Η Αττική (πηγή χάρτη: Βικιπαίδεια)
Βιβλίο 2, Κεφάλαιο 4, §§ 1-17
Ερμηνευτικά σχόλια
§§1-7
1. «τα Μέγαρα κ’ η Θήβα γέμισαν πρόσφυγες»: γιατί έχει σημασία η φράση του Ξενοφώντα;
Είναι εντυπωσιακή η αλλαγή πολιτικής των Θηβαίων: αυτοί που πριν από λίγο, στις διαπραγματεύσεις για την παράδοση της Αθήνας (2.2.19, σ.71), ζητούσαν από τους Λακεδαιμόνιους την εξόντωση των Αθηναίων, μετά το κλίμα τρομοκρατίας που επέβαλαν οι Τριάκοντα στην Αθήνα υποδέχονται τους αυτοεξόριστους Αθηναίους στην πόλη τους -αντίθετα με τη θέληση των Σπαρτιατών. Οι Θηβαίοι πέρα από την ασυλία βοηθούν τους Αθηναίους να μεταφέρουν όπλα και να οργανώσουν αντίσταση κατά των Τριάκοντα μέσα στην ίδια τη Θήβα. Η μεταστροφή αυτή των Θηβαίων, σύμφωνα με το σχόλιο του βιβλίου, οφείλεται στο ότι τιμούσαν ιδιαίτερα το θεό Διόνυσο και τον ημίθεο Ηρακλή, που θεωρούνταν προστάτες του πολιτικού ασύλου· όμως, είχαν ήδη δυσαρεστηθεί από τον Λύσανδρο και κρατούσαν αποστάσεις από την πολιτική του.
Ας θυμηθούμε, επίσης, όπως αναφέρεται στην εισαγωγή του σχολικού βιβλίου, ότι ένα από τα αίτια του Πελοποννησιακού πολέμου ήταν η σύγκρουση συμφερόντων ανάμεσα στην Αθήνα και σε συμμάχους της Σπάρτης στην περιοχή του Ιονίου και της κάτω Ιταλίας (με την Κόρινθο), στον Βόσπορο (με τα Μέγαρα) […]. (σ. 34). Επομένως, παρόλο που και τα Μέγαρα ήταν μια πόλη που είχε από πριν αντικρουόμενα οικονομικά συμφέροντα με την Αθήνα, στη συγκεκριμένη περίσταση δείχνει διάθεση να βοηθήσει τους κατατρεγμένους από το καθεστώς των Τριάκοντα Αθηναίους.
Το κείμενο του Πλούταρχου (Βίος Λυσάνδρου §27) στο σχετικό σχόλιο του βιβλίου λέει τα εξής: οι Θηβαίοι αντίθετα εξέδωσαν ψηφίσματα σύμφωνα με τις πράξεις του Διονύσου και του Ηρακλή, δηλαδή κάθε σπίτι και πόλη στη Βοιωτία να είναι ανοιχτή στους Αθηναίους που χρειάζονται βοήθεια, […] αν κάποιος μεταφέρει όπλα στην Αθήνα μέσω της Βοιωτίας εναντίον των τυράννων, κανένας Θηβαίος να μην δει ή να μην ακούσει τίποτε […]. Ο Θρασύβουλος και οι σύντροφοί του που κατέλαβαν τη Φυλή ξεκίνησαν από τη Θήβα, ενώ οι Θηβαίοι τους βοήθησαν με όπλα και χρήματα αλλά και μυστικότητα στις πρώτες τους ενέργειες.
2. Ο Θρασύβουλος στη Φυλή
Ο Αθηναίος στρατηγός και ηγέτης της δημοκρατικής παράταξης Θρασύβουλος οργανώνει αντίσταση κατά των Τριάκοντα, καταλαμβάνοντας το οχυρό της Φυλής. Οι Τριάκοντα αντιδρούν: επιτίθενται στο φρούριο της Φυλής, αλλά αποτυγχάνουν. Στη συνέχεια, στέλνουν φρουρά για να προστατέψουν τις καλλιέργειες, ώστε να μην έχουν οι επαναστάτες πηγή εφοδιασμού.
§§ 8-17
1. Με ποιο σχέδιο πήγαν οι Τριάκοντα στην Ελευσίνα;
Οι Τριάκοντα βλέπουν τη δύσκολη κατάσταση και θέλουν να χρησιμοποιήσουν την Ελευσίνα ως καταφύγιο σε περίπτωση που οι δημοκρατικοί επικρατήσουν. Για να εξασφαλίσουν την υποστήριξη των οπαδών τους στην Αθήνα, τους υποχρεώνουν να καταδικάσουν συλληφθέντες Ελευσίνιους. Έτσι, ο Κριτίας φαντάζεται ότι οι συνένοχοι στις ακρότητες οπαδοί του θα υποστηρίξουν το καθεστώς των Τριάκοντα με κάθε κόστος. Είναι χαρακτηριστικό το σχόλιο του Ξενοφώντα: όσοι νοιάζονταν μόνο για το συμφέρον τους δεν σκοτίζονταν για τις παράλογες και τρομοκρατικές αυτές ενέργειες…
2. Ο Θρασύβουλος στον Πειραιά
Οι επαναστάτες κατεβαίνουν στον Πειραιά και, επειδή ο μικρός αριθμός τους δεν τους επιτρέπει να προφυλάξουν όλη την περιοχή, συγκεντρώνονται στη Μουνιχία· πρόκειται για τον σημερινό λόφο της Καστέλας και το γειτονικό Μικρολίμανο (παλαιότερα λεγόταν Τουρκολίμανο).
Άποψη του Μικρολίμανου και του λόφου της Καστέλας
§ 17 Ο Ενυάλιος ήταν αρχαιοελληνική θεότητα που λατρευόταν ως θεός του πολέμου. Δεν έχει αποσαφηνιστεί αν αρχικά ήταν απλώς προσωνύμιο του Άρη, όπως απαντά στον Όμηρο, ή αυτοτελής θεότητα. [πηγή: Βικιπαίδεια]
Ο λόγος του Θρασύβουλου §§ 13-17
§ 13 Αίσιοι οι οιωνοί για την έκβαση της μάχης
- οι αντίπαλοι είναι κατώτεροι και άνανδροι
§ 14-16 Συμβουλές για την τακτική της μάχης
- οι θεοί στέλνουν ευνοϊκά σημάδια
- οι θέσεις των δημοκρατικών είναι πλεονεκτικότερες
§ 17 Προτροπές κι ενθάρρυνση για γενναιότητα
- ίδια η δόξα και αυτών που θα ζήσουν και αυτών που θα πεθάνουν
Στον λόγο του Θρασύβουλου διαφαίνονται κάποια βασικά στοιχεία της βιοθεωρίας των αρχαίων Ελλήνων:
- τιμωρία των αλαζόνων και των εγκληματιών
- ευσέβεια απέναντι στους θεούς
- ηρωισμός στη μάχη
- υπεράσπιση με κάθε κόστος της πατρίδας και των αδυνάτων
- δοξασμένος ο νικητής, αλλά και ο σκοτωμένος στο πεδίο της μάχης
❦
