Ο Παρθενώνας σε προοπτική αναπαράσταση του 1948 από τον Αναστάσιο Ορλάνδο
ΥΣΜΑ (πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών)
Ο Δρ Αρχαιολογίας Θεόδωρος Παπακώστας (ή αλλιώς Archaeostoryteller) εξηγεί στο παρακάτω απόσπασμα από το βιβλίο του Χωράει όλη η αρχαιότητα στο ασανσέρ; τι κάνει τον Παρθενώνα μοναδικό μνημείο.
Δύο άγνωστοι συναντιούνται σε ένα ασανσέρ, το οποίο σταματά μεταξύ ορόφων. Ο ένας είναι αρχαιολόγος, ο άλλος όχι. Με αφορμή την ερώτηση «με τι ασχολείσαι» ξεκινάει ένας συναρπαστικός διάλογος και ένα ταξίδι στον χώρο και τον χρόνο. Παράλληλα δίνονται απαντήσεις στις πιο κοινές ερωτήσεις για την επιστήμη της αρχαιολογίας.
(από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
♦
«Η Ακρόπολη είναι το αποκορύφωμα της κλασικής γλυπτικής και αρχιτεκτονικής».
«Γιατί;»
«Κοίτα να δεις. Με τα χρήματα των συμμάχων η Αθήνα αποφάσισε να στολιστεί. Ο Περικλής ξεκίνησε ένα οικοδομικό πρόγραμμα με κτίρια σε όλη την Αττική: Σούνιο, Ελευσίνα, ναό του Ηφαίστου στην αρχαία Αγορά κ.λπ. Όλη η Αττική ήταν απέραντο εργοτάξιο. Το κυριότερο, όμως, κομμάτι του προγράμματος ήταν η ολική ανακαίνιση που σχεδιάστηκε για την Ακρόπολη. Και στην Ακρόπολη αποφασίστηκε να χτιστεί το πλησιέστερο στο τέλειο οικοδόμημα που δημιουργήθηκε ποτέ. Ο ανυπέρβλητος Παρθενώνας.»
«Γιατί ο Παρθενώνας είναι ανώτερους από άλλους αρχαίους ναούς;»
«Για πολλούς λόγους. Πρώτον, ήταν όλος κατασκευασμένος από μάρμαρο. Μέχρι και τα κεραμίδια. Και όχι κάποιο δεύτερης ποιότητας μάρμαρο. Πεντελικό. Το καλό, το λεπτόκοκκο, που λάμπει στο μάτι σαν παγωμένες νότες».
«Ε, πόσο καλό είναι; Όταν πριν από μερικά χρόνια είχα πάει κάτι συγγενείς που είχαν έρθει από την Αυστραλία, το κοιτούσα και σκεφτόμουν ότι δεν είναι κατάλευκο. Τόσο καλό που έγινε ροζ με τα χρόνια; Γιατί δεν παρέμεινε λευκό;»
«Το πεντελικό μάρμαρο έχει μέσα σίδηρο, γι’ αυτό και έχει αυτή την απαλή ροδαλή απόχρωση που κάνει τον ναό ακόμα πιο γλυκό. Ο ναός του Ποσειδώνα στο Σούνιο, για παράδειγμα, είναι από μάρμαρο Αγριλέζας, που δεν είναι περιέχει σίδηρο και παραμένει ακόμη η κατάλευκο. Βέβαια, εκεί του πάει, γιατί κάνει αντίθεση το λευκό με το γαλάζιο του Αιγαίου».
«Ξεφεύγεις, αρχαιολόγε. Ποιο Σούνιο; Για τον Παρθενώνα μού έλεγες».
«Ναι. Συνεχίζω. Δεύτερον, ο Παρθενώνας, αντί για έξι κίονες, όπως συνηθιζόταν, στην πρόσοψη και στην πίσω πλευρά, στις στενές του πλευρές δηλαδή, είχε οκτώ για να δώσει μεγαλύτερο όγκο στο κτίριο. Αντίστοιχα, αντί για δεκαπέντε κίονες στις μακρές πλευρές είχε δεκαεπτά».
«Μου αραδιάζεις νούμερα. Δεν έχω εντυπωσιαστεί ιδιαίτερα μέχρι στιγμής».
«Οκέι, θα εντυπωσιαστείς με αυτή την πληροφορία, όμως: Οι αρχαίοι τεχνίτες ήξεραν ότι το πεντελικό μάρμαρο αφρατεύει και “απλώνει”, διαστέλλεται για λίγα χρόνια αφότου εξορυχθεί, και έτσι άφησαν ελάχιστο χώρο ανάμεσα στα σημεία που θα ακουμπούσαν τα μάρμαρα, ούτως ώστε, σε λίγα χρόνια, όπως ήρθε και πήρε την τελική μορφή του, τα κομμάτια των μαρμάρων έσφιξαν τόσο καλά μεταξύ τους, που έκλεισαν αεροστεγώς! Όταν στις σύγχρονες αναστηλώσεις αναγκάστηκαν να αποκολλήσουν κομμάτια από τις κολόνες που δεν είχαν αλλάξει θέση από την αρχαιότητα, οι ξύλινοι αρμοί στο κέντρο, που ένωναν τα κομμάτια, είχαν διατηρήσει ακόμα τη μυρωδιά του ξύλου!»
«Ουάου!»
«Έχει κι άλλο. Τρίτον, είχε την περισσότερη, και καλύτερη, γλυπτική διακόσμηση από κάθε άλλο ναό. Βασικά, ήταν ο μόνος ναός που είχε διακοσμημένες με γλυπτά όλες τις μετόπες του».
«Τι είναι η μετόπη;»
«Θα σου εξηγήσω. Αρχικά, τα τμήματα του ναού που στηρίζονται πάνω στους κίονες έχουν κάτι σχέδια με τριπλές κάθετες γραμμές ακριβώς πάνω από κάθε κίονα».
«Ναι».
«Αυτά είναι τα τρίγλυφα. Εκεί έβγαιναν οι άκρες από τα ξύλινα δοκάρια που στήριζαν τη στέγη στους πρώτους ξύλινους ναούς. Οι ναοί έγιναν μαρμάρινοι, αλλά το σχέδιο κρατήθηκε ως διακοσμητικό».
«Και οι μετόπες;»
«Η μετόπη, λοιπόν, είναι η τετράγωνη πλάκα που γεμίζει τον χώρο ανάμεσα στα τρίγλυφα. Για να μη χάσκει σκέτη είπαν να τη διακοσμήσουν. Αυτό το ευμέγεθες τετράγωνο μπορούσε να φιλοξενήσει ένα γλυπτό, να αφηγηθεί μια ιστορία. Και δεν ήταν λίγες οι μετόπες του Παρθενώνα! Ενενήντα δύο στο σύνολο τους. Υπέροχες και γεμάτες συμβολισμούς».
«Τι συμβολίζουν;»
«Οι μετόπες της ανατολικής πλευράς, της κύριας εισόδου δηλαδή, έδειχναν τη Γιγαντομαχία, δηλαδή τη νίκη των ολύμπιων θεών ενάντια σε πρωτόγονες δυνάμεις στην αρχή του χρόνου και του κόσμου. Μπορείς να το δεις σαν νίκη της τάξης και της θείας δύναμης ενάντια στο πρωτόγονο χάος. Οι μετόπες της νότιας πλευράς έδειχναν την Κενταυρομαχία, τη μάχη των ανθρώπων εναντίον των Κενταύρων, δηλαδή τη νίκη των ανθρώπων αυτή τη φορά ενάντια σε πρωτόγονα τερατόμορφα όντα. Δες το και σαν νίκη του εκπολιτισμένου ανθρώπου ενάντια στην άγρια φύση του. Οι μετόπες της βόρειας πλευράς έδειχναν τον Τρωικό Πόλεμο, την πρώτη και θρυλικότερη ένδοξη εκστρατεία των Ελλήνων, την τιμή των προγόνων και την πιο πολυτραγουδισμένη ιστορία, και οι μετόπες της δυτικής πλευράς την αμαζονομαχία, όταν οι Αμαζόνες είχαν εκστρατεύσει από την Ασία για να αποκτήσουν να κατακτήσουν την Αθήνα και νικήθηκαν κάτω από την Ακρόπολη, έναν μύθο δηλαδή που ταίριαζε πάρα πολύ με την πραγματική πρόσφατη ιστορία των Αθηναίων. Οι παππούδες των Αθηναίων, που έχτισαν τον Παρθενώνα είχαν ζήσει μια τέτοια εισβολή και αμύνθηκαν ενάντια στην απειλή της Περσίας».
«Αυτά είναι τα σπουδαία γλυπτά του Παρθενώνα;»
«Αυτά είναι μόνο οι μετόπες. Είχε πολύ περισσότερα και σημαντικότερα γλυπτά ο ναός. Συγκεκριμένα, αναφέρομαι στα αετώματα».
«Τι είναι πάλι τα αετώματα;»
Ξεφύσηξε.
«Αέτωμα λέμε τον τριγωνικό χώρο που σχηματίζεται από τη στέγη στην πρόσοψη και στην πίσω όψη κάθε ναού. Στον Παρθενώνα το ανατολικό αέτωμα έδειχνε τη γέννηση της Αθηνάς από το κεφάλι του Δία, γιατί η ανατολική πλευρά ήταν η κύρια όψη του ναού, και το δυτικό αέτωμα έδειχνε τη διαμάχη της Αθηνάς με τον Ποσειδώνα για την επικράτηση στην Αθήνα. Τα γλυπτά αυτά είναι σμιλεμένα στην εντέλεια, από όλες τις πλευρές, ακόμη και τις πίσω όψεις, που δεν τις έβλεπε ποτέ άνθρωπος όταν τοποθετήθηκαν στην οριστική τους θέση επάνω ψηλά στον ναό. Αυτά βέβαια είναι σε μεγάλο βαθμό κατεστραμμένα. Και ένα άλλο μεγάλο μέρος τους βρίσκεται εκτός Ελλάδας, αν και το ελληνικό κράτος τα ζητάει επίσημα πίσω».
Σύγχρονο αντίγραφο του (χαμένου σήμερα) χρυσελεφάντινου αγάλματος της Αθηνάς στον Παρθενώνα. Έργο του Αμερικανού γλύπτη Alan LeQuire. Το άγαλμα έχει ύψος 12,75 μ. και βρίσκεται στον Παρθενώνα του Nashville. [πηγή: Βικιπαίδεια]
«Γιατί τόσος ντόρος για αυτά τα γλυπτά του Παρθενώνα;»
«Τα γλυπτά του ήταν φτιαγμένα την εποχή που πλέον η γλυπτική είχε χαράξει νέους δρόμους και βγήκε από τα αρχαϊκά καλούπια, και έγιναν μάλιστα από το εργαστήρι του διάσημου γλύπτη Φειδία. Και να μην ξεχνάμε και την τεράστια και πανέμορφη ζωφόρο, μια ζώνη δηλαδή που έτρεχε κατά μήκος του μέσα τοίχου του ναού, που έδειχνε την πομπή των Παναθηναίων. Κάθε φιγούρα είναι διαφορετική. Όλες εξαιρετικής τέχνης. Και το επίσης κουφό είναι πως ζωφόρους είχαν οι ιωνικοί ναοί, όχι η δωρικοί. Ο Παρθενώνας, όμως, παρότι δωρικός, είχε ζωφόρο. Γιατί έτσι! Πρωτοτυπία λέμε. Και κάθε μορφή στις μετόπες, στα αετώματα και στη ζωφόρο είναι διαφορετική! Αλλά δεν τελειώνουμε εδώ».
«Έχει κι άλλο;»
«Φυσικά. Κάθε διάσταση στον Παρθενώνα υπακούει στην αναλογία 4 προς 9. Αυτή η αναλογία ισχύει, για παράδειγμα, στο πλάτος προς το μήκος, στο ύψος προς το πλάτος και ούτω καθεξής. Επίσης, ο Παρθενώνας δεν έχει ευθείες γραμμές. Είναι όλες ελάχιστα καμπύλες, για να φαίνονται ευθείες στο μάτι. Αυτό το κόλπο λέγεται οπτική εκλέπτυνση. Και οι εκλεπτύνσεις αυτές έγιναν με ακρίβεια χιλιοστού».
«Για να γίνει τόσο λεπτομερής δουλειά λογικά θα χρειάστηκαν πολλά χρόνια».
«Και εκεί εντυπωσιάζει ο Παρθενώνας, φίλε μου, γιατί χτίστηκε σε εννιά χρόνια μόνο. Αν προσθέσεις και τα άλλα έξι που τους πήρε για να τελειώσουν οριστικά και όλη τη διακόσμηση, δεκαπέντε χρόνια για το τελειότερο οικοδόμημα που φτιάχτηκε ποτέ, όχι μόνο από τους Αθηναίους, αλλά και από εκατοντάδες άλλους Έλληνες όλων των ειδικοτήτων που ζούσαν στην Αθήνα ως μετανάστες, από ελεύθερους και δούλους, που πληρώνονταν όλοι το ίδιο μεροκάματο, μέχρι και από τα ζώα που βοήθησαν στο κουβάλημα. Σε ένα γέρικο γαϊδουράκι, μάλιστα, όταν πια δεν άντεχε άλλο το κουβάλημα, του δόθηκε η συμβολική τιμή, μετά από ψηφοφορία, να σιτίζεται από το Πρυτανείο της πόλης, μια τιμή μόνο για τους ευεργέτες, τους επίσημους προσκεκλημένους και τους νικητές των αθλητικών αγώνων».
«Οκέι, το κατάλαβα. Ο Παρθενώνας ήταν ουάου».
Θεόδωρος Παπακώστας, Χωράει όλη η αρχαιότητα στο ασανσέρ; εκδ. Key Books, σελ.182-187
Θέλω κι άλλο!
- Δείτε δύο πολύ ενδιαφέροντα βίντεο: ένα με βασικές πληροφορίες για τον Παρθενώνα και ένα αφιερωμένο στα γλυπτά του.
- Τα μυστικά του Παρθενώνα: ντοκιμαντέρ από το National Geographic (με ελληνικούς υπότιτλους).
- Η σελίδα του Θεόδωρου Παπακώστα στη Βιβλιονέτ.
- Archaeostoryteller – ιστοσελίδα με τα podcast του Θόδωρου Παπακώστα.
♦
