από την/ον ·Δεν επιτρέπεται σχολιασμός στο Φιλοσοφία Β΄ λυκείου (12) – 9.4 Άνθρωπος και φυσικό περιβάλλον

 

9.4 Άνθρωπος και φυσικό περιβάλλον

 

Σχεδιάγραμμα του μαθήματος

 

Βασικά σημεία
Το πρόβλημα: οικολογική κρίση (α) καταστροφή του όζοντος, φαινόμενο θερμοκηπίου, ρύπανση αέρα, νερού και στεριάς, εξαφάνιση ειδών, εξάντληση φυσικών πόρων.

(β) «ρηχή» οικολογία: διορθωτικές παρεμβάσεις χωρίς αλλαγή του υπάρχοντος τρόπου ανάπτυξης (μείωση ρύπανσης, συγκράτηση της αύξησης του πληθυσμού, προστασία των έμβιων ειδών, συντηρητική εκμετάλλευση των φυσικών πόρων ⇨ όλα επηρεάζουν την ανθρώπινη υγεία).

      «βαθιά» οικολογία: συνολική αλλαγή της στάσης απέναντι στη φύση (από το ανδροκρατικό μοντέλο κυριαρχίας στο φεμινιστικό μοντέλο ηπιότητας και ευαισθησίας).
Ανθρώπινες αξίες και περιβάλλον (α) φαίνεται ανέφικτη η ριζική μεταβολή του μοντέλου ανάπτυξης. Είναι άλλωστε πιθανό να αλλάξουν οι αντιλήψεις μας για τη σοβαρότητα του περιβαλλοντικού προβλήματος, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι θα αλλάξει υποχρεωτικά και η συμπεριφορά μας απέναντι στη φύση.

(β) βασικό πρόβλημα φαίνεται να είναι ο ανθρωποκεντρισμός: δίνουμε προτεραιότητα στα συμφέροντα του ανθρώπου και αδιαφορούμε για τις επιπτώσεις της δραστηριότητάς μας στη φύση (κλασική αντίληψη).

(γ) τις τελευταίες δεκαετίες ακούγεται όλο και περισσότερο η ανάγκη να επεκταθεί η ηθική σκέψη στις σχέσεις ανθρώπου και φύσης και να μην μένει μόνο στις σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους.

Συνεχίστε την ανάγνωση

από την/ον ·Δεν επιτρέπεται σχολιασμός στο Φιλοσοφία Β΄ λυκείου (11) – 6.4 Πρακτικές εφαρμογές του ηθικού προβληματισμού (ευθανασία και θανατική ποινή)

 

6.4 Πρακτικές εφαρμογές του ηθικού προβληματισμού

 

Βασικά σημεία
Ευθανασία (α) ορισμός: σκόπιμη πρόκληση θανάτου, σχετικά ή εντελώς ανώδυνου, σε άνθρωπο που πάσχει από ανίατη αρρώστια ή βρίσκεται στο στάδιο της επιθανάτιας αγωνίας με σκοπό την απαλλαγή του από αυτή. [Λεξικό Κοινής Νεοελληνικής].

(β) εκούσια και ακούσια, ενεργητική και παθητική ευθανασία. [περισσότερες πληροφορίες σε αυτή την ιστοσελίδα]
Αντίλογος
Επιλογές i. χριστιανική θρησκεία: «ου φονεύσεις». i. υπάρχει όμως και το «αγάπα τον πλησίον σου»: δεν είναι αγάπη και ενδιαφέρον να γλιτώσουμε κάποιον από το μαρτύριο;
ii. καντιανή ηθική: η αυτοκτονία απαγορεύεται, γιατί δεν μπορεί να γίνει κατηγορική προσταγή. ii. στα πλαίσια της καντιανής ηθικής φαίνεται ότι η ευθανασία δεν επιτρέπεται, γιατί πολλοί δεν θα ήθελαν να ισχύει ως καθολικός νόμος η ελεύθερη επιλογή του τερματισμού της ζωής. Από την άλλη όμως, η εντολή του Καντ να μεταχειριζόμαστε τους ανθρώπους ως σκοπούς (και όχι ως μέσα) δεν μας υποχρεώνει να σεβαστούμε την ελευθερία της βούλησης και της αξιοπρέπεια του πάσχοντος, αν ο ίδιος επιδιώκει την ευθανασία, και να του εξασφαλίζουμε έναν ήρεμο και ανώδυνο θάνατο;
iii. ωφελιμισμός: εξετάζεται η ωφέλεια που προκύπτει. Και ο ασθενής και οι συγγενείς ανακουφίζονται, παρόλη τη στεναχώρια λόγω της απώλειας του αγαπημένου προσώπου. Επομένως, η ευθανασία δικαιολογείται.

 

❧

 Συνεχίστε την ανάγνωση

από την/ον ·Δεν επιτρέπεται σχολιασμός στο Φιλοσοφία Β΄ λυκείου (10) – 6.3 Η δικαιολόγηση της ηθικής στάσης ζωής

 

6.3 Η δικαιολόγηση της ηθικής στάσης ζωής

 

Βασικά σημεία Επιχειρήματα Αντιρρήσεις
Γιατί να είναι κανείς ηθικός; (α) γιατί πιστεύει στη μεταθανάτια κρίση. Αν όμως δεν πιστεύει, δεν υπάρχει λόγος να είναι ηθικός, αν βέβαια μπορεί να αποφύγει την τιμωρία και να μην έχει άλλα προβλήματα.
(β) η ενάρετη ζωή χαρίζει ευτυχία και εσωτερική αρμονία στον άνθρωπο. Ο  άδικος είναι δυστυχής. Για κάποιους η εσωτερική αρμονία επιτυγχάνεται μέσα από την ανεμπόδιστη ικανοποίηση των ατομικών επιδιώξεων ή, αλλιώς, του ατομικού συμφέροντος. Η ηθική είναι ουσιαστικά η ασπίδα των αδύναμων και ανίκανων, που θέλουν να προστατευτούν από την κυριαρχία των ικανών και ισχυρών.
(γ) η ύπαρξη ηθικών αρχών και αξιών είναι το θεμέλιο των κοινωνιών. Άτομα που δρουν καθαρά εγωιστικά πολλές φορές οδηγούνται στην καταστροφή.

⇳

Το γ΄ και δ΄ επιχείρημα υπέρ της ηθικής στάσης απαντούν στην παραπάνω αντίρρηση, ότι δηλαδή η ηθική είναι επινόηση των ανίσχυρων, για να προστατευτούν από τη δύναμη των ισχυρών.
(δ) είναι έμφυτη η τάση των ανθρώπων για σεβασμό των συνανθρώπων τους. Ίσως το νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης να βρίσκεται σε μια ζωή αλληλεγγύης και ειλικρινούς επικοινωνίας.
Τα χαρακτηριστικά της ηθικής στάσης (α) οι αποφάσεις μας καθορίζουν τις ενέργειές μας (πρακτικός χαρακτήρας των κρίσεων).

(β) οι κρίσεις μας πρέπει να έχουν καθολικό χαρακτήρα: να ισχύουν για κάθε περίπτωση και για όλους τους ανθρώπους με παρόμοια χαρακτηριστικά.

(γ) οφείλουμε να λαμβάνουμε υπόψη τα δικαιώματα και τις επιδιώξεις των άλλων ανθρώπων. Οι ενέργειές μας έχουν επιπτώσεις στους άλλους, ακόμη κι όταν δεν το αντιλαμβανόμαστε.

 

❦

από την/ον ·Δεν επιτρέπεται σχολιασμός στο Φιλοσοφία Β΄ λυκείου (9) – 6.2 Απορίες και ενστάσεις για τη δυνατότητα ηθικής σκέψης και πράξης

 

6.2 Απορίες και ενστάσεις για τη δυνατότητα
ηθικής σκέψης και πράξης

 

Ενστάσεις Αντιρρήσεις
Είναι μάταιο να αναζητούμε σταθερούς κανόνες ορθής συμπεριφοράς γιατί:

(απαντήσεις στις ενστάσεις)
1. δεν υπάρχουν κοινά αποδεκτοί κανόνες, γιατί η ηθική είναι ζήτημα υποκειμενικό: ο καθένας έχει τους δικούς του κανόνες, που εξαρτώνται από τον συναισθηματικό του κόσμο. Σίγουρα, υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπους, αλλά λίγο πολύ σε κάποια πράγματα όλοι συμφωνούν, γιατί διαθέτουν τη στοιχειώδη ευαισθησία.
2. δεν υπάρχουν σταθεροί και απαράβατοι ηθικοί κανόνες (ηθικός σχετικισμός): αυτοί ποικίλλουν ανάλογα με την εποχή και την κοινωνία (π.χ. η θέση της γυναίκας, η δουλεία κλπ.). (α) Παρά τις επιφανειακές διαφορές υπάρχουν σε όλες τις κοινωνίες κοινές επιδιώξεις, όπως η εντιμότητα στις σχέσεις, η δικαιοσύνη, ο σεβασμός κλπ.

(β) η ηθική δεν οφείλει να διερευνά μόνο αυτό που ισχύει μέχρι σήμερα, αλλά και αυτό που πρέπει να ισχύει.

(γ) ο ηθικός σχετικισμός ισχυρίζεται ότι οι ηθικοί κανόνες έχουν σχετική (όχι απόλυτη) ισχύ· επομένως, και ο ίδιος ο σχετικισμός έχει σχετική (όχι απόλυτη) ισχύ, άρα δεν μπορεί να δεσμεύει τους ανθρώπους.
3. οι άνθρωποι είναι εκ φύσεως εγωιστές. (α) Όμως, συχνά κάποιοι θυσιάζουν πολύ σημαντικά προσωπικά οφέλη (π.χ. ακόμη και την ίδια τους τη ζωή), για να εξυπηρετήσουν τους συνανθρώπους τους. Άρα, δεν προκρίνουν όλοι τον εγωισμό τους.

(β) Σε κάθε περίπτωση, δεν είναι απαραίτητο να απορρίψουμε κάποιον που βοηθά τους συνανθρώπους του από καθαρό εγωισμό, γιατί τελικά η ωφέλεια της πράξης παραμένει.
4. οι άνθρωποι δεν είναι πραγματικά ελεύθεροι και ως εκ τούτου υπεύθυνοι για τις πράξεις τους, γιατί είναι δέσμιοι του χαρακτήρα τους, των αντιλήψεών τους (που μπορεί να προέρχονται από την ανατροφή τους) και των κοινωνικών συνθηκών: ντετερμινισμός ή αιτιοκρατία. [εδώ ένα βίντεο (στα αγγλικά) για τον ντετερμινισμό] (α) δεν μπορεί να αποδειχθεί ο ντετερμινισμός.

(β) ακόμη κι αν ισχύει ο ντετερμινισμός, έχουμε τη δυνατότητα να ελέγξουμε την ορθότητα των πράξεών μας.

(γ) άλλωστε, αν οι αποφάσεις και οι πράξεις δεν καθορίζονται καθόλου από αίτια (αν δηλαδή ισχύει ο ιντετερμινισμός), τότε δεν μπορούμε να θεωρήσουμε κανέναν υπεύθυνο για τις πράξεις του, αφού αυτές είναι τυχαίες.
5. δεν υπάρχει λόγος να είναι κανείς ηθικός, αν βέβαια μπορεί να αποφύγει την τιμωρία.

Συνεχίστε την ανάγνωση

από την/ον ·Δεν επιτρέπεται σχολιασμός στο Φιλοσοφία Β΄ λυκείου (8) – 6.1. Αναζήτηση κριτηρίου ηθικής ορθότητας

Τζέρεμι Μπένθαμ (Jeremy Bentham, 1748-1832)

 

6.1 Αναζήτηση κριτηρίου ηθικής ορθότητας

 

Βασικά σημεία

 

Ωφελιμιστική  ηθική

(α) το πρόβλημα της ηθικής ορθότητας μιας πράξης φαίνεται καθαρά στο παράδειγμα της κατάχρησης χρημάτων (σχολικό βιβλίο σελ.140): πρέπει να τα πάρω ή όχι; Με ποιο κριτήριο θα αποφασίσω;

(β) ποια είναι ηθικά ορθή πράξη;

(γ) ωφελιμισμός: ορισμός και εισηγητές (Τζέρεμι Μπένθαμ και Τζον Στιούαρτ Μιλ).

(δ) κριτική στον ωφελιμισμό:

  1. μπορούμε να προβλέψουμε τα αποτελέσματα των πράξεών μας;
  2. πώς θα υπολογίσουμε σε κάθε περίπτωση την ωφέλεια; Συμφωνούν όλοι για τι είναι καλό και τι κακό, ώστε να επιδιώκουμε το πρώτο και να αποφεύγουμε το δεύτερο;
  3. πρέπει να σκεφτούμε ποια μέσα θα χρησιμοποιήσουμε για να πετύχουμε έναν καλό σκοπό ή απλώς «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα»;
  4. η ωφέλεια των πολλών δικαιολογεί τη ζημία των λίγων;

Συνεχίστε την ανάγνωση

από την/ον ·Δεν επιτρέπεται σχολιασμός στο Φιλοσοφία Β΄ λυκείου (7) – Η θεωρία των Ιδεών και οι καθολικές έννοιες σαν παραμύθι

Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης σε λεπτομέρεια του διάσημου πίνακα Η Σχολή των Αθηνών του Ραφαήλ (1483 – 1520). Ο Πλάτων δείχνει ψηλά, προφανώς υποδεικνύοντας τον κόσμο των ιδεών, ενώ αντίθετα ο Αριστοτέλης δείχνοντας κάτω προκρίνει τη μελέτη του κόσμου της ύλης και των αισθήσεων

 

Στο μυθιστόρημα του Jostein Gaarder Ο κόσμος της Σοφίας ένας μεσήλικας φιλόσοφος επιχειρεί να μυήσει τη νεαρή Σοφία στη φιλοσοφία. Έτσι, με απλό τρόπο και κατανοητά παραδείγματα παρουσιάζει τις κυριότερες φιλοσοφικές θεωρίες και τους στοχαστές που τις διατύπωσαν. Αναρτώ εδώ μερικές σελίδες που αφορούν την πλατωνική και αριστοτελική οντολογία. Πρώτα οι σελίδες για την πλατωνική θεωρία των Ιδεών:

 

Συνεχίστε την ανάγνωση

από την/ον ·Δεν επιτρέπεται σχολιασμός στο Φιλοσοφία Β΄ λυκείου (6) – 2.2 Η θεωρία των Ιδεών

Raffaello Sanzio da Urbino ή πιο απλά Ραφαήλ, Η Σχολή των Αθηνών (πηγή: Wikimedia Commons)

 

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Κατανοώντας τα πράγματα
Ενότητα δεύτερη: Λέξεις, νόημα και καθολικές έννοιες

 

Η συγκεκριμένη ανάρτηση αποτελείται από τρία μέρη: στο πρώτο θα βρείτε συνοπτικούς ορισμούς των βασικών εννοιών της ενότητας, ενώ στο δεύτερο πηγές και παραθέματα που σχετίζονται με την πλατωνική θεωρία των ιδεών. Στο τρίτο μέρος, το εκτενές κείμενο των Κάλφα & Ζωγραφίδη εξηγεί πώς έφτασε ο Αριστοτέλης στις καθολικές έννοιες, που αποτελούν ουσιαστικά μια κριτική στις ιδέες του Πλάτωνα. Τα σημεία που εμφανίζονται με μαύρα γράμματα δείχνουν τα πιο σημαντικά χωρία των αποσπασμάτων, χωρίς αυτό να σημαίνει πως τα υπόλοιπα δεν είναι ουσιώδη για την κατανόηση των εννοιών.

Μια πολύ ενδιαφέρουσα και εύκολα κατανοητή παρουσίαση-ερμηνεία της πλατωνικής θεωρίας των ιδεών καθώς και της αριστοτελικής κριτικής στις απόψεις του Πλάτωνα επιχείρησε ο Jostein Gaarder στο μυθιστόρημά του Ο κόσμος της Σοφίας. Μπορείτε να διαβάσετε τα σχετικά αποσπάσματα σε αυτήν την ανάρτηση.

Συνεχίστε την ανάγνωση

από την/ον ·Δεν επιτρέπεται σχολιασμός στο Φιλοσοφία Β΄ λυκείου (5) – 1.4 Φιλοσοφία και κοινωνία

Η αλληγορία του σπηλαίου

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Ξεκινώντας από την απορία

Ενότητα τέταρτη: Φιλοσοφία και κοινωνία

 

Βασικά σημεία
Αμφισβητήσεις της αξίας της φιλοσοφίας (α) η φιλοσοφία μοιάζει άσκοπη και απρόσιτη γιατί:

– είναι δύσκολη, απαιτεί πολλή σκέψη για θέματα που δε φαίνονται να έχουν άμεση σχέση με την καθημερινή ζωή.  

–  συχνά δεν καταλήγει σε συγκεκριμένες θέσεις.

– η σε βάθος σκέψη θεωρείται από κάποιους εμπόδιο στην πράξη.

– άλλωστε, πολλοί φιλόσοφοι κατηγορήθηκαν και καταδικάστηκαν, γιατί η κριτική τους στάση και οι ιδέες τους θεωρήθηκαν βλάσφημες ή αιρετικές. Ήδη ο Πλάτων επιχείρησε να δείξει τη δύσκολη θέση του φιλοσόφου με την αλληγορία του σπηλαίου.
Η χρησιμότητα της φιλοσοφίας   (α) ο άνθρωπος έχει έμφυτο ενδιαφέρον για τις θεωρητικές αναζητήσεις.

(β) η φιλοσοφία καλλιεργεί την κριτική ικανότητα και διευρύνει τους ορίζοντες.

(γ) οι θεωρητικές συλλήψεις πολλών στοχαστών αργότερα επικρατούν στις κοινωνίες (π.χ. οι ιδέες για τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ισονομία, τη θέση της γυναίκας κλπ.)

Συνεχίστε την ανάγνωση

από την/ον ·Δεν επιτρέπεται σχολιασμός στο Φιλοσοφία Β΄ λυκείου (4) – 1.3 Κλάδοι της φιλοσοφίας και επιστήμες

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Ξεκινώντας από την απορία

Ενότητα τρίτη: Κλάδοι της φιλοσοφίας και επιστήμες

 

1. Βασικοί κλάδοι της φιλοσοφίας

 

Κλάδοι

Τι ερευνούν;
Γνωσιολογία Τις  δυνατότητες της γνώσης
Μεταφυσική ή οντολογία Την ουσία της πραγματικότητας
Πρακτική φιλοσοφία ή αξιολογία

(ηθική, πολιτική φιλοσοφία, αισθητική)

 Τις αρχές ή αξίες που ρυθμίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά
Λογική Την ορθή σκέψη

Συνεχίστε την ανάγνωση

από την/ον ·Δεν επιτρέπεται σχολιασμός στο Φιλοσοφία Β΄ λυκείου (3) – 1.2 Βασικοί στόχοι της φιλοσοφικής δραστηριότητας

philosophy word cloud concept

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Ξεκινώντας από την απορία

Ενότητα δεύτερη: Βασικοί  στόχοι  της  φιλοσοφικής  δραστηριότητας

 

 

Βασικά σημεία

 

Οι έννοιες

(α) συχνά η φιλοσοφική αναζήτηση ξεκινά από κάποιες θεμελιώδεις έννοιες που χρειάζονται διευκρίνιση.

(β) μερικές βασικές έννοιες: εαυτός, πραγματικότητα, χρόνος, ελευθερία, δικαιοσύνη, ομορφιά, νόμος κλπ.

Συνεχίστε την ανάγνωση