Ο φύλακας παραδίδει στον Κρέοντα την Αντιγόνη (από την ταινία του Γ. Τζαβέλλα)
Σχολιασμός
376-383 Εμφανίζεται στη σκηνή η Αντιγόνη μαζί με τον φύλακα (αριστερή πάροδος). Τα λόγια του χορού εκφράζουν απορία, έκπληξη, αγωνία, συμπόνια αλλά και επιτίμηση για την απερισκεψία της Αντιγόνης. Ο θριαμβευτικός χαρακτήρας του χορικού μεταπίπτει σε προβληματισμό και ανησυχία για την απίστευτη σκηνή που αντικρίζει ο χορός.
Πολλά γεννούν το δέος· το μέγα δέος ο άνθρωπος γεννά.
Α΄ σύστημα
Στροφή α΄ (στ. 332-341) Θέμα: Άνθρωπος και φύση (άψυχα)
Δομή
σε ξηρά («…υπέρτατη θεά, τη Γη,…άφθαρτη…ακάματη»)
– τη Γη,…άφθαρτη…ακάματη: σύμφωνα με τον Ησίοδο η Γη προβάλλει ως αυτογέννητη, αναδυόμενη από το Χάος. Ο άνθρωπος τη δουλεύει αδιάκοπα, όμως αυτή δεν σταματά να προσφέρει αφειδώλευτα τα αγαθά της (ανεξάντλητη) →επίτευγμα του ανθρώπου.
Αντιστροφή α΄ (στ. 342-352) Θέμα: Άνθρωπος και ζώα (έμψυχα)
στα ψάρια (θάλασσα)
– ταύρο: σύμβολο του δυναμισμού.
✽
Β΄ σύστημα
Δομή
|
·ομιλία
|
|
|
Ανάπτυξη κοινωνικής ζωής και υλικοτεχνικού πολιτισμού ⇒
|
·σκέψη
|
|
·κοινωνία
|
Σχολιασμός
– … πολίτης. Αλήτης …: οι χαρακτηρισμοί αναφέρονται στον Κρέοντα ή στην Αντιγόνη; Οι γνώμες διχάζονται.
« οι γέροντες μιλούν για τον άγνωστο ένοχο που κυνηγιέται από τον φύλακα με λόγια που ταιριάζουν πολύ καλύτερα στον αληθινό ένοχο της ανωμαλίας, δηλαδή στον ίδιο τον Κρέοντα» (Γ. Ανδρεάδης)
Το ζήτημα της υπακοής στους νόμους συνδέει το στάσιμο με το μύθο, την υπόθεση της τραγωδίας. Ο ποιητής επικεντρώνεται στο ηθικό αυτό θέμα, γιατί εδώ υπάρχει περίπτωση ελεύθερης επιλογής, ενώ απέναντι στο θάνατο (πρβλ. στροφή β΄) ο άνθρωπος δεν επιλέγει, αλλά υποτάσσεται στη φυσική νομοτέλεια.
Σχετικά με τη δημοκρατία και τους νόμους χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω κείμενο:
«Πιστεύω, είπε ο Σόλων, ότι ευτυχεί πάρα πολύ και διαφυλάττει στο μέγιστο βαθμό τη δημοκρατία μια πόλη στην οποία όσοι δεν αδικήθηκαν καταγγέλλουν και τιμωρούν τον άδικο, όπως και οι αδικημένοι. Δεύτερος ο Βίας είπε ότι καλύτερη είναι η πολιτεία στην οποία όλοι φοβούνται το νόμο σαν τύραννο. Έπειτα, ο Θαλής είπε ότι καλύτερη είναι αυτή που δεν έχει ούτε πολύ πλούσιους ούτε πολύ φτωχούς πολίτες. Μετά από αυτόν ο Περίανδρος είπε ότι είναι αυτή στην οποία, ενώ τα άλλα θεωρούνται ίσα, η αρετή θεωρείται το καλύτερο και η κακία το χειρότερο. Πέμπτος ο Κλεόβουλος είπε ότι συνετότατη είναι η δημοκρατία στην οποία οι πολιτευόμενοι φοβούνται περισσότερο την αποδοκιμασία παρά το νόμο. Έκτος ο Πιττακός είπε ότι καλύτερο είναι το πολίτευμα, στο οποίο δεν είναι δυνατό να κυβερνούν οι πονηροί. Και ο Χείλων διακήρυξε ότι το καλύτερο είναι αυτό που υπακούει κυρίως στους νόμους και καθόλου στους ρήτορες». [Ἀνθολόγιον του Στοβαίου, ΜΓ΄ «Περί πολιτείας»]
Εκφραστικά μέσα
– Εικόνες που αισθητοποιούν τη φύση και το πάλεμα του ανθρώπου (της τρικυμισμένης θάλασσας, του οργώματος, του κυνηγιού, του ψαρέματος κ.ά.).
Περί αναρχίας.
«Το να θάψει η Αντιγόνη τον Πολυνείκη είναι μία παράβαση πολύ χειρότερη από την απαγόρευση του Κρέοντα. Η Αντιγόνη κάτω από αυτή την οπτική είναι ένα μαρτύριο ευαισθησίας και αίρεσης σε κάθε εποχή. Και στον καιρό μας αναβιώνει αγνή και ατόφυα στο Μπακούνιν. Και στους αγνούς αναρχικούς των Εξαρχείων. Όσους αγνούς…
[…]
Φαντασθείτε ότι μέσα στο κράτος υπάρχουν χιλιάδες Αντιγόνες. Όπως κάλλιστα ημπορεί να συμβαίνει. Φανταστείτε ότι η κάθε μία για το δικό της διαφορετικό αίτημα με την υπέρτερη ποιότητα, την ασύμμετρη πάντα και την αντιθετική προς το θετικό δίκαιο του ανθρώπου που από τη φύση του αναγκαία είναι ανευέλικτο και περιοριστικό, καταστρατηγεί το νόμο του Κρέοντα. Ποιο θα είναι τότε το αποτέλεσμα για τις κοινωνίες;
Το αποτέλεσμα θα είναι να διαλύεται το κράτος των ανθρώπων εν ονόματι του κόσμου των αγγέλων. Μία παραφροσύνη, δηλαδή, μία καταστροφή, και μία αταξία, που μεταβάλλει την κοινωνία σε ουτοπία και ζούγκλα. Γιατί ζητεί να επιβάλλει τη χωρίς όρια βούληση του ατόμου για ελευθερία απέναντι στη μέσα σε όρια πάντοτε δυνατότητα κινήσεων του συνόλου. Του κράτους δηλαδή.
Το δίκαιο των ανθρώπινων νόμων δεν είναι να μας χαρίζουν το μεγαλύτερο καλό. Αλλά να μας φυλάγουν μέσα στο μικρότερο κακό. Ο νόμος των ανθρώπων δε φιλοδοξεί να μου προσφέρει τον παράδεισο. Του στέκεται αρκετό να αποτρέψει την κόλαση να γκρεμιστεί απάνω μου.»
Δημήτρης Λιαντίνης
Η Ιοκάστη κατηγορεί τους γιους της (χαλκογραφία του Velyn Philippus, 1816)
πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα
Πάροδος
| Α΄ Σύστημα |
Στροφή α΄ (στ.100-116)– Ο χορός χαιρετίζει τον ήλιο που ανατέλλει. Η καινούρια ημέρα φέρνει την απαλλαγή της πόλης από τον κίνδυνο. – Αποχώρηση του στρατού των Αργείων.
Αντιστροφή α΄ (στ.117-133)– Επίθεση των Αργείων εναντίον της Θήβας.– Απόκρουση της επίθεσης με τη βοήθεια του Δία και τιμωρία της «ὕβρεως».
|
| Β΄ Σύστημα |
Στροφή β΄ (στ.134-146) – Κατακεραύνωση του Καπανέα και φυγή των Αργείων. – Μονομαχία-αλληλοκτονία Ετεοκλή και Πολυνείκη.
Αντιστροφή β΄ (στ.147-161)– Υποδοχή της Νίκης. Προτροπή για ευχαριστίες στους θεούς και για πανηγυρισμούς. – Αναγγελία της εισόδου του νέου βασιλιά, του Κρέοντα. |
Η πάροδος εξυπηρετεί τις εξής σκοπιμότητες:
1. Γίνεται έμμεση αναφορά στο χρόνο της δράσης, που είναι βέβαια το ξημέρωμα· [σκηνοθετική οδηγία]. Ο χορός υποδέχεται με αγαλλίαση τη νέα ημέρα (ανατολή = αισιοδοξία), η οποία διώχνει μακριά τη βαριά σκιά του πολέμου («Ω! ηλιαχτίδα… φώτισες πια…»).
2. Γίνεται σύνδεση με το παρελθόν.
Περιγράφεται συνοπτικά η έφοδος, η μάχη και η φυγή των Αργείων καθώς και η μονομαχία των δύο αδελφών, που οδήγησε στο τραγικό τους τέλος χωρίς, όμως, να εξαίρεται η στάση του ενός και να καταδικάζεται η στάση του άλλου. Η αναφορά, πάντως, του ονόματος του Πολυνείκη μέσα στο κλίμα γενικής χαράς σημειώνει κάπως την απερισκεψία του («ο Πολυνείκης… που πήρε αέρα από φιλόνικα μισόλογα…»).
3. Υπογραμμίζεται το μοτίβο «ὕβρεως» και τιμωρίας («ο Δίας απεχθάνεται τα λόγια τα παχιά του κομπασμού»).
4. Υπογραμμίζεται το κλίμα γενικής χαράς («τώρα πια η Νίκη μας ήρθε… στο νωπό τον πόλεμο ρίξαμε λησμονιά. Στους ναούς… να χυθούμε κι ίσαμε το ξημέρωμα να στήσουμε χορό…»): Ο πανηγυρικός τόνος της παρόδου έρχεται σε αντίθεση με το βαρύ κλίμα του προλόγου και εκτονώνει συναισθηματικά τους θεατές.
5. Γίνεται σύνδεση με τα επόμενα.
Με το κλείσιμο της παρόδου ο κορυφαίος του χορού αναγγέλλει την άφιξη του Κρέοντα.
❦
Αντιγόνη (1882) από τον Φρέντερικ Λέιτον (1830-1896)
Άγγλο ζωγράφο και γλύπτη
Πρόλογος, στ. 1-17
Μετάφραση
Μετάφραση (με ελάχιστες τροποποιήσεις) της Στέλλας Μπαζάκου–Μαραγκουδάκη.
Αρχαία Ελληνική Τραγωδία. Σοφοκλής, Αντιγόνη. Αθήνα: Dian Books.
Ἀντιγόνη
Καλή μου, αγαπημένη μου Ισμήνη, αδελφή μου,
ποιο τάχα απ’ τον Οιδίποδα κακό δε ρίχνει ο Δίας
στις δυο μας που απομείναμε μες στη ζωή μονάχες;
Τίποτα δεν υπάρχει πια, κατάρα και οδύνη,
ντροπή ή και ατίμωση, που εγώ να μην το βλέπω
μες στις δικές σου συμφορές και μέσα στις δικές μου.
Και τί ‘ναι πάλι η προσταγή που λεν πως μόλις τώρα
ο στρατηγός μας έβγαλε για τους πολίτες όλους;
Ξέρεις; Το έχεις ακουστά; Ή δεν καταλαβαίνεις
πως συμφορές ορμήσανε απ’ τους εχθρούς στους φίλους;
πηγή της φωτογραφίας: ΙΤΥΕ Διόφαντος
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ
Β΄ ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
Σοφοκλέους «Αντιγόνη»
Σύμφωνα με τις Οδηγίες για τη διδασκαλία των μαθημάτων Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας και των Αρχαίων Ελληνικών του Ημερησίου και του Εσπερινού Γενικού Λυκείου για το σχολικό έτος 2023-2024 (δείτε εδώ το σχετικό έγγραφο του ΥΠΑΙΘ, σελ.9-10) η Αντιγόνη διδάσκεται από την 1η Δεκεμβρίου (1/12) μέχρι το τέλος του έτους επί δύο ώρες την εβδομάδα.