Υπενθυμίζω ότι ο ίδιος ο όρος «τράπεζα» προέρχεται από την αρχαιότητα. Αυτοί που ασχολούνταν με το εμπόριο του χρήματος χρησιμοποιούσαν στις διάφορες συναλλαγές τους ένα τραπέζι, μια τράπεζα, πάνω στην οποία γίνονταν οι διάφορες εμπορικές τους πράξεις. Αυτό το τραπέζι είναι που έδωσε το σχετικό όνομα.

Συνεχίστε την ανάγνωση

Πορτρέτο του Αλέξανδρου που βρέθηκε στη Βεργίνα σε τάφο που αποδίδεται στον Φίλιππο Β’ (Bεργίνα, Αρχαιολογικό Μουσείο) [πηγή: Αρχαία Ιστορία, Α΄ Γυμνασίου]

«Αμίμητος» ήταν ο πίνακας του Απελλή που απεικόνιζε τον Αλέξανδρο ως «κεραυνοφόρον»

 

Παίρνοντας αφορμή από τα όσα ελέχθησαν τον τελευταίο καιρό για τον Αλέξανδρο με αφορμή την ομώνυμη κινηματογραφική ταινία του Όλιβερ Στόουν, ορισμένα μάλιστα… απύθμενης γελοιότητας, θα αφιερώσω την τελευταία επιφυλλίδα μου για το 2004 στα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά της μοναδικής αυτής στρατιωτικής και πολιτικής ιδιοφυΐας. Όσο περίεργο και αν φαίνεται, οι πληροφορίες που μας διασώζουν οι γραπτές μαρτυρίες για το παρουσιαστικό και την όλη εμφάνιση του Αλεξάνδρου είναι λιγοστές. Δεν πρέπει βέβαια να λησμονούμε ότι από το έργο των ιστορικών, των σύγχρονων με τον Μακεδόνα βασιλιά, ελάχιστα σπαράγματα μας έχουν διασωθεί, ενώ η πρώτη σωζόμενη βιογραφία του είναι γραμμένη περίπου 400 χρόνια μετά το θάνατό του. Έτσι, η κύρια πηγή των γνώσεών μας για την εξωτερική του εμφάνιση είναι οι σωζόμενες απεικονίσεις του σε ποικίλες δημιουργίες της τέχνης. Αλλά και αυτές, αν εξαιρέσουμε ορισμένες, κυρίως νομίσματα, χρονολογούνται μετά τον θάνατό του, πολλές μάλιστα εξ αυτών αιώνες μετά.

Συνεχίστε την ανάγνωση

Πολύ πιο κοντά στις σημερινές εφημερίδες ήταν τα Acta Senatus της Ρωμαϊκής Συγκλήτου

 

Χάρτης της αλυσίδας φρυκτωριών που συνέδεαν την Κωνσταντινούπολη με τις Κιλίκιες Πύλες. Θεωρείται έργο του Λέοντα του Μαθηματικού. (πηγή: Βικιπαίδεια)

Είναι στη φύση του ανθρώπου να επιδιώκει την πληροφόρηση σωστών ειδήσεων, πολύ περισσότερο μάλιστα όταν πολλές από αυτές τού είναι ποικιλοτρόπως χρήσιμες. Στο πέρασμα των αιώνων οι άνθρωποι δέχονταν ειδήσεις με διαφόρους τρόπους. Έτσι, ένα χαρακτό ή ζωγραφιστό σημάδι στον κορμό ενός δένδρου ή στην επιφάνεια ενός βράχου προειδοποιούσε και πληροφορούσε τον πρωτόγονο άνθρωπο για την παρουσία ενός εχθρού ή για το πέρασμα ενός θηράματος. Ανάλογα είναι και ορισμένα άλλα μέσα, οπτικά (όπως φωτιά ή καπνός) ή ακουστικά (όπως ο ήχος τυμπάνου), με τα οποία οι άνθρωποι γίνονταν επίσης κάτοχοι ειδήσεων. Κάποια μάλιστα απ’ αυτά διατηρήθηκαν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Έτσι, π.χ., βυζαντινοί αυτοκράτορες είχαν εγκαταστήσει ένα σύστημα φάρων από τα σύνορα της αυτοκρατορίας ως την Κωνσταντινούπολη που, ως επί το πλείστον, είχαν οπτική επαφή ο ένας με τον άλλον και στους οποίους άναβαν τη φωτιά κάθε φορά που εχθρικά στρατεύματα εισέβαλλαν στη χώρα τους. Όταν οι καιρικές συνθήκες ήταν καλές, η είδηση της εισβολής έφθανε στη Βασιλεύουσα μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.

Συνεχίστε την ανάγνωση

Θουκυδίδης (περίπου 460-399 π.Χ.), πηγή της εικόνας: Μνημοσύνη, Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Τον τελευταίο καιρό ζούμε με τον φόβο της «νέας γρίπης». Ανεξάρτητα από το αν ο φόβος αυτός είναι δικαιολογημένος ή αν προκλήθηκε, ως έναν βαθμό, από επιτήδειους για ευνόητους λόγους, μου έδωσε το έναυσμα να ασχοληθώ σήμερα με τη γνωστή επιδημία που έπληξε την Αθήνα το 431/430 π.Χ., στις αρχές του Πελοποννησιακού Πολέμου. Προτού το DΝΑ μπει στη ζωή μας, κάθε προσπάθεια της παλαιοπαθολογίας -πρόκειται για την επιστήμη που μελετά τις ασθένειες του ανθρώπου κατά το παρελθόν- να διαγνώσει επιδημίες που είχαν ενσκήψει σε παλαιότερες εποχές συναντούσε, για πολλούς λόγους, μεγάλες δυσκολίες. Αυτό ισχύει και για τον λοιμό που χτύπησε την Αθήνα κατά τον δεύτερο χρόνο του Πελοποννησιακού Πολέμου. Παρά τη λεπτομερή περιγραφή του και τη σαφή εξιστόρηση της κλινικής εικόνας των ασθενών που μας δίνει ο Θουκυδίδης -σημειώνω ότι και ο ίδιος προσβλήθηκε από την επιδημία αλλά ήταν από τους τυχερούς που επέζησαν-, εν τούτοις δεν κατέστη δυνατή η ασφαλής ταυτοποίηση της νόσου.

Συνεχίστε την ανάγνωση

Καμία ελληνική πολιτεία, γράφει ο Μ. Α. Τιβέριος, δεν έγινε θεοκρατική ούτε επέτρεψε οι ιερείς της να αποτελέσουν μια κλειστή οργανωμένη ομάδα, μια κάστα, ικανή να επηρεάζει σημαντικά τα πολιτικά πράγματα

 

το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Βήμα (28/5/2000)

Ένας ταύρος οδηγείται για θυσία στον βωμό της Αθηνάς (η θεά φαίνεται στα δεξιά). Αμφορέας (περίπου 545 π.Χ.)

Συνεχίστε την ανάγνωση

 

Οι πρόγονοί μας, γράφει ο Μ. Α. Τιβέριος, σπάνια έπιναν «άκρατον τον οίνον». Η μείξη του με νερό τους εξασφάλιζε, εκτός από την πνευματική διαύγεια και την ψύξη του ποτού

Συνεχίστε την ανάγνωση

Επιγραφή χαραγμένη στο λεγόμενο «ποτήρι του Νέστορα» που βρέθηκε στις Πιθηκούσες (πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα)

 

Από τις μακρινές Πιθηκούσες γνωρίζουμε τους παλιότερους γραπτούς ελληνικούς στίχους 

 

Ένα πρόσφατο ταξίδι στην περιοχή του κόλπου της Νεάπολης, στη Νότια Ιταλία, μου δίνει αφορμή να ασχοληθώ με ένα σημαντικό κομμάτι της αρχαίας ελληνικής ιστορίας, το οποίο οι ανασκαφικές έρευνες της περιοχής, που βρίσκονται σε εξέλιξη, το εμπλουτίζουν και το διαφωτίζουν καθημερινά με πληθώρα νέων πληροφοριών.

Συνεχίστε την ανάγνωση

 

Στην ομιλία αυτή, που δόθηκε στις 8 Μαΐου 2018, ο καθηγητής Άγγελος Χανιώτης αναφέρεται στην επικαιρότητα και στη χρησιμότητα των κλασικών και ιδίως των ιστορικών σπουδών, ενώ στη συνέχεια κάνει παραλληλισμούς μεταξύ αρχαίων και σύγχρονων κοινωνικών καταστάσεων με βάση φαινόμενα, όπως η οικονομική κρίση και η αντιμετώπισή της, η διαμόρφωση της ιστορικής μνήμης, η θεατρικότητα στον δημόσιο βίο, οι σχέσεις πολιτικών και πολιτών και ο σχηματισμός της ταυτότητας. Απομαγνητοφώνησα το μεγαλύτερο τμήμα της ομιλίας, στο οποίο φαίνονται οι βασικές ιδέες και η σχετική τεκμηρίωση, παραλείποντας μονάχα μερικά επιπλέον παραδείγματα και σχόλια που κάνει ο Χανιώτης. Μέσα σε αγκύλες βάζω μερικές επεξηγήσεις. Σε κάποιους ιστορικούς όρους δίνω συνδέσμους για περισσότερες πληροφορίες.

Συνεχίστε την ανάγνωση