α 174-361, διάλογος Αθηνάς και Τηλέμαχου

 

Βασικά σημεία:

1. Ποιος ο σκοπός της συνάντησης Αθηνάς και Τηλέμαχου;

2. Οι συμβουλές της Αθηνάς.

3. Ενανθρώπιση και επιφάνεια της Αθηνάς.

 

Ανάπτυξη:

1. Θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί για ποιο λόγο η Αθηνά επισκέπτεται τον Τηλέμαχο, αφού στη συνέλευσή τους οι θεοί αποφάσισαν την επιστροφή του Οδυσσέα.

Η επιλογή του ποιητή δεν είναι άστοχη. Πρώτα πρώτα, ο Τηλέμαχος πρέπει να καταλάβει ότι ο πατέρας του δεν είναι νεκρός, όπως νομίζει (στ. 176-187), και ότι, αν θέλει να μάθει νέα γι’ αυτόν, θα πρέπει να ταξιδέψει. Άλλωστε, η περιπέτεια αυτή, η δράση, θα χαρίσει στον Τηλέμαχο την ωριμότητα που πλέον χρειάζεται, για να βοηθήσει αργότερα τον πατέρα του στο δύσκολο έργο που θα αντιμετωπίσει (στη μνηστηροφονία), όταν φτάσει πια στο σπίτι του. Ο Τηλέμαχος έχει μεγαλώσει πια, δεν μπορεί να συμπεριφέρεται σαν μικρό παιδί (στ. 329-330).

Τέλος, η συνάντηση Αθηνάς και Τηλέμαχου προκαλεί το ταξίδι του νέου και ουσιαστικά δημιουργεί την Τηλεμάχεια, την πρώτη ενότητα της Οδύσσειας. Χωρίς τη συνάντηση δε θα γινόταν το ταξίδι του Τηλέμαχου και, φυσικά, δε θα υπήρχε Τηλεμάχεια!

 

Διάλογος Αθηνάς-Τηλέμαχου
Θέμα: ζει ο Οδυσσέας;
Απαισιόδοξη θέση		Αισιόδοξη θέση
Τηλέμαχος		Αθηνά
στ. 179-187	πέθανε	στ. 214-228	ζει, θα γυρίσει
στ. 241-245	ο πιο δυστυχισμένος	στ. 246-248	η φήμη της γενιάς του θα ζει
στ. 257-279	άφαντος	στ. 281-289	οι θεοί θα αποφασίσουν
στ. 309-325 η Αθηνά προτείνει το σχέδιό της («αν μάθεις πως ζει… αν μάθεις πως πέθανε»)

 

2. Στους στίχους 298-340 η θεά Αθηνά δίνει κάποιες συμβουλές στον Τηλέμαχο:

Ως προς τη στάση που οφείλει να κρατήσει απέναντι στους μνηστήρες, η Αθηνά συμβουλεύει τον Τηλέμαχο να συγκαλέσει συνέλευση και να τους ζητήσει να φύγουν.

Για την Πηνελόπη η Αθηνά προτείνει στον Τηλέμαχο να πει στη μητέρα του αν θέλει να ξαναπαντρευτεί, να γυρίζει στο πατρικό της και ο πατέρας της να φροντίσει για το νέο της γάμο.

Για το βασικό θέμα του Οδυσσέα η Αθηνά συμβουλεύει τον Τηλέμαχο: αν θέλει να μάθει νέα για τον πατέρα του, να ταξιδέψει στην Πύλο και στη Σπάρτη· αν μάθει ότι ζει ο Οδυσσέας να περιμένει για ένα χρόνο· αν, όμως, πέθανε, να του κάνει την πρέπουσα κηδεία και να βρει τρόπο να εξολοθρεύσει τους μνηστήρες.

 

3. Παρατηρούμε στην ενότητα ότι η θεά Αθηνά παίζει ένα μικρό παιχνίδι στον Τηλέμαχο: αρχικά εμφανίζεται μπροστά του με τη μορφή του Μέντη, παλιού φίλου του Οδυσσέα, και τον συμβουλεύει να αναζητήσει τον πατέρα του· στο τέλος, όμως, φεύγει με μαγικό τρόπο (στ. 355-6), και ο Τηλέμαχος αντιλαμβάνεται ότι ο άνθρωπος που φιλοξένησε δεν είναι ο Μέντης, αλλά κάποιος θεός που μεταμορφώθηκε σε Μέντη (στ. 360). Για ποιο λόγο, αλήθεια, ο ποιητής επιλέγει πρώτα την ενανθρώπιση και ύστερα την επιφάνεια της Αθηνάς;

Ο ποιητής επεξεργάζεται έτσι τη συνάντηση Αθηνάς – Τηλέμαχου, γιατί:

(α) δε θέλει να λυθούν αμέσως και από την αρχή οι αμφιβολίες του Τηλέμαχου για την τύχη του Οδυσσέα και

(β) θέλει να βάλει σε σκέψεις τον Τηλέμαχο, ώστε να αναλάβει δράση.

Αν αποκάλυπτε εξαρχής την ταυτότητά της η Αθηνά, τότε θα έπρεπε να του πει την αλήθεια για το νόστο του Οδυσσέα, αφού τη γνωρίζει ως θεά που είναι. Τώρα, όμως, ο Τηλέμαχος καταλαβαίνει ότι πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες του, να ωριμάσει, να αντιμετωπίσει γενναία τους ανέμελους μνηστήρες και να μάθει πληροφορίες για την τύχη του πατέρα του. Αποτέλεσμα της συνάντησης αυτής είναι η μεταμόρφωση του Τηλέμαχου και η  σύνθεση της πρώτης μεγάλης αφηγηματικής ενότητας της Οδύσσειας, η Τηλεμάχεια.

 

❦