ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 2ΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΧΑΝΙΩΝ
ΣΧΟΛ.ΕΤΟΣ 2005-06
«Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΑ ΧΑΝΙΑ»
-Το χθες και το σήμερα-
Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Χατζάκη Μαρία
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Δεν είναι η πρώτη φορά που στο σχολείο μας γίνεται προσπάθεια προσέγγισης ενός θέματος ιστορικού περιεχομένου. Μόνο που αυτή τη φορά το θέμα είχε σχέση και με την τέχνη. Αφορμή στάθηκε η αγάπη μου για την τέχνη της αγιογραφίας, με την οποία ασχολούμαι τελευταία κι η οποία έχει μια ιστορία πολλών αιώνων πίσω της. Σκέφθηκα ότι το πολιτιστικό αυτό πρόγραμμα μου έδινε την ευκαιρία να βγάλω τα παιδιά από την τάξη και να τους δώσω την γνώση με ένα διαφορετικό τρόπο. Να τους δείξω την αξία της τέχνης της αγιογραφίας κι ότι μπορούν να αντλήσουν στοιχεία για την Ιστορία του τόπου μας.
Το πρόγραμμα αυτό λόγω του ότι χρησιμοποιεί την Μέθοδο Project, είναι το πλέον κατάλληλο για να αποκτήσουν οι μαθητές κριτική σκέψη καθώς και την ικανότητα της έρευνας, της σπουδής, της αυτενέργειας, της επικοινωνίας, της κοινωνικότητας και της αντίληψης του περιβάλλοντος χώρου όπου ζουν καθώς και την αξία του χώρου αυτού. Τα Χανιά είναι ένας τόπος που προσφέρεται για αυτό το σκοπό.
Ο χρόνος μας ήταν περιορισμένος και δεν μας επέτρεψε να το ολοκληρώσουμε μέσα σε αυτήν την σχολική χρονιά. Του χρόνου ευελπιστώ να συνεχίσουμε με τις Μονές/Ναούς που βρίσκονται εκτός Χανίων. Να θυμηθούμε εδώ ότι εξαιτίας του σεισμού και της μετακόμισης μας σε άλλο κτίριο και σε απογευματινή βάρδια, μείναμε πίσω γύρω στον ενάμιση μήνα.
Τα παιδιά στην αρχή δεν γνώριζαν πολλά πράγματα για το θέμα, έτσι ήταν λίγο διστακτικά κι ίσως χωρίς τον απαιτούμενο ενθουσιασμό. Όμως, από την πρώτη μας κιόλας επίσκεψη μια Δευτέρα στους Αγίους Αναργύρους, άρχισαν να ενθουσιάζονται και να προσέχουν για πρώτη φορά λεπτομέρειες στις εικόνες του ναού.
Όλα τα παιδιά της Πολιτιστικής Ομάδας προέρχονται από την Β’ Τάξη του σχολείου μας και έτσι διαλέχτηκε ως ώρα συνάντησης μας η έκτη κι η έβδομη ώρα κάθε Πέμπτης που εγώ είχα κενό.
Οι αδελφές της Μονής Χρυσοπηγής και ο κ.Γ.Μακράκης, συντηρητής, μας έδωσαν πρόθυμα πολύτιμες πληροφορίες για την εργασία μας και θα θέλαμε να τους ευχαριστήσουμε όλους θερμά.
Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω πολύ τις συναδέλφους κ.Κεκάκη Όλγα και κ.Ζεϊμπεκακη Εφη για τη βοήθεια τους.
Οι περισσότερες συνεντεύξεις γίνονταν ταυτόχρονα με τις επισκέψεις στα κτίρια της εργασίας μας. Σε όλη την διάρκεια των επισκέψεων, τα παιδιά είχαν δραστηριοποιηθεί αρκετά, ρωτούσαν διάφορα και φωτογράφιζαν ότι τους προκαλούσε ιδιαίτερη εντύπωση.
Κλείνοντας, ελπίζω να συνεχιστεί η προσπάθεια αυτή και την επόμενη χρονιά.
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ
1. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ Κ.Α.Μ. ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΜΜΑΝ.ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΥ
(18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2005)
2. ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΗΝ ΜΟΝΗ ΧΡΥΣΟΠΗΓΗΣ
ΠΕΜΠΤΗ 6-4-2006
- Πρώτα επισκεφτήκαμε το Αγιογραφείο της Μονής όπου είδαμε τις θαυμάσιες εικόνες / τοιχογραφίες που φτιάχνουν οι αδελφές. Διδάχτηκαν αγιογραφία πρώτα από τον αγιογράφο κ.Καρτάκη πριν από 28 χρόνια και μετά από την αδελφότητα των Παχωμαίων του Αγίου Όρους. Αρχικά δεν κάνανε τοιχογραφίες αλλά μόνο φορητές εικόνες. Χρησιμοποιούν κυρίως την τεχνική χρυσώματος με μιξιόν γιατί το στιλβωτό τις καθυστερεί κι έχουν πάρα πολλές παραγγελίες. Η μονή Χρυσοπηγής ανήκει στην Κωνσταντινούπολη και τα κτήματα της είναι «βακούφια», δηλαδή τους τα άφησαν οι Τούρκοι. Την ημέρα που επισκεφτήκαμε το Αγιογραφείο γνωρίσαμε και την αδελφή Αλεξία, 97 ετών (!), η οποία είχε έρθει από την Κων/πολη για να μάθει Αγιογραφία όπως και μια νεαρή αδελφή από την Ουγκάντα.
—————————————————
3. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΣΥΝΤΗΡΗΤΗ BYZANTINΩN EIKONΩN κ.ΓΙΩΡΓΟ ΜΑΚΡΑΚΗ
Πέμπτη 11-5-2006
-Πόσα χρόνια λειτουργεί το τμήμα συντήρησης στα Χανιά;
-Tο τμήμα συντήρησης είναι γύρω στα 25 χρόνια εδώ. Ιδρύθηκε περίπου το 1970 με 1974.
– Και πόσοι συντηρητές βρίσκονται σε αυτό σήμερα;
-Σήμερα δουλεύω εγώ, η κυρία Τσαπέλα, η Γεωργία, η Χρυσούλα κάτω, ο Κοσμάς κι άλλη μία κοπέλα που δε βρίσκεται σήμερα εδώ. Πέντε με έξι άτομα δηλαδή. Δεν είμαστε μόνιμα στο εργαστήριο κάνουμε και κάποιες συντηρήσεις έξω. Εδώ είναι το εργαστήριο συντήρησης εικόνων, ξυλόγλυπτων και τοιχογραφιών. Υπάρχει άλλο κτήριο για τα γλυπτά, τα νομίσματα και τα κεραμικά.
Αυτό είναι ένα ιστορικό κτίριο γιατί εδώ ήταν η μπαρουταποθήκη των Βενετών. Είναι δηλαδή πολύ παλιό… μετά έγινε και σχολείο εδώ, και τώρα είναι το εργαστήριο συντήρησης. Σήμερα έρχονται άνθρωποι από διάφορες εκκλησίες του νομού μας για να φέρουν εικόνες και μετά τον καθαρισμό τις γυρνάμε πάλι πίσω.
-Κρατάτε σε κάποιες περιπτώσεις εικόνες για το Μουσείο;
-Όχι, κανονικά δε μπορούμε να τις κρατάμε εκτός αν γίνει κάποια συνεννόηση με την εκκλησία λόγω του ότι το αντικείμενο είναι ιδιαίτερης καλλιτεχνικής αξίας. Ίσως για λόγους ασφαλείας να κρατηθεί για κάποιο διάστημα μια εικόνα και μετά να ξαναγυρίσει εκεί που ήταν, αλλά πάντα έπειτα από συνεννόηση με την εκκλησία.
-Η συντήρηση κάποιων τοιχογραφιών γίνεται επί τόπου σε κάποια μοναστήρια ή εκκλησίες;
-Η συντήρηση των τοιχογραφιών περιλαμβάνει πολλά στάδια. Συμπεριλαμβάνει τον καθαρισμό, συμπεριλαμβάνει όμως και κάποιες άλλες εργασίες όπως είναι η «αποτοίχιση» όπου προσπαθούμε να την πάρουμε από την αρχική της θέση. Στο Μουσείο θα πρέπει να είδατε τέτοιες τοιχογραφίες.
Η «αποτοίχιση» γίνεται ως εξής: προστατεύεται η τοιχογραφία με ένα είδος υφάσματος το οποίο είναι βαμβακερό ή λινό περνιέται με κάποιες κόλες γίνεται και ένας πρόχειρος καθαρισμός, και στη συνέχεια «οπλίζεται» από μπροστά, ενώ από το πίσω μέρος της τοιχογραφίας με διάφορα μαχαίρια και ειδικά μηχανήματα σπάμε το υπόστρωμα. Είναι μια ακραία μέθοδος η «αποτοίχιση», η οποία είναι πολύ δύσκολη και απαιτεί ένα κονίαμα για να πετύχει και γι’ αυτό δε χρησιμοποιείται σε όλες τις τοιχογραφίες. Παλαιότερα ήταν και της μόδας να αποτοιχίζουνε, ιδιαίτερα στην Ιταλία, με αποτέλεσμα πολλά από αυτά να καταστραφούν. Μάλιστα υπήρχε και άλλη μια μέθοδος, στην οποία κολλούσαν ένα πανί και μετά το τράβαγαν κι ότι απέμενε στο πανί λεγόταν «στράπος», ήταν όμως πολύ καταστρεπτική μέθοδος και γι’ αυτό καταργήθηκε. Βασικά τώρα «οπλίζουμε» και τρώμε το υπόστρωμα.
Όταν μαθαίναμε τοιχογραφίες, μας μάθαιναν ότι τοιχογραφία είναι σα να βγάζουμε το δέρμα ενός ζώου. Τώρα, η «αποτοίχιση» έχει να κάνει με το τι διαδικασία νωπογραφίας («φρέσκο») έχει ακολουθηθεί. Διαφορετικά ήταν τα ρωμαϊκά φρέσκο, διαφορετικά ήταν τα βυζαντινά φρέσκο, διαφορετικά τα ιταλικά φρέσκο όσον αφορά το υπόστρωμα, δηλαδή οι βυζαντινοί συνήθως δεν τοποθετούσαν πολλά στρώματα.
- Πόσο καιρό παίρνει η συντήρηση μιας εικόνας;
- Τρεις μήνες περίπου, αν μιλάμε μόνο για καθαρισμό.
- Ποια εικόνα συντηρείτε αυτή τη στιγμή;
- Τώρα έχουμε εδώ την εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου της ιεράς μονής Χρυσοσκαλίτισσας Κισσάμου, μια πολύ όμορφη εικόνα. Είναι τουλάχιστον 5 αιώνων εικόνα. Μπορείτε να την δείτε, έχει καθαριστεί το πάνω αριστερά μέρος της μέχρι στιγμής.
- Ευχαριστούμε πολύ για την συνέντευξη κ. Μακράκη.
- Και εγώ σας ευχαριστώ.
————————-
4. ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΗΝ ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΑΣ ΤΩΝ ΤΖΑΓΚΑΡΟΛΩΝ
Μάρτιος 2007
Η Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή της Αγίας Τριάδος των Τζαγκαρόλων είναι ένα από τα πιο σημαντικά μοναστηριακά συγκροτήματα του τέλους της Βενετοκρατίας στην Κρήτη με πλούσια προσφορά στην Ιστορία και την Παιδεία του νησιού. Βρίσκεται στους πρόποδες της οροσειράς του Σταυρού, στη θέση “Τζομπόμυλος” του ακρωτηρίου Μελέχα.
Σύμφωνα με την παράδοση που επιβεβαιώνεται και από έγγραφα των αρχείων της Βενετίας, κτίστηκε από τους αδελφούς Ιερεμία και Λαυρέντιο Τζαγκαρόλους που καταγόταν από μεγάλη Βενετοκρητική οικογένεια και είχαν ισχυρή επιρροή τόσο στον Ορθόδοξο πληθυσμό όσο και στους Καθολικούς Βενετούς. Ο Ιερεμίας ήταν ένας σπουδαίος λόγιος, φίλος του μεγάλου Πατριάρχη Αλεξάνδρειας Μελετίου Πηγά και υποψήφιος ο ίδιος για το θρόνο του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Ήταν κάτοχος της Ελληνικής και Λατινικής παιδείας, όπως φαίνεται από τα γραφτά του, αλλά και τις δίγλωσσες επιγραφές που σώζονται σε μεγάλο αριθμό στα κτίσματα της Μονής. Η παιδεία του και οι γνώσεις του πάνω στη σύγχρονη Ευρωπαϊκή Αρχιτεκτονική της εποχής του είναι φανερές από το ίδιο το συγκρότημα που σχεδίασε και έκτισε και όπου έχουν εντοπιστεί συγκεκριμένες επιδράσεις από το Βερονέζο αρχιτέκτονα του 16ου αιώνα Sebastiano Serlio.
Στη θέση της Αγίας Τριάδος υπήρχε μικρή Μονή που ανήκε στον ιερομόναχο Ιωακείμ Σοφιανό και η οποία ήταν σε παρακμή μετά το θάνατό του. Για το λόγο αυτό ανατέθηκε από τις Βενετσιάνικες αρχές στον ιερομόναχο της Μονής της Αγίας Κυριακής Ιερεμία Τζαγκαρόλο η ανασυγκρότησή της το 1611. Ο Ιερεμίας αρχίζει την ανοικοδόμηση ενός πολύ μεγάλου συγκροτήματος που θα συνεχίσει ο αδελφός του Λαυρέντιος μετά το θάνατό του, γύρω στα 1634. Στα 1645 τα Χανιά πέφτουν στα χέρια των Τούρκων και διακόπτονται οι οικοδομικές εργασίες που είχαν φτάσει στη βάση του μεγάλου τρούλου. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας η Μονή είναι γνωστή ως Selvili Manastir (το Μοναστήρι με τα κυπαρίσσια) και βρίσκεται συχνά σε δύσκολη θέση, όπως μας πληροφορούν τα έγγραφα και οι περιηγητές. Στη μεγάλη ελληνική επανάσταση του 1821 οι μοναχοί φεύγουν χωρίς όμως να προλάβουν να κρύψουν τα πολύτιμα κειμήλια που καίγονται από την πυρπόλησή της, ή αρπάζονται.
——————————
ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ – ΟΡΙΣΜΟΣ
Η Αρχιτεκτονική, η Ζωγραφική, η Γλυπτική και οι άλλες τέχνες που αναπτύχθηκαν κατά την διάρκεια της ιστορίας της Βυζαντινής αυτοκρατορίας , τόσο στο κέντρο του κράτους, την Κωνσταντινούπολη, όσο και στις διάφορες άλλες περιοχές του, ονομάζονται Βυζαντινή Τέχνη. Οι εκδηλώσεις των τεχνών αυτών αρχίζουν να προσλαμβάνουν τα χαρακτηριστικά τους, που διατηρούνται αναλλοίωτα σε όλη την Βυζαντινή περίοδο, κατά τον 6ο αι. μ. Χ. και βαθμιαία αποκτούν εκείνο το ύφος που διαφοροποιούν την Βυζαντινή τέχνη από τις υπόλοιπες και την καθιστούν εύκολα αναγνωρίσιμη. Από την άλλη πλευρά είναι σαφές πως τα πρώτα σπέρματα της τέχνης αυτής εντοπίζονται στην Ελληνιστική περίοδο και την Παλαιοχριστιανική τέχνη, ενώ τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της διατηρούνται για μακρό χρονικό διάστημα μετά την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους, επηρεάζοντας έως και στις μέρες μας την τέχνη της Ελλάδας και γενικά των Ορθόδοξων χωρών.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
Η Βυζαντινή τέχνη αποφεύγει τα κοσμικά θέματα και παρουσιάζει μια στενότατη σχέση με τη θρησκεία. Όλη σχεδόν η θεματολογία της ασχολείται με την μεταφορά της εκκλησιαστικής θεολογίας σε καλλιτεχνικούς όρους. Οι καλλιτέχνες ως επί το πλείστον παραμένουν ανώνυμοι και οι προσωπικές τους συνεισφορές υποτάσσονται στο κυρίαρχο και αποκρυσταλλωμένο ύφος, που διακρίνεται για την ομοιογένεια του. Υπάρχει λοιπόν μια στέρεη παράδοση, πάνω στην οποία οι καλλιτέχνες βαδίζουν και εκφράσεις που διαφεύγουν από αυτήν την οπτική δεν γίνονται αποδεκτές, ούτε από την επίσημη εξουσία, αλλά και ούτε από το λαϊκό αισθητήριο. Έτσι, η τεχνοτροπία αυτή, χαρακτηρίζεται από μια ολοένα και πιο βαθιά επεξεργασία, ενσωματωμένης σε ένα αυστηρά καθορισμένο πλαίσιο και αποκτά βαθμιαία μια πνευματικότητα στην έκφραση της, που δεν συναντάται εύκολα στην τέχνη της Δύσης, κατά την ίδια εποχή.
Μεικοί μεγάλοι ΑΓΙΟΓΡΑΦΟΙ:
- ΕΛ ΓΚΡΕΚΟ
- ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ
- ΘΕΟΦΑΝΗΣ Ο ΚΡΗΣ
- ΜΙΧ.ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ
- ΕΜΜ.ΤΖΑΝΕ
- ΑΝΔΡΕΑΣ ΡΙΤΖΟΣ
- Φ.ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ
ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΜΙΑΣ ΕΙΚΟΝΑΣ:
Τα στάδια κατασκευής της βυζαντινής φορητής εικόνας που αναπτύσσονται στο βιβλίο αυτό είναι:
- Σχεδιασμός της εικόνας στο χαρτί
- Προετοιμασία της επιφάνειας του ξύλου
- Προετοιμασία ανθιβόλου*
- Αποτύπωση ανθιβόλου* στο ξύλο
- Χρύσωμα
- Προπλασμοί(βάση χρώματος της εικόνας)
- Γραψίματα ρούχων (σκούρες αποδόσεις)
- Λάμματα ρούχων (ανοικτές αποδόσεις)
- Χαρακτηριστικά προσώπου
- Λάμματα προσώπου(φωτεινότητα σάρκας)
- Επιγραφή εικόνας
- Βερνίκωμα
*ανθίβολο: το αρχικό σχέδιο της εικόνας σχεδιάζεται πάνω σε ένα διαφανές χαρτί μέσω του οποίου γίνεται η μεταφορά του σχεδίου στην ξύλινη επιφάνεια της εικόνας
