Ενότητα 2η: Θυσία για την πατρίδα

 

Μερικές πληροφορίες για τον συγγραφέα και το έργο του

Ο Λυσίας ήταν ρήτορας και λογογράφος. Η νεότερη έρευνα τοποθετεί τη γέννησή του γύρω στο 445 π.Χ. Γίνεται αναφορά σε αυτόν στον Φαῖδρο του Πλάτωνα, ενώ στην Πολιτεία δίνονται πληροφορίες για την οικογένειά του. Ο πατέρας του Κέφαλος καταγόταν από τις Συρακούσες και ζούσε στην Αθήνα ως μέτοικος. Μετά τον θάνατό του πατέρα τους ο Λυσίας και οι αδερφοί του πήγαν στους Θουρίους -πανελλήνια αποικία στην Κάτω Ιταλία-, όπου ο Λυσίας διδάχτηκε τη ρητορική από τον Τεισία. Μετά τη Σικελική Εκστρατεία εκδιώχθηκαν ως φιλικά προσκείμενοι στην Αθήνα και επέστρεψαν στην Αθήνα ως μέτοικοι.

Κατά την περίοδο των Τριάκοντα τυράννων ο Λυσίας και ο αδερφός του Πολέμαρχος (ο άλλος αδερφός, ο Ευθύδημος, είχε πεθάνει) κατηγορήθηκαν για τα δημοκρατικά τους φρονήματα, με απώτερο στόχο, σύμφωνα με τον ίδιο τον Λυσία (12.6), τη δήμευση της περιουσίας τους. Ο Πολέμαρχος δολοφονήθηκε και ο Λυσίας κατέφυγε στα Μέγαρα, από όπου βοήθησε στην αποκατάσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Ο Θρασύβουλος, εκτιμώντας την προσφορά του Λυσία, πρότεινε να του παραχωρηθεί το δικαίωμα του Αθηναίου πολίτη, διαδικασία που αμφισβητήθηκε από τον Αρχίνο και τελικά ακυρώθηκε.

Ο Λυσίας έγραψε λόγους και για ιδιωτικές και για δημόσιες υποθέσεις. Σώζονται 34 λόγοι του, ενώ είναι γνωστοί οι τίτλοι ή και αποσπάσματα άλλων 130 λόγων. Η φήμη του Λυσία ήταν τέτοια, ώστε να του αποδίδονται περίπου 425 λόγοι, από τους οποίους οι 233 θεωρούνται γνήσιοι. Το έργο του Λυσία, πέρα από το γεγονός ότι φωτίζει πλευρές του δημόσιου και ιδιωτικού βίου στην Αθήνα του 5ου αι. π.Χ., ξεχωρίζει για την επιδέξια χρήση της αττικής γλώσσας και για την ικανότητα του λογογράφου να προσαρμόζει τον λόγο στην προσωπικότητα του ομιλητή (ἠθοποιία). Ενδεικτικά αναφέρουμε τους εξής λόγους του Λυσία: Δήμου καταλύσεως ἀπολογία, Ὑπὲρ Μαντιθέου, Κατὰ Ἐρατοσθένους, Ὑπὲρ τοῦ Έρατοσθένους φόνου, Ὑπὲρ άδυνάτου, Ἐπιτάφιος.

βιβλίο του καθηγητή, σελ.27

 

Αρχαίο κείμενο	Μετάφραση
Ὥστε προσήκει ἡγεῖσθαι εὐδαιμονεστάτους τούτους,	Επομένως, ταιριάζει να θεωρούμε πάρα πολύ ευτυχισμένους αυτούς,
οἵτινες κινδυνεύσαντες	οι οποίοι αφού αγωνίστηκαν
ὑπέρ μεγίστων και καλλίστων	για τα πιο μεγάλα και τα πιο ευγενή ιδανικά,
οὕτω ἐτελεύτησαν τὸν βίον,	έτσι τελείωσαν τη ζωή τους,
οὐκ ἐπιτρέψαντες περὶ αὑτῶν τῇ τύχῃ	χωρίς δηλαδή να εμπιστευτούν τους εαυτούς τους στην τύχη
οὐδ’ ἀναμείναντες τὸν αὐτόματον θάνατον,	ούτε να περιμένουν τον φυσικό θάνατο,
ἀλλ’ έκλεξάμενοι τὸν κάλλιστον.	αλλά διαλέγοντας τον πιο ωραίο.
Καί γάρ τοι μέν αἱ μνῆμαι αὐτῶν ἔσονται ἀγήρατοι,	Και γι’ αυτό βέβαια η ανάμνηση τους θα είναι αγέραστη
αἱ τιμαί δέ (εἰσί) ζηλωταί ὑπό πάντων ἀνθρώπων·	και οι τιμές τους αξιοζήλευτες από όλους τους ανθρώπους·
οἵ πενθοῦνται μέν διά τήν φύσιν ὡς θνητοί,	αυτοί πενθούνται βέβαια ως θνητοί λόγω της φύσης τους,
ὑμνοῦνται δέ ὡς ἀθάνατοι διά τὴν ἀρετήν.	υμνούνται όμως σαν αθάνατοι λόγω της γενναιότητας τους.
Καί γάρ τοι θάπτονται δημοσίᾳ,	Και θάβονται με δημόσια φροντίδα
καί ἀγῶνες τίθενται ἐπ’ αὐτοῖς	και καθιερώνονται αγώνες προς τιμήν τους
ρώμης καί σοφίας καί πλούτου,	αθλητικοί, μουσικοί και πλούτου,
ὡς τοὺς τετελευτηκότας ἐν τῷ πολέμῳ και τοὺς ἀθανάτους	με την ιδέα ότι αυτοί που έχουν πεθάνει στον πόλεμο και οι αθάνατοι (θεοί)
ἀξίους ὄντας τιμᾶσθαι ταῖς αὐταῖς τιμαῖς.	είναι άξιοι να τιμώνται με τις ίδιες τιμές.
Ἐγώ μέν οὖν αὐτούς καὶ μακαρίζω τοῦ θανάτου καὶ ζηλῶ,	Εγώ τουλάχιστον αυτούς και τους καλοτυχίζω για το θάνατο και τους ζηλεύω,
καὶ οἶμαι μόνοις τούτοις ἀνθρώπων	και θεωρώ ότι μόνοι αυτοί από τους ανθρώπους
κρεῖττον εἶναι γενέσθαι,	άξιζαν περισσότερο να ζήσουν,
οἵτινες, ἐπειδή ἔτυχον θνητῶν σωμάτων,	οι οποίοι, ενώ είχαν σώματα θνητών,
κατέλιπον ἀθάνατον μνήμην	άφησαν πίσω τους αθάνατη ανάμνηση
διά τὴν ἀρετήν αὑτῶν.	εξαιτίας της γενναιότητας τους.

Λυσίας, Ἐπιτάφιος τοῖς Κορινθίων βοηθοῖς 79-81

 

Συμπληρωματικά σχόλια για το κείμενο της Ενότητας

Η πατρότητα και η αυθεντικότητα του Ἐπιταφίου αμφισβητούνται. Ο λόγος εικάζεται ότι εκφωνήθηκε υπέρ των πεσόντων στον Κορινθιακό πόλεμο, ενώ πολλοί ερευνητές εκφράζουν την άποψη ότι πρόκειται για καθαρά λογοτεχνικό προϊόν, πιθανότατα μια ρητορική άσκηση. Τα κύρια σημεία όπου στηρίζεται η αμφισβήτηση της πατρότητας είναι τα εξής: α) το συγκεκριμένο έργο διαφοροποιείται από τους άλλους λόγους του Λυσία (βέβαια, αυτό θα μπορούσε να οφείλεται στο είδος στο οποίο ανήκει)· β) σε άλλους λόγους του Λυσία υπάρχουν καυστικές αναφορές στα έκτροπα που προκλήθηκαν από ολιγαρχικούς μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, ενώ σε αυτόν τον λόγο παρουσιάζεται μια εξωραϊσμένη εικόνα (βέβαια, και αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί ίδιον του συγκεκριμένου λογοτεχνικού είδους).

Από την άλλη, στον Ἐπιτάφιο (2.66) γίνεται αναφορά στον ρόλο που διαδραμάτισαν οι μέτοικοι στην αποκατάσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος, και αυτή η αναφορά συνηγορεί υπέρ της αυθεντικότητας του λόγου.

Οι επιτάφιοι είναι επικήδειοι λόγοι που εκφωνούνταν από επιφανή άνδρα και είχαν σκοπό να τιμήσουν τους νεκρούς του πολέμου. Σύμφωνα με τον Δημοσθένη (20.141), οι επιτάφιοι λόγοι ήταν ίδιον της Αθήνας. Ο Θουκυδίδης χαρακτηρίζει ως «πάτριον νόμον» την οργάνωση της επικήδειας τελετής στον Κεραμεικό και υπάρχει η άποψη ότι η θεσμοθέτηση αυτής της τελετής έγινε από τον Σόλωνα (Διονύσιος Ἁλικαρνασσεύς, Τέχνη Ρητορική VI). Η προσθήκη του επιτάφιου λόγου εικάζεται ότι ίσως έγινε την εποχή των Περσικών πολέμων. Ο F. Jakoby θεωρεί ότι αυτός που φέρεται ως «πάτριος νόμος» θεσπίστηκε το 465/464 π.Χ. μετά την ήττα της Αθήνας στον Δράβησκο. Άλλοι φιλόλογοι (π.χ. ο Α. Gomme) αντικρούουν τα επιχειρήματά του και εκφράζουν την άποψη ότι η εκφώνηση επιταφίου θεσπίστηκε σε παλαιότερη εποχή· αν όχι στην εποχή του Σόλωνα, σίγουρα πάντως παλαιότερα από τους Περσικούς πολέμους.

Η πιο γνωστή περίπτωση επιτάφιου λόγου είναι εκείνου που εκφωνήθηκε από τον Περικλή για τους πεσόντες του πρώτου έτους (431 π.Χ.) του Πελοποννησιακού πολέμου, όπως τον παραδίδει ο Θουκυδίδης (Θουκυδίδης 2.35-46), αν και επικεντρώνεται περισσότερο στην εξύμνηση του μεγαλείου της αθηναϊκής δημοκρατίας του 5ου αι. π.Χ. Άλλοι επιτάφιοι λόγοι που σώζονται είναι: του Γοργία (απόσπασμα· κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου), του Πλάτωνα (πλαστός επιτάφιος στον διάλογο Μενέξενος, για τους νεκρούς των πολέμων πριν από την Ανταλκίδεια ειρήνη), του Δημοσθένη και του Υπερείδη. 

βιβλίο του καθηγητή, σελ.27-28

 

Λεξιλογική άσκηση:

 

 

Θέλω κι άλλο!

• Δείτε σε αυτόν τον σύνδεσμο μια παρουσίαση για τον σχηματισμό ομαλών παραθετικών επιθέτων και επιρρημάτων.
• Βρείτε εδώ υποδείγματα κλίσης ομαλού συγκριτικού βαθμού και ανώμαλου υπερθετικού βαθμού επιθέτου. Υπόδειγμα κλίσης ανώμαλου συγκριτικού βαθμού υπάρχει στο βιβλίο και στη Γραμματική § 197.
  
• Βρείτε και λύστε σε αυτόν τον σύνδεσμο μια διαδραστική άσκηση στον σχηματισμό ομαλών παραθετικών επιθέτων από τον ιστότοπο Ελληνικός Πολιτισμός.
• Άσκηση στα ανώμαλα παραθετικά επιθέτων από τον ιστότοπο Ελληνικός Πολιτισμός.
• Άσκηση στα παραθετικά των επιρρημάτων από τον ιστότοπο Ελληνικός Πολιτισμός.

 

❦