Το ρωμαϊκό κράτος αποκτά μεγάλη δύναμη

 

Βασικά σημεία

 

Η θέση της Ρώμης

Η Ρώμη ήταν η σημαντικότερη πόλη της ιταλικής χερσονήσου. Οι κάτοικοι της Ρώμης και της γύρω περιοχής, οι Ρωμαίοι, κατάφεραν στο πέρασμα των αιώνων να γίνουν ισχυροί και να επιβάλουν την εξουσία τους σε όλη την ιταλική χερσόνησο. Η ισχύς της Ρώμης οφειλόταν στην προνομιακή γεωγραφική της θέση (ήταν χτισμένη στις όχθες του ποταμού Τίβερη), κάτι που ευνοούσε το εμπόριο και την οικονομική της ανάπτυξη.

 

 

Πολίτευμα και πολιτειακά όργανα

 

Πολίτευμα

Αρχικά, η Ρώμη κυβερνιόταν από βασιλιάδες. Όμως, το 509 π.Χ. οι ευγενείς ανέτρεψαν τον βασιλιά και επέβαλλαν ένα είδος αριστοκρατικού πολιτεύματος, που ονομάστηκε από τους Ρωμαίους δημοκρατία (res publica).

 

Πολιτειακά όργανα

Οι σημαντικότεροι πολιτειακοί παράγοντες ήταν οι δύο ύπατοι, που είχαν αρμοδιότητες σε πολιτικά και στρατιωτικά θέματα. Επίσης, καίριο ρόλο έπαιζε και η Σύγκλητος, που αποτελούνταν από πολλά μέλη που συμβούλευαν τους υπάτους.

 

Κοινωνικές τάξεις

• πατρίκιοι: ήταν οι αριστοκράτες μεγαλογαιοκτήμονες, οι ευγενείς.
• πελάτες: ήταν πολίτες με περιορισμένα δικαιώματα, που προσέφεραν υπηρεσίες (εξαρτώνταν) συνήθως από κάποιον πατρίκιο.
• πληβείοι: ήταν το φτωχότερο τμήμα του πληθυσμού, που αγωνιζόταν να αποκτήσει περισσότερα δικαιώματα και καλύτερη ζωή.

 

 

Σύγκρουση με Καρχηδόνα

Οι Ρωμαίοι συγκρούστηκαν με τους Καρχηδόνιους για την κυριαρχία στη Σικελία και ευρύτερα στη δυτική Μεσόγειο σε τρεις μεγάλες αναμετρήσεις: τον Α΄, τον Β΄ και τον Γ΄ Καρχηδονιακό πόλεμο.

Κατά τη διάρκεια του Β΄ Καρχηδονιακού πολέμου, ο Αννίβας, ένας ικανός και τολμηρός Καρχηδόνιος στρατηγός, εισέβαλε μέσω Ισπανίας και Γαλατίας (σημερινής Γαλλίας) στην Ιταλία. Πέτυχε σημαντικές νίκες σε βάρος των Ρωμαίων (π.χ. στις Κάννες 216 π.Χ.) και παραλίγο να κατακτήσει την ίδια τη Ρώμη. Τελικά, αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Καρχηδόνα. Στη συνέχεια, οι Ρωμαίοι μετέφεραν τον πόλεμο στη βόρεια Αφρική και τελικά επικράτησαν με ηγέτη τον Σκιπίωνα το 202 π.Χ. στη Ζάμα. Αργότερα (Γ΄ Καρχηδονιακός πόλεμος, 146 π.Χ.) ισοπέδωσαν την Καρχηδόνα.

 

 

Ιούλιος Καίσαρας

Ήταν ένας προικισμένος στρατηγός που κατάφερε να υποτάξει στη Ρώμη τη νοτιοδυτική Ευρώπη και τη Γαλατία. Υπήρξε και ισχυρός πολιτικός, αλλά αντίπαλοί του συνωμότησαν εναντίον του και τον δολοφόνησαν το 44 π.Χ. Ο διάδοχός του (και θετός του γιος), ο Οκταβιανός, θεωρείται ο πρώτος Ρωμαίος αυτοκράτορας.

 

 

♦

 

Η υποταγή του ελληνικού κόσμου

 

Βασικά σημεία

 

Οι Ρωμαίοι και ο ελληνικός κόσμος

Σύμφωνα με την αφήγηση του ιστορικού Πολύβιου (σχολικό βιβλίο σελ.125) ο Αγέλαος ο Αιτωλός τόνισε την ανάγκη να υπάρξει ομόνοια ανάμεσα στους Έλληνες, με στόχο να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικότερα τις βαρβαρικές απειλές. Μίλησε για τα από της εσπέρας νέφη, δηλαδή για τον κίνδυνο που θα έρθει από τα δυτικά, όταν ο νικητής της σύγκρουσης Ρώμης-Καρχηδόνας θα αποφάσιζε να στρέψει το ενδιαφέρον του προς στις ελληνικές περιοχές.

Τα λόγια του Αγέλαου αποδείχθηκαν προφητικά. Οι Ρωμαίοι ασχολήθηκαν με τον ελληνικό κόσμο, αφού απαλλάχθηκαν από τον κίνδυνο της Καρχηδόνας (202 π.Χ.). Τα ελληνικά κράτη (βασίλεια και πόλεις-κράτη) ήταν τότε αδύναμα και σημειώνονταν συγκρούσεις μεταξύ τους. Οι Έλληνες μετανάστευαν προς την ανατολή και δεν αντιλαμβάνονταν (οι περισσότεροι τουλάχιστο) τους κινδύνους που εγκυμονούσε η αυξανόμενη δύναμη της Ρώμης. 

Αρχικά, οι Ρωμαίοι ακολουθούσαν την τακτική του διαίρει και βασίλευε. Έκαναν συμμαχίες με κάποια ελληνικά κράτη που στρέφονταν εναντίον άλλων ελληνικών κρατών. Έτσι, βρίσκονταν συνεχώς αναμεμιγμένοι στις ελληνικές υποθέσεις.

 

Κρίσιμες μάχες

Τόπος/ ημερομηνία	Ηγέτες	Αποτέλεσμα
Κυνός Κεφαλές (197 π.Χ.)	Φίλιππος Ε΄ Φλαμινίνος	ήττα του Φιλίππου η Μακεδονία πληρώνει πολεμική αποζημίωση και οι Ρωμαίοι διακηρύσσουν την ελευθερία των ελληνικών πόλεων και των Συμπολιτειών
Πύδνα (168 π.Χ.)	Περσέας Αιμίλιος Παύλος	ήττα του Περσέα υποταγή της Μακεδονίας
Λευκόπετρα (146 π.Χ.)	Αχαϊκή Συμπολιτεία Μόμμιος	ήττα της Συμπολιτείας υποταγή της υπόλοιπης Ελλάδας

 

Παραθέματα:

 

Β΄ Μακεδονικός πόλεμος (μάχη στις Κυνός Κεφαλές)

Η Ρώμη αντιμετώπισε τη σχέση της με τον Φίλιππο ως πρώτη προτεραιότητα. Ο πολύνεκρος και πολυδάπανος πόλεμος με τον Αννίβα είχε εξαντλήσει τους πολίτες της, αλλά η Σύγκλητος τους υπενθύμισε τον κίνδυνο που είχαν διατρέξει την εποχή της εισβολής του Πύρρου στην Ιταλία και επικαλέστηκε τις εχθρικές διαθέσεις των Μακεδόνων. Την κρισιμότερη στιγμή είχαν συμμαχήσει με τους Καρχηδόνιους, τους πιο επικίνδυνους εχθρούς τους. Τους υπενθύμισε επίσης ότι, όπως είχε αποδειχθεί, μάχονταν καλύτερα σε ξένο έδαφος παρά στο δικό τους. Αντί να περιμένουν την αναμέτρηση στην Ιταλία ήταν προτιμότερο να την αρχίσουν στην Ελλάδα. Ο πόλεμος εναντίον του Φιλίππου, που ονομάστηκε Β’ Μακεδονικός, αποφασίστηκε έτσι λίγους μόλις μήνες μετά τη συντριβή της Καρχηδόνας.

Στη διάρκεια του πολέμου οι πρεσβείες από την Ελλάδα στη Ρώμη πήγαιναν και έρχονταν, καθώς από τη διπλωματία κρινόταν συχνά η ένταξη των διαφόρων πόλεων στα αντίπαλα στρατόπεδα. Οι προσχωρήσεις των Αχαιών και στη συνέχεια των Βοιωτών και των Αιτωλών στον αντιμακεδονικό αγώνα άφησαν τον Φίλιππο με λίγους μόνο συμμάχους. Ακόμη και η Σπάρτη, η οποία στην αρχή του πολέμου είχε συνεργαστεί μαζί του, στη συνέχεια συντάχθηκε με τους εχθρούς του. Η απαίτηση των Ρωμαίων να απομακρυνθεί ο Φίλιππος από τις πόλεις και τις περιοχές που είχε κατακτήσει γινόταν δεκτή με θέρμη από πολλούς Έλληνες. Κεντρικό σύνθημα των Ρωμαίων ήταν η απελευθέρωση των Ελλήνων.

Ο πόλεμος κρίθηκε το 197. Σε μια καθοριστική μάχη στις Κυνός Κεφαλές της Θεσσαλίας οι μακεδονικές φάλαγγες με 16.000 πεζούς και 2.000 ιππείς, μαζί με αρκετές χιλιάδες ελαφρά οπλισμένους συμμάχους και μισθοφόρους, συντρίφθηκαν από τις ρωμαϊκές λεγεώνες που, μαζί με τους Έλληνες συμμάχους τους (κυρίως Αιτωλούς), διέθεταν περισσότερους από 26.000 άνδρες. Υπολογίστηκε ότι σκοτώθηκαν περίπου 8.000 Μακεδόνες και ότι αιχμαλωτίστηκαν περισσότεροι από 5.000. Οι Ρωμαίοι είχαν συγκριτικά πολύ μικρές απώλειες. […]

Έναν χρόνο αργότερα, μπροστά στο μεγάλο πλήθος που είχε συγκεντρωθεί στην Κόρινθο από όλη σχεδόν την οικουμένη για να εορτάσει τα Ίσθμια, οι Ρωμαίοι ανακοίνωσαν επίσημα τις αποφάσεις τους για τους Έλληνες: Η Σύγκλητος των Ρωμαίων και ο Φλαμινίνος, έχοντας νικήσει τον Φίλιππο και τους Μακεδόνες, άφηναν ελεύθερους, αφρούρητους, αφορολόγητους και διοικούμενους με πάτριους νόμους τους Κορίνθιους, τους Φωκείς, τους Λοκρούς, τους Ευβοείς, τους Φθιώτες Αχαιούς, τους Μάγνητες, τους Θεσσαλούς και τους Περραιβούς. Ο κατάλογος αυτός περιλάμβανε τους Έλληνες που είχαν πολεμήσει με το μέρος του Φιλίππου. Ελεύθεροι παρέμεναν, προφανώς, και όσοι Έλληνες είχαν αγωνιστεί στο πλευρό των Ρωμαίων.

Η ανακοίνωση αυτή προκάλεσε τέτοιο θόρυβο, ώστε άλλοι δεν μπορούσαν να την ακούσουν και άλλοι επιθυμούσαν να την ακούσουν ξανά. Οι περισσότεροι δεν πίστευαν στα αφτιά τους και νόμιζαν ότι ονειρεύονται. Στη προσπάθειά τους να εκφράσουν την ευγνωμοσύνη τους στον Ρωμαίο στρατηγό, λίγο έλειψε να τον σκοτώσουν. Κανένας λαός δεν είχε αναλάβει έως τότε παρόμοιο κίνδυνο και έξοδα για την ελευθερία των Ελλήνων χωρίς να ζητά αντάλλαγμα. Μόνο οι Αιτωλοί έμειναν δυσαρεστημένοι. Ως βασικοί σύμμαχοι των Ρωμαίων περίμεναν προνομιακή μεταχείριση. Δεν έχαναν έτσι ευκαιρία να διαμαρτύρονται ότι οι Έλληνες δεν είχαν ελευθερωθεί πραγματικά: είχαν απλώς αλλάξει δεσπότες (μεθάρμοσις δεσποτῶν).

Δ. Κυρτάτας & Σ. Ράγκος, Η Ελληνική Αρχαιότητα, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, 2010, σελ.307-310.

[διαβάστε το παράθεμα σε ηλεκτρονική μορφή εδώ]

 

♦

 

Γ΄ Μακεδονικός πόλεμος (μάχη στην Πύδνα)

Νικημένος από τους Ρωμαίους, ο Φίλιππος έκανε ό,τι μπορούσε για να καταστήσει τη Μακεδονία και πάλι ισχυρή. Πλήρωνε το πρόστιμο της ήττας, φρόντισε να μην προκαλεί και παρείχε βοήθεια στους Ρωμαίους, όποτε χρειαζόταν. Ταυτοχρόνως προσπάθησε να αναδιοργανώσει τα οικονομικά του βασιλείου του. Οι βλέψεις του προς τη Θράκη τον έφεραν ωστόσο αντιμέτωπο με τον βασιλιά Ευμένη και συνεπώς με τη Ρώμη. Την ίδια πολιτική συνέχισε μετά τον θάνατό του ο γιος του Περσέας (179-168). Παρακολουθώντας τις κινήσεις των Μακεδόνων, οι Ρωμαίοι ισχυρίστηκαν ότι ετοιμαζόταν και πάλι κρυφά για πόλεμο, συγκεντρώνοντας στρατό, όπλα και εφόδια. Με την επίμονη προτροπή του Ευμένη ξεκίνησαν το 171 τον Γ’ Μακεδονικό Πόλεμο.

Ο Περσέας σημείωσε αρκετές επιτυχίες τόσο στη στεριά όσο και στη θάλασσα, υποχρεώνοντας τους Ρωμαίους να αντιμετωπίσουν την κατάσταση όσο σοβαρότερα γινόταν. Οι Ρωμαίοι άρχισαν να κινητοποιούν τους Έλληνες συμμάχους τους, που αντιμετωπίζονταν πλέον όλο και περισσότερο ως υποτελείς. Για τη νέα σύγκρουση επέλεξαν έναν ικανό και έμπειρο στρατηγό, τον Αιμίλιο Παύλο, που ήταν πια πάνω από 60 ετών. (Ο πατέρας του είχε σκοτωθεί στις Κάννες, χωρίς να έχει την κύρια ευθύνη για την ήττα από τον Αννίβα.) Ο Αιμίλιος Παύλος συγκέντρωσε μεγάλο στρατό και αναπτύχθηκε απέναντι από τους Μακεδόνες στην Πύδνα, όπου το 168 δόθηκε η αποφασιστική μάχη.

Στην Πύδνα οι δύο στρατοί ήταν περίπου ισοδύναμοι και καλά προετοιμασμένοι. Ο Περσέας διέθετε συνολικώς 43.000 άνδρες και ο Αιμίλιος Παύλος 39.000. Ο τόπος ήταν πεδινός, επιτρέποντας στις μακεδονικές φάλαγγες πλήρη ανάπτυξη. Όταν τις αντίκρισε έτοιμες για μάχη, ο Ρωμαίος στρατηγός αισθάνθηκε έκπληξη και δέος, όπως παραδέχτηκε αργότερα. Το θέαμα ήταν τρομακτικό. Στην αρχή οι Μακεδόνες υπερείχαν με τον συμπαγή τους όγκο και τις σάρισες και έδειχναν ακαταμάχητοι. Αλλά ο μεγάλος τους στρατός, καθώς καταδίωκε τους αντιπάλους του, υποχρεώθηκε να πορευτεί σε ανώμαλα μέρη, χάνοντας έτσι τη συνοχή του. Ο Αιμίλιος Παύλος εκμεταλλεύτηκε τα μικρά κενά που δημιουργούνταν και οδήγησε μέσα από αυτά μικρά τμήματα των λεγεώνων του. Αναγκασμένη να αμυνθεί σε πολλά μέτωπα, η μακεδονική φάλαγγα κατέρρευσε. Έχοντας απομείνει για μία ακόμη φορά απροστάτευτη από τα πλάγια, έγινε ευάλωτη και ανίκανη να αντιδράσει. Πολεμώντας σώμα με σώμα, οι Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν πλέον τα μακριά τους ξίφη και άρχισαν τη σφαγή. Μέσα σε μία ώρα περίπου η μάχη είχε κριθεί. Στο τέλος της ημέρας υπολογίστηκε ότι σκοτώθηκαν περισσότεροι από 25.000 άνδρες από την πλευρά των Μακεδόνων και ελάχιστοι από την πλευρά των Ρωμαίων. Ο Περσέας με το ιππικό του, που είχε πάρει ελάχιστα μέρος στη μάχη, διέφυγε, αλλά σύντομα αναγκάστηκε να παραδοθεί με την οικογένειά του.

Αξιοποιώντας τη μεγάλη του νίκη, ο ρωμαϊκός στρατός στράφηκε με απόφαση της Συγκλήτου εναντίον της Ηπείρου. Χωρίς να έχει στο ελάχιστο προκληθεί και χωρίς να αιτιολογήσει την επίθεσή του, λεηλάτησε τη χώρα, κατέσχεσε τον ιδιωτικό πλούτο και τον πλούτο των ναών, υποδούλωσε 150.000 Ηπειρώτες και κατέστρεψε 70 πολιτείες. Η ιδέα ήταν να ικανοποιηθούν για την προσφορά τους οι Ρωμαίοι στρατιώτες. Η συμπεριφορά αυτή έδειχνε ότι η Ρώμη δεν χρειαζόταν πλέον τη διπλωματία για να χειριστεί τους Έλληνες.

Στη Ρώμη ο Αιμίλιος Παύλος αξιώθηκε έναν θρίαμβο, όπως συνηθιζόταν μετά από μεγάλες νίκες. Στη μεγάλη πομπή που οργανώθηκε επιδείχθηκαν πάνω σε 250 άμαξες τα αγάλματα και τα έργα τέχνης που είχαν λαφυραγωγηθεί, ύστερα τα ωραιότερα και πολυτελέστερα όπλα των Μακεδόνων, οι θησαυροί τους, το άρμα του νικημένου βασιλιά και το διάδημα του, τα παιδιά του και τέλος πεζός ο ίδιος ο Περσέας, φορώντας ρούχο σταχτί. Οι Ρωμαίοι ένιωσαν μεγάλη ικανοποίηση βλέποντας να εκτίθεται μπροστά τους η δόξα του Αλεξάνδρου και του Φιλίππου. Ο Αιμίλιος Παύλος με χρυσοκεντημένη πορφύρα ήταν καθισμένος σε άρμα, κρατώντας κλωνάρι δάφνης. Λίγο αργότερα, ο Περσέας και τα παιδιά του πέθαναν στη φυλακή από την κακοποίηση.

Δ. Κυρτάτας & Σ. Ράγκος, Η Ελληνική Αρχαιότητα, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, 2010, σελ.314-315.

[διαβάστε το παράθεμα σε ηλεκτρονική μορφή εδώ]

 

♦

 

Η μάχη της Λευκόπετρας

Την ίδια χρονιά κρίθηκε και η τύχη των Αχαιών. Είχαν έρθει σε πόλεμο με τη Σπάρτη, προκαλώντας έτσι την επέμβαση της Ρώμης, που απαίτησε τη διάλυση της Συμπολιτείας τους. Αυτοί αρνήθηκαν, και ο ρωμαϊκός στρατός, με στρατηγό τον Λεύκιο Μόμμιο, κατέλαβε την Κόρινθο και εξανδραπόδισε όσους κατοίκους είχαν απομείνει ζωντανοί. Οι θησαυροί της πόλης λεηλατήθηκαν. Ο Πολύβιος έφτασε εγκαίρως για να περισώσει κάποια από τα έργα τέχνης και, ενδεχομένως, να μεσολαβήσει υπέρ ορισμένων Αχαιών.

Δ. Κυρτάτας & Σ. Ράγκος, Η Ελληνική Αρχαιότητα, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, 2010, σελ.318-319.

[διαβάστε το παράθεμα σε ηλεκτρονική μορφή εδώ]

 

 

Θέλω κι άλλο!

Ο ελληνιστικός κόσμος και η Ρώμη, 200 π.Χ.: διαδραστικός χάρτης από το Φωτόδεντρο.

 

❦