Η Αίγυπτος

 

2.1 Η χώρα
• Οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν Αίγυπτο το βορειοανατολικό τμήμα της Αφρικής.
• Η χώρα όφειλε τον πλούτο της στις καλοκαιρινές πλημμύρες του ποταμού Νείλου. Η λάσπη που άφηνε πίσω το ποτάμι έκανε πολύ εύφορη τη λωρίδα γης εκατέρωθεν του ποταμού.
• Γεωγραφική διαίρεση: Άνω Αίγυπτος (το νότιο και ορεινό τμήμα) και Κάτω Αίγυπτος (το βόρειο τμήμα, που περιλαμβάνει και το Δέλτα του Νείλου).

 

 

2.2 Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση

Η οικονομία
• Η Αίγυπτος ήταν κυρίως γεωργική χώρα. Η αγροτική δραστηριότητα εξαρτιόταν από τον Νείλο και τις πλημμύρες του.
• Οι Αιγύπτιοι καλλιεργούσαν σιτάρι, κριθάρι, λινάρι, οπωροφόρα και κηπευτικά. Μάζευαν παπύρους και λωτούς. Επίσης, παρασκεύαζαν μπίρα από κριθαρένιο ψωμί. Ασχολήθηκαν με το ψάρεμα στον Νείλο και με την κτηνοτροφία.
• Η αγροτική δραστηριότητα επιβλεπόταν από τους υπαλλήλους του φαραώ, οι οποίοι συγκέντρωναν και το ποσοστό της παραγωγής που έπρεπε να αποδοθεί στον ηγεμόνα.

• Η Αίγυπτος διέθετε πολλούς τεχνίτες (αρχιτέκτονες, μεταλλουργούς, ξυλουργούς, ναυπηγούς κλπ.), οι καλύτεροι των οποίων εργάζονταν στα εργαστήρια των ανακτόρων.
• Το εμπόριο ελεγχόταν και αυτό από τον φαραώ. Η χώρα εξήγε δημητριακά, πάπυρο και χρυσό και εισήγε ξυλεία, χαλκό, άργυρο κ.ά.
• Η διοίκηση στηριζόταν στους ιερείς, στους γραφείς και στους επαγγελματίες στρατιωτικούς.

 

Η κοινωνία
• Φαραώ: ο Αιγύπτιος ηγεμόνας ήταν παντοδύναμος και θεωρούνταν επίγειος θεός.
• Ιερείς, ανώτατοι κρατικοί υπάλληλοι και γραφείς (η τάξη των ισχυρών).
• Επαγγελματίες στρατιωτικοί: κληρονομούσαν το επάγγελμα και ο φαραώ τους παραχωρούσε καλλιεργήσιμη γη.
• Ελεύθεροι πολίτες: η πολυπληθέστερη τάξη· ήταν κυρίως γεωργοί ή τεχνίτες.
• Δούλοι: υπήρχαν ιδιωτικοί δούλοι (στις οικογένειες) και κρατικοί (δούλευαν στα κρατικά εργαστήρια, στους ναούς, στα ορυχεία κλπ.)

 

 

Η πολιτική οργάνωση
• Το κράτος είχε θεοκρατικό χαρακτήρα. Ο ίδιος ο φαραώ θεωρούνταν θεός, αλλά αντιμετωπιζόταν και ως άνθρωπος.
• Η θρησκεία επηρέαζε πολύ τη ζωή των Αιγυπτίων.

 

2.4 Ο πολιτισμός

Η θρησκεία
• Οι Αιγύπτιοι ήταν πολυθεϊστές. Παρουσίαζαν τους θεούς τους με ανθρώπινο σώμα και κεφάλι κάποιου ζώου.
• Ο μεγαλύτερος θεός ήταν ο Ρα, ο θεός Ήλιος (ο φαραώ ήταν ο επίγειος εκπρόσωπός του). Οι δημοφιλέστεροι θεοί: η Ίσις, ο Όσιρις και ο Ώρος.
• Ο φαραώ Αμένοφις Δ’ (ο επονομαζόμενος και Ακενατών, περίπου 1353-1336 π.Χ.), προσπάθησε, χωρίς επιτυχία, να εξαλείψει την πολυθεΐα και να επιβάλει τη λατρεία του Ρα ως μοναδικού θεού.
• Οι Αιγύπτιοι πίστευαν στη μεταθανάτια ζωή, με την προϋπόθεση ότι το σώμα του νεκρού δεν είχε καταστραφεί. Γι’ αυτό ταρίχευαν τους νεκρούς. Οι ευγενείς και οι φαραώ θάβονταν σε μεγαλοπρεπή ταφικά μνημεία, που είχαν περίτεχνη διακόσμηση και πολύτιμα αντικείμενα.

 

Η γραφή
• Ήδη από την 4η χιλιετία οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν την ιερογλυφική γραφή.
• Οι γραφείς μάθαιναν τη γραφή με ειδική εκπαίδευση. Ήταν δημόσιοι υπάλληλοι με ιδιαίτερο κύρος και κατέγραφαν σε παπύρους αλλά και σε τοίχους μνημείων τα έργα και τη δράση των φαραώ.
• Η γραφή αποκρυπτογραφήθηκε το 1822 από τον Γάλλο Champollion με τη βοήθεια της τρίγλωσσης Στήλης της Ροζέτας.

 

 

Τα γράμματα
Τα περισσότερα σωζόμενα αιγυπτιακά κείμενα αφορούν τη δράση των φαραώ. Ελάχιστα είναι τα λογοτεχνικά κείμενα.

 

Οι επιστήμες
Οι Αιγύπτιοι ανέπτυξαν πρακτική αστρονομία και γεωμετρία· είχαν επίσης προχωρημένες γνώσεις μαθηματικών, ανατομίας και ιατρικής.

 

 

Οι τέχνες
• Στην Αίγυπτο αναπτύχθηκε η μνημειακή τέχνη: αρχιτεκτονική (πυραμίδες, ναοί Λούξορ και Καρνάκ), γλυπτική και ζωγραφική. Στόχος της τέχνης ήταν κυρίως η προβολή των φαραώ.
• Φιλοτεχνήθηκαν επίσης ξύλινα και πέτρινα αγάλματα σε μικρότερες διαστάσεις και άλλα έργα μικροτεχνίας από μέταλλο και πολύτιμους λίθους.

 

 

Θέλω κι άλλο!

• Η Αίγυπτος: ντοκιμαντέρ του National Geographic (παραγωγή 1982).
• Αίγυπτος, τα μυστήρια του Νείλου: ντοκιμαντέρ του National Geographic (παραγωγή 1999).
• Τουταγχαμών, η κατάρα του τάφου: ντοκιμαντέρ του Discovery Channel.
• Οι πυραμίδες της Γκίζας: ντοκιμαντέρ του Discovery Channel.
• «Σπουδαία ανακάλυψη» στη Γκίζα: Οι πρώτες εικόνες από μυστικό διάδρομο στην Πυραμίδα του Χέοπα – άρθρο στην Καθημερινή (2.3.2023).
  
• Η στήλη της Ροζέτας: ντοκιμαντέρ του BBC (1ο μέρος, 2ο μέρος, 3ο μέρος -ενεργοποιήστε ελληνικούς υπότιτλους μέσω της αυτόματης μετάφρασης).
  
• Τι λέει η στήλη της Ροζέτας: σύντομο βίντεο από το Βρετανικό Μουσείο (ενεργοποιήστε ελληνικούς υπότιτλους μέσω της αυτόματης μετάφρασης).
• Η Αιγυπτιακή συλλογή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (σύντομο βίντεο).
• Αιγυπτιακές Αρχαιότητες στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
• Η Στήλη της Ροζέτας σε τρισδιάστατη απεικόνιση.
• Θεοί και θεές των αρχαίων Αιγυπτίων (στον ιστότοπο του Βρετανικού Μουσείου).
• Πάπυροι και παπυρολογία (άρθρο στο περιοδικό Αρχαιολογία και Τέχνες).
• Όταν τα έγραφαν όλα στον πάπυρό τους: ένα πολύ ενδιαφέρον podcast, στο οποίο ο διδάκτωρ αρχαιολογίας Θόδωρος Παπακώστας συζητά με τον φιλόλογο-παπυρολόγο, καθηγητή στο ΕΚΠΑ, Αμφιλόχιο Παπαθωμά για τους παπύρους και την ιστορία τους.
  

 

♦