Η ΕΙΔΗΣΗ

 

Στην ανάρτηση αυτή θα βρείτε σύντομο σχολιασμό των θεμάτων που θίγονται στην ενότητα Θέματα για συζήτηση και έκφραση-έκθεση σχετικά με τα μέσα μαζικής επικοινωνίας (σελ. 56-62 του σχολικού βιβλίου).

Πρώτα μια σύγκριση των ηλεκτρονικών και των έντυπων μέσων:

Παράμετροι	Ραδιόφωνο/τηλεόραση	Τύπος
– Δέκτες	Πολλοί θεατές/ακροατές	Περιορισμένο κοινό
– Επικαιρότητα	Ναι: δυνατότητα μετάδοσης γεγονότων που συμβαίνουν την ίδια στιγμή	Πληροφόρηση για γεγονότα προηγούμενης ημέρας
– Ταχύτητα πληροφόρησης	Το μεγάλο πλεονέκτημα: ο τηλεθεατής ή ο ακροατής ενημερώνεται γρήγορα και χωρίς κόπο	Πολύς χρόνος απαιτείται για το διάβασμα των ειδήσεων
– Ποικιλία και βάθος ανάλυσης	Τα δελτία εμφανίζουν ποικιλία, αλλά όχι βάθος στην ανάλυση των γεγονότων	Η αρθρογραφία εμφανίζει και ποικιλία και βάθος στην ανάλυση των γεγονότων (επίσης, διάφορα ένθετα για ιστορικά κλπ. θέματα)
– Δυνατότητα επιλογής ειδήσεων	Όχι: συνήθως παρακολουθούμε ολόκληρο δελτίο	Ναι: διαβάζουμε όποια είδηση θέλουμε
– Μέσα που χρησιμοποιούνται	Ομιλία, εικόνα, επί τόπου ρεπορτάζ (ελκυστικότερα μέσα)	Κείμενα, περιορισμένος αριθμός εικόνων και διαγραμμάτων
– Παρουσίαση	Καθοριστικός παράγοντας (παρουσιαστής, σκηνοθεσία)	Σημαντική
– Προετοιμασία	Ομάδα	Ομάδα

Συμπεράσματα: τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα του κάθε μέσου προκύπτουν εύκολα από τον πίνακα. Πάντως, ο υποψιασμένος πολίτης πρέπει να χρησιμοποιεί το κάθε μέσο ανάλογα με το σκοπό του· αν θέλει γρήγορη ενημέρωση, ένα ραδιοφωνικό δελτίο τον καλύπτει, ενώ αν ζητά ανάλυση των γεγονότων θα καταφύγει στις εφημερίδες.

 

✽

 

Ακολουθούν παρατηρήσεις πάνω σε βασικά θέματα που σχετίζονται με τη λειτουργία των ΜΜΕ:

❏ Τηλεθέαση: τα ιδιωτικά ΜΜΕ επιλέγουν λύσεις που αποφέρουν υψηλά ποσοστά τηλεθέασης, πράγμα που εξασφαλίζει περισσότερες διαφημίσεις και κατά συνέπεια έσοδα· στα κρατικά μέσα δίνονται επιχορηγήσεις από την Πολιτεία.

❏ Τηλεόραση και βιβλίο: οπωσδήποτε η κεντρική θέση που κατέχει η τηλεόραση στην καθημερινότητα των ανθρώπων, λόγω ποικιλίας προγραμμάτων, ταχύτητας στην ενημέρωση και του μηδενικού κόπου που απαιτεί η παρακολούθησή της, έχει οδηγήσει στον παραγκωνισμό του βιβλίου.

Αυτό δε σημαίνει ότι η τηλεόραση δεν μπορεί να προωθήσει το βιβλίο με διάφορους τρόπους. Άμεση προώθηση: προβολή βιβλίων, εκπομπές λόγου με καλεσμένους λογοτέχνες ή κριτικούς, προβολή κινηματογραφικών ταινιών με θέματα παρμένα από μυθιστορήματα κλπ. Έμμεση, προβολή εκπομπών που διευρύνουν τους πνευματικούς ορίζοντες και τα ενδιαφέροντα των θεατών, ώστε να στρέφονται σε μορφές ψυχαγωγίας όπως το βιβλίο.

Πάντως, η τηλεόραση προβάλλει εκπομπές (το ραδιόφωνο μεταδίδει περισσότερες) που ασχολούνται γενικά με το βιβλίο και τη λογοτεχνία, οπότε η ενημέρωση του θεατή για τα λογοτεχνικά δρώμενα είναι απλώς θέμα επιλογής του ίδιου και όχι ζήτημα πολιτικής του καναλιού.

❏ Ακουστικές εκδόσεις: οπωσδήποτε χρήσιμες, αφού η μετ΄ ήθους ανάγνωση συμβάλλει στην πληρέστερη κατανόηση του έργου. Η κυκλοφορία τους, ωστόσο, λόγω της χαμηλής εμπορικότητας, είναι πολύ περιορισμένη, πράγμα που καθιστά τέτοιες παραγωγές δυσεύρετες.

❏ Τηλεόραση και εξουσία: σίγουρα οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν τα ΜΜΕ, για να προβάλλουν το έργο τους ή να παρουσιάσουν τα πράγματα όπως τις βολεύει (ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα διαπλοκής ΜΜΕ και πολιτικών παραγόντων μπορείτε να διαβάσετε σε αυτό το δημοσίευμα της εφημερίδας Η Καθημερινή). Ο τηλεθεατής πρέπει να στέκεται κριτικά απέναντι σε ό,τι βλέπει στο γυαλί και πάντα να ενημερώνεται σφαιρικά. Η απουσία του ουσιαστικού πολιτικού λόγου και διαλόγου είναι έκδηλη κυρίως στις συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης που στήνονται στα βραδινά δελτία ειδήσεων. Οι συζητήσεις καταλήγουν συνήθως σε κοκορομαχίες των προσκεκλημένων, και δεν προκύπτει κανένα συμπέρασμα από την κουβέντα.

 

 

❏ ΜΜΕ και πολιτιστική ταυτότητα: όπως μπορούν τα ΜΜΕ να προβάλλουν και να ενισχύσουν τον πολιτισμό ενός λαού, έχουν σίγουρα τη δυνατότητα να επιφέρουν αλλαγές στην πολιτιστική ταυτότητα διαφημίζοντας –κάποτε σε προπαγανδιστικό βαθμό- πολιτισμικά χαρακτηριστικά κάποιου ισχυρού κράτους¹, μόνο όταν οι πολίτες της αναπτυσσόμενης χώρας δε γνωρίζουν –ή αδιαφορούν για- τα στοιχεία που συνθέτουν τον πολιτισμό τους και υιοθετούν ξένα ή δέχονται να αλλάξουν τα δικά τους. Είναι, λοιπόν, κυρίως θέμα παιδείας και επιλογής.

Πάντως, η προβολή ξένων προτύπων και νοοτροπιών δεν είναι πάντα κακή· π.χ. στην Ελλάδα, νοοτροπίες που περιόριζαν τη γυναίκα στον οικογενειακό, επαγγελματικό, κοινωνικό κλπ. χώρο, σιγά σιγά, με την επίδραση πιο φιλελεύθερων ευρωπαϊκών απόψεων, έχουν αλλάξει. Με ανάλογη προσδοκία αντιμετωπίζουμε χώρες όπου οι ατομικές ελευθερίες είναι περιορισμένες λόγω κυριαρχίας καταπιεστικών καθεστώτων, όπως στη Μ. Ανατολή, στην Αφρική κλπ.

Ακόμη, η προβολή πολιτισμικών στοιχείων ξένων λαών μπορεί, κατόπιν σύγκρισης, να προβάλει την αξία εθνικών στοιχείων και έτσι να ενισχύσει την ταυτότητα κάποιου, όχι αναγκαστικά αναπτυσσόμενου, λαού (θέματα σχετικά με τη διασκέδαση ή την κατανάλωση αλκοόλ στις ευρωπαϊκές χώρες κλπ.).

❏ ΜΜΕ και εκπαίδευση: το θέμα δεν είναι μόνο να προσφέρουμε γνώσεις στους μαθητές, αλλά να τους μάθουμε πώς να μαθαίνουν και να ξεχωρίζουν την ουσιαστική πληροφορία από την ανούσια φλυαρία. Η εκπαίδευση πρέπει να δείξει στους μαθητές πού βρίσκονται οι έγκυρες πηγές πληροφόρησης (βιβλιοθήκες, ιστότοποι, περιοδικά), ώστε αν θέλουν να λύσουν απορίες, να καταφεύγουν σε αξιόπιστες πηγές. Όπως λέει και η παροιμία: «αν κάποιος διψά, μην του δίνεις να πιεί, αλλά δείξ’ του πού να πιει».

❏ Αλληλοκατανόηση και σεβασμός: τα ΜΜΕ μπορούν να παίξουν θετικό ρόλο σε αυτόν τον τομέα με την προβολή των πολιτισμικών στοιχείων των διαφόρων λαών (ντοκιμαντέρ, συνεντεύξεις κλπ.)· έτσι, ξεπερνιέται η άγνοια, η επιφύλαξη και η καχυποψία. Οι άνθρωποι γνωρίζουν νέους λαούς, νέους τόπους και μπορούν να ταξιδέψουν για ψυχαγωγία ή σπουδές, ακόμη και για εργασία και μόνιμη εγκατάσταση.

❏ «ριάλιτι σόου»: πρόκειται για εκπομπές που προβάλλονται κατά κόρον από την ιδιωτική τηλεόραση, ψυχαγωγούν μερίδα των τηλεθεατών και απασχολούν εκπομπές σχολιασμού της επικαιρότητας. Θεωρούνται, όμως, προγράμματα κατώτερης ποιότητας, γιατί τις χαρακτηρίζει αδιακρισία και διασυρμός της προσωπικότητας των συμμετεχόντων. Οι πρωταγωνιστές δέχονται να πάρουν μέρος, προφανώς γιατί προσβλέπουν σε κέρδη ή σε επαγγελματική εξέλιξη. Οι τηλεθεατές οδηγούνται στο συμπέρασμα ότι το παντελώς ασήμαντο (η προσωπική ζωή των πρωταγωνιστών) αποτελεί θέμα συζήτησης. Έτσι, το ενδιαφέρον τους στρέφεται μακριά από τα σημαντικότερα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα: ανεργία, εγκληματικότητα, κοινωνική ασφάλιση, υγεία, εξωτερικά ζητήματα κλπ.

❏ Διαδίκτυο

Οφέλη

Μειονεκτήματα

– παρέχει άμεση και γρήγορη ενημέρωση από πολλές πηγές με ταυτόχρονη δυνατότητα διασταύρωσης των πληροφοριών. – προσφέρει ψυχαγωγία. – διευκολύνει την επικοινωνία ανάμεσα στους ανθρώπους (e–mail κλπ.). – κάνει ευκολότερες και ταχύτερες τις συναλλαγές του πολίτη με τις κρατικές υπηρεσίες, τις τράπεζες και τους διάφορους οργανισμούς (π.χ. έκδοση ψηφιακών πιστοποιητικών, ηλεκτρονική πληρωμή λογαριασμών κλπ.). – διευκολύνει τη γνώση: ο χρήστης έχει πρόσβαση σε βιβλιοθήκες και τράπεζες πληροφοριών. – είναι χρησιμότατο εργαλείο για την εκπαίδευση. – ευνοεί το έργο και την επικοινωνία των επιστημόνων, καθώς μπορούν σε σύντομο χρονικό διάστημα να αντλήσουν πληροφορίες για έρευνες και ανακαλύψεις σε άλλες χώρες. – παρέχει ενημέρωση για όλες τις μορφές της τέχνης (πρόσβαση σε μουσεία, πληροφορίες για καλλιτέχνες κλπ.). – δίνει νέες διαστάσεις στο εμπόριο (αγοραπωλησίες). – έχει σχετικά χαμηλό κόστος. – επιτρέπει τη γνωριμία με ξένους λαούς και πολιτισμούς.

– η έλλειψη ελέγχου και η ανωνυμία ευνοούν την απάτη, την παραπληροφόρηση και την προπαγάνδα. – προσωπικά στοιχεία ατόμων ή εταιρειών μπορούν να υποκλαπούν από επιδέξιους χρήστες (χάκερ) και να χρησιμοποιηθούν με διάφορους τρόπους (παραδείγματα εδώ κι εδώ). – ο εθισμός στη χρήση μπορεί να αποκόψει το άτομο από την κοινωνική ζωή και να προκαλέσει σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα (παράδειγμα). – περιθωριακά στοιχεία (εγκληματικά και εξτρεμιστικά, οργανωμένο έγκλημα, νεοναζιστικές και τρομοκρατικές οργανώσεις) έχουν δυνατότητα ισότιμης προβολής με τις άλλες οργανώσεις.

 

 

Σημείωση:

1. σύγκρινε το ποσοστό των αμερικανικών ταινιών που προβάλλονται σε εβδομαδιαία βάση από τα ελληνικά κανάλια με αυτό των ευρωπαϊκών ή ασιατικών ταινιών.

 

❦