Οδύσσεια α 109-173, η Αθηνά από τον Όλυμπο στην Ιθάκη

 

Βασικά σημεία:

 

1. Το σχέδιο της Αθηνάς

Είδαμε στην προηγούμενη ενότητα ότι η θεά Αθηνά προτείνει ένα σχέδιο με δύο σκέλη για την επιστροφή του Οδυσσέα: πρώτα να σταλεί ο Ερμής στο νησί της Ωγυγίας, για να ειδοποιήσει την Καλυψώ ότι οι θεοί επιθυμούν τον νόστο του Οδυσσέα· στη συνέχεια, η ίδια η Αθηνά να πάει στην Ιθάκη για να παρακινήσει τον Τηλέμαχο να αναζητήσει τον πατέρα του. Στην ενότητα αυτή βλέπουμε να πραγματοποιείται πρώτα το β΄ σκέλος του σχεδίου.

 

2. H κατάσταση στο παλάτι Οδυσσέα – Οι μνηστήρες και ο Τηλέμαχος

Με την άφιξη της θεάς Αθηνάς (μεταμορφωμένης σε Μέντη) στο παλάτι του Οδυσσέα ο ποιητής μας δίνει μια εικόνα της κατάστασης που επικρατεί εκεί. Οι μνηστήρες ενεργούν σαν οικοδεσπότες: ανέμελοι παίζουν παιχνίδια, τρώνε και εξαναγκάζουν το Φήμιο να τους διασκεδάζει με την κιθάρα του.

Ο Τηλέμαχος, ανίσχυρος και πικραμένος, ανήμπορος να τα βάλει με τους μνηστήρες και να ξεκαθαρίσει την κατάσταση, ονειρεύεται τη μέρα που θα επιστρέψει ο Οδυσσέας, θα διώξει τους μνηστήρες και θα πάρει την βασιλεία στα χέρια του.

 

3. Η εθιμοτυπία της φιλοξενίας

Στην πολύ παλιά εκείνη εποχή που περιγράφει το έπος δεν υπήρχαν ξενοδοχεία ή ιδρύματα για την υποδοχή των ξένων, των ταξιδιωτών, και τα ταξίδια ήταν πολύ δύσκολα, επειδή ο ταξιδιώτης έπρεπε να περπατήσει ως τον τόπο που ήθελε να πάει ή το πολύ πολύ να πάρει ένα πλοίο, αν βέβαια ο καιρός το επέτρεπε. Για όλους αυτούς τους λόγους το ταξίδι θεωρούνταν μια εξαιρετικά δύσκολη –κι επικίνδυνη- ενέργεια, οπότε η φιλοξενία οποιουδήποτε ξένου ήταν ιερή υποχρέωση κάθε σπιτονοικοκύρη. Η φιλοξενία στην ομηρική κοινωνία γινόταν σύμφωνα με κάποιους κανόνες:

• πρώτα ο οικοδεσπότης έπρεπε να υποδεχτεί θερμά και να προσφέρει γεύμα στον ξένο,
• μετά το γεύμα μπορούσε να ρωτήσει το όνομα του ξένου καθώς και τους λόγους που τον έφεραν στα μέρη εκείνα,
• αν ήθελε, ο ξένος μπορούσε να κάνει λουτρό και να ξεκουραστεί,
• τέλος, ο οικοδεσπότης όφειλε να προσφέρει κάθε βοήθεια στον ξένο για τη συνέχεια του ταξιδιού του και αντάλλασσαν δώρα ως επισφράγιση της φιλίας που ξεκίνησε χάρη στη φιλοξενία. [δες και τις σχετικές πληροφορίες στη σελίδα 28 του σχολικού βιβλίου]

Οι σκηνές της φιλοξενίας αποτελούσαν κάποιο από το έτοιμο υλικό που είχαν οι επικοί ποιητές, για να συνθέσουν τα ποιήματά τους, γιατί η σκηνή επαναλαμβανόταν από τον ποιητή σε κάθε περίπτωση φιλοξενίας με τα ίδια περίπου λόγια και με μικρές μόνο αλλαγές (στον τόπο, στα πρόσωπα κλπ.).

 

 

4. Διάκριση σκηνής και εικόνας 

Για τη διάκριση σκηνής, που με απλά λόγια θα λέγαμε ότι είναι μια ενότητα της αφήγησης, και της εικόνας (ένα στιγμιότυπο) αρκετά είναι όσα αναφέρει το σχολικό βιβλίο στη σελίδα 30. Εδώ δίνονται στην αριστερή στήλη οι σκηνές του αποσπάσματος και στην δεξιά οι αντίστοιχες εικόνες. 

Σκηνές-ενότητες	Εικόνες-στιγμιότυπα
(α) η Αθηνά στον Όλυμπο (109-115)	– τα σανδάλια της Αθηνάς, – το κοντάρι, – η πτήση από τον Όλυμπο.
(β) η αυλή του ανακτόρου της Ιθάκης (116-142)	– η Αθηνά-Μέντης, – οι μνηστήρες καθισμένοι στην αυλή διασκεδάζουν, – οι υπηρέτες τούς φροντίζουν, – ο Τηλέμαχος ονειροπολεί, – υποδέχεται την Αθηνά-Μέντη.
(γ) η Αθηνά και ο Τηλέμαχος στο μεγάλο δώμα (143-161)	– ο Τηλέμαχος τακτοποιεί το δόρυ, – φέρνει καθίσματα, – οι υπηρέτες φροντίζουν για το γεύμα του Τηλέμαχου και της Αθηνάς.
(δ) η είσοδος των μνηστήρων στη μεγάλη αίθουσα (162-173)	– η είσοδος των μνηστήρων, – οι υπηρέτες φροντίζουν για το γεύμα των μνηστήρων, – η είσοδος του Φήμιου (οπτική και ακουστική εικόνα).

 

❦